ЧАРАА-ЧЕЧЕН
Ачазы уругларынга чараа-чечен берген. Чайын ол сарайга чурттап турган. Кыжын чара-чечен унгурге удуй берген. Чазын аш унуп келген. Камгаланынар, кускелер! (18 сос)
Кичээлдин планы:
1. Беседа. Бис богун эдертиг бижиир бис. Литературлуг номчулга кичээлинде номчаан чуулувустун утказын катап чугаалап турар болгай бис. Бир эвес ону бижиир болзувусса, ол эдертиг болур.
2. Созуглелди номчууру болгаш оон сайгарылгазын кылыры (Башкы номчуу).
Айтырыглар:
ü Камгаланынар, кускелер! Созуглел чуге бо кыйгырыг-биле тонгенил? (Кыжын ол удуп кыштаар. Ол ам аш)
ü Каяа удуп кыштааныл? (Кыжын чара-чечен унгурге удуй берген)
3. Домактар-биле ажыл, созуглелди эдерти чугааладыры. Айтырыгларны самбырага бижээш, оларнын дужунга домактар тургузарынга бердинген состерни бижиир.
1) Ачазы уругларныга чуну бергенил? ЧАРАА-ЧЕЧЕН
2) Чайын ол каяа чурттап турганыл? САРАЙГА
3) Кыжын чара-чечен каяа удуй бергенил? УНГУРГЕ
4) Чазын кандыг унуп келгенил? АШ
Айтырыгларны ниитизи-биле номчудар. Айтырыглар дужунда бердинген состерни слогтап номчудар. Созуглелди план ёзугаар номчудар.
4. Ийиги номчулга.
5. Эдертигнин созун дуглаар. Бижиир. Домактарнын созун оскртпейн бижиирин сагындырар.
6. Бот-хыналда.
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Улустун аас чогаалы. Тоолдар. «Дилги биле Ала-Сааскан» (тыва улустун тоолу)
Кичээлдин хевири: Чаа билиглер «ажыдарынын» кичээли
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: Улустун аач чогаалы-биле таныштырар. Тыва улустун тоолу «Дилги биле Ала-Сааскан» -биле таныштырар. Ажылчын кыдыраашка практиктиг мергежилгелерни кууседир.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Шулукту аянныг, чараш кылдыр номчуурунга ооредир. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Тыва улустун аас чогаалын хундулеп болгаш ынак болурунга кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде бис чогаадыг бижип ооренген бис. - Тоолга ынак силер бе, уруглар? - Чуу деп тоолдар билир силер, аданар. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. Оореникчилернин эн-не чараш болган чогаалдарын номчуур. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Ынчангаш бистер богун чуну номчуур-дыр бис? - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? Сам найду способ. (Чуну мен билбес мен? Бодум арганы тып алыр мен) - Богун бистер ТООЛ номчуур бис. | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | УЛУСТУН – чонга хамааржыр азы хамаарылгалыг. ААС – чугаалаан, бижимел эвес. УЛУСТУН ААС ЧОГААЛЫ – салгалдан салгалче аас чугаа дамчыштыр келген чоннун чогаалы: тоолдар, тывызыктар, улегер домактар, ырылар, кожамыктар, когудуглер, йорээлдер, тоолчургу болгаш тогу чугаалар. - Эр-хейлер! Арын 25-29 Башкы тоолду чараш, тода номчуур. | Оореникчилер рассказты аянныг номчуур. | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | АЖЫЛЧЫН КЫДЫРААШ-БИЛЕ АЖЫЛ Арын 13 даалга. | Оореникчилернин харыылары. … | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. -Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 25 - 29 номчуур, утказын чугаалаар. Ажылчын кыдырааш Арын 13-14 даалга ӨГ | - Тыва улустун аас чогаалы-биле таныштывыс. Тоол номчудувус. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Селбер Койгунак. А.Шоюн.
