С. Г. Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкаштыже йылмызе, филологий науко доктор, профессор, Марий Эл Республикысе наукын заслуженный деятельже Юрий Владимирович Андугановын (1949-2005) шочмыжлан – 70 ий темме лӱмеш (« Основатель финно-угорского центра России »)книга ончерым чумырымо. Книга ончер июль мучаш марте шуйна.
Пагален ӱжына!
Айдеме илыш тушто гай. Кӧ мыняр жаплан тиде мландӱмбак толын, кӧ могай сомылым шуктен кодышаш – нигӧ ончылгоч огеш пале. Можыч, мыланна шке илышнам шке виктарымыла веле чучеш?.. Южо лӱмлӧ землякнан илыш-корныжым шергалме годым вуйыш ала-молан тыгай иктешлымаш толеш: а вет тиде еҥ ӱмыржым «тул гай йӱлен» эртарен, кӱшыч тудлан колтымо кӱчык жапыште, мом кертын але ыштышаш лийын, чылажымат шуктен, пашажлан кӱлеш акым сулен...
Юрий Владимирович Андуганов 1949 ий 23 июльышто Башкир АССР, Калтаса районысо Ушмен ялыште туныктышо-влакын ешыштышт шочын. 1971 ийыште Н. К. Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын историко-филологический факультетшын руш да марий йылме ден литература отделенийжым тунемын пытарен. Институт деч вара кок ий школышто пашам ыштен
Кӱшыл тошкалтышыш шуаш манын, ӱлычын тӱҥалын, эркын-эркын тыршен, тунемын, шинчымашым поген, чаракым сеҥен нӧлталалтман. Тидланже моткоч кугу кӧргӧ вий-куат кӱлеш. «Юрий Андуганов студентше годымак шочмо йылмым шымлаш шӱман ыле, эрвелмарий диалектыште шуэн йоҥгалтше мутым колын гын, вигак блокнотеш возен шынден», – ойлат палымыже-влак.
1973-76 ийлаште Эстонийысе Тарту университетын аспирантурыштыжо тунемын, кандидатлык диссертацийым арален.
1976 ий гыч Марий кугыжаныш университетыште тыршен, 1993-2002 ийлаште финн-угор йылме-влак кафедрым вуйлатен. 1992 ийыште «Марий йылмын микросинтаксисше историй велым ончымаште» докторлык диссертацийым арален, 1992 ий гыч профессор лийын.
Ю. В. Андуганов – мутын теорийже да финн-угор йылме-влакын синтаксисышт шотышто специалист. Тиде направлений дене тудо кок монографийым, 130 утла шымлыме пашам возен.
Ю. Андуганов «Финно-угроведение» журналыште редактор семын ыштыме пашалан ятыр вийым пуэн.
Пытартыш ийлаште Ю. В. Андуганов Ханты-Мансийскыште илен, Югор кугыжаныш университетын Югорийысе калык-влак йылме, историй да культура институтым вуйлатен. Пашажым «Марий Эл Республикысе наукын заслуженный деятельже», «Высший профессиональный образованийын почетный пашаеҥже» чап лӱм-влак, Эстонийын «Маарьямаа ырес» орденже, Марий Элын Олык Ипай лӱмеш премийже дене палемдыме.
Тыгай кӱкшытыш шуын Юрий Владимирович шымлыме пашаште. А тыглай илышыште тудо моткоч кумылзак, поро чонан айдеме лийын. Марий ӱдыр-рвезе-влаклан кертме семын кӱшкырак нӧлталалташ полшенак шоген – кӧлан вузыш тунемаш пурымо годым кидым шуялтен, кӧлан аспирантурышто, докторантурышто шинчымашым шуяш темлен...
Но... 2005-ше ий тудлан пытартыш лийын – шочмо кечыже годым ӱмыржӧ автокатастрофеш трагически кӱрылтын.
Кучылтмо литератур:
• Андуганов Юрий Владимирович: биобиблиогр. указ. (1949. 2005) / Науч. б-ка им. Р. А. Пановой МарГУ; сост.: Л. М. Рыбакова, О. В. Пушкина; науч. ред. В. В. Изыкин. – Йошкар-Ола, 2009. – 36 с. – (Материалы к биобиблиографии учёных МарГУ; вып. 27).
• Кто есть кто в Марий Эл: биогр. справ. – Йошкар-Ола, 2002. – С. 31-32.
• Лауреаты премии имени Олыка Ипая: библиогр. указ. – Йошкар-Ола, 2012. – С. 36-37.
• Марийские лингвисты: биобиблиогр. сб. – Йошкар-Ола, 2016. – С. 32-37.
• МБЭ. – Йошкар-Ола, 2017. – С. 27.
• Учёные МарГУ: библиогр. справ. – Йошкар-Ола, 2002. – С. 148-149.
***
• Алексеев И. Дарит людям радость / И. Алексеев // Лауреаты премии Марийского комсомола им. Олыка Ипая / [сост. Л. И. Ятманов]. – Йошкар-Ола, 1990. – С. 104-111.
• Андреев А. Лӱмлӧ учёныйнан илышыже авариеш кӱрылтын / А. Андреев // Марий Эл. – 2005. – 8 июль.
• Вӱдшӧ йога, серже кодеш. Me каена, кышана кодеш / И. Ябердина ямд. // Кугарня. – 2005. – 19 авг.
• Григорьева Л. Журналистская деятельность Ю. В. Андуганова / Людмила Григорьева // Финно-угроведение. – 2014. – № 2. – С. 78-83.
• Иванов И. С. Шымлыме пашаште шуаралтын / И. С. Иванов // Марийская филология: учёные зап. ин-та финно-угроведения. – Йошкар-Ола. – 2012. – Вып. 8. – С. 63-68.
• Шамиев Б. Me пырля кушкынна: палыме марий шанчызе проф. Ю. В. Андугановын шочмыжлан 60 ий темме лӱмеш / Борис Шамиев // Ончыко. – 2009. – № 7. – С. 134-142.
• Ю. В Андугановын шочмыжлан – 65 ий / Э. Аптулманова ямд. // Чолман. – 2014. – 2 июль. – С. 3.
• Юрий Владимирович Андуганов // Финно-угроведение. – 2005. – № 1. – С. 160-161.