«Гуру-Йога» мөргүлү
Чаглактанып алгаш,
Бойду-Сеткилди оттурары:
1) Үш эртине овурун бодааш,
Бүгүдениң чаглаа болу берейн.
Буян чыглыр өргүлдер кылгаш,
Будда деңнелинге чеде берейн (3к).
Угааны-биле делегейни арыглаары:
2) Тос Таңдылыг черивис кыры
Адышта дег дескилешкештиң,
Хоюг чымчак эртине даш дег,
Арыглангаш кылаң апарзын.
Өргүлдерни дерип сөңнээри:
3) Бурганнардан, кижилерден кээп
Бар чок чажыт арыг өргүлдер
Будда Самантабхадра бурганның
Боттандырып чорааны ышкаш
Чер биле дээр делгемнеринге
Чечележип дола берзиннер.
Буян-Кежик шөлүн тывылдырары:
4) Баарымда хостуг делгемге,
Арзылаңнар көдүрүп алган,
Долу айлыг, хүннүг, чечектиг
Каас-чараш бедик дүжүлге
5) Тургустунгаш дериттингенде
Гуру башкыларым башкызы
Будда Шакъямуни көстүп кээп,
Хүн дег чырып оруп саадапты.
6) Идегелдиг Башкым дээскиндир
Салгал шугумунда Ламалар,
Идамнар, Ыдык Буддалар,
Авыралдыг Бойду-Садылар,
7) Дыңнакчылар, Пратекабуддалар,
Маадыр эрлер, Хандымаа кыстар,
Доскуулдары, сагыызыннары
Олуттарын ээлеп бадыпты.
Күрү башкызынче көрнүрү:
8) Хилинчектен коргуп дүвүрээн
Кээргенчиг амылыгларым
Бо үеден эгелеп алгаш
Эчизинге чедир бердинзин.
9) Очалаңдан хосталгыжеге
Башкывыска долу бүзүреп
Ыдыктыг Үш-Эртинелерниң
Камгалалын дилеп олур бис.
Камгалалдың чаглаан дилээри:
10) Бүгүдевис демнежип алгаш,
Үш-Эртине чаглаан хүлээп ап,
Чырык угаан чедип алгыже
Камгалалче кирип ап көрээл.
Бойду-Сеткилин оттурары:
11) Ак оруктуң кедизин бодап
Шылгалдалар ачызы-биле
Амылыглар аас-кежии дээш
Будда деңнелинге чеде берейн.
Айызаашкынны хүлээп алыры:
12) Чаглак дилеп, бодап орарым
Овурларның чүректеринден
Чаагай чулук аттыгып үнгеш,
Оран бүрүзүнде бистерниң
13) Үүле хирин арыглавышаан,
Моондактарны чайладып туру.
Чурттаар назынывыс камгалап
Буянывыс көвүдедип тур.
Дөрт төнчү чок делгем йөрээлдер:
14) Кандыг-даа бол амылыгларым
Аас-кежиин чедип алзыннар.
Аас-кежик чылдагаанындан
Кажанда-даа чарылбазыннар.
15) Кайда-даа бар амылыгларым
Човулаңдан адырлып чорзун.
Човулаңның чылдагааннарын
Чайладыптар аргалыг болзун.
16) Кезээ шагда амылыгларым
Тамчык-дыштан чарылбас болзун.
Тамчык-дыштыӊ чылдагааннарын
Чедип алыр байдалдыг чорзун.
17) Каяа-даа бол амылыгларым
Менди-чаагай тайбың чорзуннар.
Тайбың чорук чылдагааннарын
Чедиштирер күштүг болзуннар.
Буян-Кежик шөлүн чалаары:
18) Каржы шулбустарны узуткаан
Амылыглар камгалакчызы
Өттүр билир арыг бодалдыг
Өндүр чырык Будда Башкывыс
19) Ара-албатыңар эдерткеш,
Өртемчейже чаларап келгеш,
Аалымче кирип моорлаңар.
Дөр бажынга оруп саадаңар.
20) 1. Мага-бодум, үнүм, сеткилим
Каттыштыргаш, тейлеп мөгейдим.
2. Арыг чаагай суй-белектерни
Арбыдаткаш, өргүп сөңнедим.
21) 3. Кылып чораан нүгүлдерим дээш
Эпчоксунуп хараадап ор мен.
4. Бүгүдениң аас-кежиинге
Сеткилимден өөрүп олур мен.
22) 5. Сарыг-Шажын хүртүзүн биске
Долгандырып берип көрүӊер.
6. Очалаңым эстип төнгүже
Оранымга саадап көрүңер.
23) 7. Чырыткылыг угаан деңнелин
Чедип алгыжемче эдерип,
Гуру Башкым Будда силерге
Буян-кежиим өргүп олур мен.
Мандала өргүүрү:
24) Өртемчейде амылыгларым
Арыг Дываажаңче аъттанып,
Төрүттүнүп, чыргап чорзун дээш
Чаагай чыттыг чечек-чимистиг
25) Бөмбүрзээвис Сүмбер-Уула даан,
Дөрт диптерни, айны, хүннү чыып,
Буддаларның ораннарынче
Чечелээштиң өргүп олур мен.
26) Хандыкшылды, азыышкыннарны,
Кылык-килең тывылдырыптар
Эш-өөрүвүс, танышпас чонувус,
Дайзын улус – Байлакшылывыс.
27) Бо-ла чораан мага-боттарны
Омакшылдыг өөрүшкү-биле
Эртинелиг Башкым силерже
Сеткилимден өргүп олур мен.
28) Моон соңгаар үш оо-хоранның
Човулаңы халдавазын дээш
Өргүл-сөңүм хүлээп алгаштың
Айызыӊар хайырлап көрүңер:
«Идам-Гуру-Ратна-Мандала-Кхам-Нирая-Даяами»
Салгал дизиг Башкыларынче көрнүрү:
29) Энерелдиг ундезин башкым
Тейим кырын каастаан чечекте
Айның төгерииниң кырынче
Чаларап кээп, саадап көрүңер.
30) Бодуңарның аргаңар-биле
Дээди мөзү-шынарларыңар
Боттандырар сорук күжүнден
Деңнелимниң шаанче шаңнаңар.
31) Санап четпес элбек буяндан
Тыптып келген күчүлүг боттуг,
Өлүмнүгнүң чоруун чогуткан
Күзелдерни бүдүрер сөстүг
32) Бүгү чүүлдү көрүп олурар
Өттүр билир чырык бодалдыг
Будда Шакъяуни овурун
Көрүп алгаш чалбарып чор бис.
33) Сарыг-Шажын чаңчылдарының
Делгем билиг башкылары боор
Чүс хүндүлүг Майдыр Бурганче,
Асангаже, Васубандхуже,
34) Орук-чолдуң делгем көрүжүн
Салгалдарга дамчыдып чоруур
Оон-даа өске эртинелерже
Көрнүп алгаш, чалбарып чор бис.
35) Сарыг-Шажын чаңчылдарының
Ханы билиг башкылары боор
Чүс хүндүлүг Манджушириже
Нагарджуна, Чандракиртиже,
36) Орук-чолдуң ханы көрүжүн
Салгалдарга дамчыдып чоруур
Оон-даа өске эртинелерже
Көрнүп алгаш чалбарып чор бис.
37) Сарыг-Шажын чаңчылдарының
Тариналар башкылары боор
Тиилекчи Очур-Дараже,
Тилопаже, Наропадыва
38) Орук-чолдуң чажыт көрүжүн
Салгалдарга дамчыдып чоруур
Оон-даа өске эртинелерже
Көрнүп алгаш, чалбарып чор бис.
39) Сарыг-Шажын чаңчылдарының
Бурун Кадам башкылары боор
Ийи дугаар Будда Атиша,
Дронтонпа, Геше Потова,
40) Делгем болгаш ханы оруктуң
Каттышканын көргүзүп чоруур
Оон-даа өске эртинелерже
Көрнүп алгаш, чалбарып чор бис.
