II.1. Бейнялхалг щава няглиййатынын игтисади проблемляри




 

Дцнйа щава няглиййатынын сабит вя динамик инкишафына тясир едян игтисади проблемляри 3 йеря айырмаг олар:

1. сийаси – игтисади проблемляр;

2. техники характерли игтисади проблемляр;

3. коммерсийа характерли игтисади проблемляр.

Сийаси–игтисади проблемляря аиддир– бцтцн дцнйа игтисадиййатына, онун васитясиля дя щава няглиййатынын инкишаына тясир едян цмумигтисади вя цмумсийаси проблемляр вя щава няглиййатына аид олан хцсуси игтисади - сийаси проблемляр. Лакин, бу проблемляр гаршылыглы ялагядардырлар вя бир – бирляри иля говушурлар. Онларын фяргляндирилмяси ися шярти характер дашыйыр. Онларын бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафына тясири комплекс характер дашыйыр вя она эюря дя онлар бирэя юйрянилмялидирляр.

Гейд олундуьу кими дцнйа тясяррцфат конйектурасынын вязиййяти бирбаша олараг дцнйа щава няглиййатынын инкишафына тясир едир. Дцнйа тясяррцфаты тсиклик: жанланма, йцксялиш, дурьунлуг вя бющран дюврляри – инкишаф едир. Бу тсиклик инкишаф бирбаша олараг дцнйа щава няглиййатына тя’сири иля йанашы дцнйа тижарятиндя, бейнялхалг туризм вя ишэцзар ялагялярдяки йцксялиш вя азалмаларла дцнйа щава дашымаларына да тясир едир. Игтисади амилляря аиддир: гиймятлярин артымы вя алыжылыг габилиййятинин азалмсы иля мцшащидя олунан инфлйасийа, инкишаф етмиш юлкяляр вя инкишаф етмякдя олан юлкялярдя ишсизлийин артымы, щяйат сявиййясинин азалмасы вя диэяр амилляр: ящалинин авиасийа иля йердяйишмясини вя мцвафиг олараг авиадашымалара тяляби азалдан амилляр.

Бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафына жидди тя’сири валйута - малиййя вя кредитин гейри-стабиллийи эюстярир.

Щяр шейдян юнжя бу милли валйуталарын дяйишмя курсларынын АБШ долларына нязярян г-стабиллийидир. АБШ долларынын курсу сон илляр сцни олараг галдырылмыш вя 1987-жи илдян ися кяскин олараг азалмаьа башламышдыр. Беля вязиййят авиаширлятлярин эялирляринин азалмасы вя йанажаг, диэяр хидмятляря эюря гаршылыглы щесаблашмаларда мябляьлярин кючцрцлмяси иля баьлы юдямялярин артмасына эюря бюйцк малиййя иткиляриня сябяб олур. Бурайа борж капиталына эюря банк кредити фаизляринин артмасы да аиддир. Мцнтязям фяалиййят эюстярян авиаширкятлярин яввялляр эютцрдцк ляри кредитляря эюря юдямяляри 1980-жи илдян 1990-жы илядяк 2 дяфядян артыг артмыш вя 1990-жы илдя 2 млрд доллары ютмцшдцр. Борж капиталына эюря йалныз ялавя юдямяляр илдя 4% тяшкил едир. Бу да авиаширкятлярин игтисадиййатында аьыр йцкдцр. Бц- тцн бу амилляр бейнялхалг щава няглиййатынын малиййя сабитлийиня тящлцкядир.

Игтисади комиссийа чярчивясиндя ИКАО Ассамблейасынын сон 2 сессийасында (1983 вя 1986) мцзакиря едилян мясялялярдян ян важиб икиси бунлардыр: инкишаф етмякдя олан юлкялярдя щава няглиййаынын инкишафы цчцн ресурсларын тапылмасы вя тяминин чятинляшмяси. ИКАО Шурасы тяряфиндян Ассамблейанын 26-жы сессийасына щазырланан сяняддя дейилир ки, сон илляр дцнйада олан игтисади чятинликляр бейнялхалг игтисади мцнасибятляря эцжлц тясир етмиш вя бя’зи дювлятляр тяряфиндян протексионист тядбирляря вя валйута эятириб чыхартды. Харижи тижарят балансы проблеми проблеми валйута мящдудиййятлярини вя бир сыра юлкялярдя мцлки авиасийа фяалиййятин-дян фондларын чыхарылмасына сябяб олду. Нятижядя ися дцнйа авиаширкятляринин бюйцк яксяриййятиня игтисади стабиллийи горумаг вя артыма наил олмаг цчцн малиййя ресурслары чатмыр. Бурайа жидди бир проблеми дя ялавя етмялийик: бирбаша олараг бейнялхалг щава ялагяляри сащясиндя дя юз яксини тапан инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин бейнялхалг боржларынын даими олараг артмасы. Беля ки, хцсуси олараг Латын Америкасы юлкяляринин борж проблеминя щяср едилмиш БМТ Игтисади комиссийасынын Латын Америкасы вя Кариб щювзясиня (ЕКЛАК) аид фювгаладя конфрансы 1987-жи илин яввялидя Мексикада кечирилди.

Конфрансын сон ижласында бяйямнамясиндя «Мехико бяйам- намяси» гябул едилди. Орада инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин фялакятляринин сябябляри вя эцнащкарларын адлары чякилди. Бу сябяблярдян ян ясасы инкишаф етмиш юлкяляр тяряфиндян иряли сцрцлян ядалятсиз бейнялхалг игтисади вязиййятдир. Бу ядалятсизлийин пакрлаг нцмуняси реэион юлкяляринин харижи боржларынын 380 млрд доллары кечмясидир. Тякжя борж фаизляринин юдянилмяси реэион юлкяляринин ихражларынын 1/3– ни тутур. Бир сыра юлкялярин щюкцмятляри борж мясялясиня йенидян бахылмасыны тяляб етди. Хцсусян дя, кредит верянлярин эцзяштя эетмяляри тяляб едилир. Буна жаваб олараг ися АБШ вя диэяр капиталист юлкяляри вериляжяк эцзяштляри инкишаф етмякдя олан юлкялярлярин дахили ишляриня гарышмаг кими саймаьа жящд едирляр.

Бейнялхалг щава няглиййатында да борж проблеми чох кяскиндир. Беля ки, ИКАО–нун 3-жц АНК–да авиаширкятлярин боржу вя валйута кючцрмяляриндя олан эежикмялярля ялагядар мясяляляря эениш диггят айырылды. Конфранс валйута кючцрцлмяси проблеминин спесификлийини, мцряккяблийини вя ящямиййятлийини нязяря алды вя онун бир чох юлкя вя авиаширкятин игтисадиййатына тясир етдийини гябул етди. ИКАО- нун мялуматларына эюря щал – щазырда авиаширкятлярин 850 млн доллар дяйяриндя вясаитляри дондурулуб. Юдямялярин эежикдирилмясинин авиаширкятлярин игтисадиййатына, дцнйа тижарятиндя щава няглиййатынын ролуна мянфи тясирини нязяря алараг, беля фикирляр ешидилир ки, авиаширкятлярин валйута кюжцрмяляриня дя хаммалын бейнялхалг тижарятиндя истифадя едилян гайдалар тятбиг едилсин. Конфрансда щямчинин гейд едилди ки, валйута кючцрмяляри иля ялагядар эежикдирмяляр щеч дя гясдян едилмир вя дискриминасийа характери дашымыр, бу йалныз инкишаф етмякдя олан юлкялярдя конверт едиля биляжяк валйуталарын чатышмамасы иля ялагядардыр. Она эюря дя конфранс валйута кючцрмяляри иля баьлы щеч бир мяслящят гябул етмяди.

Дцнйа тясяррцфатында ящямиййятли йери туризм тутур. Бейнялхалг туризм дцнйа авиадашымаларынын инкишафына тясир едир. Дцнйа туризм тяшкилатына (ДТТ) 1990-жы илдя бцтцн няглиййат нювляри иля дашынан харижи туристлярин сайы 400 млн. няфярдян чох олуб. Дцнйа цзря туризмдян эялян эялир 180 млрд доллары ют-мцшдцр. Турист дашымаларынын бюйцк ьир щиссяси щава няглиййатынын пайына дцшцр. Она эюря дя, бейнялхалг туризмин дя асылы олдуьу дцнйа конйектурасында олан дяйишикликляр бирбаша олараг щава няглиййатына да тясир едир.

Дцнйа сийасятинин проблемляри бейрялхалг щава няглиййаты фяа-лиййятинин бир сыра аспектляриня тохунур. Бу эцн цчцн юлкялярин щава няглиййатларынын ващид дцнйа щава няглиййаты системи чярчивясиндя мювжуд олдуьу обйектив реаллыгдыр. Юлкя групларынын щяр биринин щава няглиййатларынын инкишафынын игтисади шяртляри бир – бириндян фярглидир. Гейд етмялийик, щава няглиййатынын игтисади проблемляринин чоху дцнйадакы игтисади вязиййятдян асылы олараг щялл едилир. Мялумдур ки, инкишаф етмиш юлкялярин авиаширкятляринин чоху юзял вя йа корпаритивдир, кечмиш сосиалист юлкяляринин авиаширкятляринин щамысы вя инкишаф етмякдя олан юлкялярин авиаширкятляринин яксяриййяти щюкцмятя мяхсусдур.

Лакин, щюкцмят органларынын щава няглиййатынын фяалиййятиня мцдахиляси дяряжяси авиаширкятин кимя мяхсус олмасындан вя мцлкиййятин типиндян асылы дейил. Беля ки, гейри-тянзимлямя сийасятини елан етмясиня бахмайараг, АБШ щюкцмяти юлкя дахилиндя авиаширкятлярин фяалиййятиня гарышмагда

 

Дцнйа сийасяти вя дцнйа тясяррцфаты ялагяляри
Дцнйа базарынын конйектурасы
Авианяглиййат сийасяти: гейри-тянзимлямя вя протексионизм
Дювлят боржу
ЙБИВ уьрунда мцбаризя
Рягабят мцбаризяси
Биртяряфли дискриминасийа фяалиййяти

СИЙАСИ-ИГТИСАДИ ХАРАКТЕРЛИ

 

ТЕХНИКИ ХАРАКТЕРЛИ   КОММЕРСИЙА ХАРАКТЕРЛИ

Тяййаря паркынын модернляшмяси Коммерсийа щцгуглары вя дашыма щяжмляринин тянзими  
Авиасийа тящлцкясизлийи Мцнтязям вя гейри-мцнтязям коммерсийа дашымаларынын нисбяти
Ятраф мцщитин мцщафизяси Гиймятйаранмасы вя авиатарифлярин тянзими
Авиайанажаьа гянаят Нормадан артыг багаъын дашынмасы вя юдянилмяси нормасы
Бейнялхалг дашымаларда Дашымаларын коммерсийа формаллыгларын садяляшдирилмяси шяртляринин унификасийасы  
Аеропорт вя маршрут аваданлыглары- Коммерсийа ющдяликляринин нин истисмары дашыйыжылар тяряфиндян йериня йетирилмяси  
Техники кюмяк

 

Шяк. 1 Дцнйа щава няглиййатынын игтисади проблемляринин гаршылыглы асылылыьы.

давам едир вя «ачыг сяма» доктринин шцарлары алтында юз дахили гейри-тянзимлямя сийасятини бейнялхалг щава няглиййатына кечирмяк истяйир. Бу сийасят бир чох юлкялярдя мцдафия тядбирляринин эюрцлмясиня сябяб олур: протексионист тядбирляринин артмасы вя дцнйа щава няглиййаты сащясиндя игтисади тянзимлямя иля баьлы мясялялярдя щюкцмятлярарасы мцнагишялярин эцжлянмяси.

Бунунла ялагядар олараг либераллашманын да бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафыны гейд етмяк лазымдыр.

