Н.Д.Неустроев революция иннинээҕи суруйааччылартан саамай эдэрдэрэ. Кини куоракка олорон элбэги аахпыта, тыа ологун, дьонун уорэппитэ. Кини олохтон ылбыт матырыйааларын ор ырытан, толкуйдаан баран литература тылыгар ор кэм буолан баран таьаараын сөбүлүүрэ. Ол иһин кини айар үлэтэ ахсаанынан агыйах этэ. Ол эрээри ис хоьооннорунан, форма өттүнэн бэркэ суруллубуттара. Кини айымньылара суруллубут кэмнэрэ ааһан истэҕин аайы эбии дьэҥкирэн, эбии улаатан баай ис номохтонон иһэрэ(актуальнай проблемалааҕа).
«Куьа5ан тыын» пьесаны революция иннинэ саха сиригэр баар буола сылдьыбыт чахчыларга оло5уран суруйбута. Дьону баттаан, албыннаан байарга дьулуьуу- киьини быьыы-майгы оттунэн хайдах кыыллыйыыга тиэрдэрин кордоруу бу айымньы сурун темата. Ити теманы арыйыыны драматург Саха сирин тыатыгар капиталистыы сыһыан өтөн киирэн, саҥа баайдар-эргиэмсиктэр араҥалара, сыта байбыт кэччэгэй баайдары кыайан-хотон, инники түһүүлэрин сөпкө көрдөрөн ситиһэр. Пьесаҕа баар ссүрүн геройдар өйдөрүн-санааларын хамсатар күүһүнэн байарга дьулуһуу буолар. Ол гынан баран ити дьулуһуу барыларыгар биир өрүттээх буолбатах. Былыргылыы баай Бырдахаанап буолбут үбүн-харчытын ханна да энчирэппэккэ, айаҕар аһаабакка, таҥныбакка мунньан, кичэйэн байар. Бырдахаанап үйэтигэр муспут харчытын буорга көмө сылдьыыта кини муҥутах өйүн, түктэри быһыытын, наара суох ымсыытын туоһулуур. Кинини Неустроев бары өттүнэн күлүү гынан кордорор. Бырдахаанап тылын, таҥаһын, аһылыгын дьоҥҥо сыьыанын сопко ойуулаан суруйааччы кини характерын толору арыйар. Бырдаахап харчытын дьон уорбутун «куьа5ан тыынна» күтүрээһинэ, онтон сылтаан ыалдьыыта уонна атыыһыт бюуолан кэлбит Куонааҥҥа уонна Сиилээхтэ Сэмэҥҥэ өрө ньылыҥнааһына кинини олус хараҥа кыайтарбыт кэччэгэй баай обраһын быһыытынан өссө ситэриллэр кордоруллэр. Сиилээхтэ Сэмэн уонна Күтэр уола Куонаан пьесаҕа эмиэ сурун оруолу ылаллар. Бу ойдуун-санаалыын капиталистыы сайдыы уоскэппит дьонноро. Байар иьин кинилэр тугу баҕарар- хаартанан сууйууттэн уорарга, талааьынна тиийэ-онорорго бэлэмнэр. Куонаан Сэмэни кытта Бырдаахап харчытын уоран куоракка киллэрэннэр эргитэн атыыьыт буолаллар. Онтон дойдуларыгар тоннон тахсан, куттаан туран Бырдаахап кыыьын Марыынаны Куонаан койох ыларга кэпсэтэр. Ити геройдар майгыларны бэйэлэригэр хардарыта сыьыаннарын суруйааччы судуруппакка, олоххо баарын курдук, уустуктук кордорор. Кинилэр дьонно сыьыаннарын, хайдах быьыыланалларын – барытын суулуктээьин, барыс киллэрии туьунан санаа салайар. Ол иьин ити дьоннор дьиннээх таптал, аьынар санаа, утуо майгыны ытыктааьын диэни билбэттэр. Куонаан Бырдаахап кыыьа Марыынаны ойох ыларга сорунуутугар «Арай бу Марыына кыыьы ойох ылбыт киьи, огонньор баайыттан тииьинэр дии» диэн санаанан сирдэтэр. Сиилээхтэ Сэмэн Куонааны Бырдаахап харчытын кыыьыгар ыйдаран уорарга субэлиир. Итинэн кини догоругар комолоспутэ буола таарыйа бэйэтин байарга дьулуьар санаатын ситээри гынар. Кинилэргэ итинтэн атын тургэнник байар кыах суогун этэр Куонаанна: кыыьы сатаан ойох ылбатаххына суолбут сабыллар диирэ.
Сиилээхтэ уонна Куонаан ити харана соруктарын онорорго бырдаахап соготох кыыьа Марыына эрэ комотунэн ситиьэллэр. Марыына тороппут аҕатын үбүн туора дбог уоран ылалларыгар эмиэ бэйэтин эрэ иннин санаан комолоьор. Кини атыыьыт киьиэхэ эргэ тахсар туьугар тугу бьаҕарар онорго бэлэм. Сиилээхтэ Сэмэн, Куонаан, Марыына быьыыларына майгыларынан, санааларынан бэйэ бэйлэригэр маарыннаьаллар. Бу дьон санаалара куустээх, дьулуьар багаларын толорумтуолар, онорорго дьайыылара быьаарыылаах. Кинилэр Бырдаахаптары баьыйар, туоратар куустэрэ итиннэ баар.
Капиталистыы сыьыан сайдар бириэмэтигэр дьон ойо санаата кыыллыйыытын, майгыта буортуйуутун Неустроев бу ус тыыннаах обраьынан кордорор. Онтон Сэмэн Куонаан Бырдаахап харчытын халты харбатан байыылара, онтон тэптэрэн Бырдаахап дьадайыыта оччотоогу саха тыатын олоҕун биир биллэр уратытын – былыргылыы кэччэгэй баайдары саҥа куустэр- эргимсмэктэр баьыйыыларын символааьын курдук ойдонуллэллэр. Маны кытта сэргэ суруйааччы бу пьесага патриархальный ньукэн ологу киириилээх-тахсыылаах, киэҥ далааьыннаах капиталистическай сыьыаннаьыылар кыайыыларын уруйдуур санаата этиллэр. “
Бу пьесага суруйааччы дьаданылар сордоох олохторун кордорботох, баай батталын уонна кылаастар охсуьууларын эмиэ тумнууга хаалларбыт. Ол эрээри бу пьесага Неустроев былыргылыы майгыннаах уонна сана уоскээн эрэр баайдарын туктэри-дьудэх барыыларын уус-ураннык кулэн суруйар. “Куьаҕан тыын» айымньы олоххо баар дьиннээх чахчылары – капиталихм уйэтигэр дбоннор бэйэ бэйэлэригэр сур боро курдук сыьыаннаьалларын тумэн, кырдьыктаахтык кордоруутэ киьи интэриэьин тардар.
Неустроев Тиэтэйбит.
