БАРАК. Ђйе, мин бу, язмыш мине бњген,
Туган якларыма китерде.
САРДАР. Ялган белђн дучар иткђн идећ,
Син мине зинданга ябарга.
Фђрманны ишетеп килдећ ђллђ,
Башны чапканнарын карарга?
БАРАК. Гомер буе шулай яшђдећме?
САРДАР. Яшђмђдем, зиндан эчендђ,
Ташта аунап, уйлап ятым гелђн,
Нђрсђ сђбђп булды њчећђ?
БАРАК. Исећдђдер дип уйлаган идем,
Мондый очрашуны кљтмђдем.
САРДАР. Нђрсђ љчен књтђрдем мин моны,
Нигђ шуны ђйтеп китмђдећ?
Унсигез ел кояш књрмђдем мин,
Унсигез ел шулай тилмердем.
Ђйт син Барак, минем язмышымны,
Нинди уйлар белђн ќимердећ?
Мин оныттым инде чђчђк исен,
Ат кешнђвен, кызлар кљлњен.
Кылыч чыћнарын да, њлђн дымын,
Яхшы булды менђ килњећ.
Тирђ—якка карана.
Беркем дђ юк, курыкмыйча сљйлђ,
Кем урлады ханныћ гњзђлен?
Мин сљйми дђ калдым, сљелмђдем,
Ђ нахактан ђрни йљрђгем.
БАРАК. Бер сђњдђгђрнећ бик чибђр кызын,
Сљя идем мин ул чагында.
Ђ ул сине генђ сљйли иде,
Булган чакта минем янымда.
Шул кљнчелек тартты ќинаятькђ,
Ул бит сине уйлап саташты.
Сине њзенђ карату љчен,
Мине дђ њгетлђп маташты.
Ђгђр белсђм, синећ љчен аныћ,
Берни тормаганын ул чакта,
Безнећ тормышларга киртђ булып,
Килеп чыкмас иде бу хата.
САРДАР. Шундый намус белђн тыныч кына,
Ничек яшђдећ син, аћламыйм.
БАРАК. Яшђмђдем, кара кљйдем, яндым,
Мин—књлђгђ сыман, алдамыйм.
САРДАР. Кайда булдыћ, монда нигђ килдећ,
Тагын нинди корбан юлыћда?
БАРАК. Ђйтђ алмыйм, минем гомерем дђ,
Язмышым да хуќам кулында.
Барак чыгып китђ. Сардар ул киткђн якка карап тора. Бераздан сакчылар белђн Хан џђм вђзир керђлђр.
ХАН. Соћгы кљне ќитђ бу явызныћ,
Лђкин серен ачмый џаман да.
Моныћ кебек мђкер саклый торган,
Бер кеше дђ юктыр каламда.
ВЂЗИР. Белеп тора башы чабыласын,
Бђлки, ђйтер соћгы минутта?
Шул мизгелдђ кеше тњзми калмас,
Никадђрле явыз булып та.
Сардарга якын бара.
Синећ алда олуг ханыћ тора,
Ник књргђч имисећ башыћны?
Аћа ђйтђсе сњзлђрећ юкмы?
Ишетђсе килђ тавышыћны.
САРДАР. Онытмагандыр хан, мин бик яшьли,
Сугыш уенына керештем.
Њз—њземне аямыйча, књпме
Дошманнары белђн кљрђштем.
Мин абруйлы идем хан алдында,
Яралангач сугыш кырында.
Мин булырга тиеш идем мени,
Бњген менђ шушы урында?
Минем књћел нахак сњздђнсынган,
Ярсу йљрђк инде гади таш.
Син белеп тор, вђзир, ирексездђн,
Киселгђндђ иелер минем баш.
ВЂЗИР. Ишетђсезме, ни ди олуг ханым,
Бу тђкђббер сезне санламый.
Ахыры ул чынлап, озакламый,
Башы киселђсен аћламый.
ХАН. Кайчандыр син кыю егет идећ,
Атаћ да гел данлы ир булды.
Лђкин бер эшлђгђн явызлыгыћ
Мића бетми торган чир булды.
Гомерећ аз калып бара инде,
Сљйлђмичђ китмђ кабергђ.
Минем гњзђл кызым синећ кулдан,
Дучар булды нинди ќђбергђ?
Мин хан булып тњгел, бњген синнђн
Башны иеп сорыйм, њтенеп.
Бђлки син акылга килгђнсећдер,
Кылган явызлыктан њкенеп?
Нђрсђ булды минем кызым белђн?
Аћла, зинџар, ата књћелен.
САРДАР. Мин моћача сљйлђгђнне џаман,
Аћламыйсыз ялган тњгелен.
Биткђ тљкерерлек гаебем юк,
Ђ чынында мыскал чаклы да.
Тук кешегђ ач кеше дус тњгел,
Ќђяњле дус тњгел атлыга.
Ђгђр кулда минем малым булса,
Атым булса менеп чабарга,
Бар дљньяны айкап чыгар идем,
Синећ кызны эзлђп табарга.
ВЂЗИР. Књрђсез хан, гаебен танымый,
Башын чапкач бетђр ялганы.
Язмыш белђн килешергђ кала,
Ходай эше инде калганы.
САРДАР. Ялгышасыћ, вђзир, иртђ ђле,
Тапшырырга Ходай кулына.
Бар эшлђрен эщлђп бетерергђ
Кушкан Ходай ќирдђ колына.
Њзећ њлгђчтђн дђ шушы ќирдђ,
Тагын да љч кљнлек эш кала.
Намуслы ир китђ, явыз кала,
Кара књћелендђ њч кала.
ХАН. Синећ сњзлђрдђн соћ књћелемдђ,
Икелђнњ хисе уяна.
Мин зинданда ялгыш тоттыммыни
Сине, чыгармыйча дљньяга?
САРДАР. Ђйе, мића богау салдыћ ханым,
Сњзлђренђ карап Баракныћ.
Бер халыкча уйлап баксаћ ђгђр—
Бњреге яна, дилђр каракныћ.
Ялганлады Барак, њзе качты,
Ђнђ шул хђл дђлил тњгелме?
Ул явызны ђле генђ књрдем...
ВЂЗИР. Син баракны књрдећ, бњгенме?
САРДАР. Ђйе, књрдем џђм сљйлђшеп тордым,
ВЂЗИР. Ул ялганын сића ачтымы?
САРДАР. Ђйе, ачты њлђсемне белгђч...
ВЂЗИР. Аннан тагын чыгып качтымы?