Эюстярилян гаршыдурмалара щямчинин аиддир: инкишаф етмякдя олан юлкялярин ЙБИВ уьрунда мцбаризяси. Бу проблем артыг бейнялхалг щава няглиййатына да тохунуб. Инкишаф етмякдя олан юлкяляр ИКАО цзвляринин 2/3 щиссясини тяшкил едир вя мцлки авиасийанын бцтцн бейнялхалг форумларында бейнялхалг мцлки авиасийа щагда Чикаго конвенсийасында гейд едилян ядалятли вя бярабяр имканлар принсипляринин щяйата кечирилмяси мясялясини галдырырлар.

Лакин, авиаширкятляр цчцн ядалятли вя бярабяр имканлар щеч дя щямишя мцлки авиасийа сащясиндяки бейнялхалг мцнасибятлярдя юз яксини тапмыр. Сон илляр ИАТА–нын гиймят тянзими фяалиййятинин зяифлямяси иля бейнялхалг авиадашымаларда рягабят мцбаризяси эцжляниб. Рягабят авиаширкятляр арасындакы игтисади мцнасибятляр сферасындан щава ялагяляри щагда дювлятлярарасы мцнасибятляря доьру ирялиляйиб. Дювлятлярарасы мцнасибятляр сявиййясиндя рягабят мцбаризяси дювлятляр тяряфиндян милли авиаширкятлярин марагларынын мцдафияси щалына кечиб. Бу да айры–айры дювлятлярин диэярляринин щава няглиййатына гаршы биртяряфли тядбирляря вя дискриминасийа фяалиййятиня сювг едир ки, бу да протексионизм щалыны алыр. Бу кими биртяряфли дискриминатив тядбирляря рягабят щагда дахили ганунлары бейнялхалг щава няглиййатына шамил етмяк жящдлярини аид етмяк олар.

Бязи юлкялярин биртяряфли фяалиййяти щагда мясяля ИКАО – нун 3-жц АНК – да айрыжа бир бянд кими гейд едилиб. ИКАО Ассамблейасынын 24-жц сессийасында гябул едилян А24-14 гятнамяси юлкяляри бейнялхалг щава няглиййатынын инкишафына мянфи тясир едян дискриминасийа характерли биртяряфли фяалиййяти щяйата кечирмямяйя чаьырды. ИКАО Шурасы бу гятнамянин йериня йетирилмяси цчцн биртяряфли тядбирлярин бейнялхалг няглиййата тясирини тядгиг етди вя 3-жц АНК–да «Бейнялхалг щава няглиййатына тясир едян биртяряфли фяаилййят» мярузясини тягдим етди. Мярузядя ясас диггят Бейнялхалг щава няглиййатынын сабит инкишафына эцжлц тясир едян вя айры–айры юлкяляр тяряфиндян щяйата кечирилян ашаьыдакы тядбирляря верилмишдир: рягабят щагда милли ганунверижилийин Бейнялхалг щава няглиййатына тятбиги, разылашдырылмыш яразилярдян учуша ижазя заманы дискриминасийа характерли тядбирляр, валйуталарын кючцрцлмяси иля баьлы, о жцмлядян техники вя коммерсийа характерли (онлар щагда ятрафлы данышажайыг) биртяряфли тядбирляр.

Рягабят щагда милли ганунверижилийин Бейнялхалг щава няглиййатына тятбигинин нятижяляриня ИКАО эениш фикир верир. 3-жц АНК–нин мяслящяти иля ИКАО–да хцсуси ишчи групу йарадылыб. Онлар Рягабят щагда милли ганунверижилийин бейнялхалг щава няглиййатына тятбиги заманы юлкялярин арасында мцбащисялярин арадан галдырылмасы вя щялл едилмяси мягсядиля йьун инструктив мялуматларын ишлянмясиля мяшьул олажаглар.

Биртяряфли фяалиййят щагда мясяля ИКАО Ассамблейасынын 26-жы сессийасынын эцндялийиня дахил едилди. Ассамблейа бязи юлкяляр тяряфиндян биртяряфли тядбирлярин давам етмясиля ялагядар наращат олурлар: милли ганунверижилийин Бейнялхалг щава няглиййатына тятбиги, авиаширкятлярин эялирляринин кючцрцлмясинин дайандырылмасы вя ондан имтина едилмяси. АБШ – нын гейри-тянзимлямя сийасяти кяскин олараг пислянди. Гейд едилмялидир ки, ИКАО–нун 26-жы сессийасында вя 3-жц АНК–да юлкялярин биртяряфли фяалиййятя даир мцхтялиф йанашмалары нязяря чарпды. Иштиракчыларын чоху АБШ – нын сийасятиня мянфи мцна-сибят бясляди. Чцнки, АБШ–лары бир тяряфдян юзляринин гейри-тянзимлямя сийасятляри иля азад рягабятя гаршы олан манеялярин гаршысыны алыр, йяни ИАТА- нын фяалиййятиня юзляринин антитрест ганунуну тядбиг едирляр, диэяр тяряфдян ися бейнялхалг авиаялагяляр сащясиндя диэяр юлкялярин авиаширкятляриня мцнасибятдя сярт протексионист сийасятини щяйата кечирирляр.

Цмумиййятля, ИКАО цзвляри биртяряфли фяалиййяти писляйир вя милли ганунверижилийин екс–территориал тятбигинин бейнялхалг практикадан чыхарылмасынын лещинядир. Онлар беля щесаб едирляр ки, дювлятляр щава ялагяляри иля баьлы ики тяряфли вя чох тяряфли разфлашмалары вя Чикаго конвенсийасыны нязяря алмалыдырлар вя еля фяалиййят эюстярмялидирляр ки, милли ганунлар иля бейнялхалг разышмалар арасында мцнагишя йаранмасын. Конфранс щямчинин юзв юлкяляря мцражият етди ки, биртяряфли тядбирлярин тятбиг едилмямяси цчцн бир–бирляри иля ямякдашлыг етсинляр вя эялирлярин бюлэцсцндя щяр бир дювлят вя онун авиашикятляринин бярабяр вя ядалятли имканларынын олмасы шярти иля юлкяляр арасында щава ялагяляри щяйата кечирилсин.

Яразидян учмаг цчцн ижазянин верилмяси иля ялагядар дискриминасийа тядбирляри онунла баьлыдыр ки, бир сыра юлкяляр сийаси вя диэяр мотивляриня эюря диэяр юлкяляря 3-жц бир юлкяйя учмаг цчцн юз юлкясиндян транзит учушу чцн ижазяни вермир. Мясялян, АБШ – ы Кубанын «Кубана» авиаширкятиня Канадайа вя эерийя учмаг цчцн юз яразисиндян истифадя етмяйя ижазя вермирди. Бу заман авиаширкятляр ачыг дяниз иля олан маршрутларла учараг ялавя хяржляря мяруз галырлар. Хцсуси чятинликляр о юлкялярдя йараныр ки, онларын ачыг дянизя чыхышлары йохдур. Мялумдур ки, транзитин чятинляшдирилмяси кими тядбирляря ЖАР вя диэяр юлкяляр ял атыр. Бунунла ялагядар олараг 3-жц АНК – да ИКАО цзвц юлкяляриня бейнялхалг щава ялагяляриндя транзит щагда сазишя вя Чикаго конвенсийасына уйьун олараг юз яразиляриндян учушу г-дискриминасийа ясасында йериня йетирсинляр. АНК–и щямчинин ИКАО Шурасына мяслящят эюрцб ки, дянизя чыхышы олмайан юлкяляря вя эерийя мцлки щава эямиляринин учушу цчцн гаршыйа чыхан манеяляри арадан галдыражаг тядбирляри нязярдян кечирсин.

Дискриминясийа тядбирляри хцсуси олараг ИКАО Ассамблейасынын 26-жы сессийасында мцзакиря едилиб. Жидди мцнагишя бир груп Африка юлкясинин ЖАР –нын апартеид сийасятини писляйян тяклифляринин мцзакиряси заманы баш верди. Сийаси проблемлярин нязяря алынмасына гаршы чыхан вя ишинин йалныз сырф техники мясялялярля мящдудлашдырмаьа чалышан Гярб юлкяляри бу тяклифля разылашмадылар. Лакин, Ассамблейа бюйцк сяс чохлуьу иля апартеиди писляди вя бцтцн ИКАО цзвлярини ЖАР иля щава ялагялярини вя щава дашымалары щагда икитяряфли разылашмалары дайандырмаьа чаьырды.

Техники характерли игтисади проблемляря ися техники проблемлярин бюйцк бир гисми аиддир. Онларын щялли дювлят, авиаширкят вя мцлки авиасийанын бейнялхалг тяшкилатларынын бирэя фяалиййяти зяруридир. Беля проблемляря аиддир: тяййаря паркынын йениляшдирилмяси, ятраф мцщитин горунмасы, авиасийа тящлцкясизлийи, бейнялхалг авиадашымалар заманы формаллыгларын садяляшдирилмяси, еляжя дя аеропорт вя аеронавигасийа аваданлыгларынын истисмары вя мцлки авиасийанын инкишафына тясир едян диэяр техники пробляр. Бу проблемляри ня сырф техники, ня дя сырф игтисади характерли проблем адландырмаг олмаз. Чцнки, онларын щяллиндя сийаси мягамлар да мцщцм рол ойнайыр вя онлар ады чякилян проблемлярин щялли заманы нязяря алынмалыдырлар.

Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси авиаширкятлярдян вя дювлятлярдян бюйцк мигдарда вясаит тяляб едир. ЕТИ ясас фондларын, илк нювбядя дя тяййаря паркынын вя йерцстц аваданлыгларын йениляшдирилмясини тезляшдирмяйя мяжбур едир. Бундан ялавя, авиаширкятляр рягабят сявиййясинин йксяк сявиййясиня наил олмаг цчцн истисмара щяля йарарлы олан кющня тяййаря моделляриндян имтина едир вя 3-жц, 4-жц нясил реактив тяййаряляри алырлар. Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси бюйцк капитал гойулушу тяляб едир. Бу да авиатехниканын бащалашмасы иля ялагядардыр. ИАТА–ын мялуматларына эюря, бу тяшкилата цзв олан авиаширкятляр йахын 10 ил ярзиндя Тяййаря паркынын йениляшдирилмясиня 100 млрд доллардан чох вясаит сярф едяжякляр. Авиатехниканын бащалашмасы иля ялагядар олараг онун алынмасына сярф олунажаг борж вясаитляри дя бащалашыр. Нятижядя авиаширкятлярин амортизасийа айырмаларына вя борж капиталы эюря фаизлярин юдянилмяси цчцн хяржляр сцрятля артыр. Даща чятин вязиййят инкишаф етмякдя олан юлкяляр вя онларын авиаширкятляри иля баьлыдыр. Онлар Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси цчцн кифайят гядяр малиййя вясаитляриня малик дейилляр. Бу да борж проблемини йарадыр, еляжя дя ИКАО вя ПРООН хятляри цзря юлкяляря щава няглиййатларыны инкишаф етдирмяк цчцн айрылан техники йардымда проблемляр йарадыр.

Авиасийанын тясириндян ятраф мцщитин горунмасы мясяляси Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси мясяляси иля сых ялагядарды. Бу проблем иля ялагядар ясас хяржляр 90-жы иллярин сонуна тясадцф едяжяк. Бу заман сяс сявиййясиня эюря ИКАО тялябляриня уйьун олмайан бцтцн тяййаря типляри йениляри иля явяз едиляжяк вя авиамцщярриклярин емиссийасы щяйата кечири-ляжяк. Ятраф мцщитин горунмасы цзря ИКАО–нун тялябляри Чикаго конвенсийасынын 16-жы ялавясиндя вя авиасийада сяс сявиййясиня аид олан бейнялхалг стандартларда вя бейнялхалг практикада якс олунуб. ИКАО Ассамблейасынын А23-10 бяйамнамясиндя дейилир ки, «Харижи юлкялярдя гейдиййатдан кечяряк сяс сертификаты стандартларына уйьун эялмяйян хариждян эялян вя харижя эедяжяк сяс сцрятиня гядяр олан щава эямиляринин юз яразиляриндя истисмарынын гаршысы алынмасын, вя йалныз мцвафиг васитялярля сяс проблемини юзляри цчцн мцяййян етмиш аеропортлара бу шамил едилмясин».

Лакин, бязи инкишаф етмиш юлкяляр сяс стандартларынын тятбиги мцддятини сяртляшдирирляр. Беля ки, АБШ–лары сяс стандартларынын тятбигиня 1 йанвар 1985-жи илдян, диэяр юлкяляр ися 1986, 1987, 1991-жи иллярдян башламаг язминдядирляр. Она эюря дя 3-жц АНК – да сяс стандартларынын тятбигинин вахты мясялясиня бахылыб. Инкишаф етмякдя олан юлкялярин авиаширкятляринин яксяриййятинин диэяр амиллярля йанашы Тяййаря паркынын йениляшдирилмяси вя сяс нормаларына уйьун щава эямиляринин алынмасынын малиййяляшдирилмясиня бюйцк хяржлярля ялагядар истисмар мящдудиййятляри иля цзляшдийини нязяря алараг 3-жц АНК–си беля бир гярар гябул етди ки, ИКАО Шурасы сяс стандартларынын тятбигинин йени графикинин йарадылмасы имканына бахсын.

Гейд едилмялидир ки, сяс тялябляриня жаваб верян тяййарялярин йениляшдирилмяси цчцн лазыми техники мясяляляр артыг щялл едилиб.Она эюря дя тятбигин мцддяти мясяляси йалныз ятраф мцщитин горунмасы, сосиал цстцнлцкляр вя айры–айры юлкялярин цзяриня дцшяжяк ялавя игтисади хяржляр нюгтейи – нязяриндян мзакиря едилир. Лакин, ИКАО-нун АНК–си тяряфиндян бу мясяляйя бахыланда мялум олду ки, Иинкишаф етмиш юлкяляр иля инкишаф етмякдя олан юлкяляр арасында гаршыдурма вар. Инкишаф етмиш юлкяляр Ассамблейанын 23-жц сессийасында мяслящят эюрцлян сяс стандартларынын тятбиги графикини дяйишмяк истямядиклярини билдирир, инкишаф етмякдя олан юлкяляр ися 3 –жц АНК – нин мяслящят етдийи даща эеж мцддятли йени графиллярин тятбиги имканларынын юйрянилмясинин йериня йетирилмясини тяляб едирляр. Бу мясяля ИКАО Ассамблейасынын 26-жи сессийасында йенидян мцзакиря едилди вя кяскин мцбащися йаратды.

Гярб юлкяляри юз аеропортларына кющня конструксийалы тяййарялярин учушларыны мящдудлашдыран мцдафия тядбирлярини дястяклядиляр. Бу ися инкишаф етмякдя олан юлкяляр фяалиййятиня вя щятта авиаширкятлярин юзляриня дя тящлцкялидир. Она эюря дя, инкишаф етмякдя олан юлкялярин яксяриййяти беля биртяряфли мящдудиййятлярин ляьв олунмасына тяряфдар олдулар. Совет тяряфи сяс сявиййяси проблемини щялл ет-мяк цчцн сийаси мящдудиййятляри щяйата кечирмяйи йох, яксиня сяскцйцн ашаьы салынмасы методларынын мцяййянляшдирилмяси цчцн эениш тядгигатларын апарылмасыны дястяклядиляр. Бу тядгигатлар мящдудиййятлярин гябулу иля ялагядар аеропортларда сяс сявиййясинин вя авиаширкятлярин игтисади хяржляринин нежя дяйишяжяйини дя ящатя етмялидир. Бу тяклиф гябул олунду. Ассамблейа бцтн юлкяляри юз аеропортларына учушларын щяйата кечирилмяси заманы манеяляри йаратмамаьа чаьырды вя бу мясяляляри биртяряфли гайдада йох, ИКАО чярчивясиндя щялл едилмясини тясдигляди.

ИКАО Ассамблейасынын фювгаладя 26-жы сессийасынын 16-жы ялавясинин 3-жц фяслинин 1-жи щиссясиндяки авиасяс тялябляриня жаваб вермяйян сяс сцрятинядяк олан тяййарялярин истисмарына гаршы гябул едиляжяк эяляжяк мящдудиййятлярин шяртляри мцяййян едилди. 16-жы ялавянин 3-жц фяслиня уйьун олмайан щава эямиляринин истисмарына 2002-жи илдян етибарян ижазя верилмяйяжяк. 1-жи фясля уйьун сертификатлашдырылан тяййаряляр 1995-жи илин апрелин 1-дяк истисмар олунажаг. 2002-жи илин мартынадяк ися 16-жы ялавянин 2-жи фялиня уйьун тяййаряляр истисмар олунажаг.

Авиасийа тящлцкясизлийи проблеми дя дювлятлярдян бюйцк мигдарда иигтисади ресурслар тяляб едир. Мцлки авиасийада гейри-гануни актлар чох эцман эяляжякдя дя олажаг. Бу да юзцнц сярнишиндяря, персонала вя авиаширкятлярин, аеропортларын ямлакына гаршы эцс тятбигинин вя йа щядялямяйин чох сайлы мцхтялиф формаларында бирузя веря биляр. Мцлки авиасийа-нын фяалиййятиня гейри-гануни мцдахилянин гаршысыны алмаг цчцн олан тядбирляря айрылажаг хяржляря аиддир: аеропорт вя авиаширкятлярин тящлцкясизлик хидмяти персоналынын сахланмасы, тящлцкясизлийи тямин едяжяк мцвафиг техниканын алынмасы вя диэяр хяржляр. Мцлки авиасийанын тящлцкясизлийинин тямини мясяляси ИКАО цзвц юлкяляриня, бейнялхалг авиасийа фяалиййятиндя иштирак едян авиаширкятляря вя аеропортлара тохундуьундан, ИКАО да Чикаго конвенсийасынын 17-жи ялавясиня вя ИКАО тящлцкясизлийи щагда тялимя уйьун олараг бцтцн аеропортларда ейни сявиййяли вя адекват тящлцкясизлик сявиййясиня наил олмаг цчцн бцтцн тядбирляря ял атыр.

Чох сайлы щава гулдурлуьу иля ялагядар олараг, авиасийа тящлцкясизлийи мясяляляриня ИКАО–нун диггятинин артмасыны Ассамблейанын 26-жы сессийасынын эцндялийиня мцлки авиасийа фяалиййятиня гейри-гануни мцдахиля актлары иля мцбаризя мясяляси салынды. Ассамблейа бу сащядя дювлятляр арасында ямякдашлыьын артырылмасы вя гейри-гануни актларын гаршысыны алажаг мцвафиг тядбирлярин ишланилмяси цчцн ИКАО–нун фяалиййятини активляшдирмяси щагда совет нцмайяндясинин тяклифини гябул етди. Щятта, йени бейнялхалг сянядин гябулу щагда гярар верилди. Бурада нязяря алынажаг ки, мцлки щава эямиляринин тящлцкясизлийиня гаршы г-гануни актларала мцбаризя щагда Щаага вя Монреал конвенсийалары бейнялхалг аеропортларда щяйата кечирилян гейри-гануни оракылыг актларына да шамил едилсин. 1989-жу илин февралындакы дипломатик конфрансда бу сяняд дя гябул едилди.

Ассамблейанын 26-жы сессийасынын гярарларыны йериня йетиряряк ИКАО – нун щцгуг комитяси парладыжы маддылырин ашкар едилмяси цчцн онларын нишанланмасы конвенсийасынын лайищясини ишляди. Бу лайищя дипломатик конфрансда 1991-жи илин февралында гябул едилди. Бу сяняд бизим юлкянин марагларына зидд дейил. Бизим юлкя бейнялхалг террорист актларынын гаршысыны алмаг цчцн ялавя еффектив тядбирлярин ишлянилмясиня тярафдардыр.

ИКАО щямчинин «дювлят терроризми» мясяляляриня дя жидди мараг эюстярир. Беля ки, ИКАО ассамблейасынын 28-жи фювгаладя сессийасы мцлки авиасийа сащясиндя Ирагын Кцвейтя гаршы гануна зидд фяалиййятини писляди: Кцвейтин щава мяканынын позулмасы, бу юлкянин бейнялхалг аеропортунун талан едилмяси вя «Кцвейт ейрвейз» авиаширкятинин 15 тяййарясинин тутулуб Ирага апарылмасы.

Авиайанажаьа гянаят проблеми мцлки авиасийа гаршысында даща кяскин шякилдя 70-жи иллярин орталары вя сонунда 1-жи (1974) вя 2-жи (1979) енеръи бющранлары заманы баш верди.

Бу заман няинки авиайанажаьын гиймяти 10 дяфя артды, щямчинин эяляжякдя онун кифайят гядяр олмасы мясяляси дя актуаллашды. 80-жы иллярин яввяли авиайанажаьын гиймятляринин артымы дайанды, лакин онларын кифайят гядяр енмяси дя олмады вя авивширкятляринин истисмар хяржляриндя йанажаьа айрылан вясаит щяля дя 30%-дир. ИКАО цзвц юлкяляринин авиаширкятляринин авиайанажаг хяржляри щяр ил 30 млрд. доллары ютцр. 1991-жи илин яввяли Фарс кюрфязи бющраны иля ялагядар йанажаьын гиймяти кяскин олараг артды. Сон 10 ил ярзиндя щава няглиййатынын йанажаг еффективлийини артырмаг цчцн щюкумятляр, тяййаря вя авиамцщяррикляринин истещсалчылары вя онларын исмисмарчылары тяряфиндян чохлу жящдляр едилмишдир. Бу жящдляр инди дя давам едир вя йанажаьа гянаятдя мцяййян нятижяляр верир. Буна да учушларын щцндцрлцйя уйьун ешелонлашдырылмасынын тякмилляшдирилмяси, мянтягяляр арасында маршрутларын мясафясинин гысалдылмасы, аеронавигасийа ещтийатларынын оптималлашдырылмасы вя щямчинин йердя вя щавада йанажаг сярфини азалдан техники вя навигасийа тядбирляри иля наил олунур.

ИКАО бцтцн тядбирляри иля йанажаьа гянаятя истигамятлянян истисмар фяалиййятини щяйата кечирир. Йанажаьа гянаят ися щава няглиййаты щярякятинин идарясинин мцасирляшдирилмяси, авиахятляр структурунун оптималлашдырылмасы, баща баша эялян учушларда дайанмаларын азалдылмасы вя йердя йанажаг сярфи-нин азалдылммасы иля баьлыдыр. Бейнялхалг щава ялагяляри сащясиндя узун мцддятли жящдлярин сайясиндя 1975-жи илдян 1990-жы илядяк 1 тон–км–я йанажаг сярфи 20% азалды. Йанажаг еффетивлийинин сонракы артымы вя дцнйа базарында хам нефтин гиймятиня эюзлянилян прогноз беля эцман етмяйя ясас верир ки, йахын 10 илдя авиайанажаг иля тямин олунма вя онларын гиймят сявиййяси щава няглиййатынын эяляжяк инкишафына манея олмайажаг.

Бунунла ялагядар олараг, айры айры юлкяляр тяряфиндян авиайанажаьа верэилярин гябулу дювлятлярин бюйцк наращатлыьына сябяб олур. ИКАО Ассамблейанын 26-жы сессийасында нцмайяндялярин чоху бязи АБШ аеропортларында беля верэилярин гябулуну пислядиляр. Чцнки, беля практика бейнялхалг щава няглиййатынын верэилярдян азад едилмяси кими гябул едилмиш принсипиня зиддир. Беля диэяр юлкяляр тяряфиндян жаваб тядбирляриня сябяб олажаг ки, нятижя дя авиайанажаьын вя щава дашымаларынын гиймяти кяскин артажаг. Ассамблейа ИКАО Шурасына авиайанажаьын верэидян азад олунмасына даир дювлятляря ИКАО–нун мяслящятляринин йериня йетирилмясини йохламаьы тапшырды. Бундан ялавя лазым оларса, ялавя тядбирлярин дя эюрцлмяси нязярдя тутулуб.