41) Сарыг-Шажын чаңчылдарының
Чаа Кадам башкылары боор
Чүс хүндүлүг Лопсаң Соңгуваа,
Джампел Гятцо болгаш Кхетрубже,
42) Судур биле Тантра өөредиин
Каттышканын көргүзүп чоруур
Оон-даа өске эртинелерже
Көрнүп алгаш тейлеп чор бис.
43) Эрткен өйнүң Буддаларынга
Чагыртпайн чораан бистерни
Чектевейин хүлээнип алгаш,
Ак орукче эдерти берди.
44) Чедиишкинниг таварылгага
Өөрүшкүлүг байдалым-биле
Эртинелиг овуруңарже
Көрнүп алгаш чалбарып чор бис.
45) Буянныгны хүндүлевейн баар
Ийи арын-нүүрнү болдурган,
Бужар аажы-чаңдан эгелээш,
Чигзинер чүүл чиде берзин дээш,
46) Менче болгаш мени долганган
Эриг баарлыг аваларымче
Сорук киирер бодалдарыңар
Чортуп берип өршээп көрүңер.
47) Буянныгны үнелеп чурттаар
Чурум-биле арыг хүндүткел
Медерелге тыптып боттангаш,
Сеткил-хөөнге катчы берзин дээш
48) Чырыткыже угланган угаан
Чыргалаңга чедип алгыже
Сорук киирер бодалдарыңар
Чортуп берип өршээп көрүңер.
49) Иштинде-даа, даштында-даа бар
Шаптык болуп чоруур чүүлдерни
Чииги-биле төндүр узуткап
Сайзыралдан берип көрүңер.
50) Бедик сорулгаже угланган
Хей-аъдывыс чүглендириптер,
Сорук киирер бодалдарыңар
Чортуп берип өршээп көрүңер.
Айыс күжү авыралды хүлээп алыры:
51) Буян-кежик шөлүнден үнген
Чырыткылыг алдын-херелдер
Угаанывыс арыглавышаан,
Чыргалаңны шаңнап тур, өршээ.
Орук-Декпезиниң чадалары:
52)1. Ак оруктуң үнер эгези –
Башкызынга бүзүрептери.
Ону баштай медереп билгеш,
Бердинипкеш, эдерип көрейн.
53)2. Хосталгалар-биле чедишкен
Кижилерниң делегейинге
Чоннар-биле кады чурттаары
Ханы утка, ховар болуушкун.
54) Мону чайгылыш чок медерээш,
Чуртталгамның утка-шынарын
Боттандырып шыдаптар кылдыр
Айызыңар хайырлап көрүңер.
55)3. Дыка дүрген сугда көвүк дег,
Мага-бодум эстип өлүп каар.
Өлүм соонда үүле дүжүдү
Хөлеге бооп адырылбайн баар.
56) 4.Ону утпайн, каяа-даа чорааш
Чүнү кылганымны үргүлчү,
Кичээнгейлиг хайгаарап тургаш,
Багай салдар чедирип болур
57) Чуттуг чаңдан тутунуп алгаш,
Буян долган ажыл-иш-биле
Ак орукту боттандырыптар
Айызыңар хайырлап көрүңер.
58) 5. Очалаңның өөрүшкүлери
Арыг таалал черле эккелбес.
Олар чүгле түрегделдерни
Эккеп чоруур болгаш мегелээр.
59) 6. Сеткилде бар чүткүлүм-биле
Хосталыышкын оруун чедип ап,
Менээргелди чавызадыптар
Айызыңар хайырлып көрүңер.
60) 7. Дарыманың дөзү болуп кээр
Идегел бээр кол-ла ажылым
Амы-хуунуң хосталгазын бээр
Биче хүртү сагылы артсынам.
61) Шак бо мындыг арыг бодалым
Дедир баспас кичээнгей-биле
Бедик серемчилиг боор кылдыр
Айызыңар хайырлап көрүңер.