САРДАР. Унсигез ел ышанмаган кебек,
Ышанмассыз мића бњген дђ.
Минем акылым саф, уем дљрес,
Кер дђ, мђкер дђ юк књћелдђ.
ХАН. Ни ђйтерсећ Вђзир, бу дђлилгђ?
ВЂЗИР. Исеме бар, тик юк ќисеме.
Олуг ханым, ул котылу эзлђп,
Хђйлђгђ тотынмас дисећме?
ХАН (куаклыкка књзе тљшеп).
Нинди сђер бер карт йљри анда?
ВЂЗИР. Хђзер белђм ханым, баш љсте!
Вђзир чыга. Хан Сардарга караштыргалап, йљреп тора.
ХАН. Ђллђ нигђ књћелем тыныч тњгел,
Сњзлђрећдђ хаклык бар тљсле.
САРДАР. Ђйе ханым, мине азат итсђћ,
Барысы да ачыкланачак.
Минем башны чапсаћ, теге явыз
Ќђзасыннан качып калачак.
ХАН. Синнђн башка да таптыра алам,
Ђгђр телим икђн—бер кљндђ!
Сардар кљлђ.
Ник кљлђсећ?
САРДАР. Ханым, миннђн башка
Таный алмый аны беркем дђ!
Кагилны ияртеп Вђзир керђ. Кагил, башын иеп, Ханны сђламли.
КАГИЛ. Ходай сезгђ озын гомер бирсен,
Тњзем бирсен авыр чакларда!
ХАН. Ерак юлдан килгђнсећ шикелле,
Ни ташлады безнећ якларга?
КАГИЛ. Илдђн илгђ књчеп йљрим мин Хан,
Књрђзђлек минем бар эшем.
Кешелђргђ ќићеллек китерђм,
Сљйлђп бирђм гомер агышын.
Хан ќанланып китђ. «Хђзер ачыклыйбыз синећ кемлегећне» дигђн шикелле Сардарга карап ала да, Кагилга якын бара.
ХАН. Књрђзђче дисећ? Алай булса,
Сљйлђ ђле минем њткђнне.
КАГИЛ. Књреп торам Ханым, синећ ќирдђ
Озак еллар газап чиккђнне.
Синећ атаћ бљек кеше булган,
Њзе ханлык иткђн дђвердђ.
Мђћге яши халык књћелендђ,
Булса да ул њзе кабердђ.
Ул васыятъ иткђн њзеннђн соћ,
Сезгђ, даџи, ханлык итђргђ.
Абыегыз ризалаша алмый
Мђќбњр булган илдђн китђргђ.
Бик яратып љйлђнгђнсез ханым,
Бахыр њлгђн бала тапканда.
Кечкенђ сабыйны явыз бер кљч
Урлап киткђн йоклап ятканда.
ХАН. Исђнме ул, шуны ђйт син мића,
Бердђнберем, газиз баламны,
Бу гљнаџлы ќирдђ берђр вакыт,
Исђн чакта књрђ аламмы?
КАГИЛ. Кызыћ исђн...
ХАН. Исђн?!.
КАГИЛ. Ђйе, исђн.
ХАН. Кайда соћ ул, алтын—кљмешкђ
Књмђм сине, калган гомерећ дђ
Бђйрђм булыр, уен кљлеш тђ...
КАГИЛ. Лђкин язмыш сынау куйган сезгђ...
ХАН. Нинди сынау, аћлат, ђзер мин!
КАГИЛ. Язмышка язылган књрђчђкне
Сљйлђп бирђм сезгђ хђзер мин.
ХАН. Тизрђк сљйлђ, тизрђк, кызым љчен,
Утка керергђ дђ курыкмам.
КАГИЛ. Ђ язмыш ул гел авырлык кына
Ђзерлђми, шуны онытмаћ!
Ђ бу исђ сезгђ шатлык булыр,
Матур тормыш дђвам итђргђ.
Кайгы књлмђген салып ташларга
Књп калмаган инде кљтђргђ.
Бер урманда бер гњзђл кыз яши,
Яшьли њлгђн ата—анасы.
Ул хайваннар, кошлар телен белђ,
Булса да бер кеше баласы.
Аныћ атасын аю њтергђн,
Анасы да њлгђн сагыштан.
Књрђсећ, алар фани дљньяда
Аз вакытка гына кавышкан.
Аны њстергђн туганы бик карт,
Гомеренећ соћгы чигендђ.
Ялгыз яши алмас инде бахыр,
Урман, кошлар, ќђнлек илендђ.
Урман кызын хатынлыкка алып,
Сњз бирсђгез гомер итђргђ,
Туй узгач та сљйгђн кызыгызны
Бер генђ кљн калыр кљтђргђ.
Хан уйга кала. Башта сынап Кагилга карап тора. Аннан Сардар янына бара. Йљрђген шом басып Кагилгђ борыла.
ХАН. Бу егетнећ гаебе юкмыни,
Унсигез ел бит ул тоткында.
КАГИЛ. Бер гаепсез кеше минем алда,
Мђкер, ялган, њч тђ юк монда.
ХАН. Алай булса, минем кызым кайда,
Ничек яши, кемнђр кулында?
КАГИЛ. Мин бары тик шуны ђйтђ алам,
Ул гњзђл кыз—кайтыр юлында.
Язмышка язганны њтђсђгез,
Ходай шђфкатеннђн калдырмас.
Йљрђгегез мђћге тыныч тибђр,
Сагыш уты бњтђн яндырмас.
ХАН. Мин љйлђнергђ тиеш кыз кайда,
Аны ничек итеп књрергђ?
КАГИЛ. Аны эзлђп вакыт уздырмагыз,
Кирђк тњгел барып йљрергђ.
Ул иртђгђ њзе килеп чыгар,
Ышан ханым, шушы урынга.
Књрђчђкне књрми њлеп булмый,
Књплђр сљйли шуныћ турында.
ХАН. Ђ шулай да кызым табылганчы
Сардар богавыннан арынмас.
КАГИЛ. Борчылма, олуг хан, гњзђл кызыћ,
Љйлђнмђсђћ генђ табылмас.
ХАН. Мин, ханбикђ њлгђч, кыз югалгач
Бер гњзђлгђ дђ књз салмадым.
Яшьлегемдђ шашып йљргђн кебек,
Сљю уты белђн янмадым.
Язмышымда шулай язган икђн,
Љйлђнергђ ђзер бњгеннђн!
КАГИЛ. Шуныћ белђн ханым, котылырсыћ,
Тормышыћныћ авыр йљгеннђн.
Амин!
ХАН. Амин!