Бейнялхалг щава няглиййатында формаллыгларын садяляшдирилмяси проблеминин дя бюйцк ящямиййяти вардыр. Бир чох юлкялярин бейнялхалг аеропортларында йцк клиентурасынын вя сярнишинлярин емиграсийа, эюмрцк, санитар вя диэяр формаллыглардан кечмяси щяля дя чох вахт апаран вя чятин бир просесдир. Бу проседурлар бащаладыр вя мцасир аваданлыьын алынмасына, персоналын сахланмасына бюйцк хяржляр тяляб едир. Бундан ялавя бу формаллыглар мцхтялиф юлкялярдя фярглидир. Проседурларын узун вахт апармасыны вя еляжядя онларын дяйярини азалт-маг цчцн бу ишдя мараглы олан дювлятляр вя диэяр гурумлар арасында ялагяляри йахшылашдырмаг лазымдыр.

Формаллыгларын садяляшдирилмясиня ИКАО эениш фикир верир. 1980, 1983, 1986, 1989 иллярдя Ассамблейанын сессийаларында Чикаго конвенсийасынын 9-жу ялавясиня, формаллыг-ларын садяляшдирилмяси иля ялагядар олан ИКАО стандартларына вя мяслящятляриня дяйишикликляр едилди. Бу сащядя уьур газанмаг цчцн ИКАО–нун мяслящятляринин тятбигиня щяр дяфя йенидян нязяр йетирилирди. Лакин, ИКАО цзвляринин щеч дя щамысы ИКАО–нун мяслящятляриня ямял етмир. Онлар юзляринин милли марагларыны изляйирляр.

Учуш маршрутларында аеропорт вя аеронавигасийа аваданлыгларынын истисмары проблеми бейнялхалг щава няглиййатынын жидди игтисади проблемляриндяндир. Проблемин мащиййяти ондадыр ки, аеропортлары вя ондан истифадя едян авиаширкятялярин игтисади марагларында таразлыг ялдя едилмяйиб. ИКАО Ассамблейасынын 26-жи сессийасында гейд едилиб ки, аеронавигасийа васитяляриня малик олан аеропорт вя тяшкилатларын чоху юз хяржлярини аеропорт вя аеронавигасийа васитяляриндян истифадядян ялдя едилян йыьымлар щесабына юртя билмир.

Ясас сябяб одур ки, бу аваданлыглар мцряккяб, бащалы олуб вя техникадан йцксяк сявиййядя истифадяни тяляб едир. Нятижядя ися, вясаитлярдян истифадянин вя аеропортлар тяряфин-дян тяклиф едилян хидмятин игтисади жящятдян сямяряли олмасы вя ейни заманда мцлкиййятчилярля истифадячиляр арасында марагларын тоггушмамасы цчцн йыьымларын тутулмасы принсипляриня йенидян бахылмасына ещтийаж йараныр. Бу мягсядля ИКАО–нун маршрут аваданлыьы вя аеропортларын игтисадиййаты юзря хцсуси конфрансы йыьымларын тяйини принсипляриня вя бу вясаитлярдян истифадяйя эюря хяржлярин компенсасийасы цзря дювлятляря вериляжяк мяслящятляри нязярдян кечирди. Конфрансын бяйамнамясиня уйьун олараг «Маршрут аваданлыьы игтисадиййаты цзря тялим» щазырланды. Лакин, аеропорт йыьымы проблеми щяля дя кяскин олараг галмагдадыр. Бунунла йанашы олараг, тящлцкясизлийин вя бейнялхалг учушларын мцнтязямлилийинин артырылмасы мясяляси ися йени, даща мцасир аеронавигасийа вя галхыбенмя системляринин истисмара верилмясини тяляб едир. Бу да ялавя капитал гойулушуна вя уйьун олараг аеропорт вя аеронавигасийа йыьымларынын щяжмляринин артырылмасына сябяб олажаг.

Дювлятлярин юз аеропортларынын сямярялилийинин артырылмасы вя малиййя вязиййятлярини йахшылашдырмаг цчцн ИКАО «аеропорт игтисадиййаты цзря тялим» йаратды. Бу тялимдя аеропортларын эялир, хярж вя малиййяси щагда мяслящятляр якс олунуб. Бурайа аеропортларын инфраструктурунун сахланылмасы хяржляри дя дахилдир. ИКАО аеропортлар цчцн йени, мцасир аваданлыгларын инкишаф етдирилмясиня дя фикир верир. Нятижядя ися аеропортларын бурахма имканлары вя учушларын тящлцкясизлийи артажаг вя учушлар бцтцн нюв щава вязиййятляриндя щяйата кечириля биляжяк. Беля ки, ИКАО Ассамблейасынын 26-жи сессийасында гябул едилид ки, бейнялхалг аеропортларда енмя системляри йахын 10–15 иля дяйишдирилсин. Техники имканлары кющнялян инструментал енмя системи (ИЕС) явязиня даща мцасир микродальалы енмя системляри (МЕС) тятбиг едиляжяк. Бу да аеропортларын бурахма имканларыны артыражаг, учушларын тящлцкясизлийи вя мцнтязямлилийи йцксяляжяк.

Коммерсийа характерли игтисади проблемляря дювлят, авиаширкят вя истещлакчыларын марагларынын узлашдырылмасы мясяляляри аиддир. Онларын щялли щяр шейдян яввял дювлятлярин марагларына тохундуьундан, бу мясяляляр няинки игтисади, щямчинин сийаси характер дашыйыр. Коммерсийа характерли игтисади проблемляря щяр шейдян яввял аиддир: коммерсийа щцгуглары вя дашыма щяжмляринин тянзимлянмяси, мцнтязям вя гейри-мцнтязям дашы-маларын нисбяти, гиймят вя авиатарифлярин тянзимлянмяси, дашыма нормасы вя нормадан артыг багаъа эюря юдямяляр, дашыма шяртляри вя дашыйыжылар тяряфиндян коммерсийа ющдяликляринин йериня йетирилмяси вя диэярляри.

Мцнзям бейнялхалг дашымалардакы коммерсийа щцгуглары мясяляси дашыма щяжмляринин тянзим едилмяси иля сых ялагядардыр. Коммерсийа щцгуглары дедикдя, дювлятляр тяряфиндян юз яразиляриня вя орадан да кянара сярнишин, йцк, почт вя багаъын дашынмасы щцгугунун верилмыси баша дцшцлцр. Бейнялхалг практикада «щава азадлыглары», еляжя дя мцнтязям дашымалар заманы «стоп–овер» щцгугу иля мцяййян едилир. Бир гайда олараг, бу щцгуглар дювлятлярарасы щава ялагяляри щагда ики тяряфли разылашмаларла мцяййян едилир. Беля разылашмаларын чохунда авиадашыйыжыларын рейсляринин тезлийи вя истисмар едиляжяк тяййарялярин тутумлары ясасында щесабланан дашыма щяжмляри дя мцяййян едилир.