Кичээлдин хевири: Чаа билиглер «ажыдарынын» кичээли
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: А.Шоюннун «Селбер Койгунак» деп толу-биле таныштырар. Тоолдун утказы-биле ажылдаар. Тоолду роль аайы-биле номчуп ооредир.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Тоолду аянныг, чараш кылдыр номчуурунга ооредир. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Тоолда эки болгаш багай талаларын ылгап билирнге ооредир, эки маадырларнын чоруктарынга кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуу деп тоолду номчуп сайгарган ийик бис? - Доктаадып алган узундуну чугааланар. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде «Бора-Шиижек» деп тоол-биле танышкан бис. Оореникчилер шээжилеп алган узундуну чугаалаар. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Чурукта чуну коруп тур силер? - Койгун кандыг амытаныл? - Чуге? - Ынчангаш богун чуу деп дириг амытан дугайында тоол-биле таныжар-дыр бис. - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? - Бо койгун. - Койгун дээрге черлик дириг амытан. Ол чараш, кээргенчиг, кортук. - Богун койгун дуг-да тоол номчуур бис. | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | Арын 46-49 Башкы тоолду чараш, тода номчуур. Айтырыглар: 1. Тоолда болуушкун кандыг хунде болуп турар-дыр? 2. Амыр-щолээн чораан Койгунак чуге дувуреп, корга бергенил? 3. Койгунактын корткан байдалын чуруп коргускен домакты тыпкаш, номчунар. 4. Койгунакты айыыл-халаптан кым камгалап, канчаар дуза чедирген-дир? 5. Дытты сагыш човаачал, дузааргак деп канчаар бадыткап болур бис: 6. Бо тоолдун кол утказын кайы улегер домак дузазы-биле дамчыдып болур-дур: Эштигде хоглуг, эптигде куштуг. Экиде эдержир, бакта кагжыр. | Оореникчилер тоолду аянныг номчуур. Айтырыгларга долу харыы-биле харыылаар. | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | АЖЫЛЧЫН КЫДЫРААШ-БИЛЕ АЖЫЛ Арын 18 Дувулуг хат канчаар куштелип органын бижээн одуругларны ушта бижи. | Оореникчилернин харыылары. … | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. - Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? - Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? - Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 46 - 49 номчуур, утказын чугаалаар. Ажылчын кыдырааш Арын 18 даалга ӨГ | - А.Шоюннун «Селбер Койгунак» деп тооолун кордувус. - Салган сорулгавыс чедип алдывыс. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Ч. Ондар Чаа чылдын йорээли.
Кичээлдин хевири: Чаа билиглер «ажыдарынын» кичээли
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: Ч.Ондарнын «Чаа чылдын йорээли» деп шулуу-биле таныштырар.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Билдинммес остернин утказын тайылбырлавышаан, оореникчилернин сос курлавырын байыдары. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Тоолда эки болгаш багай талаларын ылгап билирнге ооредир, эки маадырларнын чоруктарынга кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуу деп шулуктер-биле танышкан бис? - Шулуктернин авторун аданар, шээжи-биле чугааланар. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде Е.Танованын «Кышкы ыржыгаш», К.Ондарнын «Харжыгаш» деп шулуу-биле танышкан бис. Оореникчилер шулукту шээжи-биле чугаалаар. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Удавас чуу деп улуг байырлал чоокшулап олурарыл, уруглар? - Чаа чылга ынак силер бе? - Чуге? - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? - Удавас Чаа чыл кээр. - Чаа чылга ынак бис. - Чуге дээрге… | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | Арын 58. ШУЛУК – одуругларнын хемчээли ден болгаш эге ужуктери аяннажып чоруур улуг эвес чогаал. Чижээ: Кустун айы унду, Кузелим-даа буту. Оорум-биле кады Оореникчи болдум. Шулукте 1 биле 2 дугаар одуругнун, 3 биле 4 дугаар оудуругнун эге ужуктери домейлежип (аяннажып) чоруур. Бо кожаланчак аяннажылга чижээ-дир. А одуругларнын хемчээли ден – 6-6 слогтуг. Ан-мен, унуш, балык-байлан Ам-даа озуп арбыдазын! А бистер оларга Авыралдыг болуулунар! Бо чергелешкек аяннажылганын чижээ, чуге дээрге шупту одуругларнын эге ужуктери домей. Дорт одуругнун каттышканын строфа дээр. Арын 59-60 Шулукту башкы аянныг номчуур. Айтырыглар: 1. Чогаалчы Чаа чыл таварыштыр силерге кандыг йорээл кылган-дыр? 2. Автор йорээл состерин чуге дараазында одуруглар-биле тондуруп турарыл: Бо-ла бугу аннар ышкаш, Боданынар, уругларым! 3. Шулуктун маадырларын адааш, оларга бодун хамаарылган чугаала. 4. Бир биле солгу строфаларда одуругларнын эге ужуктери канчаар аяннажып чоруур-дур, оларны чуу деп адаарыл? | Оореникчилер кыдыраашка теорияны бижиир. Оореникчилернин харыылары. - … - … | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | Оореникчилер шулукту аянныг номчуур. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) | |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. - Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? - Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? - Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 59-60 Шулукту аянныг номчуур. Шулуктун утказынга чурук чуруур. | - Ч.Ондарнын «Чаа чылдын йорээли» деп шулук-биле таныштывыс. - Салган сорулгавыс чедип алдывыс. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Чогаадыг «Кышкы уе»
Сорулгалары:
Башкынын удуртулгазы-биле айтырыглар езугаар, чурукка даянып алгаш чогаадыгны бижиири. Кыштын демдектеринин дугайында улуг эвес чугаа тургузары. Долгандыр турар хурээлелди хайгаарап, бойдустун уелеринин оскерилгелерин хайгаарап, эскерип билири, оон дугайында улуг эвес чогаадыг бижип билири.
Чогаадыг
КЫШКЫУЕ
Чурук- биле ажыл.
1. Чурукта чылдын кайы уезин коргускенил? Арга-арыгны топтап кор.
2. Кыштын келгени-биле бойдуста чуу оскерли берген-дир, хайгааралдарынга даянып чогаадыгны бижи.
Кыш… Хун ам дээрде бедик эвес кодурлуп турар, хун дурту кыскалаан. Ынчангаш чер эвээш чылыг ап турар. Хар черни, ыяштарны будуун, бажыннарнын серизин шыпкан.
Хемнер, холдер, хоолбектер дош-биле тутталы берген. Хорзун база дона берген.
Кыжын черле соок агаар турар. Бо уеде хар кургаг, тоглаачал.
Чылып келгенде тыптып келген суг болгаш эрээн хар дона бээр. Ынчаар оруктарга тайгыр дожаннар тыптыр. Бо уеде чадаг кижилре болгаш автомобиль чолаачылары аажык оваарымчалыг болур ужурлуг.
Улуг хар чаарын хайгаараарга, дыка солун. Ол агаарнын байдалындан хамааржыр. Хат чок хуннерде улуг хар оожум, таваар бадар болгаш черни дески каът-биле шывар.
Куштуг хата улуг харнын чаарын шуурган дээр.
Кыжын болганчок ыяштарга, демир-удазыннарга хоюг хар салбактыг хаажылар тыптып кээр. Ол хыраа-дыр. Ынчан долгандыр шупту чуве кайгамчык чараш апаар. Бо уеде арга болгаш парка онзагай чараш.
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: С.Сарыг-оол. Кулун.
Кичээлдин хевири: Чаа билиглер «ажыдарынын» кичээли
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: С.Сарыг-оолдун «Кулун» деп шулуу-биле таныштырар.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Билдинммес состернин утказын тайылбырлавышаан, оореникчилернин сос курлавырын байыдары. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Тоолда эки болгаш багай талаларын ылгап билирнге ооредир, эки маадырларнын чоруктарынга кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуу деп шулуктер-биле танышкан бис? - Шулуктернин авторун аданар, шээжи-биле чугааланар. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде С.Сарыг-оолдун «Бызаа», «Бодаган» деп шулуктери-биле танышкан бис. Оореникчилер шулукту шээжи-биле чугаалаар. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Аъттын толун чуу деп адаар бис? - Ынчангаш С.Сарыг-оолдун чуу деп шулуу-биле таныжар-дыр бис? - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? - Аъттын толун кулун деп адаар. - «Кулун» деп шулукту номчуур бис. | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | Арын 66. Башкы шулукту аянныг номчуур. Айтырыглар: 1. Шулукте кулуннун кандыг чаптанчыг аажы-чанын чуруп коргускен-дир? 2. Кулун озуп келгеш, кандыг мал болу бээр-дир? 3. Аът кижиге кандыг дуза чедирип чоруурул? 4. Чогаалычы аътты чуге «Кадыр арттын даянгыыжы…» деп турарыл? | Билдинмес состернин утказын кыдыраашка бижиир. Соккуланып – бутары-биле чер теп чоруур. Саксанай – щётка. Шулук – одуругларынын хемчээли ден болгаш эге ужуктери аяннажып чоруур улуг эвес чогаал. (арын 58) Деннелге дээрге чувелернин домей болгаш ылгалдыг чуулдерин коргузери-биле чувелерни удурланыштырары. Деннелгелерге дег, ышкаш деп остер ажыглаттынар. (арын 40) | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | Оореникчилер шулукту аянныг номчуур. | Орус дылче очулдурар состер: Аът – лошадь, конь Кулун – жеребёнок бе – кобыла аскыр - жеребец | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. - Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? - Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? - Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 66 шулукту аянныг номчуур. Ажылчын кыдырааш арын 22, 23 (ог) | - С.Сарыг-оолдун «Кулун» деп шулук-биле таныштывыс. - Салган сорулгавыс чедип алдывыс. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Эдертиг «Кымыскаяк»
Сорулгалары:
Домактарны самбырага чурум-чыскаалы урелген турар кылдыр бижип каан турар. Домактарны дуглаар. Башкы созуглелди кыдыраажындан номчуур.
Эдертиг
КЫМЫСКАЯК
Чурум-чыкаалы урелген эдертиг
Кымыскаяк тараа тып алган. Тараа аар болган. Кымыскаяк оорун кыйгырган. Олар чуъгун оонче аргажып чедирген. (15 сос)
Сайгарылга:
Кымыскаяк чуну тып алганыл?
Оорун ол чуге кыйгырганыл?
Ол оору-биле чуну кылганыл?
Катап номчаан соонда, эдертигни дес-дараалай бижииринге айтырыг салыр.
1. Кымыскаяк дугайында чуну билип алдывыс? (Кымыскаяк тараа тып алган)
2. Тараа дугайында чуну билип алдывыс? (Тараа аар болган)
3. Кымыскаяк чулерни кый дээнил? (Кымыскаяк орун кыйгырган)
4. Соолгу домакта чунун дугайында чугаалап турарыл? (Олар чуъгун оонге аргажып чедирген)
Башкы эдертигнин созун ажыдар. Чурум-чыскаал ёзугаар дужуруп бижиир.
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Тос чузун малымайны. Бистин проективис.
Кичээлдин хевири: Кичээл-проект.
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: Ажылчын болуктерге чарып алгаш, проектинин даалгаларын кылдырар.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Информация тып, проект-биле ажылды сайзырадыр. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Тоолда эки болгаш багай талаларын ылгап билирнге ооредир, эки маадырларнын чоруктарынга кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуу деп шулуктер-биле танышкан бис? - Шулуктернин авторун аданар, шээжи-биле чугааланар. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде С.Сарыг-оолдун «Бызаа», «Бодаган» деп шулуктери-биле танышкан бис. Оореникчилер шулукту шээжи-биле чугаалаар. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Аъттын толун чуу деп адаар бис? - Ынчангаш С.Сарыг-оолдун чуу деп шулуу-биле таныжар-дыр бис? - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? - Аъттын толун кулун деп адаар. - «Кулун» деп шулукту номчуур бис. | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | Арын 66. Башкы шулукту аянныг номчуур. Айтырыглар: 1. Шулукте кулуннун кандыг чаптанчыг аажы-чанын чуруп коргускен-дир? 2. Кулун озуп келгеш, кандыг мал болу бээр-дир? 3. Аът кижиге кандыг дуза чедирип чоруурул? 4. Чогаалычы аътты чуге «Кадыр арттын даянгыыжы…» деп турарыл? | Билдинмес состернин утказын кыдыраашка бижиир. Соккуланып – бутары-биле чер теп чоруур. Саксанай – щётка. Шулук – одуругларынын хемчээли ден болгаш эге ужуктери аяннажып чоруур улуг эвес чогаал. (арын 58) Деннелге дээрге чувелернин домей болгаш ылгалдыг чуулдерин коргузери-биле чувелерни удурланыштырары. Деннелгелерге дег, ышкаш деп остер ажыглаттынар. (арын 40) | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | Оореникчилер шулукту аянныг номчуур. | Орус дылче очулдурар состер: Аът – лошадь, конь Кулун – жеребёнок бе – кобыла аскыр - жеребец | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. - Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? - Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? - Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 66 шулукту аянныг номчуур. Ажылчын кыдырааш арын 22, 23 (ог) | - С.Сарыг-оолдун «Кулун» деп шулук-биле таныштывыс. - Салган сорулгавыс чедип алдывыс. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: АРЫГ-ШЕВЕР – КАДЫКШЫЛДЫН УНДЕЗИНИ
Л.Чадамба «Арыг-шевер», К.Чуковский «Чунар херек»
Кичээлдин хевири: Чаа билиглер «ажыдарынын» кичээли
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: Арыг-шевер болурунун ундезинин шулуктер таварыштыр таныштырар.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Арыг-силиг чорукка кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! - Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуну ооренип эрткен ийик бис? Проектилеринин камгалалы. - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде бис проект кылып турган бис. Оореникчилер проектилерин камгалаар. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Эртен-эрте тургаш будун хун дургузунда кылыр кылдыныгларын чангыс сос-биле чуу дээрил? - Эр-хейлер! | Что я ещё хочу узнать? - Билбес бис. Ону ооренип алыксап тур бис. | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| 4. «Чаа билиглерни ажыдары» Берге байдалдан унеринин проектизин тургузары. («Открытие нового знания» (построение проекта выхода из затруднения)) | Арын 74 Л.Чадамба «Арыг-шевер» К.Чуковский «Чунар херек» Башкынын аянныг номчулгазы Айтырыглар: 1. Кадык болурунун кол ундезини чуде деп билип алдын? 2. Класска, бажынга арыг-силигни тудуп, кадык болур дизе, чуну кылыр ужурлуг бис? Айтырыглар: 1. Л.Чадамбанын «Арыг-шевер» биле К.Чуквоскийнин «Чунар херек» деп шулуктеринин темазын домей деп болур бе? 2. Арыг-шевер болурундан ангыда, кадык болур дизе, чуну кылыр ужурлуг сен? | Билдинмес состернин утказын кыдыраашка бижиир. Шоглап болур – халдап болур Иш - ажыл | Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередип билири, оске улустун чугаа-домаан дыннап болгаш билирин чедип алыры) Башкарыкчы(класс-биле тургускан план-биле шын ажылдап билири) |
| 5. Баштайгы быжыглаашкын. (первичное закрепление) | Оореникчилер шулукту аянныг номчуур. Ажылчын кыдырааш Арын 27 даалга. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас болгаш бижимел илередири) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) | |
| 6. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Кичээливистин соолгу этапынга келдивис. Туннелден кылыптаалынар. - Кандыг сорулганы кичээл эгезинде салдывыс? - Ол сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? - Кичээливистин темазы кандыг болган ийик? - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 74 шулукту доктаадыр Арын 75 шулукту аянныг номчуур Ажылчын кыдырааш Арын 28 ОГ | - С.Сарыг-оолдун «Кулун» деп шулук-биле таныштывыс. - Салган сорулгавыс чедип алдывыс. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________
Кичээлдин темазы: Чогаадыг. Арыг-шевер – кадыкшылдын ундезини
Кичээлдин хевири: Хыналдалыг кичээл.
Сорулгалары:
Ооредилгелиг: Арыг-шевер болурунун ундезинини деп темага чогаадыгны уругларнын опыт-дуржулгазынга даянып бижип ооредир.
Сайзырадылгалыг: Оореникчилернин аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр. Кижизидилгелиг: Кичээл уезинде бот-боттарын дыннап билирин, корум-чурумну тудуп билирин кижизидер. Арыг-силиг чорукка кижизидер.
| Кичээлдин этаптары | Башкынын ажыл-чорудулгазы | Оореникичинин ажыл-чорудулгазы | Бугу талалыг ооредилге ажыл-чорудулгазы (УУД) |
| 1. Орг. кезээ. Ооредилге ажыл-чорудулгазынче барымдаа. (мотивация к учебной деятельности) | - Экии, уруглар! - Оорениринге белен силер бе? - Эр-хейлер! | Кичээлдин девизи: Хоглуг конга кынгырт кылды, Кичээл шагы эгеледи. Кончуг оожум орупкаштын Кичээнгейлиг оорениили. | Личностуг (ажылдаарынга белеткендирер, ажылчын олудун организастаары) Башкарыкчы(сорулга салыры) Харылзажылга(диалог чугааны ажыглап билири) |
| 2. Билиглернин онза-чугулазы. (актуализация знаний) | - Эрткен кичээлде чуну ооренип эрткен ийик бис? - Эр-хейлер! | (что я знаю) Чуну билир мен. - Эрткен кичээлде бис арыг-шевер – кадыкшылдын ундезини деп тема оореген бис. | Харылзажылга(бодунун бодалдарын аас-биле илередири) Билип алыышкын (чаа билиглерни ном болгаш бодунун амыдыралчы опыдынга даянып, ном дузазы-биле чедип алыры) Башкарыкчы(кичээлде кылыр ажылдарнын чурумун чугаалап билири) |
| 3.Ооредилгеглиг сорулганы салыры (постановка учебной задачи) | - Бис ам арыг-шевер деп чуулду ооренип алган бис. Ынчангаш ол теманы сайзырадып, анаа хамаарыштыр боттарынар бодалынар чогаадыг бижиир силер. | Что я ещё хочу узнать? | Сорулга салыры (башкынын айтыргларынын дузазы-биле кичээлдин сорулгазын салыр) Угаап-боданыышкын (домакты номчуп тургаш, состерни адап тургаш логика ёзугаар утказын тып, чаа ужукту тывары) |
| Чогаадыгны бижиири | Арыг-шевер, кадыкшыл деп состерни орус дылче очулдурунар. Башкынын айтырыглары: 1. Арыг-силиг болур дизе кижи чуну канчаарыл? 2. Ол бугу кижиге чугула херек бе? 3. Арыг болур дээш, кижи бурузу кандыг-кандыг херекселдерлиг болурул? 4. Оларны канчаар ажыглаарыл? АРЫГ-ШЕВЕР БОЛУР ДИЗЕ Бир дугаарында кижи суг-биле оннуктежир. Саван, мочалка чок болур болза, кижинин хири адырылбас… | Арыг-шевер – чистота Кадыкшыл – здоровье 1.Арыг-шевер болур дизе, кижи чунар, арыгланыр. 2.Арыг-шевер чорук кижиге дыка чугула. 3.Арыг-шевер болур дизе кижиге ыяп-ла диш чуур щётка, мочалка, аржыыл, дыргак, дыргак кезер хачы, саван, диш чуур паста… 4.Диш чуур паста болгаш щётканы эртен, кежээ ажыглаар. Ону шын ажыглаары чугула. Бир айда щётканы содалыг сугга сугар. … | |
| 4. Ажыл-чорудулганын рефлексиязы. (кичээлдин туннели) | - Бо кичээлде чуу чувеге ооренип алдывыс? Онаалга Арын 75 К.Чуковскийнин «Чунар херек» деп шулуунге чурук чуруур. | - Богун бис «Арыг-шевер – кадыкшылдын ундезини» деп темага чогаадыг бижидивис. | Башкарыкчы(бодунун ажылын шын унелээри) Личностуг (бодун хынап билири) |
Литературлуг номчулга кичээлинин план-конспектизи
Ай, хуну _______________