ВЂЗИР. Амин!
САКЧЫЛАР. Амин! Амин!
2.
Шул ук књренеш. Иртђ белђн. Мђйдан буш. Барак белђн Айзара керђлђр.
БАРАК. Килеп ќиттек, ђнђ хан сарае,
Синећ йортыћ хђзер шушында.
Бњгенге кљннђн соћ минем йљрђк
Књкрђгемдђ тњгел, учымда.
Тљшеп китђр дђ ватылыр сыман,
Мећђр кисђклђргђ бњленеп.
Мин књрђсећ, акылны югалтып,
Буй ќитмђскђ йљрим њрелеп.
АЙЗАРА. Нђрсђ булды сића кинђт кенђ,
Сагыш галђмђте йљзећдђ.
БАРАК. Гомерем белђн хушлашкан сыман,
Бер хис сизђм бњген њземдђ.
АЙЗАРА. Мин табиплык остасы, ничек тђ
Сића ярдђм итђ аламмы?
БАРАК. Хђтта Ходай њзе тотынса да
Ямый алмас иде ярамны.
Сљю уты минем йљрђгемдђ,
Булмый инде аны сњндереп.
Минем белђн бу яктан качарга
Булса ђгђр сине књндереп,
Ия булыр идем мин мђћгегђ,
Књћелем кљткђн олы бђхеткђ.
Алыштырмас идем аны хђтта
Сарай эчендђге тђхеткђ.
Мин ачарга батырчылык иттем,
Нилђр йљргђнлеген уемда.
Хђзер сайла, тик ашыкмый гына,
Килђчђгем синећ кулыћда.
АЙЗАРА. Мића катгый карар чыгарылды,
Монда килергђ џђм калырга.
Батырчылык итђ алмыйм инде
Њз сњземне кире алырга.
БАРАК. Хуш алайса, мића язылгандыр,
Тормышныћ ић авыр газабы.
Бђлки сине дђ сагышка књмђр,
Язмыш уеныныћ азагы.
Барак башын иеп чыгып китђ.
АЙЗАРА. Мин нишлђргђ тиеш инде хђзер,
Кемгђ барып нђрсђ ђйтергђ?
Хан янына бар, ул кљтђ дигђн
Сђер сњзлђр генђ хђтердђ.
Кемнђр килђ анда? Нинди усал,
Богау салган бахыр егеткђ?
Айзара куаклар арасына яшеренђ. Сакчылар Сардарны алып керђлђр. Калкулыкка алып менђлђр дђ бђйлђп куялар. Сакчылар чыгып китђлђр. Айзара урыныннан кузгалырга шиклђнеп тора. Ана керђ, кулында тљенчек. Ана Сардарны књреп кулларын алга суза, урыныннан кузгала алмый тора.
АНА. Балам минем, йокылардан калып,
Очрашуны уйлап тилмердем.
Књзлђрећђ тутырып карар љчен,
Сизђ идем бер кљн килерен.
САРДАР. Газиз анам! Књпме телђдем мин,
Тик бер генђ сине књрергђ!
Сабай чакларымда иркђлђгђн,
Изге кулларыћны њбђргђ.
Язмыш безнећ якка борыла ахыры,
Каџђрле бер чоры њтелде.
Инде љмет сњнде дигђн чакта,
Очрашырга рљхсђт ителде.
Ана ђкерен генђ калкулыкка менђ, тљенчеген куя да улын кочаклый.
АНА. Насыйп булган икђн бер књрергђ
Књзлђремнећ нуры беткђнче.
Тормышымныћ соћгы сукмагында
Кабер бусагасы ќиткђнче.
Тљенчеген чишеп ќимешлђр ала.
Мин ќимешлђр алып килдем сића,
Аша, улым, минем књз нурым!
Аћа ќимещлђр каптыра.
Бу тормышта минем бер моћым бар,
Књћелемдђ яши њз ќырым.
Аныћ џџђр юлында синећ исем,
Карашларыћ яши моћында.
Ана књћеле бик сизгер була,
Бер гаеп юк минем улымда.
САРДАР. Газиз анам! Минем гаебем юк,
Ышанганыћ љчен сљенђм.
Коточкыч бер мђкер аркасында
Ялгыз калганыћа кљенђм.
Минем атам исђн тњгелмени,
Ник килмђде минем янга ул?
АНА. Балам, йљгреп килгђн булыр иде,
Синећ белђн бер зинданда ул.
САРДАР. Бу кадђрен њк кљтмђгђн идем,
Књпме кайгы салды явызлык!
Тормыш бозучыга озакламый,
Кидерерлђр, бђлки, авызлык.
Књрђзђче булып китте монда,
Килђчђкне ђйтте ул ханга.
Дљрес булса, без тик газап књреп
Яшђргђ килмђгђн ќиџанга.
Кош џђм ќђнлек телен белгђн кызга
Ул љйлђнсђ, кызы табыла.
Кулым белђн ярдђм итђ алмыйм,
Язмышка књћелем ялына.
Књрђзђче дљрес ђйткђн булса,
Якын мића ирек мизгеле.
Соћгы кљнгђ чаклы рђхмђт белђн,
Искђ алыр идем изгене.
АЙЗАРА(њзалдына). Минем турыда сљйли тњгелме,
Књћелем дђ шуны сизенђ.
Менђ нигђ китергђннђр икђн,
Бњген мине ханныћ иленђ.
Ике сакчы керђ.
САКЧЫ. Озакламый монда Хан килђчђк,
Сића инде вакыт китђргђ.
АНА (телђмичђ генђ баласыныћ кочагыннан аерыла).
Сау бул, улым, инде рљхсђт булгач,
Мин килермен тагын иртђгђ.
САРДАР. Мин кљтђрмен анам! Газиз анам!
Сакчылар ананы алып чыгып китђлђр. Яшеренгђн урыныннан Айзара чыга. Ул Сардар каршына бара.
АЙЗАРА. Нинди мђрхђмђтсез затлар сине
Тљшерделђр шундый хурлыкка?
САРДАР. Кайберђњлђр њз халђте љчен,
Оста була ялган, бурлыкка.
Ђ андыйлар кеше љчен янмый,
Оят, намус саклап тормыйлар.
Башкаларныћ малын гына тњгел,
Бђхетен дђ тотып урлыйлар.
Минем язмышны белмђгђннђр юк,
Син, гњзђл кыз, кайсы яклардан?
АЙЗАРА. Нђрсђ ђйтим, берни сакланмаган,
Књћелемдђ бала чаклардан.