62) Мээң-биле дөмей кээргенчиг
Амылыглар – аваларым дийин
«Очалаң» деп дүп чок далайда
Дүжүп өлүп бергедеп чорлар.
63) Орук-Декпе ужурун сагып,
Бойду сеткилимни мөзүлээш,
Оларымны хостаптар кылдыр
Айызыңар хайырлап көрүңер.
64) Мооң-биле кызыгаарлангаш,
Үндезинниг үш мөзү чокта,
Оожургалдыг чыргал эдилээн
Будда болуп шыдавас-тыр мен.
65) Ынчангаштың Бойду-Садының
Сагылдарын боттандырар дээш,
Кызымакай ажылдаар кылдыр
Айыс күжүн дилеп туру мен.
66) Хоозун хөглээшкиннер хадындан
Угаанымны чагырып алгаш,
Билиишкиннер утказын меңээ
Тода тайылбырлап бергештиң
67) Таамчыралдыг чыргалаң-биле
Танып билир мерген бодалдың
Каттышканын чедип алыр кылдыр
Айызыңар хайырлап көрүңер.
Башкызынга даяныры (Гуру-Йога):
68) «Ом-Муни-Муни-Маха-Муние-Суу-Хаа» (3 катап)
69) Башкыга даяан - «Гуру-Йога» мөргүлү:
Он кара үүлезин арыглаары;
1) Лама Лобсаң, БуддаДоржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, Күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама силерге мөгейдим: (Башкыныӊ хаваанда Манджушри Бургандан ак херелдер чырый бергеш, мага-боттуӊ нүгүлдерин арыглатынар)
1. Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-Ра-Ди (өлүрүүшкүн үүлезин арыглаар);
2. Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-На-Ди(оорланыышкын хирин арыглаар);
3. Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-На-Ди(самыын саткан үүле арыгланыр).
2) Лама Лобсаң, Будда Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, Күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ мойнунда Арьябала Бургандан кызыл херелдер чырый бээрге, аас-дылдың нүгүлдери арыглатынар)
4. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (мегечи чорук үүлези арыгланыр);
5. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум(сөгленир чорук үүлези арыгланыр);
6. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (хоп дажыырының үүлези арыгланыр);
7.Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (хоозун чугаа үүлези арыгланыр).
3) Лама Лобсаң, Будда Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, Күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ чүрээнде Очур-Маанай Бургандан кѳк херелдер чырый бээрге, угаан нүгүлдери арыглатынар)
4. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе(адааргал үүлези арыгланыр);
5. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе (кара сагыш үүлези арыгланыр);
6. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе(дүмберел үүлези арыгланыр).
4) Лама Лобсаң, Будда Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ хаваанда Манджушириден ак, мойнунда Арьябаладан кызыл, чүрээнде Очур-Маанайдан кѳк херелдер үнүп келгеш, он кара үүле хирин арыглап кааптар)
1-3. Ом-А-Ра-Па-Ца-На-Ди (мага-бот нүгүлдери арлы бээр);
4-7. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум,(аас-дыл нүгүлдери арлы бээр);
8-10. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе (угаан нүгүлдери арлы бээр).
Дөрт хевирниң илби-шидлерин дилээри:
5) Лама,Лобсаң,Будда,Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ чүрээнден, ак херелдер ак Тарийгилер болуп үнүп келирлер)
1.Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-На-Ди
(амылыг бүрүзүнге бир ак Тарийги онаажыр);
2. Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-На-Ди (тайбың шидиниң ак аржаанын тейлеривисче мага-ботту долдур кудуптар);
3. Ом-Аъ-Ра-Па-Ца-На-Ди (чүректеривисче эстип кире бээрлер).
6) Лама, Лобсаң, Будда, Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ чүрээнден сарыг Тарийгилер үнүп кээрлер)
4. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (амылыг бүрүзүнге бир сарыг Тарийги онаажыр).
5. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (сайзырал шидизин кудуптар).
6. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум (чүректерже эстип кире бээрлер).
