Кугу олан уремлаже эр тӱтыра дене тӱтыраҥын. Лудо мамык гай тӱтыра кугу кӱ полат-влакым, вулно тӱсан эҥер гоч вочшо кӱварым ӱжакаҥден койыкта. Курык гай кӱ полат, пыл кавашке керылтше крепость вуят мамык гай куштылгын койыт. Шыже эргодым айдеме вашке уремыш огеш лек, мала... А таче мален кийыше уке, чыланат олан вестӱрлемше илышыжым ончат, шекланат. Ола илыш — шып огыл. Умбалне лӱйылтыт, лӱшкымӧ йӱк шокта. Коклан-коклан орудий йӱкат шергылтеш.
Мый калык дене варналтын ошкылам, мо лиймым ом умыло. Нимучашдыме калык тӱшка, уремым шергалын, ончыко кая, теҥыз толкынла лӱшкалтеш, кугу шӱлыш дене шӱла. Калык ӱмбалне йошкар тул лойгалтеш... Тӱтыра шалана... Патыр муро йӱк шергылтеш:
Кынелза, орлык ден каргалтше
Тӱнясе кул ден йорло-влак!..
Орудий мӱгырымӧ гаяк мурат, йӱкышт южышто коштеш.
Калык коклаште йошкар вургеман, чевер чуриян, пыл кава гай кандалге, тулойып шинчан ӱдырамаш, кидшым кӱшкӧ нӧлтен, ийын кая.
Йырым-йырже, ончылнат-шеҥгелнат, пашаште шораҥше вургеман, тар шикш дене шемемше чуриян калык толкыналтеш, кумыл нӧлтын кая...
Ик шӱман шемер. Ик ушан онар айдеме...
Мый колынам, шижынам ыле тиде ӱдырамаш толшашым... Мыят калык коклашке ушнем.
— Кугу чапан, сылне виян ӱдырамаш! — уло йӱкемым луктын кычкырем мый. — Чапетым моктем гынат, ом шинче кӧ улметым...
— Пиалдыме айдеме. Илен моштыдымо тый улат! — манын йӱкла тулан ӱдырамаш. — Тол почешем, мый тылат илышым ончыктем.
— Кӧ улат? Кузе лӱмет?
— Мыйын лӱмем — Революций!
Путырак талын йолгыжеш чолга Революций, йырым-йырже тулым шыжыкта, шемер калыкын уш-акылжым иктыш чумыра, ончыко ӱжеш.
Шемер калык толкынан оҥгыла йога, кугу шӱм дене шӱлен, шке мурыжым мура:
Иктат мемнам огеш утаре:
Юмат, герой ден кугыжат,
Шкенан кидна денак кредалын,
Ме кертына ялт утаралт...
Кайышым мый Революций почеш, йӧратышым мый Революцийым...
Эр ыле. Чодыра мучашым эр ӱжара чевертен, пасу ӱмбалым эр юалге леведын. Могыр сӱсаналтын шергылтеш, шудо каван йымаке ырыкташ пураш шона, тамле омо дене таҥым кучынеже...
Уке, ок лий малаш: игече шып огыл... Мландым чытырыктен, орудий мӱгыра, пасу ӱмбалне тыштат-туштат тул ора южым кӱрыштеш, сургалтара.
Мланде, кава гыч лекше гай кенета нимучашдыме... тӱжем-тӱжем калык кынел шогалеш, ончык каяш тарвана. Кидыштышт пычал йылгыжеш, шинчаштышт ончык лийшашым шонымаш раш коеш, саҥгаштышт йошкар тул йӱла...
Пеш куатлын тӱжем йӱкан муро лӱшкышӧ южым шергалеш:
Тиде лиеш пытартыш,
Утаралт лекме сар...
Калык коклаште адак тулан ӱдырамашым ужам. Тудын саҥгаштыже йошкар волгыдо, йырым-йыржат тул шыжа, калыкын шӱмжым ырыкта.
— Революций! Революций! — уло йӱкем дене кычкырем мый. — Тиде мо? Сар? Молан вӱржӧ?
Мланде помыш гыч лекше гай пуч дене пуалтыме йӱкым колам:
— Пиалдыме шемер айдеме! Шкендын тушманетым шиж вашкерак. Тол мыйын почешем, мый тыйым поян тушман дене кредалаш туныктем...
Ожнысо илышемым шарналтышым тунам.
...Изи ыльым... Ачам йорло, киндыдыме марий... Шуко шужаш верештын... Поян деке кумалаш коштын ачий... Тунемаш тӧчымем ушеш возо... Миенам кугу школыш!... Йолыштем йыдал, воктенем йылгыжше вургеман поян икшыве-влак, мыйым ончен, мыскылен воштылыт... 120 еҥыште ик йорло — мый... марий... Йорлым туныктен огытыл... Вара кугыжан сарже... офицер мушкындо... сусыргымаш... вӱр...
— Аа... Вӱр! — ушем шиялтыш, вара шарлыш, йоҥгалте...
— Революций! — кычкыральым мый уло вием дене. — Почешет каем. Шемерын тӱжем ий дене йоктарыме вӱржылан тушманын вӱршержым мый пӱчкам. Вӱрлан — вӱр...
Шуко жап годым мый коштым тушман ваштареш.
Тунам иже мый тушман дене кредалаш тунемым...
Тау, Революций! Тый от тол ыле гын, мый айдемыш лектын ом керт ыле...
* * *
Орудий мӱгырымым шарнен. Чарнен мланде лӱшкымаш. А сар, тушман дене кредалмаш, тошто кӱчызылык дене кучедалмаш чарнен огыл. Тар ӱпш ок шарле гынат, шемер элыште тошто дене у кредалеш — колаш-илаш...
Фабрика, завод-влак шӱлат. Тушто у оза, тушто чын оза — пашазе калык. Пролетар радам тоштым тӱҥге-вожге пургед луктеш, у семын пашам радамла.
Станок, машина, 120 пудан паровой чӧгыт, мланде вундым левыктыше комака-влак шолдыгат, шӱлат...
Корпус кӧргыштӧ тӱрлӧ-тӱрлӧ калык: руш, украинец, татар, казак, узбек, марий, чуваш, удмурт... — шуко-шуко... ик ушан, ик оян шемер пашам ышта...
Мыят станок воктен пашам ыштен шогем, машинан кид-йолжым тӧрлатылам, кугу чӧгытын шокшо шӱмжым шекланем, блюмингын пеҥгыде-пеҥгыде оҥылашыжым ончем. — Эре шарнем Революцийым...
Теве чӧгыт йымачын шыжалт лекше тул кылташте Революцийын ӱжакаже мыланем коеш: теве машина кӧргыштӧ кугу вал-влак йылгыжыт, коштедат — туштат Революций шкенжым палдырта; теве блюмингын лаштыртен лукмо вурс лышташыжат Революцийын вурс мурыжым мура... А пашазе-влакын шинчаштышт мо йылгыжеш! Мый шижам: — Революций!..
Вагонетка, вагон, куатле виян паровоз, катер, пароход, кугу корабль-влак совет тӱня мучко кӱртньӧ-чойным, той-вӱргеньым, пырче-киндым шупшыктат: тошто тӱням тояш, у тӱням — коммунизмым — ышташ каят...
Станок, машина, кок тоннан чӧгыт, кугу патыр паровоз, лу-лучко тӱжем тоннан пароход-влак нугыдо южым, паша дене ӱпшалтше кечым кушкедын йӱкланат. Ушеш возеш: сар, орудий мӱгырымаш...
Ушеш возеш граждан сар, Йошкар Армий, нигунам, нигунам сеҥалтдыме армий. Теҥыз гай ташлен толшо, чапле ӱзгаран капитализм армийым кермыч комыля дене чара; кошар кӱртньӧ дене сеҥыше Йошкар Армийым мондаш ок лий нигунам...
Ынде кызыт пурен ончыжо капитал!..
Кызыт Совет эл мучко — кӱртньӧ-чойн йӱк.
Пролетариатын планже — «Вичияшлыкым — ныл ийыште!»
Шуктен тиде планым совет пролетариат. Тудын шӱлышыжӧ кугу, таза, виян. Тудын шӱлышыжӧ — коммунистический партий.
* * *
Нимучашдыме кугу, лопка пасу шарлалт возын. Мардеж йол дене ший-шӧртньӧ тӱсан шурно толкыналтын оҥгештеш, адак мӧҥгеш лупшалтеш, вуйым нӧлтал шогалеш. Йыраҥ, межа, пысман огеш кой нигуштат. Пасу тошто семын пысман дене ташмалалтын огыл, тошто семын арымшудо дене пасу прошмалалтын огыл. Иктӧр, ик кугу пасу — ик кугу озан кугу аҥа. Оза — тиде у оза, колхоз.
Уло ик лукышто тошто пасуат. Шӱгарла гай тудо шӱмым шуйгыкта. Тудым ончетат, ялысе поянын пӱйым шырен толашымыже ушышкет перна...
Вурс йӱк, вурс муро шокта... Аэроплан огыл, трактор. Трактор комбайным шупшеш, ший-шӧртньӧ шурным погыкта...
Тыштат-туштат шемер кресаньык тӱшка дене пашам ышта. Теве каванлалтше идымыште шийме машинам трактор пӧрдыкта, ший тӱсан шурно пырчым луктын, мешакыш опта; теве агун ора гай комбайн касалыкым авалтен нушкеш, воктечше автомобиль-грузовик пырчым йӱын кая... Чыла вере шемерын вийже коеш, шарла...
* * *
Ушем дене пашазе ден шемер кресаньыкым иктыш ушем. Шонем, иктым гына: нунын иктыш ушнымыштым мокташ кумылет толеш гын, тый чынак у айдеме улат, тыят нунын коклаш пурен кертат.
Мый куанем, мый вет Ленинын мутшым монден омыл. Мый вет Революцийым йӧратенам... Революций мурым мурем:
Интернационал ден
Айдеме нӧлталташ.
Фабрика, завод гудок йӱкым, колхоз пасусо трактор йӱкым колмем годым эре ушышкем Революций толын перна, граждан сарысе орудий мӱгырымаш шарналтеш...
Сар! А кызыт мо? Сар огыл мо? Сар!
Коммунизм верч кучедалме сар! Паша сар!
А кӱлеш лиеш гын, паша сар капитализм ваштарешат савырнен кертеш. Шемер калык ик еҥ гай шогалеш.
* * *
Тау, Революций! Тый нимодымо айдемым уланым ыштенат, кредалаш моштыдымым кредалаш туныктенат. Мый тыйын айдемет улам!..