— Я кас, итимди вичин папазни рушариз къачузва,— мес-лятдал лагьана туьквенчиди.
— Чида чаз абурун папарни рушар. Валлагь, адан папа ч|)ид руш хада, ада кьил атIуда...
— Вал нубат къвеч! Ихьтин югъ ваз аквадач.
— Ягьанатдал вегьемир.
Бегова мад сефер кIуьд флакон «Париж» атир гун тIалабна.
— РикIивай яни? — жузуна туьквенчиди. Адаз вичин уьмуьрда са итимди икьван атирар санал къачуна акурд тушир. - Багьа я-гьа! Пуд вишни къад манатдилай гзаф жеда гьа!
— Дишегьлияр багьа затIар я. Абур патал чанни гьайиф туш, амукьна пул. ГьакIан чарар я, пелтекар.
Бегова гьакъикъатдани кIуьд «Париж» маса къачуна. Къва-ларив гвай папари къал къачуна.
— Гьа икIа я. Я инсанар, и кавказлуйриз пул гьинай къвез-нп?!
— Гьиняй къведа кьван,— адан пад масада кьуна.— Чна |сIвалахзава—абуру, куквари хьиз, незва. Бес чи базарра абу-ру эцигнавай къиметар аквазвачни! Гьар са лимон, са парта-хил, са кило ичер гайила, са «Париж» къачудай пул жезва.
— Ша ман чиниз,— мад спелди кIвенкIвек гъил хкТурна, ппгьана Бегова.— Лимонарни жеда, «Парижарни». КIантIа гч.уьлерни аквада.
— Юлдаш къардаш, са «Париж» зазни къачу тIун, ваз ам пуч пул я.
— Чибуру вуч лугьудатIа чидани: пара кIандайдаз тТимил-iiii жагъидач, тIимил кIандайдаз — шимилни.
— Мишекъатвал вуч я!
И арада атирар маса гузвай отделдиз кьве туьквенчи паб чтана. Сад итимдин кашканар алай, яшлуди, муькуьди — таза чсаван руш. Дезгедихь кIватI хьанвай эл абурухъ элкъвена, чIарар къуьлуьн самарин ранг алайдини Бегов кьилди амукьна.
— Куь пабни рушар бахтлу я,— ширин мецел лагьана ди-
I5
шегьлиди.— Гъуьлуьни бубади са атирар икьван къачузва! — ИкI лугьуз, ада «Париждин» кIуьд кьвати табагъ чарчик куту-на, адал хъипи лент элкъуьрна.
— Са «Париж» мад хце ман,— лагьана Бегова. Пул гайидалай гуьгъуьниз ада лагьана:
— Кьватидал атIангье а къацу лент аку, ам элкъуьра. Туьквенчиди адан тапшуругъ кьилиз акъудайдалай гуьгъуъ-низ Бегова кьвати гьа дишегьлидин гъиле туна.
— Им ваз. Зи патай. Пишкеш яз...
— Ваъ, ваъ! Жедай кар туш. Гзаф сагъул, амма жедач! Туьквенчи дишегьлидин лацу чинив яр къекъвена. Адаз утанмиш хьана.
— За михьи рикIелай багъишзавайди я. Заз вавай кIанза- вай затIни авач. Къачу...
— Ваъ, валлагь! Жедач!
Къуьнер еке туьквенчи паб патав атана.
— Вуч хабар я? Бегова лагьана:
— Заз ви къуншидиз са «Париж» багъишиз кIанзава. Ада утанмишвал ийизва.
— Им къадагъа кТвалах я, ватандаш! — атIай жаваб гана ада, чина биришар туна.
— Къадагъа вучиз жеда кьван? Ада заз чинеба маса гайи шей авач. АтIангье, ацТанвай атирар я, вирибуруни маса къачу- на, зани. Сад за туьквенчидиз багъишзава.
— Са хийир авачиз каци кьифни кьадач. Квез вучтин мурад ава? Дишегьли гуьрчегди яз акурла, ам жувахъ гъун патал, адан кьил гижи ийизвани? Адаз валай цIуд сефер гуьрчег гьуьл ава. Алад, алад!
— Вуна зи марифатдин къайгъу чТугвамир. Заз къе гьакIа хъсан гевил ава. Къанни цIуд кепек гайи облигациядай вад агъ-зур манат акъатнава. Гьаниз килигна — жумарт я, ваз ван хьа-нани, ватандаш? — лагьана Бегова.
— АкI ятIа са «Париж» зазни къачу ман,— зарафат кваз лагьана кашканар авай туьквенчиди.
— Ваз ви гъуьлуь къачурай.
Къуьлуьн самарин рангунин чIарар алай дишегьлидин ви-лик «Париж» авай кьвати туна, Бегов хъфена. Ам маса отдел-риз фена, гьина гьана шей-дцуьйдиз килигна. Къачудай затI ава-чир. ГьакТа тамашунар авунай. Дуьньяда вуч аватТа чир жез-вай. Имни хийир тир. Агъа-вини мертебайра къекъвена. Бегов, эхирни, къапудихъ рекье "гьатна. Министерстводиз фидай вахт тир. Универмагдай экъечIайла, адал инал вичи «Париж» пиш-кеш авур туьквенчи гьалтна. Вич акурла, ам тадиз къвалав атана. Адан гъиле къацу лент кутIуннавай кьвати авай.