7) Лама,Лобсаң,Будда,Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, Күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс-Хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ чүрээнден, кызыл Тарийгилер үнүп келгеш, дошкун шидилерни бере бээрлер).
7. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе(кызыл Тарийгилер чедип кээрлер);
8. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе(шаптыктыг аза-шулбустарны шарбалааш Башкылар баарынче чедип эккээрлер);
9. Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе(чүректеривисче эсти бээрлер).
8) Лама,Лобсаң, Будда,Доржечаӊ: Чырыткылыг угаан Чамыяӊ,
Энерелдиг сеткил Ченрези, Күчү-күштүг Очур-Маанайым,
Чүс-Хүндүлүг Цонкапа Башкы, Далай-Лама, силерге мөгейдим:
(Башкыныӊ чүрээнден, холдарында кестик биле хува савалыг, кѳк Тарийгилер үнүп келирлер)
1. Ом-А-Ра-Па-Ца-На-Ди (Тейивистен хензиг рис турту хире көк Бурганывыс үне халый бээрге, көк Тарийги бажывыс сөөгүнден хува аякты оя кезип алгаш, олче хирлиг мага-бодувусту доорап киирипкеш, тѳнчү чок арбын чаагай аъш-чемче хуулдуруптар);
2. Ом-Ма-Ни-Пад-Ме-Хум
(Буян-Шөлү биле алды ораннарны тотуруптарлар);
3.Ом-Ваджра-Пани-Хум-Пе (Хензиг рис турту хире көк Бурганывыс, кижи мага-боду хире кылдыр улгадып кээрге, көк Тарийги чүрээвисче эстип, күчү-күш шидизин бериптер).
Мөргүл шагы доозулгужеге чедир тариналарны катаптаар бис.
70-84) Авырал ап көрүнгенимден
Будда Башкым чоруум чогудуп,
Чырыткылыг херелдер долган
Ак, кызыл, көк чулуун чоргузуп,
Бачыт-хайны төндүр арыглааш,
Мөзү-бүдүжүмнү чазап тур.
Башкыларның бедик сүлдези
Тейимдиве эстип кирип тур:
1. Ом-А-Гуру-Ваджрадара-Джецун-Геше-Джампа-Тинлей-Сарва-Сидхи-Хум-Хум (Гешела Башкы)
2.Ом-Аъ-Гуру-Ваджрадара-Манджушри-Вимукта-Дарма-Донза-Сарва-Сидхи-Хум-Хум (Богдо-Кегээн Башкы)
3. Ом-А-Гуру-Ваджрадара-Вагиндра-Сумати-Шасанадхара-Самундра-Шри-Бхадра-СарваСидхи-ХумХум (Далай-Лама)
4.Ом-Аъ-Гуру-Ваджрадара-Вагиндра-Сумати-Крити-СарваСидхи-ХумХум (Дже Цонкапа Будда)
5. Ом-А-Гуру-Ваджра-Дара-Хум-Пет (Ваджрадара Будда)
Гуру Башкызын салгаары:
85) Дээди Башкым Буянын бодап
Четпестерин коптарбас болуйн.
Берген билиин боттандырарда
Сеткилимден боданып чорууйн.
86) Башкывысты өөртүр болзумза,
Оон артык өргүл-сөң-даа чок.
Башкы меңээ амыраар болза,
Оон бедик боттандырыг чок.
87) Будда Башкым кайгамчык арыг
Сарыг-Шажын оруун дамчытты.
Бодум ону өттүнүп чорааш
Шаам-биле боттандырыптайн.
88) Өлүм шагы чедип келирин
Бодап чорааш чүдүп ап чорууйн.
Сөөлүнде човулаңнардан
Хосталы бээр аргалыг болуйн.
89) Очалаңдан сестип чорааштың
Канчап Буян боттандырар мен?
Човулаңны сактып келгештиң
Башкым чаглаан хүлээп алыр мен.
90) Чаглактанып шыдаар болзумза
Оон артык өргүл-сөң-даа чок.
Үш эртине бойдузун тудар
Оон бедик боттандырыг чок.
91) Будда Башкым кайгамчык арыг
Сарыг-Шажын оруун дамчытты.
Бодум ону өттүнүп чорааш
Шаам-биле боттандырыптайн.
Буян-Кежиин доктаадып доозары:
92) Орук-Декпе чадаларынга
Кызымакай чүткүлдүүм-биле
Чыып чорааш чедип алганым
Буян-Кежик чедингир болзун.
97) Чырыткылыг Будда Бурганга,
Сарыг-Шажын билиглеринге,
Ыдык Чүдүкчүлер чыыжынга
Даяныптар күштүг бүзүрел
102) Бүгү дириг амылыгларның
Угаанынга быжыгар болзун.
Ооң-биле үш эртинениң
Орук-чолун хүлээп ап чорзун.
103) Моон соңгаар бо делегейге
Эмнеттинмес аарыг-аржыктан
Аш-чуттардан, дайын-чаалардан
Човулаңнар чер-ле турбазын.
104) Эрте берген чуртталгаларда
Дөгерези авам бооп чораан
Бүгү дириг амылыгларым
Азып-тенип муңчулбазыннар.
105) Ак орукту айыткап чоруур
Эртинелиг башкыларынга
Амылыглар ужурашкаштың
Кежик-чолун чаалап алзыннар.
106) Соңгу оруун тодарадып алгаш,
Эчис-төнчү дыштаныышкынныг,
Долу чырыткылыг байдалга
Удавайын чедип саадазын.
107) Арыг шынчы алдынып чораан
Чорук-херээ үре-түңнелдиг
Бойду-Садыларның болгаштың
Буддаларның айызы-биле
108) Шак ол ышкаш мээң бодумнуң
Бедик чүткүлүмнүң күжү-биле,
Номчуп дооскан чалбарыгларым
Чогумчалыг боттаны берзин. Кураай-Курай!
Хүндүлүг номчукчу!
Тыва-Судурларны сайзырадып, ай санында, бодунуң хире-шаа-биле Үш-Эртинелерге өргүл кылырда, Үндезин Башкыңарның тосчүстүг агар санынче, өргүлүңер (орулгаңар) бажын хире-шааңар-биле чоргузуп каап чоруңар: 8(923)267-75-66. (Карта дугаарын база айтырып ап болур силер). Өргүл шуут кылыксавас кижилерге, өргүл чоргузары албан эвес. Аргалыг-ла болза, тыва кижиниң арын-нүүрү: «Алдынын алгаш, аптаразын кагган» - ышкаш, кажар болбас болза эки. Чүге дээрге, Сарыг-Шажын мөргүлдерин номчуп алгаш, кара үүле бачыдындан арыгланып чорааш, Буян-Кежиин улгаттырарда, Хей-Аъдын болгаш Сүлдезин бедидерде, кижи бүрүзүнүң амыдырал-чуртталгазы - Бурганнарның овуру болур Башкызынга харыы сеткилинден хамааржыр.
Үндезин Башкыңарга бердинген ак сеткилдиг болуп чурттаар болзуңарза, кайы-даа назыларда, Муң Буддаларның болгаш Ада-Ие бурганнарының буянныг херелдери (чедиишкиннери) харыы болуп, бодуңарга эглип кээп чоруур болур.
Бо дээрге-ле, үе-дүптен бээр, чер кырында, бүгү дириг амылыгларга хамаарыштыр, Сарыг-Шажын чүдүлгезиниң улуг ёзу-чаңчылы-дыр. Чедир билбейн чораан болзуңарза: "Сактып алгаш, эки хүндүлеп, шынарлыг кылдыр сагып чоруңар!" - деп, сеткилимден мону сүмелээр-дир мен. Номчааныңар дээш четтирдим, олча-омактыг онзагай хүннү күзедим!
«Тыва Судурларның» үндезилекчизи;
Лопсаң Карчен Башкы /Ооржак Эмей-оол Оглу Шолбан/.