Абляким ильмийнинъ «Ачыкъ хатирелери» повестининъ талили
Эсерде насыл образлар акъкъында айтыла?
Эсерде анна-бабадан оксюз къалгъан балаларнынъ такъдири ве образлары тасвирлене. Бу балалар тувгъан эвининъ сыджакълыгъына, анна-баба оджагъына мухтадж олгъанларыны балалар эвинде яшагъанда пек пек терен ис этелер. Эр бир къараманнынъ дуйгъусы ве фикирлеринде о девирде яшагъан балаларнынъ ички дюньясы терен косьтериле.
Оксюз къалгъан Сюндюснинъ образында 1921-1922с.с. ачлыгъында къырымтатар балаларнынъ башына тюшкен мусибетлер айдынлатыла. Бойле мусибетлерде инсанлар даима бири-бирине ярдым элини узатмакъ керек олгъаны ифаделене.
Эсерде образларнынъ мунасебети бирлеше ве сюжетнинъ композицион къурулышы арасында насыл тесир эте.
Повестьнинъ башында сюндюс ве Къуддуснынъ бир макъсады бар эди, яни Акъяргъа келип аш къыдырмакъ… Акъярда оларнынъ расткетирген дурум оларнынъ дуньябакъышыны фаркълы-фаркълы олду. Къуддус руслашып башлады. Сюндюс исе къырымтатар олгъанындан вазгечмеди. Шу ерде сюжет ве повестьнинъ композицион къурулышына ички конфликт арекетлер пейда ола.
О дюльбер
мераметли акъикъатсевер
достане
буюклерни урьмет эте
 |
ватанпервер
акъыллы
Психологик тарафындан насыл тесир бильдире?
Повесть психологик мананы акс эте.Повестьтеки ахлякъий меселелер, инсаннынъ шахсиети, къараманнынъ ички дюньясы, онынъ дюньябакъышларынынъилерилеви тафсилятлы тасвир олуна. Психологик повестьлерде монолог ве диалоглар ишлетиле. Бу монолог ве диалоглар къараманларнынъ ички дуйгъулары, рухиет дюньясы тасвир олуна.
Абляким Ильмийнинъ «Ачлыкъ хатирелери» повестинде сюндюснинъ монологында онынъ ички дуйгъусы, гъуруры, севгиси ифаделене. Эсерде расткельген базы левхалар Сюндюснинъ ички дуйгъуларыны, фикирини, рухиети ярдымынен акс олуна.
Меселя: «Ачыкъкъанда, не де ачыкъкъаным! Ачкозь эджель панджасы тырмалай, сувура, козьлерим кяде акъыя, алыкълаша. Ах, бильсенъиз де, не яман ашайджагъым келе!.. Не ашайым экен?.. От ашар экенсин, орталыкъ там-тыр. Тобан-пичен, чалы-чырпы чайнар экенсин, ауз къарышты, такъат етмей». Бу сатырларда сюндюснинъ рухий дюньясы, фикирлери ачлыкъ алыны ифаделеген левхаларында айдынлатыла. Онынъ омюриндеки агъыр вазиет косьтериле. Олар онынъ ички дюньясынынъ арекетинде, инкишафында тасвирлене. Муэллиф бу повестте насыл этип Сюндюснинъ ички дюньясына тесир эткенини акс эте.
Конфликт расткелеми я да ёкъ?
Конфликт расткеле. Ички конфликт Сюндюснинъ хаялында олып кече. Эльбет, бир тарафтан пансионата яшамагъа яхшы, башкъа тарафтан – акъярдаки аят къырымтатар медениетине уймай. Къуддус исе бу аятны къабул этти, Акъярда къалды.
Сюжет элементлерини бельгилев
Сюжетнинъ эсаслары: багълам, кульминациясы, чезим (развязка)
Кульминация: Акъярдаки аят акъкъында икяе этиле ве эки къараманнынъ фаркълы дюньябакъышы. Балалар пансионатындаки кечирген иззиетлери ве рухий аллары. Бир къач йыл кече, олар буюк олалар. Эм тышкъы къыяфетлери денъише эм де дюньябакъышлары. Сюндюс къырымтатар халкъына садыкъ ола Къуддус исе руслаша. Аят денъише, Сюндюс Шакир коюне къайтмакъ истей…
Чезим: Сюндюснен Шакир койге къайталар (метинде койге къайткъан вакъытта Сюндюснинъ ис-дуйгъуларында акс олувы ве аятнынъ сынавларыны къаршыламакънкн шу сынавларны енъмек….)
Метафоралар:
Меселя: орталыкъта къалгъан чуллу бир къыз; эви чыр-чыплакъ; къаш къаралгъан…….
6. Эсернинъ мевзу ве гъаелери: анна-бабадан оксюз къалгъан балаларнынъ рухыетининъ муэллиф тарафындан тасвирленюви. Бу балалар тувгъан эвининъ сыджагъына, анна-баба мерхаметине мухтадж олгъанлары (эсерден мисаллер…), балалар эвинде кечирген йыллары пек терен ве аджджы хатыралар къалдыра…
Проблема
Шахсий: Къуддус–руслаша
 |
Гъаевий:
Сюндюс озь Ичтимаий:
халкъыны севе, онъа садыкъ, ачлыкъ!!! Халкъымызны
халкънынъ гъаелерини урьмет эте ёкъ этюв макъсады