Ата—анам яшьли дљнья куйган,
Яшђдем гел урман эчендђ.
Ќђнлек, кошлар телен њз телемдђй
Яхшы белђм шуныћ љчен дђ.
САРДАР. Џай гњзђлем, шушы сњзећ белђн,
Ќылы љрдећ каткан књћелгђ.
Књрђзђче ђйтеп биргђн иде,
Синећ килерећне бњгенгђ.
АЙЗАРА. Ђйе, књћел љчен књп кирђкми,
Ќылы караш ќитђ ќан љчен.
Димђк, мине монда китергђннђр,
Бары бер уй белђн—Хан љчен?
САРДАР. Ђйе, гњзђл, синећ язмышыћда,
Љлешећђ тигђн кљмешећ.
АЙЗАРА. Ђ нигђ башкалар хђл итђлђр,
Минем яралганны кем љчен?
САРДАР. Безнећ гасыр шундый, ханнан узып,
Гомер сайлый торган ызгыш юк.
Кеше гомере язмышка бђйлђнгђн,
Ђ язмыштан инде узмыш юк.
АЙЗАРА. Ђгђр мића ул хан ошамаса,
Гел сагышта гомер итимме?
Књћел якын итмђгђн тормыштан
Ђллђ качып кына китимме?
САРДАР. Минем књћелемђ ќылы љргђч,
Качып китсђћ туган ягыћа,
Аннан ханныћ кызы табылмаса,
Минем генђ башым чабыла.
Унсигез ел зиндандагы атам,
Гомер буе шунда калачак.
Сагыш уты йотып кипкђн анам,
Кљзге яфрак кебек яначак.
Ђй гњзђл кыз, син сайларга хаклы,
Њз тићећне тормыш юлында.
Шуны да бел, башка чарабыз юк,
Безнећ язмыш синећ кулыћда.
АЙЗАРА. Ђ сезнећ хан бик карт, бик ямьсезме?
САРДАР. Хђзер аны њзећ књрерсећ.
Ђ хатыны булсаћ, гомер буе
Лђззђт дићгезендђ йљзђрсећ.
АЙЗАРА. Яратмасам, ул дићгездђ йљзњ
Минем љчен язмыш ачысы.
Андый дићгезгђ тић булмас иде,
Чын бђхетнећ хђтта тамчысы.
Сакчылары белђн Хан џђм Вђзир керђлђр.
ВЂЗИР. Књрђсезме, ханым, гњзђл бер кыз,
Књрђзђче ђйткђн тњгелме?
ХАН. Књрђм, Вђзир, кинђт ђллђ нђрсђ,
Ымсындырды минем књћелне.
Кинђт кенђ, аныћ янына мин,
Канатланып, килђ очасым.
Чђчлђреннђн иркђлисем килђ,
Аџ, бик килђ назлап кочасым!
Тетрђтмђгђн иде бер гњзђл дђ,
Унсигез ел минем йљрђкне.
ВЂЗИР. Ни эшлђргђ кирђклеген ханым,
Књрђзђче безгђ љйрђтте.
Алар Айзарага якынлашалар. Аларны књреп, кыз куркып, читкђ ашыга.
ХАН. Тукта гњзђл, кая ашыгасыћ?
Ханга сђлам бирмђњ килешми!
АЙЗАРА. Гафу итећ, шулай килеп чыкты,
Ялгыш њз—њземне белешми.
Мин кешелђр белђн аралашмый,
Яшђп њстеп урман эчендђ.
Очар кошлар, ќђнлеклђрнећ телен
Яхшы белђм шуныћ љчен дђ.
Кешелђрнећ кыргый икђнлеген
Бњген менђ белдем таћ белђн.
Књк астында ничек гомер итеп
Була икђн усал ќан белђн?
ХАН. Књреп торам нинди икђнећне,
Син њскђнсећ булыр иркђдђ.
Мондый сњзлђр љчен бњтђн башлар
Књптђн йљрмђс иде ќилкђдђ.
Лђкин сића гына рљхсђт итђм,
Ни телђсђћ, шуны сљйлђргђ.
Кайда телђсђћ, шунда йљрергђ,
Књћелећ яткан ќырны кљйлђргђ.
Ђгђр кирђк булса, бармак селкеп,
Кыенсынып тормый бир ђмер.
Синећ бар телгећ шул мизгелдђ
Минем телђгемдђй њтђлер.
АЙЗАРА. Зурлап каршы алган љчен рђхмђт,
Ђ сез усал тњгел шикелле.
Йљзегез дђ мића бик—бик ошый,
Књзегез нурлы, бар да сљйкемле.
Кирђге булмаса мића ђгђр,
Ялынып сорауларныћ њгетнећ.
Салдырыгыз минем књз алдында
Богауларын шушы егетнећ!
САРДАР. Зинџџар љчен, зинџар, кирђк тњгел!
АЙЗАРА. Сића ирек кирђк тњгелме?
САРДАР. Ђгђр атамны азат итсђлђр,
Мића булыр иде књћелле.
Ђгђр мљмкин булса њз иркемне,
Аћа бњлђк итђм, Олуг Хан.
Инде шуннан њлгђн чагында да,
Тыныч булыр иде минем ќан.
ХАН. Ни хђл итим, минем карар шундый,
Кабул итђм синећ бу шартны.
Сардар њз иреген бњлђк итте,
Алып килећ монда ул картны!
Ике сакчы аныћ боерыгын њтђргђ ашыгып чыгып китђлђр.
АЙЗАРА. Ђ егетне коткарып булмыймы?
ХАН. Бу егеттђ минем шигем бар.
Син белергђ тиеш, кайвакытта
Кылган гамђлнећ дђ чиге бар.
Књрђзђче дљрес ђйткђн булса,
Тиздђн минем кызым табылыр.
Шул ук кљнне фђрман кљтеп тормый,
Сардар богавыфннан арыныр.
Унсигез ел кайгы йоттым мин дђ,
Сагыш кырыслатты, тилертте.
Сљекле кызымны табарга дип,
Хыял газабында тилмертте.
Инде менђ љмет уянды да,
Књћелемдђ давыл басыла.
Шатлык кљне ќитђчђген шђйлђп,
Кайгы баскан зиџенем ачыла.
Сљйлђ ђле њзећ турында син,
Мин књбрђк килђ белђсем.
АЙЗАРА. Минем љчен кљтелмђгђн хђл бу,
Килђ бераз хђтта кљлђсем.
Кайгыларны књреп торып кына,
Аннан минем књћел тыела.
Тик шунда ук кешелђр газабы
Минем йљрђгемђ уела.
Язмыш шулай булган, мин њскђндђ
Ата—ана назы књрмђдем.
Мин сљйлђштем ќђнлек, кошлар белђн,
Иркђлђдем урман гљллђрен.
Мин љйрђндем бик књп њлђннђрнећ
Књп чирлђргђ дђва булуын.
Кешелђргђ кирђк булды микђн,
Шуныћ љчен ќирдђ тууым?
ХАН. Сљенергђ кирђк, ќиџан њзе
Сайлап биргђн андый дђрескђ.
Сулган књћелемђ дђ ќан љрдећ,
Гади кыз тњгел син, фђрештђ.
Исемећ ничек гњзђл?
АЙЗАРА. Исемем—Гњзђл.
ХАН. Исећ китђрлек!
Ходай биргђн шушы могќизаны,
Яшђњ љчен зур кљч итђрлек.
Гњзђллђрнећ дђ гњзђле бит син,
Исемећнђн артык ќисемећ!
Рђхим итеп атла сараема,
Изгелек белђн ач ишеген!
Сакчылар Сардарныћ атасын алып керђлђр.
САКЧЫ. Ђмерегез њтђлде Олуг Хан!
ХАН. Йђ коч инде картлач улыћны.
Ирек алып тђмамларга язган,
Дљньялыкта тормыш юлыћны.
Хан Айзараны ќитђклђп сарайга карап китђ. Аћа Вђзир џџђм сакчылар иярђлђр. Карт ђкерен генђ улы янына бара. Озак кына карап тора.
АТА. Бу кљнне дђ књрђсе бар икђн!
Ата улын кочаклап тынып кала.
САРДАР. Мин иреккђ тиздђн чыгармын,
Син кљт, атам!
АТА. Кљтђм, кљтђм, улым,
Аћа чаклы гына чыдармын.
САРДАР. Минем янга анам килгђн иде.
АТА. Анаћ исђн, нинди куаныч!
САРДАР. Атам, мин дђ моннан котылырмын,
Син кайт тизрђк, алсын юаныч.
Газиз анам сине књрњ белђн,
Йљрђгендђ яшђњ терелер.
Бу газапларныћ да очы чыгар,
Кырын эшнећ колы беленер.
АТА. Ярый, улым, анаћны књрђм дђ,
Икђњ бергђ килеп ќитђрбез.
Шушы куанычныћ очкынын да,
Зур ялкынлы шатлык итђрбез.
Ата, бђхетле елмаеп, улына борылып карый—карый чыгып китђ. Кагил керђ џђм Хан киткђн якка карап тора.
КАГИЛ. Син хан булган идећ мине узып,
Гомерећ њтђ лђкин кайгыда.
Абыећныћ тапкыр икђнлеген,
Књр тормыш дигђн бу бђйгедђ.
Шушы кљнне књрер љчен генђ,
Мин яшђдем ќирдђ хатынсыз.
Њз кызыћны хатынлыкка алгач,
Тормыш ќырыћ бетђр, акылсыз.
П Ђ Р Д Ђ.
И К Е Н Ч Е П Ђ Р Д Ђ.
3.
Шунда ук. Сђхнђ буш. Айзара белђн аны озатып йљрњче ике кыз керђлђр.
АЙЗАРА. Мин урманда њскђч џаман саен,
Агачларны килђ књрђсем.
Сезнећ дљнья гаќђп, бњген менђ,
Минем шуны килђ белђсем...
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Сора гына, синећ џђр сњзећне
Без њтђргђ ђзер, ханбикђ.
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Синећ якын сердђшлђрећ булып,
Хезмђт итђчђкбез, ханбикђ.
АЙЗАРА(њртђлеп). Сез вакыйгаларны ашыктырып,
Миннђн иртђ хатын ясамаћ.
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ђ телђсђћ, мин њз ханыбызныћ,
Бњген сића серен ачалам.
АЙЗАРА. Серле ханмыни ул?
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Књреп торам,
Бер дђ гади кеше тњгелен.
Ђ серенђ тљшенђ алсаћ ђгђр,
Аћлап була аныћ књћелен.
Йђ, ђйтегез, шушы кљнгђ чаклы,
Нигђ љйлђнмђгђн ханыбыз?
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Димђк, безнећ ханны эретерлек
Ќылы бирђ алмый ќаныбыз.
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Мин бервакыт Олуг ханыбызныћ
Йокы бњлмђсенђ элђктем.
Аџ, белсђгез иде шул вакытта
Ничек типкђнлеген йљрђкнећ!
Барып кергђч сљйгђн хатыныныћ
Матур сњрђтенђ юлыктым.
Тере кеше сыман басып тора,
Саташам дип башта курыктым.
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Ишеттем мин ул сњрђт турында,
Џђр кљн иртђ белђн, уянып,
Шул сњрђттђн аерыла алмый,
Озак књзђткђн Хан юанып.
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Шунысы хак, ул да бервакытны,
Кавышуга љмет љзмђгђн.
Ул бары тик гњзђл хатынына
Охшаш булган кызны эзлђгђн.
АЙЗАРА. Ђ мин аћа ђллђ охшаганмы?
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ђйтерсећ лђ игезђк сыћары!
АЙЗАРА. Бђлки шаяртасыћ гынадыр син,
Кљлеп сљйлђвећдер бу бары?
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Юк, акыллым, шул охшашлык белђн,
Бђхетле син, сљен, канатлан!
Унсигез ел ялгыз яшђгђн Хан
Књрњ белђн сине яраткан.
Ђ телђсђ, белђсећме, ќаным,
Барлык кызлар аныћ иркендђ.
Тик моћарчы ђле Хан йљрђген
Яулап алалмады беркем дђ.
Оялмыйча ђйтђм, ул телђсђ,
Шул мизгелдђ аћа ђзермен.
Тик авыз ачарга ирек бирми,
Чибђр кызы безнећ вђзирнећ.
АЙЗАРА. Шулкадђрле нык ярата мыни?
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ђле аћа гына тњзђрлек.
Лђкин аћа Ходай насыйп иткђн,
Сљйлђп бирђ алмас гњзђллек.
АЙЗАРА(уйланып). Аныћ йљрђгенђ юл тапмаган,
Шулкадђрле гњзђл булып та...
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Њлгђн ханбикђгђ охшамаган,
Ђнђ шул турыда онытма.
Ђ син нидер сорамакчы идећ...
АЙЗАРА. Бу бакчада шундый матурлык!
Тљннђрен дђ, љйдђ йокламыйча,
Кошлар ќырын тыћлап ятырлык.
Тик менђ бу палач мђйданына
Карап торсаћ бетђ сабырлык.
Ђйтерсећ лђ махсус ясатылган,
Ќђннђт уртасына каберлек.
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Хан зур фђрман игълан иткђн чакта,
Бљтен халык монда агыла.
АЙЗАРА. Џђм шунда ук кемнедер асалар,
Йђ булмаса, башы чабыла.
Каны чђчрђп кала чђчђклђргђ,
Шунда ничек тыныч йљрергђ?
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Мин дљресен ђйтђм хђзер сића,
Бик телђсђћ аны белергђ.
Элек шулай булган, хђзер инде,
Бер истђлек булып санала.
Безнећ хан да халык арасында
Ић гадел хан булып санала.
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Аћламадыћ ђллђ эчтђлеген,
Хан яздырган яћа фђрманныћ?
Ђгђр аныћ кызы табылмаса,
Башы киселђчђк Сардарныћ.
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Яшереник куак арасына,
Вђзир кызы белђн килђ Хан...
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Ђйдђ, ђнђ тагын, гадђтенчђ,
Нидер укый аћа Гљлќиџан.
Кызлар куаклар арасына кереп китђлђр. Хан белђн Гљлќиџан керђлђр. Гљлќиџанныћ кулында китап. Ул укый.
ГЉЛЌИЏАН. Сугыш џаман кыза барган саен,
Сирђклђнђ ханныћ гаскђре...
Гљлќиџан укудан туктый да Ханны књзђтђ. Ђ Хан исђ, аныћ турында бљтенлђй онытып тирђ—якны књзђтђ.
Уегызда бњген китап тњгел,
Нђрсђ икђнлеген мин белђм...
ХАН. Ђ, ни дидећ?.. Бик игътибар белђн,
Тыћлыйм сине, укы гљлгенђм.
ГЉЛЌИЏАН. Мин гљл тњгел сезгђ, шулай булса,
Бер наз булыр иде бњлђккђ.
Кая ул наз, ќылы бер карашныћ
Очкыны да юк бу йљрђккђ.
ХАН. Ђллђ нилђр сљйлисећ, Гљлќиџан,
Син мактаулы минем илемдђ.
Ханны юатучы дигђн исем
Яшђп килђ халык телендђ.
ГЉЛЌИЏАН. Ханны яратучы дигђне дђ,
Ишетелмђдеме халыктан?
ХАН. Дљресен ђйтђм, гомер буена мин,
Китап укуыћнан ялыкмам.
ГЉЛЌИЏАН. Шулгынамы минем љлешемђ,
Ут эчендђ дљрли йљрђгем...
ХАН. Белсђм иде, синећ йљрђгећђ
Тђгаен бер дђва кирђген...
ГЉЛЌИЏАН. Монысы кљлњ! Хислђремне белеп,
Књреп торып кљлњ—аяныч...
Булыр идем шушы тормышыћда
Мин ић ышанычлы таяныч.
ХАН. Менђ, менђ шуныћ љчен дђ син,
Џђрчак минем янда гњзђлем!
ГЉЛЌИЏАН. Теге кызга бик тиз гашыйк булдыћ,
Шуны уйлап љзелђ њзђгем.
ХАН. Ђ... Ул кызмы? Књрђзђче ђйткђч,
Љйлђнмичђ мљмкин дисећме?
ГЉЛЌИЏАН. Аћа љйлђнгђч мин ят булырмын,
Онытырсыз хђтта исемне.
ХАН. Юк, онытмам, аныћ белђн бергђ,
Китап укуыћны тыћлармын.
ГЉЛЌИЏАН. Тик мин генђ инде ул вакытта,
Њзем кљткђн назга соћлармын.
ХАН. Кайда йљрилђр икђн соћ алар?
Хан куаклар арасына кереп китђ. Гљлќиџан шунда карап, уйланып тора.
ГЉЛЌИЏАН. Гади малай сыман гашыйк булган,
Сљюенећ чиге књренми.
Бер кабынган сљю мђћге яна,
Язмыш давылында сњрелми.
Њз эчемђ йотып сагышымны,
Мђћге ялгыз торып калышым.
Тик саргаеп кибђсемне белђм,
Ишетмичђ торсам тавышын.
Аларныћ бђхетен књреп тору,
Газап кына булыр њземђ.
Башка илгђ китсђм яхшы булыр,
Књренмђсђм аныћ књзенђ.
Нинди кљчлђр белђн яраттым мин?
Яшь егетлђр књпме тирђмдђ!
Аћлый алмыйм, сљю дигђненећ
Фђлсђфђсе, димђк, тирђндђ.
Гљлќиџан китђ. Сакчылар Сардарны алып керђлђр џђм шул ук урынга бђйлђп куялар. Сакчылар чыгып киткђч, кызлар белђн Айзара керђ.
АЙЗАРА Йљрђгемне ђрнетђ карашы,
Ул гљнаџсыз, књћелем сизенђ.
Ни љчендер њзем гаепле књк,
Туры карый алмыйм йљзенђ.
БЕРЕНЧЕ КЫЗ. Ђ аны гаепле тњгел дилђр,
Њзе чибђр, њзе сљйкемле.
Гљнаџлы дљньяга карар љчен,
Ђкияттђн чыккан шикелле.
АЙЗАРА. Сез китегез кызлар, ђ мин калам,
Озак тормам, хђзер кайтырмын.
ИКЕНЧЕ КЫЗ. Йљрђгенђ яра сала књрмђ,
Яшьли харап булган батырныћ.
Кызлар китђлђр, Айзара Сардарга якын бара.
САРДАР. Тагын мине кызганып килдећме?
АЙЗАРА. Аћлыйм, егет, сића авырдыр.
Ышан лђкин, шушы газапларыћ
Бер тљш кенђ булып калыр бер.
САРДАР. Кайчан килеп ќитђ ђле ул кљн!
АЙЗАРА. Њз хђлемне ничек аћлатыйм?
Мин хатыны булам, ђ шулай да
Мин бит аны егет, яратмыйм!
САРДАР. Алай булса, минем љчен генђ
Барма гњзђл, андый корбанга.
Књћел телђгђнећне сайлап ал,
Соћга калмый, башка юл барда.
АЙЗАРА. Башка юлын књрмим килђчђкнећ,
Књћел генђ никтер шомлана.
САРДАР. Бђхетећнећ ул тњгелен сизсђћ,
Књрђзђче сњзен тыћлама.
АЙЗАРА. Ул чагында сића нђрсђ булыр?
САРДАР. Мин богауга инде књнеккђн.
Нђрсђ кљтеп була килђчђктђ
Ярым тере, ярым њлектђн?
Яшьлегемнећ матур чагы њтте,
Зиндан ташларына књмелде.
Хислђремнећ ић сафлары шунда,
Кара сагыш булып тњгелде.
Син яшь ђле, ќиде ел уйлап та,
Ић дљрес бер юлдан китђрлек.
Минем язмыш лаек дисећмени,
Сине шућа корбан итђрлек?
Юк, гњзђлкђй, џђрбер кеше хаклы,
Њз бђхетен эзлђп табарга.
Язмыш шулай кушкан, мића кала
Соћгы кљннђремне санарга.
АЙЗАРА. Ђ син мине башта, онытмасаћ,
Болай итеп каршы алмадыћ.
САРДАР. Ирек исен сизеп ашыкканмын,
Ялгышканмын, шуны аћладым.
АЙЗАРА. Књрђзђче сњзе дљрес булса,
Буйсынырга кала бу эшкђ.
Син богаудан котылырга тиеш,
Шул язгандыр минем љлешкђ.
Мин хђзер њк ханны књреп ђйтђм,
Ђзерлђнсен туйга бњгеннђн.
Соћгы сњзем итеп ђйтђм моны,
Џђм сњземнђн кире чигенмђм.
Айзара китђ. Инде чыгып китђм бигђндђ каршысына Барак очрый.
БАРАК. Ниџаять, мин сине књрђ алдым,
Књћел елый, кара кљйдем, яндым...
АЙЗАРА. Газап љчен монда китергђнсез,
Аерып мине туган ягымнан.
Књрђсећме ђнђ бер егетне,
Кулларына богау салынган.
Бер карашы белђн сихерлђде,
Аћа гына тарта књћелем.
Белеп торам, лђкин аныћ белђн
Бергђ булу мљмкин тњгелен.
Бњгеннђн њк туйны ашыктырам,
Тик изгелек минем канымда.
Хђтта ќанымны да бирер идем,
Аныћ љчен кирђк чагында.
Аны сљеп, Ханга хатын булам,
Хђзер њзем газап эчендђ.
Кеше булса, ул яшђргђ тиеш,
Башкалар бђхете љчен дђ. (Китђ.)
БАРАК (башын тотып). Нђрсђ љчен чын мђхђббђт ќыры,
Џђрчак аныћ белђн янђшђ?
Димђк, Ходай њзе сайлап алган,
Бђхетле пар гына ярђшђ...
Хђтта зиндан каршы тора алмый,
Богау киртђ тњгел боларга.
Кљчем ќитми, инде мића кала,
Айга карап ятып уларга.
Ул Сардарга якын бара, шул вакытта куаклар арасында Гљлќиџан књренђ, аларныћ сљйлђшњен тыћлап тора.
САРДАР. Нигђ тагын килдећ минем янга?
БАРАК. Кылган эшлђремђ њкенђм.
Гафу итђргђ тырыш син мине,
Ђгђр мљмкин булса, њтенђм.
Гњзђл дђ бит сића гашыйк булган,
Искитмђле хђл бу, аћламыйм.
САРДАР. Мин андыйны ишетмђдем ђле.
БАРАК. Њзе ђйтте мића, алдамыйм.
Синећ миннђн артык ќирећ дђ юк,
Дан алмаган даџи зат кебек.
Сљю сукыр дигђн сњз, књрђсећ,
Бљтен галђм љчен хак кебек.
Кайда аныћ сере, кемнђр ђйтер,
Файдасы юк хђйлђ—мђкернећ.
Син ђйт мића ђгђр серен белсђћ,
Телгђли бу минем бђгырьне.
САРДАР. Нђрсђ ђйтим, минем књккђ чљеп,
Мактап була торган даным юк.
Шунысы хак: минем йљрђктђ дђ,
Књћелдђ дђ кара табым юк.
Ђ гафуны Ханнан барып сора,
Барып тезлђн анам янына.
Бђлки, алар синећ сњзлђрећне,
Тыћлый алыр гафу ялына.
Барак бљтенлђй мескенлђнеп, башын иеп чыгарга бара. Шул вакытта аны Гљлќиџан туктата.
ГЉЛЌИЏАН. Нигђ егет борын салындырдыћ,
Бер чарасыз йљрњ килешми.
Мин ишеттем, туктарга ярамый,
Њзећ телђгђнгђ ирешми.
БАРАК. Минем телђк буй ќитмђслек бит ул.
ГЉЛЌИЏАН. Буй ќитмђгђн ќиргђ уй ќитђ.
БАРАК. Берни эшлђп булмый, йљрђгемђ
Агулы ук булып туй ќитђ.
ГЉЛЌИЏАН. Ни эшлђгђн мондый очракларда,
Батыр ирлђр борын заманда?
БАРАК. Урлап китђргђме, ул сљймђгђч,
Кулым бармас инде яманга...
ГЉЛЌИЏАН. Књреп торам синећ бу љлкђдђ
Тђќрибђ џђм сђлђт юклыгын.
Аћламыйсыћ кызларныћ књћелен,
Ялындыра торган шуклыгын.
Читлеккђ ябылган сандугач та,
Аерылган туган ќиреннђн.
Лђкин сайрый боегып ялыккач,
Шућа аћа гомер бирелгђн.
БАРАК. Ул монда бит, аны ничек итеп
Хан кулыннан алып китђргђ?
ГЉЛЌИЏАН. Мин кызганам гашыйк кешелђрне,
Ђзер торам ярдђм итђргђ.
Алар сљйлђшђ—сљйлђшђ китеп югалалар. Ата белђн ана керђлђр.
АНА. Бђгырь гљлем, йљрђк парђм минем!
Алар мђйданчыкка књтђрелђлђр џђм икесе дђ Сардарны кочаклыйлар.
САРДАР. Бик авырдыр сезгђ, авырдыр...
АТА. Књћел љметлђнђ, бђлки бу да
Бер яман тљш булып калыр бер.
Ана, тљенчеген чишеп, Сардарга ќимеш ашата.
САРДАР. Язмыш тљененећ чишелђсен
Сизеп торам, лђкин шомланам.
АНА. Гомер бакый язмыш безгђ генђ
Мђрхђмђтсез булмас, тњз, балам.
САРДАР. Тњзђм, анам, тњзђм, бардыр ђле,
Мин богаусыз сезне кочасым.
Болыннарда йљргђн атларга да
Сикереп кенђ менеп очасым.
Бу кояш астында дђрвишкђ дђ
Ходай њзе биргђн урын бар.
Књћелемдђ минем бк тормышта
Ќырлап бетерђсе ќырым бар.
Ата—анам, ышаныгыз мића,
Мин ќићђргђ тиеш. Ђгђр сез
Сынмасагыз. Мин богауда гына,
Югалмаган ђле хђбђрсез.
4.
Тљн. Шул ук урында. Айзараны ќитђклђп Гљлќиџан керђ.
АЙЗАРА. Кара тљндђ кая бара алам,
Кљн ќиткђнне кирђк кљтђргђ.
ГЉЛЌИЏАН. Агаћ кушкан икђн, кљн—тљн дими,
Син тиешсећ барып ќитђргђ.
АЙЗАРА. Ђйе, ул бит мине сабый чактан,
Њз кызыдай карап њстергђн.
Бу тормышта гомер итђр љчен,
Акыл биргђн мића, кљч биргђн.
Бу турыда Ханны кисђтмђдем,
Њпкђлђмђс микђн шућарга?
ГЉЛЌИЏАН. Анысын мин њзем аћлатырмын,
Син агаћ янына соћарма.
Шул вакытта Барак књренђ.
АЙЗАРА. Агама ни булды, сљйлђ тизрђк,
Ђллђ аныћ хђле авырмы?
БАРАК. Шулай булса кирђк, ашыктырып
Сине њз янына чакырды.
Мин ат белђн сине алып китђм,
Ђйдђ тизрђк, вакыт чамалы.
Тљнге салкында юл ќићел була,
Њтеп калыйк књбрђк араны.
Барак Айзараны ќитђклђп чыгып китђ. Алар киткђч Гљлќиџан кљлђ.
ГЉЛЌИЏАН. Мића булмаган хан аћа да юк,
Џђм мђћге юк урман кортына.
Њзенђ тић булган егет белђн
Очсын ђле туган йортына.
Ђллђ каян килеп бик тиз генђ,
Хан яныннан урын алмакчы.
Књклђр аћа шулай куша, имеш,
Књрђзђчесе дђ алдакчы.
Картая, ахры Хан, сиземлђми,
Янындагы матур гљл исен.
Бњтђн ханбикђгђ сђлам биреп,
Мђћге юк бил бљгеп йљрисем!
5.
Иртђ белђн. Сакчылар Сардарны алып керђлђр дђ шул ук урынга бђйлђп куялар. Сакчылар чыгып китђлђр.
САРДАР. Бњгенге кљн бђлки соћгысыдыр,
Богау салынгач та кулымнан,
Мин мђћгегђ китђр идем моннан,
Књзне йомып, язмыш юлыннан.
Ата—анам тыныч булсын љчен,
Табар идем берђр урынны.
Ђгђр булсаћ Ходай, бу газапка,
Нигђ дучар иттећ колыћны?
Књћелем изге иде, уйлар дљрес,
Кем ќавап бирер бу сорауга:
Нђрсђ љчен, ялган иректђ гел,
Ђ хакыйкать була богауда?
Кинђт шау—шу ишетелђ. Сакчылар белђн Хан керђ. Вђзир дђ, Гљлќиџан да, кызлар да алар белђн.
ХАН. Инде карамаган ќир калмады,
Нинди явыз кљчлђр урлады?
Нигђ шулай мића бђхетнећ тик
Чагылып кына кала нурлары?
ГЉЛЌИЏАН. Юкка изаланма, тђкђббер кыз,
Њзе шулай кызык иткђндер.
Сине тић итмичђ, кабаланып,
Урманына качып киткђндер.
ХАН. Юк, качарга исђп тоткан кеше,
Минем белђн алай сљйлђшмђс.
Ирек кљтеп яткан књћеллђргђ
Кызык књреп љмет љлђшмђс.
Урлаганнар! Димђк, белмђгђнмен,
Кайда мђкер, кайда дус барын.
Мића мђћге аяк чалыр љчен,
Качып ята булыр дошманым.
Мин Сардарны явыз ќанга санап,
Дучар иттем ялгыш хљкемгђ.
Ђнђ шуныћ гљнаџы њземђ
Кире кайта ахыры бу кљндђ.
Азат итећ аны!..
Сакчылар Сардарны чишђлђр, богауларын салдыралар. Сардар, ышанмаган шикелле, кулларына да, аякларына да карый.
САРДАР. Мин дђ азат...
ХАН. Мин Хан булып гафу њтенђм.
Сњзлђрећђ колак салмаганга
Менђ хђзер њзем њкенђм.
Тик мин белђм, бу гљнаџлы ќирдђ,
Књп газапта яши даџилар.
Ђ шулай да алар мђћгелеккђ
Кала торган эзлђр ясыйлар.
Ђгђр синећ шундый кљчећ булса,
Фђрман бирђм менђ шушында.
Кылыч, калкан алып атка атлан,
Џђм кая телђсђћ, ку шунда!
Синећ карамакта мал џђм вакыт,
Кыскамы ул юллар, озынмы...
Алып кайтсаћ минем гњзђлемне,
Сића бирђм, тапсаћ, кызымны!
САРДАР. Дан љчен ќан атып йљри алмыйм,
Кызыл мал артыннан иярмим.
Мин атымны кызыћ љчен тњгел,
Ир намусы љчен иярлим!
Ул арада Сардарга кылыч џђм калкан китереп тоттыралар. Сардар чыгып китђ. Тышта ат кешнђгђне, тояк тавышлары ишетелђ.
6.
Шул ук урында. Хан, Вђзир џђм Гљлќиџан керђлђр.
ХАН. Йокы качты, тамакка аш бармый,
Ђллђ нилђр керђ уема.
Ул тагын да нђкъ менђ шушында
Килеп чыгар кебек тоела.
ГЉЛЌИЏАН. Кадерећне белми чыгып качкач,
Димђк, сезнећ данны санламый.
Шушы ќирдђ бер кљн яшђве дђ
Бђхет икђнлеген аћламый.
ХАН. Син булмасаћ књћел юатырга
Књптђн сынар идем, Гљлќиџан.
ГЉЛЌИЏАН. Юк чђчђккђ ымсанасыћ, књћелећ
Якындагы гљлне књрми, Хан.
Шушы кљнгђ кадђр хислђремђ
Бер юаныч таба алмадым.
Сезнећ кебек сагыш кичерергђ
Яралганмын, шуны аћладым.
ХАН. Хислђрећне артык чђчмисећме,
Бик горур бит синећ нђселећ.
ГЉЛЌИЏАН. Бу турыда бљтен сарай бе