«Эн тӱҥжым ыштышым, — шона Анита. — Умбакыжат мо лийшашым палымем гай чучеш».
Шӱмжӧ чӱчкыдын кыра. Кӱкшӧ курыклам да кавасе шӱдырлам угыч да угыч ончыштеш. А вет лач нуно тудын чонышкыжо патыр шижмашым шыҥдарышт. Нине курык ден чолгыжшо шӱдыр-влак могай кугу, кужу ӱмыран да йӧршын вашталтдыме улыт! Ӱдырын чыла тургыжланымыже, нунын дене таҥастараш гын, 11утарак изи да кӱлдымӧ улыт. Чыла лӱдмыжӧ да азапланымыже вашке шеҥгелан кодыт, мондалтыт, нунын нерген йӧршынат шонаш ок тӱҥал. А курык-влак тугак шогаш да шӱдыр-влак ончычсышт семынак волгалтараш, чолгыжаш тӱҥалыт.
Корно савыртыште шем капора койылдыш. Издерым шӱдырен, Лука писын куржеш. Ынде вес пальтом чиен. Толын шуат, пеш нелын шӱла, эсогыл кутыренат ок керт.
— Анита, кайышна, — нелын шӱлен каласыш. — Йолетым шуялтен возын керт манын, кугурак издерым кондышым. Икмыняр минут гыч ме мӧҥгыштет лийына.
Кынелашыже полшаш манын, кидшым шуялтыш, но ӱдыр ыш вашке.
— Лука, чыталте, — каласыш, тидын годым йӱкшӧ чытырналт колтыш. — Корнышко тарванымыж деч ончыч мый тылат икмомак каласышаш улам. Лука, ӱстел ӱмбач тыйын имнетым пырыс камвозыктен огыл. Тидым мый ыштенам. Тый призым сеҥен налын ит керт манын, тидым мый лӱмынак ыштышым. Чылажат Даникын эмганымыж верч. Лука, йодам: мыйын титакем, пожалуйста, кудалте.
Ӧрмыж дене кутырен кертдыме лийше Лука верже гычат тарванен ок керт, ӱмбакше тӱткын онча. Тидын годым чоныштыжо куанымаш ылыже. Сырыме олмеш ӧрыктарышын куштылгын чучаш тӱҥале: мыйын семынемак умылаш йӧсӧ да пеш уда, шучко пашам ыштен. Лука тудын титакшым кудалта гын, Аниталанат тудын титакшым кудалташ ятырлан куштылгырак лиеш. Мутат уке, Даникын эмганыше йолжо дене таҥастарымаште тошкен пудыртымо имне фигур кӱлдымӧ да путырак изи наста гына. Чыла тиде лийын гынат, икте-весышт деке лишемдыше ик корнышт уло. Тидын нерген Аниталан каласымыже шуын колтыш, но келшыше мутым гына муын ок керт. Варажым ӧрмалгенрак воштылале да аптыраненрак мане:
— Ит тургыжлане, нимогай азап лийын огыл. Издерышке кӱзен шич.
Лука тудым издереш пеш тыршен вӱдыльӧ. Шкеже ончылан верланыш, да нуно коктынат курык гыч пырля шинчын мунчалтен волышт. Лумаҥше кок изи еҥ Бурнимытын пӧртӧнчылышт дек мунчалтен толын шуыч. Анита пӧртӧнчыл тошкалтышке йӧсын кӱзышат, ик йолжо дене гына шога гынат, Лукам тӱткын ончале. Издержым шӱдырен каяш шонен, тудо мӧҥгешла вашкыде савырнаш тӱҥалын ыле, да ӱдырын пеш тӱткын ончымыжым шижын, чарнен шогале. Анита шке семынже шона: тудо шке шӱмжым Исус Господьлан почын. Тыге гын, шке шӱмжым тудо Лукаланат почын, вет Утарышын йӧратымашыже иктымат ӧрдыжкӧ ок кораҥде.
— Лука, мемнан деке пуро. Пуро, Лука, пуро, — рвезым ӱжеш. — Мыйым мумет да тышке шумеш кондымет нерген коваем пален налеш гын, путырак чот куана.
Тудо омсам комдык почо, да Лука почешыже пӧртыш пурыш. Уныкажым коваже ужат, пеш куаныш, кычкыралынак колтыш. Ӱдыр верч чылан тургыжланеныт, ачаже шагат ончычак курыкыш кычалаш каен. Коваже вурсаш тӱҥалнеже ыле, но, окшаклымыжым ужат, шыпланыш, диван марте ошкылашыже полшыш, йӱштӧ компрессым ямдылаш кайыш. Шеҥгекше савырнымыж годым Лукам ужо. Рвезе омса лондем воктене шыпак шога да ӧрмалген ончыштеш. Ик жап икте-весышт ӱмбак ончышт. Кован шоҥгемалше шинчаже йоча-влакын шинчаштышт комдык почмо книгам лудмыла чыла ужаш тунемын. Лукан шинчаштыже тугае ӧкынымым, тугай йодмашым, тунар кугу ӱшаным да шкем кидыш налын кертме патырлыкым нигунамсе деч шуко ужо. Рвезе деке лишемат, вачышкыже кидшым пыштыш, шокшо пӧлемыш вӱден пуртыш.
— Пуро, шич да мемнан дене пырля кочкаш верлане, — шӱмжӧ гыч лекше мутым лыжган, веселан каласыш.
Тиддеч изиш варарак омса почылто да, шке ӱмбачше лумым почкен-почкен, господин Бурни пурыш. Анитам кычал коштмыж годым курык гыч тудо кок еҥын издереш шинчын волымыштым ужын да шоналтен: Анита ӱдыржӧ дене чыла сай. Каласкалымыжым колыштат, ача тудым кастене тынар торашке кайымыжлан вурсыш. Варажым коҥга воктеке шинче. А ковашт чылаштланат какаом, ӱйым, ӱмбакышт сырым пыштыман тамле киндым ӱстембаке конден шындыш.
Чылан шып шинчат да кочкыт. Тиде ласка да чылалан келшыше шып тат ыле. Йӱштӧ чодыра гыч толшо-шамычым шокшо коҥга лыпландара. Лука коҥгасе тулым йӧратен онча, шке семынже тудо тиде жаплан нигунам мучаш ынже лий ыле манын шона. Шып шинчымыштым кенета омсам ала-могай удыркалыме йӱк кӱрльӧ.
— Тиде Ошлум, — Анита кычкырале да омса велыш ошкылнеже ыле, но корштышо йолжо верышкыже шындыш. Тидын годым ковашт, ачашт да Лука омса воктек лишемыч.
Умшашкыже шем-ола пырысигым пурлын, пӧртыш Ошлум почшым кӱшкӧ нӧлтен пурыш, иктын велышкат вуйжым ыш савыре, Даникын малыме вес пӧлемыш чолган ошкыльо. Тушто кӱпчык ӱмбаке тӧрштен кӱзышат, игыжым изи йочан ош ӱпан вуйжо воктелан вераҥдыш. Тидын деч вара адак омса деке кудал мийыш, мяу да мяу магыралтыш.
— Кокымшо игыжлан кая, — манят, ача луктын колтыш.
— Тугеже омсам огына тӱкылӧ, — вачысе шальжым чотрак шупшылын пелештыш ковашт.
Ончыланже пышташ манын, тудо Лука воктене кийыше каза коваштым пуаш йодо. Ошлумын пӧртылмеш чыланат шып шинчышт. Теве пырыс адак омсашке пурыш. Ынде тудо ола игым нумал кондыш да адак, пычкемыш йӱдым ончыде, шке корныж дене кудале.
— Ынде пытартышым конда дыр, шонем, — ковашт пелештыш. Пӧрт йӱкшымӧ верч тургыжлана да тиде изи пӧртыштӧ ынде вер чылаштлан сита мо манын шона.
Молышт ик мутымат ышт пелеште. Чылан омсашке гына ончат. Кызыт пырыслан эрык пуалтын. Тудо кумшо игыжым нумал кондыш. Тидыже шкеж гаяк ошо. Ошлум нуным Даникын оҥешыже вераҥдыш да чылаштымат нулаш пиже.
— Лука, пожалуйста, омсам петыре. А тылат, Пӧтыр, нине пырысиге-влаклан корзинкам муаш кӱлеш. Нуно Даниклан шӱлашыже яндар южым огыт кодо чай.
Ача воштылале гына.
— Тидым ыштыде огына код, а тачеш тек авашт вераҥдымаштак кийышт. Нуно шкеныштым кузе ончымым палат. А Даник дене нимат ок лий.
— Ачаже рвезын оҥылашыж гыч Ошлумын ончыл йолжым ӧрдыжкӧ кораҥдыш да ушкал-влакым вӱташке петыраш кудывечыш лекте. Мӧҥгӧ пӧртылаш шонен, Лука верже гыч кынеле. Тудо кова деке лишеме, кидшым шуялтыш.
— Мылам пӧртылаш жап, — каласыш Лука. — Пӧртыш пураш ӱжмыланда тау. Анитан йолжо вашке пареммылан ӱшанем.
Шоҥгыеҥ ик жап шинчашкыже туран ончыш да Лукан кидшым вашкеак ыш мучыштаре.
— Да, тылат пӧртылаш жап, — поро йӱкын пелештыш. — Но тый эше тол, мемнан эре вучымо унана лият.
Ошлумын пӧртылмекше, Анита рвезым помыжалташ сӧрымыжым шукташ ыш шоно, коваштат тидлан тореш лиеш дыр, шоныш. Но сӧрымым шуктыман. Коважын кухньышко атышӧрым мушкаш кайымекше, шольыж дек лишеме.
— Даник, — саҥгасе пӱжвӱдшым ӱштылшыжла, шыпак пелештыш.
Рвезе кугун шӱлалтыш, кидшым одеял йымач лукто, но ыш помыжалт.
— Даник, — ончычсыж деч кугурак йӱк дене пелештыш да капшым изишак чывыштале.
Даник шинчажым почо, акаж велыш ончале.
— Ончал, тудо пӧртыльӧ, тылат пӧлекым кондыш.
Шольыжо оҥыштыжо пун орам ужо, омыюан улмыжлан кӧра нимом ыш умыло. Тиде омышто конча, шоналтыш.
— Кум комаголям конденыс!
— Уке, Даник. Нуно комаголя огытыл. Тиде кум пырысиге. Нуным ушкал вӱташ игылен да теве ынде пӧртыш нумалын. Нуно чыланат тыйын улыт. Ошлумын пӧлекше.
— Мый тудын толшашыжым паленам. Мый Юмо деч йодым.
— Мыят таче Исус Господьым пураш йодым, — шольыж деке лап лийын каласыш. — Да Тудо пурыш.
Тыге тиде каслан Юмо кок кумалмымутым колын да вашмутым пуэн. Но рвезе уже нимомат колын огыл. Тудо, Ошлумын поч мучашыже умшашкыже пурымым шижде, ласкан маленат колтен.
Глава
Йӧршешлан сӧрасымаш
Коважын эмлымыже Аниталан полшыш, вес эржылан йол корштымо иземе да пӱалмыжат пыташ тӱҥале. Но моклешталтше йолжо эше тошкал ок керт, коршта. Йӱдым угыч поран тӱҥале. Кудывечыште лум тунар шукемын, ачаштлан ушкал вӱта марте корным кӱэшыже вереште. Тыгай игечыште кудывечыште модмо нерген шоныманат огыл. Но Анита, Даник да кум игыж дене Ошлум огыт йокроклане. Жапым кугу пӧлемыштак пеш веселан эртарат.
Кечывал деч вара ковашт нунылан вӱта кокласе шудышто модаш темлыш. Чыла пырысигыжым корзинкаш оптен, Даник тушко нумал лукто, нунылан пыжашым ыштыш. Чылан шудо лоҥгаште почаҥаш тӱҥальыч. Анита шкаланже келшыше верым муын, коважын пуымо Библийым лудаш тӱҥале. Саде кӱжгӧ книгам ластыкла. Исусын шӱмыш омсам тӱкалыме, пасторын лудмо да чонжылан келшыше почеламутым кычал мунеже. Тиде почеламутым тунемнеже. Шукак кычалашыже ыш логал: пастор тиде почеламут Библийын пытартыш книгаж гыч манын каласен ыле. Вашке кычал муо — Почылтмат лӱман книган кумшо лончо гыч колымшо почеламут: «Теве омса воктене шогем да тӱкалем. Мыйын йӱкемым иктаж-кӧ колеш да омсам почеш гын, тудын деке пурем, да Мый тудын дене пырля, да тудо Мый денем пырля касым эртарена». Тиде мут-влакым наизусть тунем шуктымеш семынже уэш-пачаш ойлыш. Тыште кок мутым гына рашыжак умылен ок керт: «йӱдым эртарена». «Икымше йӧн лиймекак, тидын нерген ковай деч йодман», — шоналтыш.
Варажым вуйжым кидше дене эҥертен, Даникым эскерышыжла, шонкалаш тӱҥале. Тудыжын почаҥмыже акажым ӧрыктарыш: таза йолжым пулвуешыже кадырта, а окшакше турак кодеш. Анитан вуйыштыжо ик шонкалымаш весым вашталта. Теве тудо Исус Господьлан омсам почо. Тудо пурыш да ынде шӱмыштыжӧ ила. Чылажат коважын ойлымо семын лие. Тудо Анитан шӱмышкыжӧ титакым кудалтыме да йӧратымаш шӱлыш дене пурыш. Тидлан кӧра шӱм-чоным шыгыремдыше шучко шонкалымаш волгыдышто ӱмылын йоммыжо семынак шаланыш. Лукан титакшым кудалташ ынде йӧршын неле огыл. Тидын нерген пешыже огешат шоно. Исус, шӱмышкыжӧ пурымек, ӱдырлан шкем гына йӧратыше, еҥым йӧраташ ямде огыл да яндар чонан огыл улмыжым ончыктыш. Ынде весе верч тургыжлана: Лука титакшым кудалтен кертеш мо? Анита тудлан чонжым почо, да тудо Аниталан йӧршынат сырыдымыла койо. Кеч-мо лийын гынат, Лука налшаш призым йомдарыш, да Анита тыште мом-гынат ышташ кӱлмым пала. Вет эше Нойын пушыштыжо лийше вольык ден янлык-влакын фигурышт улытыс. Тудо нуным туныктышо деке намия да чыла нергенат чон почын каласкала гын, туныктышыжо Лукан пушеҥге гыч чапле фигурым ыштен моштымыжым ужын кертеш ыле. Ала Лукалан могай-гынат вес пӧлекым пуа ыле?
Тидын годым тудлан шучкынат чучын колтыш. Туныктышо тудын нерген мом шоналта? А моло йоча-влак мом каласат? «Чылажымат ончычсо семынак кодыман да тидын нерген шоныман огыл», — мане шкаланже. Тыге шоналтышат, Библийыште возымо почеламут ынде тудлан оккӱлым умылыш. Ынде почеламут ӱдырым ок куандаре. Тудо ынде тореш кашташте лӱҥгалташ тӱҥале да ачажын ушкал-влакым лӱшташ пурымыж марте нунылан рож гыч шудым кышкаш тӱҥале.
Анита ачаж деке волыш, тудын пашажым мучаш марте шуктымешкыже тӱрлӧ нерген кутырыш. Тыге тудо шӱм-чонжым лыпландарыш.
Пычкемышалтмеке, йоча-влак кас кочкышлан пӧртыш пурышт. Даниклан ынде малаш вочман. Шольыжым вераҥдыме шотышто кугу ӱчашымаш тарваныш. Ковашт пырысиге-влакым вӱташке луктыктынеже, а Даник нуным пеленже кодынеже. Пытартышлан чыла пырысым койко йымалан вераҥдаш келшышт. Ӱчашен, ковашт чотак нойыш, пушкыдо пӱкенже марте пыкше миен шуо.
Анита шке пӱкенжым коваж воктеке шындыш да рушан шинчынат шуктен огыл ыле, кенета омсам тӱкалтышт. Ӱдыр омсам почо, а тушто Лука шога. Чурийыштыже лӱдыкшӧ ончалтыш палдырна, да рвезе кидшым вожылал кормыжтылеш. Коктынат икте-весыштым ӧрынрак ончальыч. Кажныже весын кутырымыжым вуча. Нунын шып улмыштлан ӧршӧ кова пӱйжым нӧлтале.
— Лука, пуро, пуро, — лыжган пелештыш шоҥгыеҥ. — Толмет пеш сай. Анита пӱкеным конда да йыгыре верланыза.
Самырык-влак тудын шӱдымыжым шуктышт. Лука Анитан йолжо нерген палаш толмыжым каласышат, адак шыпланыш. Анитат йолжо сайрак лийме нерген шижтарышат, шыпланале, шинчажым кӱварваке виктарыш.
Кова когыньыштым торжанрак ончале.
— Анита, Лука, — вучыдымын пелештыш тудо. — Тыланда кӱлдымаш сырымашлан мучашым ыштыман. Шкендам сайын, порын кучаш тӱҥалман. Мутат уке, Лука, тый сайжымак ыжыч ыште, но лӱмын ыштен отылыс. Тидлан верч шуко йӧсым чыташет логале. Ойгым шинчавӱд дене сеҥаш ок лий, мо лийын, тудым от пӧртылтӧ. Тылат чолгарак лийман да у семын илаш тӱҥалман. А тый, Анита, айдемын титакшым кудалташ тунемшаш улат. Поро чонан лияш тырше да шкендым моло деч сайлан шотлыметым чарне.
— Мый шкемым моло деч сайлан ом шотло. Уке! — ӱдыр ӧрмалгенрак вашештыш.
— Уке, тый тыге шонет, тыге, — кова шке мутшымак пеҥгыдемден ойла. — Уке гын, тылат еҥын титакшым кудалташ тынарак неле ок лий ыле.
— А вет мый тудын титакшым кудалтенам, — Анита вашештыш. — Тидым мый теҥгече кастенак курыкышто ыштышым. Тидым ышташ пешыжак неле ыш лий. Шкат удам ыштенам. Лач тидлан кӧрак мый титакшым кудалтен кертым. Лукалан тидым каласышымат, тудо титакетым кудалтем мане. Лука, тыге огыл мо? Такшым ме коктынат ик семынак уда улына.
— Туге, — Лука пеҥгыдемдыш. — Но тыйын уда пашат мыйын нарак шакше огыл. Мый вес имньым ыштен кертам. А теве Даниклан мый таза йолым нигунамат пуэн ом керт. Тиддеч посна тыйым чылан моктат, йӧратат, а мыйым нигӧ ок йӧрате.
— Тыйын мом ыштыметым чылан палат, — Анита шке шонымыжым почеш. — Теве мыйын тылат могай удам ыштымем нигӧ ок пале! Лука, чыла тидын нерген мый туныктышыланна ойлышаш улам, шонем. Но тидым нигунам ыштен ом керт шонем. Чолгалыкем сита мо?
Нуно ятыр тыге мутланен шинчышт, а кова эре колышто. Тудын деч самырык-влак огыт лӱд, огыт вожыл. Варажым кутырымашке коват ушныш:
— Анита, Лукан титакшым тый кузе тыге трук кудалтен кертыч? Теве кок кече ончыч гына тый мылам тидым нигунам ом ыште манын каласенат ыльыс...
Ковай, палет, мый шке шӱмемым тыйын умылтарымет семынак почым. Умбакыжат тыйын ойлымет семын лие. Кунам мый Исусым шкемын шӱмышкем пураш ӱжым, мылам раш лие: титакым кудалташ йӧсӧ огыл.
— Тиде мыйым куандара, — кова каласыш. — Мый тыге лийшашым ончычак паленам: кунам омсам почат да Исус Шкенжын кугу йӧратымашыже да титакым кудалтен кертмыж дене шӱмышкына пура, тушто, шӱмыштына, саламлалтдымашлан, шкем гына йӧратымашлан да шучко шонкалымашлан вер ок код. Тиде чылажат кече нӧлтмӧ годым пычкемышын йоммыж семынак айдеме деч кораҥ кая. Но Исусын йӧратымашыже эше весымат поктен луктеш. Анита, мылам Библийым кондо.
Кова Библийым эркын ластыклаш тӱҥале, пеш тӱткын онча. Теве Иоаннын икымше серышыж гыч нылымше лончым кычал муо. Аниталан латкандашымше ден латиндешымше почеламутым ончыктыш.
— Теве тидым луд.
Анита эркын да пеш тыршен лудо: «Йӧратымаште лӱдмашлан вер уке. Но вияҥ шушо йӧратымаш лӱдмашым поктен луктеш, молан манаш гын лӱдмаште йӧсланымаш уло. Лӱдшын йӧратымашыже вияҥ шуын огыл. Тудым йӧраташ тӱҥалына, вет Тудо мемнам эше ончычак йӧратен».
— Тиде тыгак, — кова каласыш. — Вияҥ шушо йӧратымаш лӱдмашым поктен луктеш. Кунам Юмо шӱмышкына вияҥ шушо йӧратымашым конда, тиде йӧратымаш шӱмна гыч саламлалтдымашым, шкем гына йӧратымашым, тыгак лӱдмашым поктен луктеш. Паледа, Тудын йӧратымыжлан уло чон дене ӱшанена гын, мыланна нимо дечат лӱдмӧ ок кӱл. Тудын йӧратымыжым палена гын, мемнан илышыштына чылажат сайлан гына ышталтеш.
Анита ден Лука келгын шонкален шинчыштат, икте-весышт ӱмбаке ончальыч да шыргыжальыч. Анита кынел шогале да, шкап деке миен, тушеч шкенжын мӱгиндыжым — Рошто годым пуымо маскажым — лукто. Мӱгиндым кокыте катыш да келшен илаш тӱҥалме лӱмеш ик пелыжым Лукалан пуыш. Нуно йыгыре шинчышт. Лука, шкенжын пиаланлан шотлен, мӱгиндым кочко, а Анитан шонкалымыже да тургыжланымыже палдырныш. Тудо мом ыштышашыжым ончычсыж деч рашрак умылыш. Туге гынат шонымыжым тынар чот ыштымыже ок шу!
Лука чеверласен лектын кайыш. Анита коважлан поро йӱдым тыланыш да малаш каяш тӱҥалын ыле.
— Анита, — умбакыже кузе лийшашым шижтараш тыршышыла, кова каласыш, —шарне: кунам Исус шӱмыш пура, Тудо Оза семын пура. Тый ынде Тудын шӱден ойлымыжым гына ыштышаш улат, а тыланет гына келшышым огыл.
— Туге, ковай, — Анита ойган вашештыш.
Уныкаже кӱшкӧ, шке пӧлемышкыже кӱзыш да пулвуешыже сукен шогале. «Исус, Господь Исус, — кумалаш тӱҥале тудо, — ынде Тыйын кӱштыметым гына ыштымем шуэш. Мый тидын нерген туныктышылан каласкалышаш улам гын, тый мылам, пожалуйста, патырлыкым пу, лӱддымӧ лияшем полшо».
Тудо вакшышке возо, куштылго чон дене шинчажым кумыш да писын мален колтыш.
Глава
Анитан пеҥгыде, лӱддымӧ ошкылжо
Эрлашыжым Анита моло годсыж деч эр помыжалте. Окна петыртышлам почмо огыллан кӧра жапым рашыжак пален ыш керт. Но изи рож гыч пурышо кечыйолым ужо. Тудыжо окна петыртыште улшо рож гоч пурен да кӱварыште палдырна.
«Очыни, эр, — шоналтыш Анита. — Окна петыртышым кораҥдыман да кавашке ончалман, тудо яндар мо?»
Ӱдыр кынеле, окнам почо да пӧлемышке волгыдо пурыш. Курык тайылыште эше кечыйол огеш кой. Но курык ӱмбач койшо кече Бурнимытын пӧртыштым волгалтара. Лум ӱмбалне тыгыде ий падыраш-влак чолгыжыт, курык вуйлаште шинчам йымыктарышын волгыдо. Пӧлемышке пурышо волгыдо тудым эр южын пушыж дене темен.
«Ковамат тыге ойлыш, — шоналтыш Анита. — Лап вер гыч ӱмылым моло семын поктен колташ ок лий. Кечын поктен колтымыжым вучыман. А варажым тиде ӱмылым аралынет гынат, нимом ыштен от керт. Ужмышудымым, шыдым, титакым кудалтыдымаш да шоям тӱрыс луктын каласыме деч лӱдмаш — тиде чыла ӱмыл. А Исусым пурташ — тиде окна петыртышым почмо дене иктак».
Тыге шонкалымыже шканжат пеш келшыш. Адакат одеял йымак пурен возо, кынелаш жап шумо марте эше шонкалымыже шуо. Изишак окшаклен, вургемжым чийыш да кухньышко волыш. Коваже тидын годым кофем ямдыла ыле.
— Ковай, — мутым лукто тудо, — таче мыланем туныктышем деке кайыман.
— А йолет могайрак? — йодо шоҥгыеҥ.
— Мый издерыш шинчын волем.
— А варажым кузе пӧртылат?
— Ом пале, кузе-гынат толам. Таче эрдене кеч-кузе гынат туныктышем дене мутланаш кӱлеш. Тидым варалан кодаш ок лий.
— Те тиде мо нерген? — кемже гыч лумым почкышыжла, ача йодде ыш чыте. — Туныктышо деке каяш кӱлеш гын, пеленем каен кертеш. Таче поезд толмо жаплан сырым наҥгайынем. Тереш шынден, туныктышо деке наҥгаен кодем да, мӧҥгӧ пӧртылшемла, пеленем кондем.
Ӱдырын чурийже веселаҥе. Тудо тетла вучен ок керт. Тиде пашам кеч ик кечылан кода гын, тудым угыч пеш кугу лӱдмаш авалтен кертеш.
Ачаж воктене терыште шинчымыж годым Анита пеш кугу куаным ыш шиж. Нойын пушыж гыч налме фигур-влак ончылныжо кият. Тудо нуным шовычеш вӱдылын. Туныктышылан мом каласышаш нерген эше нимом ок пале. Сыра гын, кузе лийман? Вет тыгат лийын кертешыс.
— Молан тылат туныктышо деке каяш кӱлеш? — ачаже вучыдымын йодо. — Тудын пуымо пашаж деч посна илаш шерет теме мо?
Анита ачажын вачешыже эҥертыш.
— Уке, — тоштдерак каласыш ӱдыр. — Мылам икте нерген каласкалаш кӱлеш. Ачай, тиде мыйын секретем.
Ӱдыр кидшым ачажын сапкеремым кучышо копашкыже чыкыш, тудыжо, поро да кугу ушан пӧръеҥ, тидын вашеш шыргыжале гына, нимом рашемдылаш ыш тӱҥал, кызыт тидлан жапшат укела чучо. Ешыжлан кӱлшӧ оксам ыштен налшаш верч тудо эр гыч тӱҥалын кас пычкемыш марте чарныде кресаньык пашам ышта. Икшыве-влак дене кӱлешан йодышлам каҥашаш жапше пеш шагал кодеш, да тидым коваштлан ӱшана. Но икшывыже-влакын кузе илымыштым да мо верч тургыжланымыштым ӱдыржӧ ден эргыжын чурийышт гычак пала. Тыгак шке коклаштышт кутырымыштымат колыштеш. Тидат шагал огыл полша. Ушкал вӱташтат, пум ямдылымыж годым чодыраштат икшывыже-влак нерген шонкала, нунын верч кумалын Юмым сӧрвала. Ачаже пален: Анита ӱдыржӧ кужу жап ойган коштын, ала-мо гынат лийын. Тудо тыгак пала: варажым адак ала-мо гынат лийын, тидын деч вара Анитан шӱм-чонышкыжо тыныс толын. Ача ӱдырын пиалан улмыжлан куана, сандене нимомат йодышташ ыш тӱҥал.
Туныктышын илыме ош пӧрт деке шумешке шып кайышт. Кеҥежым тиде пӧрт чынжымак ошын койын шинча, а кызыт пеш чатка ош лум дене таҥастарымаште шемынрак да пычкемышынрак коеш.
— Тылат волыман, — ача каласыш. — Пел шагат гыч тыйым налаш толам.
Ача умбак кудале, а ӱдыр, тургыжланен да тӱрлым шонкален, пӧрт велыш ошкыльо. Омсам тӱкалташ тоштде, пӧртӧнчылнӧ ятыр шогыш. Ачаже толмешкак тыге шога ыле чай. Но окна гыч туныктышо тудым ужат, шкежак омсам почо.
— Пуро, пуро, — изиракше годымак урокым терген шинчыме изи пӧлемышке эрташ ӱжын, туныктышо поро йӱкым лукто.
Тудо тунемшыже-влакым пеш йӧрата. Каникул жапыште воктенже уке улмыштлан кӧра йокроклана. Сандене иктаж-кӧн пурымыжлан пеш куана. Анита вигак ӱстел деке ошкыл мийыш, Нойын пушышкыжо вераҥдаш ыштыме чыла фигурым тудо радамын шогалтыле.
— Нуным Лука ыштен, — пеҥгыдын тӱҥале Анита. — Ончыза, нуно кузе сылнын койыт! Сылнын вет?
Туныктышо, шке тунемшыжын кутырымыжым колын, ӱстел деке лишеме.
— Да, нуно путырак сылне улыт, — каласыш туныктышо. — Молодец! Тыге ыштен кертмыж нерген мый эше нимом ом пале. А молан тудо конкурсыш нимомат ыш кондо?
— Тудо кондынеже улмаш, — ончычсыж семынак пеҥгыдын кутыра Анита. — Мый теве тидын нергенак кутыраш тольым. Пеш чапле имньым ыштен ыле. Но укеж годым мый тудым пудыртышым. Тыге ыштымемлан пеш ӧкынем, да Лука призым налын кертше манын, тидым кузе-гынат тӧрлаш ала лиеш манын, тендан деч йодаш лӱмын тольым.
Туныктышо ӱдыр ӱмбаке шып ончен шога. Анитан чурийже пеш чот йошкарген, а шинчаже кӱварваке онча.
— А вет мыйын моло призем уке, — туныктышо каласыш. — Кок призна веле ыле. Иктыжым Пӧтырлан пуышна, весыжым — тылат.
— Тыге гын, Лука Пӧтырлан пуымо призым налшаш. А вет призым эн сай пашалан пуышдас. А Лукан пашаже Пӧтырын деч ятырлан сылне да сай.
— Ой, уке, — туныктышо вашештыш. — Мый тидым ыштен ом керт. Пӧтыр саде призым шке пашаж дене сулен налын. Ме тудым мӧҥгеш налын огына керт. Лука призым налжак манат гын, тый тудлан шке призетым пуышаш улат. Вет тыйын титакетлан кӧра призым налын кертын огылыс. Тыге огыл мо?
— Да, тиде чын, — Анита келшыш.
Ик жап шонкален шинчыш. Тудын призше — Швейцарийын курыклаштыже ыштыме пеш чевер фотоснимке-влакан мотор да путырак сылнын сӧрастарыме книга. Анита тудым комодын яшлыкышкыже кагаз дене вӱдыл пыштен. Шкенжын эн сылне да кугешныме пӧлекшылан шотла. Мутат уке, ом пу манынат каласен кертеш. Туныктышат тиде книгам весылан пуаш шӱден ок керт. Но коваже уныкажлан вияҥ шушо йӧратымаш нерген каласкален. Исус Христос Шке вияҥ шушо йӧратымашыж дене тудын шӱмыштыжӧ ила, да Тудо Анитан мом-гынат шкенжыным ынеж кодыкто.
— Мый келшем, — каласыш Анита.
— Пеш сай, — вашештыш туныктышо.
Туныктышо ӱдырын тиде жапыште кугу сеҥымашке шумыжым пален.
— Тунемаш тӱҥалмек, книгатым мылам конден пу. Тудым чыла класс ончылан Лукалан кучыктем да варажым йоча-влаклан тудын фигурлажым ончыктем.
Анита тидын дене келша, но туныктышын тудын нерген мом шонымыжым умылаш тыршен, тудын ӱмбакше ӧрынрак ончале. Очыни, пеш уда чонан ӱдыр манын шоналтыш. Туныктышо шыргыжале гына. Туныктышо дене ончычсо поро кылышт вашталтде кодмылан ӱшанен, чеверласен лектын кайыш.
Лум вочшо, тӧр огыл корнышто тер кок велыш лӱҥга. Анита ынде мӧҥгыжӧ пӧртылеш. Пӧртӧнчыл тошкалтышым кӱзышат, савырнен чарнен шогале. Даник пырысиге-влакым нумал толын, акаж воктеке шогале. Ончылнышт курык тайыл кумдан шарлен возын, тудым кече волгалтара. Анита ӱлык ончале. Пӧрт-влакын леведышышт, сылне курык пӱртӱс койыт. Тидын годым Даникын шокшо кидшым шиже да куанен шоналтыш: «Эрдене чыла тиде ӱмыл дене авалтын ыле, а ынде кече дене волгалтын. Мый денемат тыгак лие: шӱмышкем Исус пурен, да йӧратымаш, волгыдо, лӱддымылык дене тич темен...»
* * *
Лука ден Анита курыкыш писын ошкыл кӱзат. Школ гыч эше ик ганат нуно пырля пӧртылын огытыл. Ынде чыла вашталтын. Тачысе кече Лукалан ӧрыктарышын пиалан ыле. Утыжым умылтарыде, туныктышо йоча-влаклан увертарыш: каникул жапыште пушеҥге гыч ыштыме пеш сылне фигур-влакым ужын, нуным ыштыше еҥлан эше ик призым пуаш шона. Чылам ӧрыктарен, туныктышо воктекше Лукам ӱжӧ да призым кучыктыш. Чылажымат радамлен каласкала манын, Анита тевак ушым йомдарен пуреҥгая. Но туныктышын тыге ыштыдымыжым ужат, куштылгын шӱлалтыш.
Варажым чыла йоча Лукам йыр авырен шогальыч да тӱрлӧ вольыкын, янлыкын фигурыштым йӱкын моктен ончаш тӱҥальыч. Чылашт деч чот арава чуриян Пӧтыр моктен кычкырыш. Тудо уло кумылын увертарыш: пиалжылан кӧра нине фигурым тунам конкурсыш конден кертын огыл, уке гын икымше призым нигунам налын ок керт ыле. Тиде ой дене чылан келшышт да совыштым рӱж кыраш тӱҥальыч. Вара йоча-влакын Лукалан пуымо книгам ончымышт шуо. Ӱдыр-влак ӧрыч:
— Тиде Аниталан пуымо гаяк книгас...
«Тиде Анитанак» — Лука каласа манын, ӱдыр пеш тургыжланен шинчыш. Но рвезе йодо гына:
— Чын? — йыштак Аниталан шинчам пӱяле.
Ынде теве нуно школ гыч коктын пырля пӧртылыт.
Воктенышт толшо йоча-влак мӧҥгышкышт пурышт да нуно коктын гына кодыч, Лука Аниталан саде книгам шуялтыш.
— Призым налаш сай, — каласыш тудо, — но мый шканем коден ом керт. Анита, чынак, мый тидым ыштен ом керт. Тиде тыйын книгат. Мый тудым тый дечет поген налын ом керт.
Ӱдыр вуйжым рӱзалтыш:
— Уке, Лука, налшаш улат, туныктышына тылат пуыш, тиде книга ынде тыйын.
— Йӧра, — мутым лукто рвезе, — тыге гын, тудо когыньнан лиеш. Тудым ме пайлена. Теве тыге: ик тылзе мыйын лиеш, вес тылзын — тыйын, а варажым адак мыйын.
Анитан чурийже волгалте: ты книга тудлан моткоч келша.
— Пеш сай, — вашештыш ӱдыр, — оет дене мыят келшем. Кажне тылзын тӱҥалтыш кечышкыже ме тудым алмашташ тӱҥалына.
Тыгак кутырен келшышт: кажне тылзын икымше числаштыже кечывал деч вара вич шагатлан книга оза тудым пошкудыжын пӧртышкыжӧ намийышаш да ӱстембак пыштышаш. Тиде чын ыштыме лие. Книгам вес озалан намиен пуымо нунылан теве мом эше шарныкташ тӱҥалеш: пиалын негызше — икте-весын титакыштым кудалтыме, икте-весылан полшаш ямде улмо, чылажымат икте-весе дене лош пайлыме.
— Айда теве тиде кӱжгӧ пырня ӱмбалан верланена да книгасе сӱрет-влакым ончена, — Лука ойым пуыш.
Лумым ӱштыл шинчыч, пулвуй ӱмбаланышт книгам пыштышт да ластыклаш тӱҥальыч. Рвезе тыгай сылне книгам эше нигунамат ужын огыл. А вет курыкым пеш йӧрата. Тыштыже курыклаште ыштыме сылне фотосӱрет-влак улыт. Снимкылам онча да Аниталан курыклашке кӱзымӧ корно-влакым рашемдылеш.
— Теве тиде Маттерхорн курыкышко кӱзымӧ эн йӧнан вер, — парняжым тушкалтен каласыш рвезе. — Тиде корно дене мый курыкышко икымше кӱзем.
Воктенже йолжым модыктыл шинчыше Аниталан Лука дене пырля курыкышко кӱзаш рвезе лиймыже шуын колтыш. Волгыдо кече, канде кава йымалне, лум дене леведалтше курык вуй-влак деч тораште огыл ятыр жап шинчышт. Сӱрет-влакым уло кумылын да куанен ончышт. Жапын ятыр эртымыж нерген шоненат огытыл. Трук йоча йӱк шоктыш:
— Анита, ковайна ваштарешет каяш шӱдыш, да теве мый мыняр торашке тольым. Тудо кечывал кочкышым ямдылен...
Тиде Даник! Тудо торчакыш нелын эҥертен, воктенышт шога. Шуко ошкыл толмыжлан кӧра чот ноен, шӱргыжӧ йошкарген. Шке титакшым умылен, Анита пырня ӱмбач тӧрштен волыш.
— Даник, — тургыжланен кычкырал колтыш тудо. — Тылат тынар торашке кошташ ок лий. Мӧҥгына марте тый ынде кузе кает? Мыланна кызытак пӧртылман.
Кумытын курыкыш эркын кӱзат. Даниклан йӧсӧ, рудо чот ноен, тынар торашке эше ик ганат коштын огыл. Лука чаманыш, пӧрт омсашт марте нумал кондыш. Корнышто ик мутымат ышт пелеште. Анита ден Лука коклаште ала-могай умылыдымаш шижалте. А такшым коктынат иктымак шоненыт: сӧрасеныт гынат, Даник окшакак, да сӧрасымыштат, титакыштым кудалтымыштат тудлан у йолым пуэн огыт керт.
— Йолем коршта, — васаралтыш йоча, да Анита тудым тошкалтыш мучко пӧртышкӧ нумал пуртыш. — Мыйым койкышкем наҥгаен пыште.
Акаже тудым койкышко наҥгаен пыштыш, чыла пырысигыжым конден пуыш. Вара шкежат воктеланже верланыш. Ачашт адак кудывечышке пашам ышташ лекте. Кова Анитам тыге вараш кодын толмыжлан изишак вурсалтышат, кухньыш кайыш. Ӱдыр тудын деке волыш да полшаш тӱҥале.
— Анита, мо лие? — кова йодо. — Молан ойгырышын коят?
Ӱдыр шып шога. Чытен ыш керт, чонжым почо:
— Ковай!
— Колыштам.
— Ковай, тый тыге ойлышыч: Исус мыйын шӱмышкем пура гын, Тудо мыйын Лука нерген уда, тудлан сырыме шонымаш-влакым тушеч поктен луктеш, мылам тудым йӧраташ полша, маньыч. Кодшо арняште чыла сай ыле. Но Даникнан йол корштымыжым ужам да шольымын ончыч пеҥгыде да таза йолан улмыж нерген шоналтемат, чыла осал шонымаш-влак мӧҥгеш пӧртылыт.
— Мый тидлан ом ӧр, — вашештыш тидын шотышто уныкажым эре туныкташ тыршыше шоҥгыеҥ. — Тыйын шӱмышкет кажне кечын шыдешкыме, шкем гына йӧратыме шонкалымаш-влак пӧртылаш тӧчат. Шке виет дене гына нунын деч утлен от сеҥе, нуным Исус деч йӧратымашыж дене поктен колташ йод. Исусын йӧратымашыж нерген эре да чыла вереат шонкале. Библийыштат Исусын йӧратымашыж нерген луд. Шӱмет эре тиде йӧратымаш дене темше лиеш гын, тушто уда шонымашлан вер йӧршынат ок код.
— Юмын йӧратымашыж нерген Библийыште кушто возымо?
— Чыла Библий йӧратымаш нерген ойла, — вашештыш кова. — Кас еда ме Маркын Поро Увержым лудына. Тыге? Тушто кажне ластыкше Исусын йӧратымашыж дене шыҥдаралтын. Шке тунемшыже-влакым йӧратымыже, тушман-влакым Тудын йӧратымыж нерген, чыла йорло да йӧсланыше-влакым йӧратымыже нерген, изи йоча-влакым йӧратымыже нерген серыме. Исусын историйже нерген возымым пеш тӱткын лудаш тӱҥал да Юмын йӧратымашыж нерген келгын шонкале. Ушышкет шыҥдаре: кунам тый Исус Господьым шке шӱмышкет пураш йодынат, лач саде йӧратымаш тыйын шӱмышкет пурен.
— Йӧра, — ала-мо нерген шонкалышыжла вашештыш Анита, а семынже шоналтыш: «Таче тӱҥалам да варажым кажне эрдене кынелын, Исусын йӧратымашыж нерген ик историй дене лудаш тӱҥалам».
Глава
Кугу да пеҥгыде пунчал
Лука мӧҥгыжӧ пеш тургыжланен ошкылеш. Нойышо Даникын ойган чурийже чотак ойгандарыш. Аниталан куштылго. Тудо уда пашажымат, чын огыл ыштымыжымат тӧрлыш, шке титакшым кудалтыктен керте. А теве Лукалан титакшым кудалташыже куштылго огыл, Даникын йолжым тудо шке вийже дене гына паремден огеш керт.
«Молан тудо мыйын ончылнем титакшым кудалтыш да пеш вашке йӧршын вашталте?» — теве шӱдымшӧ гана шкеж деч йодеш. Ончычшо Анитам кӱшнӧ, лум шынден кодымо корнышто, мумыж дене умылтараш тӧчыш, но варажым тидын шеҥгелне ала-могай вес вийын улмыжым умылыш. Анита Исуслан почмо ала-могай омса нерген каласкалыш, а коваже шкем гына йӧратымаш ден торжалыкым поктен луктын кертше йӧратымаш нерген ойлыш. Курыкысо шоҥгыеҥат айдемым йӧратыме да титакым кудалташ кӱлмӧ нерген мутым лукто. Ала омсам почмо годым йӧратымаш дене пырля поро шӱм-чон кумыл ден титакым кудалтымаш пурат? Мом тиде ончыкта, поснак омсам почмыжым кузе умылыман? Нуно кумытынат иктымак кутырат чай? Кеч-мо гынат, Исуслан омсам почым манын кутырымыж деч вара Анита чот вашталтын. Ончычшым пеш кугешныше да сӧрасаш тореш ыле! А ынде эреак саламлалтеш, огеш кугешныл. Лач тидак Исус Христос нерген Лукам шонкалаш тарата. Исус Библийысе историй жапыште гына огыл, а пеш ожно, ятыр ончыч илен. Тудо тачат ила, чылам ӧрыктарыше пашам мемнан жапыштат ыштылеш.
Лука пеш эркын ошкылеш гынат, пӧртышт деке толын шуо.
Анита ден коктын пырня ӱмбалне пел шагат ончычрак шинчымышт годым кече пеш ояр ыле, а ынде курыкла ӱмбалне кугу пыл ора-влак погыненыт, да йӱштӧ мардеж пуа.
— Тӱтан мардеж тӱҥалеш, — шкаланже шке каласыш Лука.
Вӱташте вольык мландым тургыжланен тошка. Нуно игече вашталтшаш годым эре тыге ыштат. Рвезе пӧртышкӧ писын пурен шогале.
— Ӱстел воктеке тол, — аваже мане. — Таче тый пеш шуко кучалтыч. Йӧра эше кечывал деч вара урокда уке, пыл погына, пургыжташ тӱҥалеш чай. Кидыштетше могай книга?
— Тиде приз, — вашештыш Лука. — Мыйын пашамлан туныктышо пуыш. Каникул жапыште тудо мыйын икмыняр фигуремым ужын.
— Тиде пеш чын ыштыме. А пудыргышо имнет нерген мом-гынат пала мо?
— Туге, — мане да мутым весышке кусарыш.
Аважын тыгай йодышыжлан вашештымыже ок шу.
Поснак Анита нерген нимом ынеж ойло. Такшым Анита нерген тудо эре шона. Залыште шарен пыштыме газет ӱмбак тайнен, пушеҥгым шуэшт шинчымыж годымат ушыж гыч ыш лек. Аваже кухньышто, сандене рвезылан нигӧ мешайыше уке.
«Мый Исусым пураш йодым», — мане ӱдыр Лукалан. А варажым коваже Библийыште икмыняр почеламутым кычал муаш полшыш. Мый ала шкеат нуным кычал муын кертам манын, шӧрлык деке лишеме, пуракаҥ кийыше кӱжгӧ Библийым нале. Аваже шуэн лудеш. Лука мо нерген возымым шагал пала, школышто туныктымым гына изишак шарна. Кован ойлымо почеламутым кушто кычалаш — ок пале, шоҥгыеҥын тудо эн мучаште манмыжым гына шарна. Кычалмыжым муын ыш керт, нунын олмеш Евангелий ден историй-влакым вереште. Нунын нерген школыштак колын: теве черлым эмлыше Исус-Паремдыше нерген возымым шарна. Сокыр-влакым ужын кертшым ыштен, ушдымым ушаҥден, колышым ылыжтен. Окшак лийше айдемым сайын коштын кертшым ыштыме нерген возымым поснак куанен лудо. Исус тудлан «Кынел, вакшетым нал да ошкыл» манын каласен. А вет окшаклымыжым чарнен.
Исус тачат чынжымак ила да Анитан шӱмжым весемден гын, молан Даникым сайын коштын кертшым ышташ йодман огыл? Лука шкеже шукертсек кумалын огыл. Эше изи йочаж годымак южгунам тунемме кумылдымат мут-влакым аваж дене пырля ойлен ыле.
Ынде Лука ушкал вӱташ пурыш да тошкалтыш дене шудым оптымашке писын кӱзыш. Идалык наре ончыч шинчавӱдым йоктарен шортын кийыме да ынде тиде верым ӱмыржӧ мучкат мондыдымо вереш сукен шинче. Исуслан омсам почмым раш ок умыло гынат, тудо ӱшана: Юмо тыште уло, да кумалмыжымат колеш. Даникым паремдаш да тудым ончычсыж семынак коштын кертшым ышташ йодын, уло шӱм-чонжо дене кумалаш тӱҥале. Тыште ятыр жапым эртарыш. Варажым ӱлык волыш да ушкал-влакым лӱштыш. Шӧран ведражым пӧртыш наҥгаяш шонен омсам почо гын, тале мардеж тудым изишак гына ыш камвозыкто. Аваже кухньышто пеш тургыжланен ончен шога.
— Тӱтан мардеж тӱҥалеш, — каласыш. — Тылат понарым налаш да акатым вашлияш каяшет верештеш чай. Таче моло годсо деч ончычрак пычкемышалте, тиде пургыжлан верчын...
Авашт тидым каласыш веле, омса почылто да лондемыште лум дене вӱдылалтше Мария койылалтыш. Вуй, кап лумаҥыныт гынат, воштылале веле:
— Пургыжлан верч курыкыш кӱзашем пеш неле лие, — кемжым, пальтожым кудашшыжла кутыра тудо. — Ваштарешем Лука понар дене мия дыр, шонышым. Авай, кочкашет мо уло? Пеш шуженам.
Чыланат ӱстел коклаш шинчыч. Мариян чурийже алят йошкар олма гай чевер. Эре каласкала да каласкала.
— Таче пеш сай кече ыле. Еҥ-влак эре толыт. Унагудына кӱрылтде пашам ыштыш. Ятыр еҥ тыгай игечыште спортым кудалтен ок керт. Ончем йӱшым да ӧ