— Валлагь, заз и пишкеш къачуз утанмиш я,— лагьана ада.
— За вучиз гайиди ятIа чидани? — вичи вичик хьиз лагьана Бегова.— Заз вун хьтин, ви яшарин руш ава. Ухшарарни вибур я. Амма ам заз авай чкани чидач.
— Куьн адан дидедихъ галаз чара хьанвани?
— Белли. Вун акурла, зи рикIел абур хтана.
— Вил галани? Бегова къуьнер юзурна.
— Зун дидедихъ галаз яшамиш жезва. Кьил чIугваз ашкъи пватIа, ингье чи кIвалер.— Ада яхун цIум галай гъил туькIуьр-па, «Космос» туьквендин къаршида, куьчедин муькуь пата авай ругуд мертебадин кIвалер къалурна.— Пудкъанни муьжуьд ла. гьай квартира.
— Вун жумарт кас я, куьн бахтлу хьурай. Язни я...
ИкI абур чара хьана.
ХъуьчIуьк кIуьд «Парижни» кваз Бегов, кIвач кяна, мини-стерстводиз атана. Министрди тайин авур вахтуналди цIипуд декьикьа амай.
— Огьо, Марина! Нисин хийир! Вун гатфарин къизилгуьл хьиз ава хьи. ДатIана цуьк акъудзава...— ИкI лугьуз, Бегова министрдин техсекретардив гъил вугана.
— Хвашгелди, юлдаш Бегов. Министрди вун суракьзавай.
— Кае-мае авани? — вилерал министрдин кабинетдин рак къалуриз, Бегова анихъ къвез гьерекат авуна.
— Кас-масни авач, вични. Ам совминдиз фенва. Ингье квез кагъаз.
Бегован гевил са кIус серин хьана, ачух цавал рехи, булутар йкьалтна. ЦIалцIам лацу кагъаздин шуькIуь зулунал дирибаш I'ъилелди кхьенвай: «Бег Бегович!3ун, гьайиф хьи, няналди ина жедач. Венгриядай мугьманар атанва. Няниз, сятдин муьжуь-даз хьиз, кIвализ ша, Соломеядизни шад жеда. Де, аквадалди Куь Н. И.». Ахпа еке гьарфаралди къул чIугунвай.
— Мадни хъсан ман,— лагьана Бегова.— Министр авачир нахт я, кабинетдин ракни ахъазва. Адан чка кьуртIа жеда.
Кьезил беден, шуькТуь къуьнер, яхун гардан авай Марина-дин чиниз са ранг атана,сад хъфена. Кесибдиз кичIе хьана. Адаа Бегов уьтквем кас тирди чидай. Таниш яз гзаф йисар тир. Адай нуч хьайитIани акъатдай. Маринадин рикIел алама: са пуд йисан вилик майдин суварар алатнамазди, Бегова са хейлин инсанар алай чкадал вич къужахда кьуна, сивиз темен гана. Им гьеле затI туш. Министрдин заместителдихъ галаз са вуч нтIани гьуьжет хьайи вахтунда Бегова ам ахъазвай дакIардай къецел гадриз са тIимил амай. Касдиз акьван кичIе хьанай хьн, адан рикIиз тIал янай. Хурал гъил эцигнаваз акурла, Бегова лагъана:
— КичIе жемир! Гадардач!
Исятда Бегова министрдин чка кьада лагьана, зарафат авур-лани, Маринадиз акI хьана хьи, гуя ада гьакъикътдани ихьтин кар ийида.
— Кьадач, Марина, министрдин чка,— лагьана Багова, стол-дин къвалав гвай стулдал вичин жендек вегьена. Адан рикIел вичин хъуьчIуьк квай шей хтана.
— Къала, са мукIратI гице,— тIалабна ада Маринадивай. Маринади тадиз столдин дахил вилик чIугуна. Анай кике-риз яру шир янавай назик тупIаралди шуькIуь яргъи мукГрат! акъудна, ам Бегован тумпунар хьтин ацIай гъиле туна. Итим-ди йигиндиз мукIратIдал табагъдин чарчин пIипI атIана. Анай «Париж» атирдин флакон авай кьвати акуна. Адал Бегованни Маринадин кьведан вилерни туьш хьана.
— Мариночка, муьжуьд мартдиз зун ина авачир. Им ваз зи латай са гъвечIи савкьват. Вун къизилгуьл цуьк я. Адахъ иер атирдин ниэрни жеда.
— 0-а, юлдаш Бегов, куьн вуч хъсан кас тушни! Амма, вал-лагь, заз утанмиш я. Вуна заз савкьватар гуз им вад-цIуд сефер я. За квез вуч гун?! Ингье, заз «Къирхаягъдин гарданар», «Къаз-ран тапацар» къенфетар ава. За исятда акъудда.
— Ваъ, вай. Савкьватдал къимет алай затI туш хьи. За ми-хьи рикIелай гузва. Зун савкьватар гуз кIандай кас я. Савкьват-диз савкьват гудай затI туш.
— Бес гьикIин, гьар сефер куьне гудани?
Марина чашмиш хьанваз акурла, Бегова, адан патав атана, чапла гъил адан яхун къуьнел эцигна, явашдиз адан пелез са гьилле темен гана.Маринадин ранг авачир чинив яр къекъвена.
— Вуна, къала, Тонядиз эвера ман.
— Гьи? Чина Тонияр вад-ругуд ава.
— Планрин отделдин зеведиш.
— А-а... Семеновна? Исятда.— Марина стулдал ацукьна, телефондин трубка хкажна, ам къизилдин уьнуьг галай япух-в гъана.— Адаз вуч лугьуда, юлдаш Бегов?
— Вуч лугьуда кьван?! — Бегова гьяркьуь пеле биришар кIвагIна, фагьум-фикир авуна.
— Лагь хьи, министрди эверзава.
— Исятда.
— Ваз, анжах, такIан жемир гьа. Тоня атайла, вун, са кар авайди багьна кьуна, са декьикьада санихъ алад. — Башуьсте, башуьсте. Маринади вичиз ганвай «Париж» нерив мукьва авуна. Флакон кьватида авайтIани, ада ахьтин лезет къачуна хьи, гуя вич атирдин вире гьатна.
Зенг авунмазди хурар, одес ичер хьтин, ири, гардан куьруь, кьилелни са маркв кьван къалин, хине янавай чIарар алай ди-шегьли атана. Беговаз, адаз килигни тавуна, салам гана, ам дуьз министрдин кабинетдиз гьахьна. И арада Марина тадиз къепел »къечIна.
— Марина, министр авач хьи...
Элкъвена килигайтIа, Марина авач. Антонина Семеновнадиз вичиз кIуфук хъвер кваз килигзавай Бегов акуна.
— А-а, Бег Бегович! Куьн яни? Фагьумдик кваз, гьич куьн кьатIунни авунач. Куьн атана, хъсан хьана. Куь трестдихъ га-лаз гьялдай са хейлин месэлаяр ава. Куьн мус отделдиз акъ-атда?
— Нагагь заз Мекке аватIа, куь отдел тушни, багьа Антонина Семеновна!
— Квез шумуд сефер лугьуда: зун квез гьакIа Тоня я. Мад дустарин арада ахьтин жуьре жеч хьи.
— Зун дуьз гъавурда гьатзава, Анто... А-а Тоня! Шак алач:
алава план гуз кIанзава. Заз куь дуствилин кьадар чида. Фад-лай чида...
Антонина Семеновнадин яцIу пIузарар юзана.
— Мад вучин,— лагьана ада.— Чи умуд куьн хьтин са вад-и,Iуд трестдик ква. Куьне планар ацТурда — министерстводини чТемяй хьиз кТвалахда. Къуллугъчийризни асант я. Нагагь чна йифиз иердиз ахвар авуна кIанзаватIа, планар ацIура... Кьилни илаз...
— АцТурда, Тонечка. ТавуртIа, вуна чи кьилел са чIарни та-дач хьи.
— А-а, гьавиляй ви кьил гачал хьанвани?
Отделдин зеведиш Бегован кьулухъ атана, ада итимдин гьеле тек-бир чIарчIиз сифте рех янавай, са тIимил кьван бурма квай чIарарик тупIар хкIурна.
— Маншаллагь, гьеле итимдин тавунай аватнавач... Де, куь гьалар гьик! я? Кьибледихъ мекьизвани, тахьайтIа ракъини ка-иа, кабабзавани? Емишрин бегьердин умудар гьихьтинбур я? Гьикьван заз ви трестдиз къвез кIан хьанатIани, гьеле кьисмет хьанач. Гагь са, гагь маса карди акъвазарзава.
— Гъуьлуь ихтияр гузвач, лагь.
— Ай, гъуьлуьз закай хабар авани? Авай пеше вичин ида-ранй вацIукай яхун кIизрияр кьун я. Абур недай кьван, жувак-ии кIизрийрин ял акатнава.
Бегова, спелрин кIвенкIвериз звар гана, кIуф Тонядин мукьув авуна, ни акална. Тоняди яргъи чIарарив кьунвай кьил хкажна, вичин яцIу гардан ачухарна.
— Заз чиз, куьне арабрин атир янва. Ни гьаданди я,— вич атиррин ycrlap тирди хьиз къалуриз, лагьаыа Бегова.
— Гъалат! туш. Френгрин атирар чаз гьинай атурай. КIвал къени хьайи кас, гьукуматдин меркез я лагьана «Парижни» авач.
Беговаз кIанзавайдини и къубудихъ атун тир.
— Заз вуна лугьузвай кар чиз, гъанва за ваз, Тонечка, «Париж».
— «Париж»? «Париж»? Гьинай?! Гьик! лугьудай куь вила-ятдиз? Ами, Салмур патай?! Дуьньяда тежедайди жеч.
Дишегьлидин гьяркьуьз ахъа хьанвай вилери столдин пипIел Бегова табагъ чарчикай хкудзавай кьвати фагьумиз башла-мишна.
— Я-гьа, «Париж»! Чан «Париж». Ксари атирар акъудда ман!
— Ам ваз, и кьведни ви кьве рушаз. Рушар туш—малаикар я. Гуьрчег, акьуллу. Абуруз мехъерар ийидайла, килиг, Тоня, тамада анжах закай жеда. Маса ният ийиз хьайитIа, за дуван аквада.
— Сагъул, чухсатъул. Бег... Бего... Бег! Пуд «Париж» са-нал! Вун кесиб жедачни?
— Вун патал зун кесиб хьайитIани, зарар авач.
— Жеч, жеч,— лагьана Тоняди,— вуна садра лагьаначирни:
булахдай гьикьван яд авахьайтIа, адаз гьакьван хквенни ийида.
И арада ракIарал Марина пайда хьана. Тоняди тадиз вичиз танвай савкьват къацу рангунин гегьенш булушкадин гьяркьуь хилен кIаник кутуна.
— Я руш,— Тоня Маринадихъ элкъвена,— вуна министрди заз эверзава лагьаначирни? Ам авач-хир...
Маринади вилерал са уьтери хьиз Бегов къалурна. Ам гъа-вурда гьатна.
— Ша, ша. Бег Бегович отделдиз, крар ава...
— Къведа, Тоня. Рекьелай килиг, ам вуч я, Рабия, татарка. Заз анихъ къвез кIанзавач. Виридаз гудай кьван затI авач...
— Исятда. Мад сефер, чухсагъул. Вун лап халис итим я. Чин ачух, гъил ачух. Чибур хьиз туш. ХъуьтIуьз живни къимишдай къведач.
ЭрчIи вил чапрас, бедендин вири чкаяр вичин къайдада авай кТалубрин Рабия атайла, Бегова адахъ галаз рикIин сидкьидай хуш-беш авуна. Рабия лап тIимил атанатIа, цIуд сефер Бегован трестдиз атайди тир. Ам нафт-бензин харж авунин рекьяй ревизор тир.
— Вуна заз мехъер ийидайла, ша лагьана, хабар гун хиве кьунай. Вуна ша лагьанач хьи... Амма за зи гъвечIи пишкеш гьа вахтунилай инихъ хуьзва. Къведайла, ам за къачуна...— Кьвати Рабиядин гъиле вугуз, Бегова мад лагьана:—Ваз ирид хвани са руш хьурай!..
— О-о! Юлдаш Бегов. Им лап жаза я хьи!
— Жаза балаяр тахьун я. Заз анжах пуд ава. Са вад хъхьа-иайтIа, мадни хъсан тир.
Патавай гъуьлуьк кваз вад йис яз, са аялдизни чан тагай Маринади, Рабиядин кIвенкI атIана, лагьана:
— Ирид-муьжуьд аял кIанз итимриз регьят я. Чпи гьич сад
хьайитIани хана кIандай.
— Гьайиф хьи, тIебиатди итимрал ихьтин везифа ихтибар-
швач.
«Чухсагъул» лагьана, Рабия хъфена. Табагъдин чарчик мадни атирар кумайди акваз, Маринади абурукай сад жедатIа канцеляриядин зеведишдиз гун теклиф авуна.
— Гуда ман.— Бегов рази хьана.— Гьич тахьайтТа, гьар II низ атай вахтунда удостоверениедал кIумп гьалчзава.
— Бег Бегович! Вуч аватIа чидани? Гьамиядин яш яхцIур- II и цIуд йис хьанва. Алатай гьафтеда чна къейд авунай.
Им хъсан багьна тир. Бегова адаз вичин кIвачел ша лагьа-ццч. Вич, халичадин яру-ulapy рехълух экIянавай гурарай кьве мрртеба агъуз эвичIна, коридордин яргъал кьиле, Гьамиядин питав фена. Гьик! хьайитIани, атана кIанзавайди тир. Ам са кьа^-дир къайи дишегьли яз. Бегов адахъ галаз, гьавадиз килигай жуьреда, рахана:
— Мадни бахтлу хьурай, аялар чIалаз килиграй, кьилелай ануь рагъ эксик тахьурай!
ИкI лугьуз Бегова Гьамиядив «Париж» авай кьвати вугана. Кьурай якIарин, ченедал чIулав хал алай паб кIвачел къа-
рпгъна.
— Квез зун кьуьзуь хьанва лагьай хабар гайиди вуж я?
— Кьуьзуь вучиз жеда кьван? — жузуна Бегова, гъил спел-|шл къвез.—Лап тавуна авай вахт я. Гьеле нисинал акъатнавач. Гпгъдан, няни гьинвайди я, лап са асир кIан жеда.
Дишегьли тушни. Вич гьикьван жегьил я лагьайтIа, гьакь-iiu н ам шад жеда. Вичизни чида, жегьил туширди, уьмуьрар жсуна-такуна, гьарай алаз физвайди, вацIара ятар кьуразвайди. Лмма икI ятIани, вун жегьил-жаван я лагьайла, рикIиз, чIем иличай хьиз, хвеши жеда. Дишегьлийри чпи, пIемуьжуьд йис жгдалди, чпин яшар еке ийиз алахъда, цIемуьжуьд йисалай,|латайла, гъвечIи ийиз. Авурай ман, мад вучин. Дуьньядин кар и, гьардаз вичиз аквазва.
Хариж уьлквейриз фин-хтун патал документар къайдадик кутадай отделдани Бегован рикIиз хуш дишегьли авай. Адан тIвар Вия я. Бубадал атайтIа, ам эстонви тир, дидедал атайтIа — украинви. Адаз министерствода Къагьве лугьудай. Касдин пеше, пакамлай няналди къагьве ругун ва хъун тир. Адахъ га-лай ниэрни къагьвединбур тир. Алай пек-лекдихъни къагьве-дин ни галай. Яргъи шуькIуь рацIамрин кIаник фад-фад юза-дай вилерани къагьведин ранг авай.
— Са къагьве хъвадачни? — жузуна Вияди, Бегов адан ка-бинетдиз гьахьна, салам гайи вахтунда, саламдиз гудай ясаваб-дин чкадал.
— Нагагь суваб къазанмишиз кIанзаватIа, гьелбетда. Бегов буш столдихъ ацукьна. Лацу-яру рангар квай бадида-
ваз, кьилел атир алаз бугъ акъахзавай къагьве вилик атайлг»<>
ада гъилелди гъил тIушунна.
— Аллагьдин пай я.
Ада фупI-фупI ийиз, лезет къачуз, къагьве хъвана. Вилер;
Виядал алай. Кьилиз фикир атана: жумни чуьхвер какахьна-вай емиш я. Вияди «Париж» атир, ашнади гайи савкьват хьиз, кьабулна. Ам гьич кьватидиз килигни авунач. Вичел са артух кIалуб-малуб алачиртIани, адаз атиррин дадар чидай. КIва-ле гьам Франциядай, гьам Япониядай, Китайдай, Индиядай, Египетдай хкай са хейлин атирар авай.
Гьелбетда, ада Беговаз *Сагъул» лагьана, гьатта адав игис-хьана, адан хъуькъвек вичин пIузар хкIунни авуна. Амма акь-ван кьезилдиз хкIурна хьи, пIузарриз янвай къагьведин рангу-нин ширди гелни авунач.
Гьа и арада тадиз рак ахъайна, къецелап кабинетдин къенез;
шалман хьтин, яргъи са дишегьли гьахьна..|
— Багъишламиша.— Ам чашмиш хьана. Адаз Беговани Вияди гьакъикъатда, сада сад къужахда кьуна, теменар гузвай хьиз авай.— Зун хъфида. Квез зун акунач, заз куьн...
— Тади къачумир,— лагьана Бегова.— Александра Степановна, нисин хийир!
— Абат-хир, юлдаш... гьик! тир ви фамилия? А-а, Бегов туширни?
— Машаллагь, цIуд йисуз таниш ятIани, тIвар, фамилия ри-кIел хуьзва...
— Валай гьар вацран кьиле пуд-кьуд арза къведачиртIа, ги-лани чир жедачир.
— Яшамишрай арзачияр! Шикаятчияр! Абурун гьунар яз,. зун квез машгьур я,— хъверна, зарафат кваз Бегова лагьана^ чIулав вилер гьяркьуьз ачухарна, кIуф инихъ-анихъ ийиз, спе-лар юзурна. Александра Степановнадиз Виядин столдал алай ^Париждин» кьватини акуна, Бегован хъуьчIуьк квай, табагъ кутунвай шейни.
Вияди чуьнуьхнач.
— За са къагьведихъ атир къачуна,— лагьана ада зарафат-дин жуьреда.
— Александра Степановнадиз за михьи рикIелай къагьве- ии арада авачиз савкьват ийида.— Бегова хъуьчIуьк квай атирар столдал эцигна, абурукай, са кьвати хкудна, ам шалман хьтин кьакьан дишегьлидиз буюр авуна. Хабарни авачиз Александра Степановна хъиткьинна:
— Куьн за я гъуьлвиле, я ашнавиле кьунвач. Заз атирар иишкеш вучиз ийизвайди я!?
— Михьи рикIелай я...
— Чида заз куь михьи рикI. Виядиз са темен ганвани, мадии хце. Зун я акьван жегьил туш, я пузмиш.
— Я Саша, Александра Степановна, вуна вуч лугьузвайди я? Ни пIагьар гана! Ахварай акунани! — вилел стIал къвез жу-оуна чашмиш хьайи Вияди.
— Заз жуван вилералди акуначиртIа, лугьудачир... Анжах ракIариз куьлег хьайитIани ядай... Ахпа зун... маса къачуз аял
туш.
— Садни за маса къачузвач, багьа Александра Степановна! — ван хкажна Бегова.— Я къачун лазимни туш. За къучагъди хьиз кIвалахзава. Трестни чIем квай машин хьиз дири я. Ка-гъазар инихъ-анихъ ийиз, куьне, тарцин кIарасдиз гьахьнавай^ кукари хьиз, ненни ийиэва, артухни.
— Михьиз тIуьнани кIанда, юлдаш... гьик! тир?...
— Бег Бегович!
— Эхь, Бег Бегович!
— Гьа михьиз тIуьн патахъай атанвайди я,— лагьана Бего-на, ажугъ иликьариз.— Лотереядихъ гайи къанни цIуд кепек-дай ингье, тIимилни ваъ, вад агъзур манат акъатна. Агъзуррал-ди инсанри къачуна облигацияр, еке пул заз акъатна. Гьарам и лагьана, чир-течирбуруз пай хъийизва, юлдаш Самарина! Туь-туьнлай физвач. Белки, куьнени облигацияр къачуна, затI акъат-» нач жеди.
Самарина буш хьана.
— Багъишламиша. Им башкъа месэла я.. ИкI ятIани, заз кIандач!
Самарина, ракIарай экъечIдайла, кьил гардандиз чIугуна, х'ьфена.
... Няниз Бегов министрдин кIвалер галай патахъ фена. Куь-чо атIуз, майдан атIуз, ам цIикьвед мертебадин кIвалерин вилик икъатна. КIалер там хьтин сих шабалтдин тарарин арада цавуз хкаж хьанвай. Мукьва жердавай абур аршдиз физвай. Кьакьан мертебаяр, гьяркьуь дакIарар, сад лагьай мертебада санаидин маларинни недай-хъвадай шейэрин туьквенри гур кваз кIвалах-навай. Гатфарин азгар яз, тарари цуьк акъуднавай, къацу пе-шерин арада лацу цуьквер иллаки ачухдиз аквадай.
Министр дуланмиш жезвай кIвалерин вестибюлда еке экв авай. Кьакьан къавукай шуьшедин еке люстраяр куьрснавай-Абурун ишигъни акьван хци тир хьи, вилер атIудай. Цемент-^ дин цIалцIам чилел, кьуд пипIе гьяркьуь челеграй къацу кила-рисар, шуькIуь яргъи хилер сад чилел кьван алгъана, лап къа-вув кьван экъечIнавай.
Ишигълаван хьанвай вестибюлда вичин гъилевай къизил-гуьлерин яру-жегьре кIунчI мехъер юкъуз свае хьиз аквадай..
И кIунчI цуькверни гваз Бегов, лифтда акьах тавуна, пуд. лагьай мертебадиз хкаж хьана. Гурарар, цлар, рекIв акъатна» михьи, лацу тир. Я винелди, я агъадалди фидай кас-масни ава-чир. Налугьуда хьи, ина чан алай гьич са инсан кьванни авач. Анжах цларихъай ширин манийрин ванер ара-ара галукьдай.. «I2» нумра кхьенвай гьуьндуьр кьакьан ракIарив атайла, Бего-ва зенгинин кнопкадал тIуб илисна. РакIарин къене патай бил-бил рахана. Раханач — мани яна. »
— Ша, ша, юлдаш Бегов,— ихьтин гафаралди ам лап чилел кьван яргъи, къацу чIурал еке-еке финид цуьквер алай, дерин-диз, лап хуруйрин кьатIар аквадай кьван ачух халат алай дишегьлиди чIем янвай хьиз ulapulap гузвай сивик хъвер кваз. къаршиламишна.
И алахьай югъ хьтин, чина экв, вилера сакитвал авай ди-шегьли министрдин паб тир. Соломея! Соломея Викторовна! Ам Беговаз чидай: садра абур пудни, маса кас галачиз, Венгриядиа:
фенай. Ина адаз министрдин хзандин ери-бине, гьал-агьвал хъсандиз чир хьанай. Соломея са тIимил гъаргъараг хьтинди тир. Адаз кIвалин-йикъан сир-мир чидачир. РикIе вуч аватIа» мецелни гьам жедай. Ада Беговаз, чеб Будапештдин мугьман-ханада авай чIавуз, вичин гъуьлуькай гзаф ихтилатар авунай. Адан тIварни бубад тIвар Николай Иванович тиртIани, ам асил-ери грек тир. Аял ахтунда Николаяз дидед чIални чидай. Адан диде-буба фад кечмиш хьана. Николай гъуьлуьк квай ваха чIе-хи авуна, адаз урус гъуьлуьн хзанда тербия гана. Гададин ри-кIелай яваш-яваш грек чIал алатна, икI ятIани исятдани, гре-кар рахадайла, гъавурда гьатда. Институтда кIелдай чIавуз Николая вичелай кьве курсунин агъада авай са рушахъ галаз дуст-вал ийизвай. Йикъарикай са юкъуз а руша Николаяз вичин ме-хъерик атун теклиф авуна.
— Дегь, заз хабар авачиз вуна чи мехъерни ийизвани? — жу-зуна Николая.
— ТакIан жемир, Коля! Вун хъсан гада я. Амма зун гъуь-луьз масадаз физва. Вуна зак лишан кутунвач.
— За вак -исятда лишан кутада. Масадаз фимир.
— Геж хьанва, Коля. Са тIимил кьван фад фикирна кIан-дай.
Гьа икI лагьанай Соломеяди Беговаз Будапештдин мугьманханада, Николай (грек чIалал Николае) вичин дуствиликай атIа-пай. Амма варзни алатнач, а руш, гила паб, шехьиз-шехьиз га-дадин хуруда гьатна. Ам фейи итим дустагъдай катнавай угъри яз, милициядин гъиле гьат хъувунай. Вич икьван ужуз гъиляй кьунайтIани, Николаев адан язух чIугунай. Са кIам-шам амай, пм вичин пабвиле къахчуз—гена, адахъ акьуллу дустар хьана. Абуру Николай ихьтин гъалатIдивай хвена. Ихьтин дустар та-тсьанайтIа, Соломеядиз кьер акъатдачир. Николаев а вичиз ха-инвал авур дишегьлидал мад гиман тагъун патахъай, абуру адаз чпихъ галаз са курсуна кIелзавай Соломея къалурна. Гуыъуьнай •ганишарна. Гьа сифте къачур кам себеб яз, абур къвердавай мукьва хьана...
— Эй, юлдаш Бегов, анлай инихъ къанни цТуд йисар алат-кава.
— Куь аялар кьилди яз дуланмиш жезвани, тахьайтIа?.. — Вегова суалдин кьат! ятIана.
— Вун гьахъ я, «тахьайтIа» кьилел атана. Чаз аялар хьа-пач. Жегьил вахтара къайгъу авачир, гила рикI дарих жезва. Иллаки къуншийрин шад-хуррам куьрпеяр акурла...
ФенчIи жив хьтин, пурлу лацу якIар алай министрдихъ га-низ еке элкъвей столдихъ хуш-беш авуна, фу-къафун тIуьна, тIи-мил кьван ичкини хъвана, азгар кефиниз акъатай вахтунда министрди лагьана:
— Гила фагьум авуна, лагь тIун: ваз за вучиз меркездиз «тун теклифнава?...
Министрдал кьелеч! перем алай, хев ахъа тир. Адан кIани-кай лацу якТарин, ракъинал чранвай хьиз цIун тав квай чIарар малум тир. Ара-ара министрди, абур акун тавун патал, перем-дин хев агал хъийидай, амма седеф тахьуниз килигна, чIаралай кур мад ахъа жедай. Ам кIалубдиз аскIанди тир. Вични туькме хьайила, столдихъ ацукьнавай, иллаки креслода архайин хьайи Осреда ам лап сарубугъдадин кумба хьиз аквадай. Чидач, кьил нуж ятIа, эхир вуж ятIа, гъуьлуьни папа са жуьреда мили хъуь-|)ор ийидай. Сада башламишайтIа, муькуьда гьик! хьайитIани дивам хъийидай.
Беговаз мадни акуна хьи, гъуьлни паб рикIер ачух инсанар и. Министрди Беговаз суални гьа жуьреда гана:
— Чир хьаначни?
— Планар артух ийиз кIанзаватIа? — суалдиз суалдин жуь-|)ода жаваб гана мугьманди.
— Ваъ.
— Залай арза-ферзе атана лугьузвай...
— Атурай ман...
— Маса трест ахтармишиз?..
— Ваъ, ваъ.
— Къецепатан уьлквейриз физ?
— Имни ваъ.
— Бес вуч хьурай?!—Бегова, гагь пеле тIуб экъуьриз, гать чIулав спелриз звар гуз, яргъалди фагьум-фикир авуна.
— Де, рикI акъудмир касдин! — хъвер кваз лагьана Соло-меяди. Министрди тади къачунач. «Килигин ман,— лагьана ада вичи вячик, идахъ сабур аватIа». Ихтилат маса патаз вегьез„ ада хабар кьуна:
— Ви сортарин багъ гьик! хьанай? Кутаз хьанайни? Халкь-ди гьик! кьабулна?
Бегова жаваб гана хьи, багъ битмиш жезва. Вичи яратми-шай къанни ругуд сортунилай гъейри, маса багъманчийрини кьуд-вад битмишарзава. Виридалайни ичери хъсан чин гузва. Амма исятда маса месэлани вилик акъваззава. Салмур пата вит йисаралди хейлин чкадин емишар арадал атанвай. Гзафни-гзаф ичер ва чуьхверар. Абур кIалубриз гилан сортарилай гъвечIи я,, амма абурухъ артуханвилерни ава. Вири лап мекьи хъуьтIяй акъатна. Абуру къай къачудач. Абурук квак акатдач. Абур гат-фаралди ваъ, лап цIийи бегьер битмиш жедалди амукьда. Ми-жени кумукьда, рангни, ерини. Амма, килиг, чкадин емишрин къайгъудик квай ксар цIару-кьери жезва. И емишриз къиметни авач. Заз абур кIватI хъувуна, са багъ агакьариз кIанзава. Гзаф» чил кьадач. Са гектар герек жеда. Нагагь и алай гьалда чкадик емишар терг ийиз хьайитIа, са къад-яхцIур йисалай чун я куьгьне' бурукай, я цIийибурукай тахьана амукьда. Гилан емишар кефер-пата яратмишнавайбур я. Абуру кеферпата хъсан ишлемишни ийизва, ана еке бегьерарни гузва. Ана абурук са акьван артух квак-макни акатзавач. Чи чими чкайра абурувай дурум гуз жез-вач.
Министрдин лацу чинал хъвер элкъвена.
— Вуна кеферпадни кьиблепад сад садаз акси акъвазарзава хьи?
— Са кIусни ийизвач, Николай Иванович! Кефердихъни кьиб-ледихъ галай халкьарин хесетар, адетар ва къанунар жуьреба-жуьре тир къайдада емишрин ериярни сад, туш. Им илимдиз аксивал туш. Илимди вичи икI лугьузва.
— Вун санал гьахъ я, чкадин емишар хвена кIанда. Амма абур гьукуматди маса къачузвач. КъачуртIани чет кепекдай къачуда. Совхоза?, икI хьайитТа, кашал къведа. Ваъ, ваъ, теж-рибаяр твах, чкадин емишар гилан заманадин емишриз акси акъвазармир.
— Гилан заманадин емишар чкадин емишриз акси акъвазар тавунайтIани жедай! — са тIимил туьнтвал кваз лагьана Бегова. Адан вилерай цIелхемар акъатна. Къумрал якIун чинив яру ранг къекъвена.
— Халис пешекар тирди чир жезва. Кьилелай кТвачелди чигъманчи я,— рази яз лагьана министрди.— За ваз, дуьз ла-n.iiHTia, гьа и ви хесет лайихлуди яз ша лагъайди я. Ваз вуч ха-iiii|) аватIа чидани, дуст. Ша чна ина санал кIвалахин. Къуьн и ьуьне аваз. Чун садаз сад чиз гзаф вахт я. Трестда кIвалах
•тур кьван, заз чиз, исятда бес я. Лекьрез еке мензилар кIан-||..'|, НуькГрен мензилар вугайла, адавай эхиз жедач. Вуна вуч 'угьуда?
Министрди Бегован метIел капаш эцигна. Ам мугьмандин
•шкиз килигна. Бегова эвелни-эвел спелрилай гъил алтадна, ахни кьве гъилни хкажна, тек-бир рехи чIар акатнавай кьилелай 'исъуьрна. Къацу-вили шуьшедин къапунай къенфет къачуна, Iдалай кьуркьушумдин кьелеч! чар алудна. Амма къенфет си-ииз вегьенач. Ам гъиле кьуна, Бегова лагьана:
— Министр, куьн сагърай. Куьне заз еке ихтибар ийизва. Пун шадни я, разини я, квез буржлуни я.
— За ваз еке къуллугъ теклиф ийизва. Чи министерствода in къуллугъдилай алатайла — кьвед лагьайди. Заместителвал гущ. Им вун хьтин пешекардиз кутугай кIвалах туш. За ваз п.укуматди исятда чаз цIийиз ганвай къуллугъ теклифзава. Уьлкведин кьилин агроном, кьилни кьилин багъманчи. Дуллух
•'цеди я, вуна исятда къачузвай кьван кьвед жеда. Машинни люда, шегьердин къерехда тама кIвал-югъ авай багъни. Са кьа-дир маса шартIарни...
Бегован кIуфук шэдвал акатна, чIулав гьакьикьар хьтин ви-iirpa кефли цТверекГар къугъвана.
— Министр, куьн сагърай. Къуллугъ гьакъикъатдани екеди м. Амма рикIивай лугьун: иниз атайтIа, зун пурпух чиляй нкъудна, кагъазрин кьула акIурай къелемдиз элкъведа. Гьасят-ди кьурада. Чи шаир Суьлеймана лагьайвал, чубандиз дагъ яра-III угъ я, агрономдиз — багъ.
— Ви ихтиярда, дуст кас, вири уьлкведин багълар жеда...
— Гьа и кар пис я эхир. За вири багъларикай вучда, заз жуванди кIанда. Ахпа чи миллетдиз ихьтин са мисални ава. 'Пехибурун кьула гъвечIид жеридалай гъвечIи'бурун арада чIе-хид хьайитIа хъсан я.
— ГъвечIид гьинвайди я! Вири уьлкведин кьилин агроном! Нине авай идарайра за меслятни авунва. Вири рази я. ТIвар, фа-милияни лугьуз регьят я. Бегов! Бег! Бегович! Пуд сефер Бег. Лап беглерин сихилдикай хьиз я...
Бегов стулдал инихъ-анихъ юзана.
— Язни я.
— ГьикI? Халис бегдин хва!?
— Белли. Зи буба инкъилабдилай вилик бег тир. Адаз кьуд стха аваз, абурни беглер тир. Чи чIехи буба, гьатта ата-бубани бег тир.
Ювалин кьве иесини-гьам гъуьл, гьам паб — гьейран хьана. Чпин яшинда абуруз сифте яз гьакъикъатдин бегдин хва ак-вазвай. Икьван гагьди абуру адан тIварцIиз, фамилиядиз фикир ганачир. Бег я ман! Кьиблепатан миллетриз «бег», «хан», «султан» квай тIварар гзаф!
— Дуьз лагьайтIа,— башламишна Соломеяди, яру цуьквер» алай халатдив хуру кIевирна,— квек виликан аямдин гьаким-рин са гьихьтин ятIани лишанар ква. За фадлай кьатIанай. Лайихлувал. Кьилин винизвал. Мад вуч лугьун, йигинвал... Акьулни, акьулни...
Аксина яз, гъуьлуьк рикIин деринрай къалабулух акатна» Вичи Бегов гьукуматдин еке къуллугъдал теклиф ийизва, ам килигайтIа, бегдин хва я. Дуьз лагьайтIа, исятда тафават авач. Хци бубадин патахъай жаваб гузвач. Вични, килиг, гьиз<^тин бажарагълу пешекар ятIа. Лайихлудаказ кIвалахзава. Трестди датIана сад лагьай чка кьазва. Чапла гъилин кIанчIал тупIун кикелди вилик квай чукIул столдал элкъуьриз министрди вичи: