РАССКАЗ В ГАЗЕТЕ
По мере приближения к Казани колёса поезда застучали звонче и решительнее. Да и сердце... радостнее и энергичнее забилось в груди. Берёзы и рябины, растущие по берегу Волги вдоль дороги, на тёплом ветерке машут зелёными платками. Телеграфные столбы несутся навстречу, спеша обогнать один другого, глаз не успевает за ними, мелькают лишь их тени. Возвращение на родину, в город, сохранивший память о твоей молодости, о счастливых днях твоей жизни, после долгой вынужденной разлуки, когда, скучая по нему, считал дни и месяцы... Из-за этой тоски не спишь по ночам... Это волнение может понять лишь тот, кто сам пережил подобное.
Он даже не заметил, как очутился у окна. Глаза устремились на дорогу, а на душе – грусть. Грусть и нетерпение. Прошло уже четыре года, как он оставил Казань. Думал: временно. Вышло – целых четыре года. Кому-то может показаться: невелика беда. А Галимджанов тяжело пережил это время. Он думал: брошу всё – забуду, уеду. Ан нет. Не так-то легко забыть родные места, где рос, трудился. Как забыть родных, друзей, знакомых...
В купе их было двое. Сосед, одних с ним лет, в Казань ехал впервые. Поэтому, надо полагать, у них не сложился разговор. Хотя обедали и чаёвничали вместе. Сосед всю дорогу сидел, уткнувшись в газету. А Галимджанов был занят своими мыслями: копался в прошлом. Когда одолевала печаль, смотрел в окно.
Когда они проехали мост через Волгу и въехали на окраину, сосед вдруг разговорился.
– Вы впервые едете в Казань? – спросил он.
– Нет, – ответил Галимджанов. – Я из этих мест.
– Не похоже.
– Почему? Да если я даже спрячусь в печи, то всё равно по спине узнают, что я татарин.
– Татары рассеялись по всей стране, по всему миру... Немало татар, которые ни разу не видели Казани. Как-то не похоже, что вы рвётесь домой. Люди не возвращаются в родные края с такими тяжёлыми думами.
|
|
– А вы сами русский, так ведь? – счёл нужным спросить Галимджанов, хотя сомневался в этом.
– Нет, ошибаетесь. Я – татарин. Аблаев Ильдар Рустамович, – протянул он руку. – Давайте знакомиться. Лучше позже, чем никогда.
– Я – Галимджанов, – произнёс, перейдя на татарский. Но имя не назвал. – Могли бы всю дорогу проговорить на родном языке.
Аблаев некоторое время смущённо смотрел на него, затем как бы виновато, но спокойно сообщил:
– Жаль, но я не говорю по-татарски. Вернее, в детстве говорил, но забыл... Я родился далеко на востоке. Женился на русской девушке. Язык забывается без практики.
– Это так, – вздохнул собеседник. – А какие пути ведут в Казань, родственников навестить?
– Если скажу, что в Казани у меня никого нет, это не будет ложью. Родители мои из Пензы. Однако и там я не был. Конечно, хочется побывать, но нет времени.
– А в Казань нашли время?
– В Казань меня направили на работу.
Галимджанов не стал продолжать расспросы и опять уставился в окно. А Аблаев желал продолжить беседу. Он, хоть и видел безразличие соседа, добавил:
– Вот пока еду один. Если город понравится, устроюсь, перевезу семью. Жить отдельно нехорошо. Жизнь-то одна...
– Значит, что-то всё-таки тянет вас в Казань. Говорят же: родная кровь даёт себя знать. Очень хорошо, что вы собираетесь здесь свить гнездо, – поспешил одобрить Галимджанов.
– Возможно, возможно... – промямлил Аблаев. Казалось, ему всё равно – Казань, Самара или Екатеринбург. Везде одинаково – одна страна, обычаи одни и те же, одинаковые люди. Однако он промолчал, не хотелось обижать соседа.
|
|
– Казань – красивый город. Ничто с ним не сравнится, – гордо произнёс Галимджанов. – Вон, видите, наш Кремль, берега реки Казанки, а справа разлилась Волга. Такой красоты нет, наверное, ни в каком другом городе мира... Вы хоть одним глазком взгляните в окно.
Аблаев нехотя пододвинулся к окну.
– Не туда, а смотрите вперёд, на наш Кремль. На башню Сююмбикэ, – вынужден был ткнуть пальцем Галимджанов.
– Красиво, – нехотя согласился Аблаев. – Вроде похож на Московский Кремль.
Однако было видно, что он не в восторге. Заметив это, Галимджанов умолк. Он даже погрустнел от такого безразличия.
В купе на некоторое время установилась тишина. Но вскоре Аблаев нарушил её:
– Вижу, что вы очень любите свой город. Даже гордитесь им. Так ведь?
– Верно подметили.
– Тогда можно задать вопрос?
– Пожалуйста.
– Почему же вы, так любя, покинули этот город? Говорите, что четыре года не были...
Галимджанов вздрогнул и резко повернулся. Он молчал некоторое время, не зная, что ответить. Чтобы спокойно, обстоятельно объяснить причину своего отъезда, совсем не оставалось времени.
– Не нашёл общего языка с руководством. Вот и вынужден был бросить любимую работу, друзей, родные места и уехать, – выдавил он.
– Не кажется ли вам, что это напоминает пословицу: рассердившись на блоху, сжёг шубу?
– Выходит, так. Но, – он тщательно подбирал слова, – бывает порой, если блохи вопьются, шуба может сгореть, а они останутся. Оказывается, около крупной блохи быстро собирается мелочь... Со мной случилось подобное...
|
|
– Что это за музыка? Почему её завели? – вдруг удивился Аблаев.
Уже по одному этому вопросу было ясно, что он впервые едет в Казань. Галимджанов улыбнулся:
– Это марш Сайдаша. Марш Советской Армии. В Казани торжественно встречают уважаемых гостей этим маршем. И провожают.
– Хорошая музыка. Говорите, Сайдаш?.. А кто он?
– Композитор. Великий татарский композитор.
– Сайдаш... Сайдаш... – повторял Аблаев. Хотел, видимо, запомнить. – Я не слышал о нём.
Взглянув в окно, увидев встречающих, Галимджанов онемел.
Он готов был выскочить в окно. Его удерживало только, что рядом Аблаев. Он не верил своим глазам. У вагона с букетами цветов собрались его старые друзья, коллеги. А он думал: забыли, забросили. Как они узнали о его приезде?
– Вас встречают? – спросил Аблаев.
– Да, из прежнего коллектива. Мои бывшие замы, начальники цехов, заведующие отделами – все свои люди, – выдохнул Галимджанов. Комок подступил к горлу, глаза наполнились слезами. С трудом удерживался, чтоб не заплакать.
– Не волнуйтесь так, успокойтесь. Успокойтесь, – утешал Аблаев, положив руку на его плечо. – Вы не ожидали?.. Друзья, свои люди не забывают.
– Я ведь не сообщил... Никто ни разу даже не позвонил, не справился обо мне. А они вот все с цветами, радостные. Можно подумать, что я всё ещё директор. Удивительно.
– Не удивляйтесь, не исчезли с лица земли хорошие люди.
– Выходит, так.... Вы правы, правы, господин Аблаев. А я уже было потерял надежду. У меня сердце окаменело от людской неблагодарности и их короткой памяти...
– Нельзя таить обиду, терять надежду. – И Аблаев тоже приблизился к окну. – И вправду, с какими хорошими людьми вы работали... Какие душевные, ясные лица, все так и сияют.
– Смотри-ка. Даниялов пришёл... – удивлённо покачал головой Галимджанов. – Кого-кого, а его не ожидал увидеть.
– Почему?
– Когда я уходил с работы, он, желая угодить начальству, облил меня грязью. А был-то пьяница, а я его начальником цеха назначил.
– Значит, осознал свою ошибку. Совесть в нём заговорила. Бывают такие люди, в жизни всякое бывает. Не удивляйтесь, – сказал Аблаев.
И поинтересовался, который из них Даниялов.
– Да-а... Слишком умильно улыбается. Говорят же: подлости жди от подхалима. А вот тот, крупный такой, улыбается во весь рот, кто это?
– Этот? Это Сабир Мансурович. Был моим первым замом. Дружно мы с ним работали. Хоть он и был судим, я вошёл в положение, взял на работу. И не пожалел. Было взаимопонимание. И всё же... – не закончил фразу Галимджанов...
Сосед не стал расспрашивать, затянул галстук, стал тщательно расчёсывать несколько волосинок около лысины.
– Оказывается, и Низам с Хуснетдином здесь, – прошептал Галимджанов. Эти парни незаменимы во время застолий. Годы взяли своё, они округлились. Что сказать, то ли не выспались, то ли голова болела от вчерашних излишеств – лица были кислые. Они беспрестанно облизывали губы. Уж не диабет ли у них?
Наконец, готовые к выходу попутчики широко открыли дверь купе. Но узкий коридор был запружен пассажирами. У каждого в руках, на плече сумки. Люди спешили скорее выйти на улицу, добраться до дома.
Не желая толкаться, они сели на свои места.
– В хорошем коллективе вы работали, – повторил Аблаев, не желая сидеть молча. – Когда работаешь руководителем, то много встречающих, провожающих. А стоит уйти – и тут же забудут... А такая встреча после четырёх лет – это редкое явление.
– Я и сам не ожидал, – промолвил Галимджанов. Он уже подбирал слова, которые скажет каждому в отдельности, когда будет здороваться. Тёплые, приятные слова не всегда вспомнишь в нужное время.
Наконец выход был свободен.
– Вы идите вперёд, вас ждут, – уступил ему дорогу Аблаев.
– Нет-нет, что вы... Вы же первый раз в нашем городе. Вы – гость. Вы идите первым, – предложил Галимджанов. – У меня и вещей много.
Он помахал ожидавшим.
Взяв дипломат, Аблаев направился к выходу. Галимджанов спросил:
– А вас, вас встретят?