3-жц АНК-нин (1985) эцндялийинин 1-жи бяндиндя мцнтязям дашымаларда коммерсийа щцгуглары мясяляси якс едилмишдир. Конфрансда бу щагда бир нечя мяслящят дя гябул едилди. Бунлардан 1-жиси 6-жы «щава азадлыьы» вя мцнтязям дашымаларда «стоп – овер» щцгугларынын мцяййян едилмясидир. 2-жи мяслящят ися бейнялхалг щава няглиййатынын реэионал тянзиминя аиддир вя щюкцмятлярарасы реэионал тяшкилатлары вя дюв-лятляри щава няглиййатынын дцнйа мигйасында инкишафына наил олмаг цчцн ямякдашлыьа чаьырыр. 3-жц мяслящят Шурайа мцнтязям олараг 9440 сайлы «Тарифляр вя бейнялхалг щава няглиййатынын тянзими цзря рящбяр принсипляр вя сийасят» сянядинин йениляшдирилмясиня аиддир. Бу сяняддя АНК–нын 3-жц конфрансынын нятижяляринин нязяря алынмасы да мяслящят эюрцб. Бу проблем ИКАО Ассамблейасынын 26-жы сессийасында йенидян мцзакиря едилди.

Ассамблейа бязи юлкялярин бейнялхалг щава няглиййатынын фяалиййятиня милли ганунларын тятбиг едилмяси иля ялагядар наращатлыьыны билдирди. Кяскин олараг АБШ –нын гейри-тянзимлямя сийасяти пислянилди. Америкалыларын етиразларына бахмайараг, Ассамблейа рягабят щагда милли ганунларын бейнялхалг щава няглиййатына тятбиг едилмясиня аид олан инструктив материалын ишлянилмяси гярарына эялди вя орайа щава ялагяляри щагда ики тяряфли разылашмалар цчцн маддянин дахил едилмяси гярарына эялинди.

Мцнтязям дашымаларда коммерсийа щцгугларынын мцзакиряси эюстярди ки, юлкялярин чоху бейнялхалг щава дашымаларынын ИКАО чярчивясиндя регламентляшдирилмясиня тяряфдар олду вя АБШ иля диэяр ИЕЮ–лярин даща зяиф юлкялярин марагларыны тапдаламагла мянфяят ялдя етмялярини пислядиляр.

Мцнтязям вя гейри-мцнтязям коммерсийа дашымаларынын нисбяти проблеми сон онилликляр ярзиндя дцнйа авиасийа гурумларынын нязяриндян гачмыр. Бейнялхалг гейри-мцнтязям дашымаларын ясас нювц дашыйыжы иля сифаришчи арасында чартер мцгавиляси ясасында щяйата кечирилян чартер дашымаларыдыр. Чартер дашымалары даща чох 70-жи иллярин орталарында инкишаф едирди. О заман онлар артыг мцнтязям дашымалара жидди рягиб олдулар вя чохлу сайда сярнишини дашымаларын онлара даща сярфяли игтисади шяртлярля юз тяряфиня чякирдиляр.

Бцтцн дювлятлярин наращатлыгларынын ясасыны юлкяляр арасында щава ялагяляринин сахланылмасы вя инкишафы тяшкил едир. Бунунла йанашы олараг, ижтимаиййятин игтисади марагларына даща чох жаваб верян чартер дашымалары бащалы олмайан дашымалары щяйата кечирмяйя имкан верир. Онларын ясас цстцнлцйц рейслярин даща там коммерсийа йцклянмяси тяшкил едир. Чартер дашымаларында проблем онун тянзим едилмясиндя ващид системин олмамасы иля ялагядардыр. Проблемин мащиййяти ондадыр ки, мцнтязям вя г-мцнтязям дашымалар мцхтялиф тянзимлямя реъимляриня маликдирляр. Юлкялярин чоху ейни бейнялхалг маршрутларда мцнтязям вя гейри-мцнтязям дашыйыжыларын коммерсийа марагларында таразлыьын тямини проблеминдян наращатдырлар. Нятижядя дя ики тяряфли вя чох тяряфли тянзимлямяйя ещтийаж йараныр. Гейри-мцнтязям коммерсийа дашымаларынын тянзимлямясиндя бейнялхалг унификасийанын олмамасы гейри-гануни актларын йайылмасына сябяб олур вя гайдаларын йериня йетирилмясиня нязаряти чятинляшдирир вя онларын эяляжяк инкишафына манеяляр йарадыр.

Чартер дашымаларынын тянзими проблеми чартер гиймятляриня нязарят иля дя баьлыдыр. Беля нязарят лазымдырмы? Яэяр лазымдырса, онда чартер дашымаларынын минимал сявиййяси нежя мцяййян едилсин? Чартер дашымаларынын тянзими мясялясиндя дювлятлярин сийасяти бир–бириня якс олан 2 истигамятя айрылыр. Бир сыра сянайежя ИЕЮ–ляр дювлятлярин Чартер дашымаларынын тянзимлямисиндян там имтина етмясини тяляб едир. Онларын фик-риня эюря тянзимлямя авиаширкятлярин юзляри тяряфиндян вя тур операторларын жялб едилмяси иля щяйата кечирилмялидир. Чартер дашымалары щяжминин бюлэцсц йалныз туристлярин эетдийи вя эялдийи юлкялярин авиаширкятляри арасында олмалыдыр. Дювлятляр вя гурумлар ч<



Поделиться:




Поиск по сайту

©2015-2024 poisk-ru.ru
Все права принадлежать их авторам. Данный сайт не претендует на авторства, а предоставляет бесплатное использование.
Дата создания страницы: 2019-06-03 Нарушение авторских прав и Нарушение персональных данных


Поиск по сайту: