Марий тиште
Прочитайте и запомните слова, составьте несколько словосочетаний.
Тиште - письменность, тамга, пале - знак, марий тиште – марийская письменность, олык марий йылме – луговой марийский язык, курык марий йылме – горномарийский язык, ойыртемалташ - отличаться, марий т¢р – марийская вышивка, о‰ашке с¢ретлаш – рисовать на доске, акрет годсо – очень древний, шараш - распространять, келыштараш - приспособить.
Прочитайте текст и выполните задания А-Г.
Тиште – тиде кеч-могай калыкын эн кугу поянлыкше. Тиштын шочмыжо калыкын йылмыже дене кылдалтын.
Марий йылме акрет годсо йылмылан шотлалтеш. Тудо кок т¢жем ий ончыч шочын. Шукерте ожно моло финн-угор калыкын йылмышт деч кугун ойыртемалтын огыл. Жап эртен, тудо шуко йылме дене чак лийын, вашталтын, но садак шке т¢сшым йомдарен огыл.
Марий-влак ончычат икте-весылан уверым пуэн моштеныт. Кызытсе семын буква дене огыл, а о‰ашке иероглиф гай палым с¢ретленыт. Тыгай палыжым тиште але тамга маныныт. Ончыч тиде мут буквам ончыктен, вара значенийже кумда‰ын да тудым «письменность» мут олмеш кучылташ т¢‰алыныт.
Тошто марий т¢р калыкын паспортшо гай лийын. Т¢рлеман тувыр почеш айдемын кушто илымыжым, еш кугытшым, ¢дыр але вате улмым пален налаш лийын.
XVIII курымышто марий кундемышке руш-влак толыныт да христиан верам шараш т¢‰алыныт. Марий йоча-влаклан юмын законым туныкташ к¢лын, сандене руш просветитель-влак руш алфавитым марий йылмылан келыштареныт. Вара религий сынан книга-влакым савыкташ т¢‰алыныт. Тыге 1917 ий марте марий йылме дене 255 утла книга лектын.
Задание А. Ответьте на вопросы.
1) «Тиште» мут мом ончыкта?
2) Марий йылме кунам шочын?
3) Ожно марий йылме могай лийын?
4) Марий-влак ожно буква олмеш могай палым кучылтыныт?
5) Марий т¢р гоч археолог-влак мом пален налыныт?
6) Руш алфавитым марий йылмылан молан келыштареныт?
7) Икымше марий книга-влак могай сынан лийыныт?
8) 1917 ий марте марий йылме дене мыняр книга савыкталтын?
Задание Б. Найдите правильные утверждения.
1. Марий йылме кокш¢дº ий ончыч шочын.
2. Ожнысо жап деч марий йылме йºршын вашталтын огыл.
3. Кызыт марий-влак буква олмеш палым с¢ретлат.
4. Тиште, тамга – тиде письменность.
5. Марий калык ончыч т¢рлен моштен огыл.
Задание В. Переведите слова данные в скобках и правильно сформулируйте предложения.
Марий йылме (очень древний) йылмылан шотлалтеш. Тудо (две тысячи лет назад) шочын. Ожно тудо моло (от фино-угорских языков) кугун ойыртемалтын огыл. (Марийский народ) иероглиф гай пале-влакым о‰ашке с¢ретлен, вашла уверым пуэн. XVIII курымышто руш просветитель-влак марий йылмылан руш алфавитым (приспособили). Варажым марий йылме дене книга-влакым (начали издавать).
Задание Г. Прочитайте текст и расскажите по марийски. Знаете ли вы о родовых знаках своей семьи (своего рода).
Самые ранние письменные памятники марийского языка относятся к первой половине XVIII века. Издавна широкое распространение у марийцев имели картинное письмо (пиктография), различные знаки (иероглифы) и числовые обозначения. Знаки «тамги», восходящие к родовым знакам, марийцы вырезали ножом на деревянных брусках и бирках, на земле обозначали лопатой, на деревьях и брёвнах вырубали топором. Тамга ставилась на документах, она выступала в качестве символа двора, семьи, могла означать число.
Прочитайте стихотворение В.М.Васильева и определите о чём оно?
Йылме манме мо лиеш?
Йылме дене мом ыштат?
Е‰ йылмыште чон коеш,
Шонымыжат, й¢лажат.
Калык илаш шона гын,
Ойжат лийже, й¢лажат.
Т¢ня койышан лийнеж гын,
Ынже пыте йылмыжат.
Мутет лиеш – ой лиеш.
Йылмыдыме мом ышта?
А) шочмо йылме нерген;
Б) йылмын к¢лешлыкше нерген;
В) йылмым аралаш к¢лмº нерген.
Составьте предложения.
В 1. 1867 ийыште ________ святитель Гурийын братствыже пелен кусарыше комиссий пашам ышташ т¢‰алын. В ГОРОДЕ КАЗАНЬ
В 2. Комиссий ___________ кугун тунемше Н.И. Ильминский лийын. РУКОВОДИТЕЛЬ
В 3. Кусарыше комиссий 1867 ийыште __________ курыкмарла савытен. ПЕРВЫЙ МАРИЙСКИЙ БУКВАРЬ
В 4. Тудын авторжо Иван Кедров ______. ЛИЯШ (Icпр., 2 прош. вр.)
В 5. 1870 ийыште ________ букварьым Гавриил Яковлев савыктен. НА ЛУГОВОМ МАРИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
5. Ответьте на вопросы викторины.
1) «Тиште, тамга» мут-влак мом ончыктат?
2) Икымше кусарыме «Отче наш» кумалтышмут кушто да кунам лектын?
3) «Описание живущих в Казанской губернии языческих народов, яко то черемис, чуваш и вотяков» л¢ман книгам кº возен?
4) Икымше марий грамматике кушто да кунам лектын? Тудын авторжо кº?
5) Икымше марий книга кузе маналтын да кунам савыкталтын?
6) Икымше марий алфавитын авторжо кº? Кунам лектын?
7) Икымше марий букварьын кº авторжо? Могай ийыште лектын?
8) «Марла календарь» кунам лектын шоген? Кº вуйын шоген?
9) Икымше марий газетын л¢мжº могай лийын, кунам лектын?
10) 1928 ийыште лекше «Марий мутерын» авторжо кº?
6. Выберите правильные ответы.
1) «Марла календарь» - тиде
а) газет; б) журнал; в) альманах.
2) «Марла календарь» лектын:
а) ик ийлан кум гана; б) ик ийлан кок гана; в) ик ийлан ик гана.
3) «Марла календарьын» лекме жапше:
а) 1907-1913 ийла; б) 1907-1914 ийла; в) 1907-1915 ийла.
4) Икымше номерын тиражше:
а) 2200 экз., б) 2300 экз., в) 2400 экз.
5) «Марла календарьым» луктыныт:
а) С.Г.Чавайн, В.М. Васильев; б) С.Г. Чавайн, П.П.Глезденёв; в) В.М.Васильев, П.П. Глезденёв.
6) Кугу верым «Марла календарьыште» налыныт:
а) фольклор произведений-влак; б) сылнымутан произведений-влак; в) публицистике сынан статья-влак.
Подпишите портреты.
______________ _______________ _______________ ______________
Объясните термины.
Литератур йылме - ___________________________________________
Орфографий - ________________________________________________
Орфоэпий - _____________________________________________
Закончите предложения.
1775-ше ий 10 декабрьыште Санкт-Петербург оласе кевытлашке __________________________________________________________________.
Грамматикын авторжылан Оза‰ысе архиепископ ____________________________________________________________.
Тиде книгаште чылаже т¢жем утла ____________________________________________________________.
Икымше марий грамматике дене ш¢дº ий наре ончыкылык ____________________________________________________________.
Садене кызыт Марий Элыште 10 декабрьыште ____________________________________________________________.
Напишите приглашение ко Дню марийской письменности.
Праздник будет в актовом зале школы 10 декабря, в субботу, начало в 18.00.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________