– Должны. Сообщено.
И всё же нельзя ни в чём быть уверенным. Галимджанов понимал, если соседа не встретят, то понадобится помощь, поэтому старался не отставать от него. Торопливо повесил дорожную сумку на плечо, схватил два больших чемодана, и вот он появился в тамбуре. Появился... и чуть не упал. Два чемодана одновременно брякнулись на железный пол тамбура. Дорожная сумка шлепнулась на них.
– Это вы, Ильдар Рустамович? – спросил, когда тот ещё не успел ступить на платформу, и протянул букет, возвышающийся впереди, как гора, Сабир Мансурович. Второй рукой, не спросив разрешения, выхватил дипломат из руки гостя. Голос зычный, хорошо поставлен. Движения вкрадчивые. Приветливое лицо. Можно подумать, что стоит посреди большой сцены. – Мы наслышаны о вас как об известном всей стране учёном и руководителе, Ильдар Рустамович. Добро пожаловать! – произнёс он и сделал изящный жест рукой. – Я ваш первый заместитель, то есть правая рука, Сабир Мансурович. Ни дождинке, ни снежинке не дам на вас опуститься. Можете мне доверять. Есть у меня звание «Заслуженный работник» и медали есть. Скажу по секрету, я и песни пишу. Если суждено, то и вам посвящу песню, – и тут же захохотал, мол, шутка. Улыбнулись и женщины, стоявшие рядом с ним. Видимо, так было задумано.
Аблаев, не зная, как поступить, только вертел головой. Он ведь не понимал по-татарски. А встречающие этого не знают.
– О-о-о, Ильдар Рустамович, – с этим возгласом, толкаясь, пробрался Даниялов. – Вот, оказывается, какой вы милый, симпатичный человек. У нас такого руководителя ещё не было... Мы так ждали вас... Давайте познакомимся, Ильдар Рустамович. Я – Даниялов. Заместитель. Ваш заместитель.
Отталкивая Даниялова, как говорится, двигаясь то вплавь, то вброд, в какое-то мгновение перед новым руководителем предстал третий тип. Хоть он и был мужчина, но губы его напоминали бутон красной розы, а щёки, несмотря на середину лета, были румяны, как яблоко. Он вручил свои цветы и, обомлевший от улыбки нового директора, поцеловал его в щёку.
– Здравствуйте, я – Кайметов.
Видимо, он ждал какого-то ответа, но его не было. И всё же Кайметов не растерялся. Он засмеялся так звонко, словно серебристый ручеёк зажурчал, и, удовлетворённый, мелкими шажками отошел в сторону. Вернее, его оттеснила группа жаждущих приветствовать нового руководителя. Не сдался только Сабир Мансурович, как встал рядом с директором, так и остался стоять. Стать, широкие плечи, зычный голос – попробуй оттолкни...
Невольно наблюдая этот спектакль, Галимджанов словно окаменел, он был в ужасе! Ведь это те, кем окружил он себя! Это не сотрудники, а артисты! Эх ты, собрал вокруг себя лицедеев. Вон как играют! Точно так же играли и четыре года назад. Играли с ним самим. А он не чувствовал, не понимал. Наверное, редко кто из руководителей, один из ста, не попадётся на крючок подхалимов. Только теперь он осознал это. Стоя наверху. Став сторонним наблюдателем. Вот в чём его ошибка! Он не смог увидеть в сотруднике фигляра. А для руководителя это – непростительная ошибка.
...Прошло четыре года – ничего не изменилось. Стольких руководителей они угробили за это время! А артисты на своих местах. Им хоть бы что. Их приёмы и уловки те же. Единственная перемена – в сегодняшней комедии он не участвует. Он только сторонний наблюдатель. Он наверху. Его сегодня не видят. А возможно, притворяются, что не видят.
Страждущих предстать перед новым директором, пожать руку, вручить букет было немало. Так и пытаются прорваться, только и слышно: «Ильдар Рустамович да Ильдар Рустамович», – перебивая, отталкивая друг друга, толпа бурлит, как волна, в непрерывном движении, уносит директора в сторону, подальше от вагона.
Аблаев не забыл о нём. Несколько раз оглядывался на Галимджанова, стоявшего в тамбуре. Помахивал рукой, пытался что-то сказать, но нет, не удалось, их быстро разъединили.
Осторожно ступив на железную ступеньку вагона, держась за поручни, Галимджанов спустил один чемодан, затем поднялся за другим. Полез в третий раз забрать сумку. Он запыхался и сел перевести дыхание на чемоданы, которые поставил прямо у дверей вагона.
Гомон «своих людей» с букетами удалялся. Хоть и были те, кто видел его краешком глаза, не кивнули даже издали, никто не подошёл, чтоб пожать руку. Видимо, в этой группе не было никого, кто б не заметил его, он же стоял напротив, не могли не узнать.
Он старался припомнить, кого из них он обидел хотя бы невзначай. Вроде бы нет. Делал только добро, сколько было в его силах. Почему же так получилось? Почему они постарались сделать вид, что не замечают его? На худой конец хотя бы один подошёл поздороваться, пожать руку. Или зло обругать его, если обиженный. Нет, не отважились. Побоялись вызвать недовольство нового руководителя... А Аблаев – хороший человек. Кажется настоящим человеком...
– Это вы, товарищ Галимджанов? Что вы тут сидите? – спросил прохожий.
– Да, я – Галимджанов. Но вас не знаю, впервые вижу.
– Неудивительно, недолго работал я под вашим руководством. Недолго, около двух лет.
– Не назовёте свою фамилию?
– Малов я, Алексей. После технического университета меня распределили к вам.
– Вот оно что... – Галимджанов не жаловался на свою память, но молодого человека не припомнил. Да и разве запомнишь молодёжь, приходящую и уходящую ежегодно?
– Давайте помогу вам. По дороге и поговорим, возможно, и вспомните, – он взял чемоданы и зашагал.
Галимджанов припустил за ним, повесив сумку на плечо. Порой даже приходилось делать пробежку, чтобы не отстать.
– Ох, доставлю вас с ветерком, – улыбнулся Алексей, открывая багажник старенького «жигулёнка».
В багажнике поместился только один чемодан. Второй чемодан и сумку он устроил на заднем сиденье.
– Не могу вспомнить, – повторил Галимджанов, согнув свою высокую фигуру и усаживаясь на переднем сиденье.
Тронулись. Машина, хоть и старенькая, шла споро. Видно, что водитель опытный.
– Вы меня уволили, – сказал Малов после некоторого молчания.
Галимджанов вздрогнул, словно его ударили обухом по голове. Не понимая, шутка это или правда, он повернулся к водителю и долго смотрел на него. Уж не собирается ли парень мстить, да и сам хорош, доверился первому встречному... Он насторожился.
А Малов бесхитростно улыбнулся и продолжал:
– Лет пять или шесть тому назад я начал работать у вас инженером. Работа мне нравилась, вроде и мной были довольны. Даже собирались назначить старшим инженером. Согласитесь, для человека со стороны, без блата, это немало.
– Верно, для вчерашнего студента за два года подняться до старшего инженера – великое достижение. Выходит, были не без способностей.
– Выгнали вы меня, а «старший инженер» остался на словах.
– Да, это вышло плохо.
– Говорят же, кто прошлое помянет... Что было, то было. Да это для вас и неинтересно. Просто к слову пришлось. На новогоднем концерте мы устроили «Огонёк». Там я показывал пародию на вас и ваших замов. Народу понравилось, хохотали до упаду. Руку жали, Дед Мороз даже подарок вручил... Только вот «старшего инженера» не дали, зажали.
– Да-да, – встрепенулся Галимджанов и вновь посмотрел на водителя. – Вспомнил. Вспомнил... Я и сам хохотал.
– Месяца через два заставили написать заявление. «Почему?» – удивился я. «Ну, парень, нужно уметь быть хозяином своего языка». Так я и ушёл... И с того дня занимаюсь частным извозом, – улыбнулся Алексей. – Семья не голодает. Хватает нам.
– Извините меня. Этого я не помню. Это некрасиво получилось. Не знаю, что и сказать... – почесал щёку Галимджанов. – Возможно, это произошло в моё отсутствие, когда я был в командировке... Судьбой человека так не играют.
– Ещё как играют!..
– Да, – пришлось ему согласиться.
– Не удивляйтесь, но я, наверное, должен вас благодарить. Не прогони вы меня тогда, я бы и сейчас работал старшим инженером за три-четыре тысячи рублей. Говорят же, как одна женщина прокляла свою ненавистную соседку: «Чтоб муж твой был инженером и чтоб вы жили на одну его зарплату!»
– Да, есть такой анекдот.
– А так я эти три-четыре тысячи порой зарабатываю за день, – в очередной раз улыбнулся парень. – Да и сегодня некому было бы встретить вас, не прогони вы меня.
– Да, – тяжело вздохнул Галимджанов. – Недаром гласит народная молва: «Век живи, век учись!..» Выходит, так... А вот и приехали.
– Который ваш подъезд?
– Последний... Вот спасибо, – Галимджанов вышел из машины.
Алексей Малов поставил у двери два чемодана и сумку.
Увидев в руках Галимджанова деньги, он по-свойски дотронулся до его плеча:
– Не нужно. Мы же свои люди. Желаю вам здоровья и успехов...
– Нет-нет, возьмите, Алексей. Вы же на работе. У вас семья, – с протянутой рукой он пошёл за парнем.
Тот сел в машину, послышалось «пока». За стареньким «жигулёнком» заклубилось облачко пыли.
Слова Алексея «свои люди» проникли в душу. «Свои люди. Свои люди», – мысленно повторял Галимджанов. Этот парень поставил его в безвыходное положение. С умыслом он произнёс или?.. Интересно получается, я его уволил, а он мне – «свои люди»...
Ринат Мухамадиев. Татарча бәхет
— Хатын, син кайда... Ишетәсеңме, бәйрәм итәбез бүген, бәйрәм, -дип, кош тоткандай канатланып, очып кайтып керде Бәйрәмгали.
Итәкләрен ыштан бөрмәсенә кыстырып дүрт аяклап идән юып йөргән хатыны Миләүшә, мунчаласын ташлап, билен турайтты.
— Нәрсә булды, гомер булмаган хәл, авызың колакка җиткән, машина оттыңмы әллә?
Туарылып идән юган чакта тулышып-матурланып китә аның Миләүшәсе. Бу юлы исә ул күз явын алырлык иде. Кергән хутка үзен күтәреп алды Бәйрәмгали.
— Әйтсәм, колагың торырлык яңалык алып кайттым, әнисе. Машиналарың бер читтә торсын, - диде ул, һәм хатынның шәрә күт битләрен чәбәкләп алды.
Игътибарга күңеле булып, сокланып, яратып карады үзенә Миләүшә. Шул кадәрле игътибар һәм наз көн саен тәти торган бәхет түгел. Түземсезләнеп, кабатлап сорады ул:
— Әйтсәң әйт инде, нинди бәйрәм, нинди шатлык белән кайттың?
— Абыйны эштән алганнар, — дип, хәбәр салды Бәйрәмгали, ике кулын кош канатларыдай югары җилпеп.
— Чынмы?! Синең абыйнымы! — дип, Миләүшә бер мәл үз колагы ишеткәнгә ышанмыйча торды. Аннан, кулларын чәбәкли-чәбәкли йөгереп килеп бу юлы инде үзе иренең муенына асылынды. — Чынлапмы? Чыгарганнармы? Вәт яңалык бу, Бәйрәмгали... Яңалык дисәң дә яңалык. Ышанырга да белмәссең.
Уртак шатлыктан ни эшләргә белмичә кочаклашып-үбешеп тә алдылар берочтан. Караватка егылып сабай балалар сыман тәгәрәп аунадылар.
Бераздан ир-атларга хас гайрәт белән сикереп торды Бәйрәмгали. Зур җиңү яулаган спортчыны да уздырып йодрыгын күккә чөйде.
— Үзем күрдем. Үзем укыдым, район газетасына язганнар.
Ир назыннан тәмам йомыла язган күзләре шар булып ачылды Миләүшәнең.
— Чынлапмы... Гәҗиткә дә язганнармы?! Дөрес инде болай булгач, йөз процент дөрес, — диде ул һәм урыныннан торып кабалана-кабалана итәкләрен тарткаларга-пөхтәләргә кереште. — Өйдә ятып булмый, Бәйрәмгали, әйдә киеник-ясаныйк та туганнарга чабыйк. Сөйлик бу яңалыкны. Өйдә ята торган сәгать түгел, җаным, сөендерик үзләрен.
Шулай иттеләр дә. Сабантуйга дип тектергән матур күлмәген киеп алды Миләүшә, аякларына биегүкчәле түфлиләрен элде. Кашны-күзне ясап куйды, мул итеп иреннәренә сылады. Күзең төшсә күз явыңны алырлык булды менә.
Җитәкләшеп урамга чыгулары булды, Бәйрәмгалинең туганнан туышкан апасы очрады каршыларына. Район үзәге саналса да алар яшәгән шәһәр зур түгел, аралар якын монда.
— Концерт-фәлән килдеме әллә, бизәнеп-ясанып кая китеп барыш, — дип сорады ул, хәл-әхвәл белешергә дә онытып.
— Соң, ишетмәдеңмени, олы абыйны эшеннән алганнар ич, — дип, туганнан туышканның авызына керердәй булып аңлатырга кереште Миләүшә. Бәйрәмгалигә авыз ачарга да бирмәде, чәт-чәт килеп тора.
— Безнең абыйнымы? Олы абыйнымы? Эштән алганнармы?.. — дип, исе-акылы китеп тыңлады, ышанырга-ышанмаска белми торды туганнан туышкан.
— Әйе инде, үзен. Ишетмәгән идеңмени, гәҗиткә дә язып чыкканнар бит әнә. Үзем укыдым, - дип тә өстәп куймасынмы Миләүшә.
— Гәҗиткә дә язганнармы? Эштән дә алганнармы? Менә ичмаса яңалык! — дип, хәйран калды туганнан туышкан. Һәм барган юлыннан кырт борылып кире якка йөгерде. — Өйгә кайтыйм әле башта, өйдәгеләрне сөендерим. Эшкә китеп бару иде, эш качмас... Сөендерим әле, сөендерим...
Шатлыклы хәбәрне иң элек ир ягыннан туганнарга җиткерергә булдылар. Бәйрәмгалинең сеңелләренә кагылдылар. Бәйрәмчә киенеп җитәкләшеп килеп кергән абый белән җиңгине күргәч тә нишләргә белми югалып калды сеңелләре. Казанга аш салынмаган, табак-савыт юылмаган дигәндәй, кая барып бәрелергә белмәде.
— Без болай, үтеп барышлый, яңалык җиткерергә, дип кенә килдек, -дип ачыклык кертте Миләүшә. Хатын-кызның хәлен хатын-кыз гына аңлый, чакырылмаган кунактан да яманрак кем бар...
— Әйдә утырыгыз, түрдән узыгыз. Хәзер чәй куярмын, — диде сеңел, сер бирмәде.
— Юк-юк, чәй эчеп утырырга дип килмәдек, юл уңаена гына кагылдык. Бер яңалык бар бит әле, - диде Миләүшә.
— Ни булган, бер-бер шатлыклы хәбәрме әллә?..
— Ничек дип әйтергә дә белмәссең, олы абыйны эшеннән чыгарганнар бит, ишетмәдеңме әллә.
Чәйнеккә су агызып торган чагы иде сеңелнең. Кран ачык калды, чәйнек онытылды һәм әллә кайчан тулды. Миләүшә җиңгәсенең авызына керердәй булып йөгереп үк килде ул.
— Кит аннан, булмас... Дөрес сөйлисеңме, шаяруың гынамы әллә.
— Дөрес булмаска соң, наныем, шаярып сөйли торган сүз түгел лә. Әнә, ышанмасаң, абыеңнан сора.
Раслап башын какты Бәйрәмгали. Һәм сеңлесенең дә бу яңалыктан эчке бер канәгатьлек кичерүен күреп елмаеп куйды.
— Ярар, хәерлегә булсын инде, баш ярылып күз чыкмаган, — диде сеңел.
— Йортлары патша сарае кебек. Балалары үсеп җиткән. Җыйган байлыклары үз гомерләренә җитәрлек. Гел аларга гына димәгән...
— Шулай-шулай, дөрес сөйлисең, - дип, күтәреп алды Миләүшә җиңгәсе.
— Абыйның олы урында булуы әйбәт иде анысы. Безгә дә ярдәме тимәде түгел, тиде. Әмма җитәр, гел аларга гына димәгән, дөрес сөйлисең, сеңел.
Гөрләшеп бер чәй эчеп алдылар. Матур итеп утыру өчен өстәл муллыгы һәм сый-нигьмәтләр генә димәгән, уртак куаныч китергән бер хәбәр дә җитә икән бит. Кияү дә кайтып керде бераздан. Ул өстәлгә ярты чыгарып куйды, чын бәйрәмгә охшап китте утырулары.
Әмма әлеге дә баягы шул вакыт яклары гына инде. Ул туктап тормый, йөгерә дә йөгерә. Берөзлексез сәгатькә күз төшереп утырды Миләүшә. Бәйрәмгали дә чабышка чыккан юртак күк җилкенеп утыра. Әле ир ягыннан, хатын ягыннан дигәндәй, күпме туганнарны күрәсе, аларга да беренче булып шул яңалыкны җиткерәсе бар. Баҗайлар, кода-кодагыйлар, туган-тумача, күрше-күлән күп, тавык та чүпләп бетермәслек. Аларның да ишетәсе килә ул яңалыкны. Зур түрәләрнең эштән алынуы турындагы хәбәрне гәҗиттән уку бер рәхәт булса, үз колагың белән ишетү — икенче рәхәт ич.
Ә инде ул түрә син күреп-белгән кеше дә булса — башка берни кирәкми, җанга сары май булып утыра ул яңалык. Ә монда бит, үз абыйлары!..
Кияү белән Бәйрәмгали бер яртыны сындыргачтын да уртак фикергә килделәр. Кичен бөтен туган-тумачаны җыеп бәләкәй генә бер мәҗлес оештырырга булдылар.
Телефон трубкасына туфрак төшкән булса, һичшиксез анда гөл үсеп чәчәк аткан булыр иде. Миләүшәнең теле тәмле. Ул бу яңалыкны сөйләгән саен чәчәкләп-чуклабрак, сусаган гөлгә су сипкәндәй җае белән генә сеңдереп бара иде. Аргы тарафтагыларның ни дигәнен ишетмәдем ишетүен, әмма дә ләкин Миләүшәнең күзләреннән, иреннәреннән чыгып фикер йөртсәң, андагы куаныч-шатлык гади сүзләр белән генә аңлатып бетерерлек түгел иде булса кирәк.
Бәйрәмгали бәлешкә ит турап, бәрәңгеләр әрчеп куйган иде инде. Йөгереп кенә барып аракысын, колбасасын тутырып төяп кайтты. Кар базы тәмам бушап калды - тозлаган кыяр, помидор, кырыкмаса-кырык төрле салат-малат һәм гөмбәләр барысы да өстәлгә менеп кунаклады. Кунаклар күп, вакыйга гадәттән тыш мөһим — көн дә килә торган бәйрәм түгел.
Бәйрәмгалинең алты бертуганы бар. Аңлашылса кирәк, олы абыйларын чакырып булмый инде. Ә менә башкалары барысы да букет-букет чәчәк тотып килде. Миләүшә ягыннан да биш пар җыелдылар. Аларның күбесе авылда яши, шуңа кайсы тавык, кайсы каз дигәндәй кыстырып килгән иде. Ә инде теге туганнан туышкан апалары чәкчәк кадәр чәкчәк пешереп өлгерткән. Бәйрәм булгач, бәйрәм булсын инде, өстәлне бизәп торсын дигәндер. Чәкчәге дә чәкчәк кенәме, игътибар белән карасаң, чын чәчәк инде менә. Төрле төстәге конфет-витаминнар тезеп бизәп тә җибәргән әле ул аны.
— Кай арада өлгердең, чәкчәгең бигрәкләр дә матур булган икән бит, апа-җаным, — диде Миләүшә, күңеле булып.
— Эшкә дә барып тормадым. Сездән ишеткәч тә, өйгә кайтмас борын пешеренергә керештем. Мондый көндә өйдә бикләнеп утырып булмый бит, йә кунак килер, йә бер-бер җиргә барасы булыр дидем.
— Дөрес иткәнсең, апа. Син пешергән чәкчәк ашап туймаслык була бит ул, — дип, Бәйрәмгали дә мактап алды үзен.
Туганнан туышкан апаның күңеле булды, әлбәттә. Болай да авыз дигәндә ходай үзен рәнҗетмәгән, ә инде елмаеп та җибәргәчтен, ул авыз колакны да узып китә язды бугай. Ул тикле мактауга соң...
Туй үткәрсәң дә ул кадәр булмас, болын кадәр өйдә кунаклар өстәлгә сыймады. Ике-өч килен, утырыр җир тапмагач, җиңгәләре тирәсендә чуалып, ярдәм иткән атлы булып, ишекле-түрле йөренде. Күңелләре күтәренке иде барыбер, зарланмадылар, бүселмәделәр, канат чыгарган фәрештәләр сыман очып кына хәрәкәт иттеләр.
Мәҗлесне Бәйрәмгалиләрнең әтисе урынына калган иң өлкән кардәшләре Сөләйман абзый башлап җибәрде.
— Туганнар, — диде ул, башындагы түбәтәен кат-кат төзәтеп, пөхтәләп куйгачтын. — Көн дә җыелышып торып булмый. Йә беребез, йә беребез килә алмый кала. Ә бүген менә, эшләрегез-мәшәкатьләрегезне онытып торып һәммәгез дә җыелышкансыз. Салихҗаннар, Мәйсәрәләр, әнә, Казан тикле Казаннан ук кайтып җиткән. Рәхмәт үзләренә. Гыйльметдин кода әнә, бүлнистә яткан җиреннән чыгып килгән. Аңарга да рәхмәт.
Дөрес, бер кеше юк бүген арабызда. Олы абыегыз. Хәер, аның үзен чакырып булмый бит инде. Бүген инде ансыз гына утырабыз. Аның белән дә утырмадык түгел, утырдык. Өстәлләребезнең түрендә гел ул булды.
— Әйе, әйе, Сөләйман абзый, сине дә көтмичә гел аны утырта идек түр башына, — дип җөпләп куйды Бәйрәмгали.
— Түрәнеке түрдән, дип әйткән бит халык. Нишлисең, туганнар, дөньяның тәртибе шундый булгач, без генә үзгәртә алмабыз инде, — дип, дәвам итте Сөләйман абзый. — Аның түрә булуыннан беребезгә дә зыян килмәгәндер килүен. Менә минем үземә абыегыз гел игелек кенә кылды, өч кызымны да ул укырга кертте. Пенсиягә чыкканда үземә машина бүләк итте. Сораганда да, сорамаганда да борып кайтармады бер дә, игелекле булды. Сезгә дә ярдәме тигән чаклары булгандыр?..
Авызларын ачып, беренче тост кайчан әйтелә инде дип, үзенә текәлеп утырган туган-тумача, хәрендәш-ыруларына сынаулы карашын текәде ул.
— Әйе, ярдәме тиде инде анысы. Барыбызны да кайгыртып яшәде, — диештеләр.
Кухня тарафыннан алъяпкычына кулын сөртә-сөртә Миләүшә йөгереп чыкты шунда.
— Абый туган җанлы кеше булды, танырга кирәк анысын, — диде ул. — Сездән яшерен-батырын түгел инде, Бәйрәмгалинең дә төрле чаклары булды. Эчсә, чамасын белми эчә шул, җаным. Ачуым бер килмәгәе, җиде тапкыр эшеннән кудылар бугай. Җидесендә дә абый шалтыратты. Кире кайтардылар. Өй салырга җирне ул алып бирде, төзү материалларын, цементын, кирпечен дигәндәй... Бер сүз әйтеп булмый, кирәк чаклары бар иде инде аның.
Берсен — икенчесе бүлдереп олы абыйларының кылган игелекләрен, үзләренә, гаиләләренә тигән яхшылыкларын санарга кереште туган-тумача. Барысына да тигән икән ярдәме, бер йомышлары булса аңарга йөгергәннәр. Ул берсен дә борып чыгармаган. Кайсын эшкә урнаштырган, кайсына табып, кайсына алып биргән, кайсын төрмәдән алып калган, кайсын армиядән. Кетәклеккә сипсәң тавык чүпләп бетерә алмас ул кылган игелекне.
Телгә алай бик тотанагы булмаган бер кияү әзрәк салып килгән иде булса кирәк. Шул әйтә калды:
— Соң, таралыйк алайса. Ни өчен җыелдык соң, ул шул кадәр әйбәт булгач?.. Ә мин түрәләрне, нәчәлникләрне сөймим. Җенем сөйми. Шуның өчен эчәм.
Һәм тост әйтелгәнне дә көтеп тормыйча, аударып та куйды берне. Башкалар, ни әйтергә белми, җавапсыз калып торды бер мәл. Теге кияүнең янәшәсендә утырган сеңелләре касыгына төрте иренең:
— Теленә салынып утырган була. Ике атнаның берендә праваңны алдырасың. Абый булмаса ни эшләгән булыр идең, хәсрәт, — диде.
Күңелле булып китте шунда, һәммәсе дә көлештеләр.
— Аның да бездән артык җире юк инде, бер карасаң, — диде шунда, башлаган сүзен йомгакларга җай чыгуын чамалап алган өлкән абзыйлары. Менә мине генә алыйк. Гомерем буе эшләп пенсиягә чыктым. Ә акча җитми. Юк-юк та аның бакчасын караштырган булам шунда. Акча кирәк чөнки. Акча булуы шәп анысы. Сорау да бирми булмый: нигә ул минекендә эшләми, ә мин аның бакчасында бил бөгеп эшләргә тиеш әле, батрак что ли...
— Аның да безнең белән тигезләшүе өчен эчик, булмаса. Әйдә, күтәрик, туганнар, - дигән тәкдим кертте энекәшләрдән берсе.
Җылы пар һәм тәмле хуш ис бөркеп торган пилмән чыгардылар табынга. Пилмән астына эчтеләр. Каклаган каз астына... Тутырылган тавык астына... Парда пешкән яңа бавыр астына...
Инде өйгә бәлеш исе чыгып килә иде. Тамак тук, өс бөтен, кәеф шәп булса да, бәлеш көтә иде инде туган-тумача. Миләүшә аш бүлмәсендә кайнаша. Өйгә кемнеңдер телефоннан шалтыратуын, Миләүшәнең шалтыратучы белән ачылып сөйләшүен, аннан, трубканы куйгач, аяк очларына гына басып мәҗлес гөрләгән зур залга кереп ире Бәйрәмгалинең колагына ниләрдер пышылдаганын һичкем абайламады. Дөнья матур, дөнья түгәрәк, барча туганнарның да кәеф күтәренке иде чөнки.
Бәйрәмгали хатыны артыннан аш бүлмәсенә чыкты. Икәүдән-икәү генә калгачтын да пышылдап кына сөйләштеләр.
— Миңа абый шалтыратты, — диде Миләүшә, чамасыз дулкынланып. — Туганнарның берсен дә таба алмадым, ярый әле сез өйдә икәнсез, ди. Абыйны бит эштән алмаганнар. Аны Казанга министр итеп күчергәннәр, җаным.
Авызын ачты, күзләре шар булды Бәирәмгалинең. Кулларын чәбәк-чәбәк итеп куйды. Куанычтан!
— Нәрсә дидең?
— Нәрсә дим, бик борчылышкан идек дидем. Әйбәт булган дидем.
— Ни эшлибез? — дип, хатынына текәлде Бәйрәмгали. Чөнки белә, хатын башлы аның, теләсә нинди хәлдән коры чыга белә.
— Уйларга кирәк, — диде Миләүшә, бер иренә, бер шау-гөр килеп туган-тумача җырлашып утырган зал ишегенә таба карап. — Уйларга кирәк...
— Уйла, — диде Бәйрәмгали. — Минем башка китте, баш эшләми хәзер. Миләүшә югалып каламы соң. Миләүшә ул...
— Болай итәбез, — диде. — Бар, чыгып машинаны кабыз. Мин артыңнан чыгармын.
— Ә болар? — дип, мәш килгән кунакларга ымлады ир-ат.
— Болар качмас. Абыйны беренче булып без барып котларга тиеш. Шуны бел. Исеңнән чыгарма.
Бәйрәмгали җилкәсенә пинжәген элеп ишегалдына чыгып китте. Машинасын кабызды. Ул да түгел, аның артыннан ук май кояшы кебек балкып Миләүшәсе күренде. Култыгастында чәчәк букеты иде аның. Ә кулларында яңа пешеп чыккан кайнар бәлеш. Табасы-ние белән ашъяулыкка төргән иде ул аны.
— Үзем утырам рульга, — диде ул, бәлешен арткы утыргычка куеп. — Син исергәнсең, җаным. Адәм булдык дигәч кенә, әрәм булып куюыбыз бар. Яшибез, типтереп яшибез әле болай булгач. Ну, безнең абый, молодец та инде ул, ә... Башыңа барып җиттеме, Бәйрәмгали? Министр энесе син хәзер, министр...