Семенов Т.В.
Иһэр уу – тыыннаах олох төрүтэ
Уу бэйэтин састаабынан тда судургу химическай тутуллаах боростуой холбоһукка киирдэр, а.э. икки водород уонна биир кислород атома састааптаах эрэ буоллар, дьэ, бу орто туруу бараан дойдуга баар бары тыыннаах олох төрдө буолар. Ол курдук, киһи хараҕар көстүбэт микроорганизмтан саҕалаан үөн-көйүүр, үүнээйи, от-мас, көтөр-сүүрэр, кыыл-сүөл, хамсыыр харамай барыта, ону кытта киһи аймах эмиэ – уута суох биир да күн олорботтор. Ол да иһин, учуонайдар халлаан куйаарын атын эттиктэригэр ханнык эмит тыыннаах олох суолун омоонун көрдүүллэригэр, бастатан туран, бу планетаҕа уу баар буола сылдьыбытын чинчийэллэр, ол суох буоллаҕына, хайаан да саатар таммах уу дуу, эбэтэр муус кыырпаҕа дуу баарын-суолун сирийэн үөрэтэллэр. Тоҕо диэтэххэ, уута суох эйгэҕэ биһиги өйдөбүлбүтүнэн «тыыннаах олох» диэн букатын суох.
Уу киһиэхэ суолтата
Оттон, бары билэргит курдук, уу киһи олоҕор уһулуччу суолтаны ылар. Холобур, онтон саамай сүрүннэрин талан эттэххэ:
-- Уу киһи этин-сиинин температуратын сөптөөх таһымҥа тутар;
-- Киһи организмын клеткаларын иҥэмтэлээх эттиктэринэн уонна кислородунан хааччыйар;
-- Киһи тыын суолталаах сµрµн уорганнарын ис-тас дьайыыттан харыстыыр;
-- Аһылыгы күүскэ-күдэххэ (энергияҕа) кубулутар;
-- Иҥэмтэлээх эттиктэри организм иҥэринэригэр көмөлөһөр;
-- Киһи организмыттан шлагы таһаарар уонна туһаныллыбыт эттиктэртэн ыраастыыр…
Дьэ, ити курдук уу киһиэхэ туһатын туһунан анал кинигэттэн эридьиэстээн бэрт элбэҕи суруйуохха сөп эрээри, биһиги манан тохтуубут. Оттон учуонайдар быһааралларынан, уопсайынан, ханнык баҕарар организм тыыннаах буоларыгар киниэхэ сөптөөх кээмэйдээх уонна ыраас уу баар буолара ирдэнэр. Медиктэр этэллэринэн, өскөтүн киһиэхэ ханнык эмит төрүөтүнэн организмын уута аҕыйыыр уонна өссө састааба уларыйар түгэнигэр доруобуйатыгар улахан охсууну ылыан сөп. Онтон сылтаан киһи хаанын эргиирэ уонна баттааһына, ас буһарар уорганын сэргэ сүрүн уорганнарын (сүрэх, быар, бүөр, ноор, тыҥа…) үлэтэ олоччу кэһиллэн, түмүгэр доруобуйата өтөрүнэн өрүттүбэттик айгырыыр кутталлаах. Онон киһи ууну ити утаҕын ханнараары буолбакка, дьиҥинэн, этигэр-сиинигэр баар уутун саппааһын чөлүгэр түһэрээри, ол эбэтэр уутун уларытаары уонна саҥардаары, атыннык эттэххэ, этин-хаанын чэбдигирдэн доруобуйатын тупсараары иһэр.
Дьэ манна кэлэн, биһиги иһэр уубут хаачыстыбата киһи олоҕор, доруобуйатыгар дьайыытын туһунан өйдөбүлбүт чычааһа атахтыыр, билиибит-көрүүбүт кыараҕаһа олуйар.
Холобур, ити биһиги бэйэбит аҥардас иһэр уубутугар сыһыаммытын да ылан көрүөҕүҥ эрэ. Бу доруобуйабытыгар ураты суолталаах боппуруоска сыһыаммыт күдээринэ күүгээн, барыта үрдүнэн-аннынан, буоллун-хааллын ыккардынан. Ол да курдук сэбиэскэй былаас саҕаттан бу баччааҥҥа диэри биһиэхэ ыраас уу боппуруоһа төрдүттэн кыалла илик. Бүлүү уута мөлбөһүйэ устарын тухары, Куорамыкы хаатынан туолан сытарын тухары, Мээнэкээн үрэҕэ толору сүүрдэрин тухары кирдээх уубутун иһэ, буортулаах уубутун омурда олоруох кэриҥнээхпит.
Ол иһин улууспут баһылыга В.С.Поскачин олохтоох нэһилиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар, доруобуйатыгар, ону ааһан инники кэскилигэр иһэр уу хаачыстыбата ураты суолталааҕын учуоттаан бу уустук боппуруоска ураты болҕомтотун уурда уонна нэһилиэнньэ туһугар иһэр ууну быһаарар кэскиллээх үлэтин бастакы түһүмэҕин олохтоохтук саҕалаата. Ол курдук бу матырыйаал ити үлэ чэрчитинэн нэһилиэнньэни сырдатыы уонна иһэр уу боппуруоһугар киэҥ кэпсэтиини таһаарыы бэрээдэгинэн тахсар.
Дьэ, бу интэриэһинэй
Наука этэринэн киһи төһөнөн эдэр-чэгиэн да, уон оччонон этигэр-сиинигэр баар уута толору, ыраас уонна өссө эбиитин саппаастаах буолар. Холобур быһыытынан эттэххэ, киһи биир ыйдаах эмбрионын 97 %-на, онтон үс ыйдаах үөскэҕин 95 %-на, оттон биэс ыйдаах үөскэҕин 85%-на, саҥа төрөөбүт кыһыл оҕо этин-сиинин 70-80 %-на аҥаардас ууттан турар. Ол аата тыынар тыыннаах үөскэҕин (эмбриона) састаабын 3 эрэ %-на эттик, оттон 97 %-на уу буолар. Оттон улахан киһи организмыгар ити көрдөрүү 60-65% тэҥнэһэр эбит буоллаҕына, киһи төһөнөн сааһырар да ити сыыппара сыыйа намтаан 57%-²а тиийиэн, онтон салгыы өссө олоччу аҕыйаан иһиэн сөп. Ол иһин киһи сааһырдаҕын аайы кууран-хатан, кырыйдаҕын аайы куччаан-оччоон, этэ-сиинэ уостан, сыыйа-баайа баранан иһэр.
Дьэ ол иһин, дэлэҕэ да биһиги мындыр өбүгэлэрбит барахсаттар кырдьыыны кырыыска, сорсуйары сорго тэҥниэхтэрэ дуо!? Оттон учуонайдар ити кырдьыыны, атыннык этэххэ, киһи сааһыран этэ-сиинэ бараныытын наука тылынан коллоидтар, ол эбэтэр чуолаан белоктар ууну тутар уонна ситимниир кыахтара сыыйа мөлтүүрүнэн быһаараллар. Онтон кэрэхсиир дьоҥҥо туһаайан эттэххэ, холобур, киһи мэйиитин 83,3%-на, этин-сиинин 80%-на, бүөрүн 82%-на, былчыҥын 75-80%-на, тириитин 72%-на, хаанын 79,3%-на, уҥуоҕун 22%-на, тииһин бүрүөһүнэ (эмаль) 0,2%-на ууттан турар. Ол гынан баран, дьэ оттон сааһырдахпыт аайы ити баҕалаах бырыһыаммыт барахсан, айылҕа тыйыс сокуонун быһыытынан, арбаҕастаах да абыраабат гына аҕыйаан иһэр айылгылаах буоллаҕа.
Бу кутталлаах көрдөрүү
Ким бу орто дойдуга төрөөн өҥүрүк куйааска утаппатаҕай, ким сөрүүн ууну өрүскэлэспит курдук киллиргэччи иһэн утаҕын ханнарбатаҕа баарай?
Холобур, киһи бэйэтин ыйааһыныттан 2% уутун (1-1,5 литр) сүтэрдэҕинэ утатар, тамаҕа хатар, уу иһиэн баҕарар. Онтон ити көрдөрүү 6-8%-ҥа тиийдэҕинэ температураланар, тыынара кылгыыр, сүрэҕин тэбиитэ түргэтиир, хаана хойдор, тириитэ кытарар, сэниэтэ суох буолар, төбөтө ыалдьар, мэйиитэ эргийэр. Салгыы киһи организмын уутун 10%-на көҕүрээтэҕинэ өйүн сүтэриэн, тириитэ хатыан уонна хайыта баран быһытталаныан, ыйыстар рефлексэ кэһиллиэн сөп. өскөтүн итинтикэбит 15-20%-ҥа тиийэ улааттаҕына киһи олоҕор суоһуур кутталланар. Оттон киһи бэйэтин ыйааһыныттан 20-25% уутун сµтэрэр түгэнигэр устунан өйүкү-төйүкү турукка киирэр, онтон өлүөн сөп. Ол иһин медиктэр уу иһэр режими солуута суох уларытары-тэлэритэри, мээнэ кэһэри утараллар, ол оннугар төһө кыалларынан тутуһарга сүбэлииллэр. Уопсайынан утатан оонньуур киһи доруобуйатыгар эрэ буолбакка, олоҕор эмиэ улахан кутталлааҕын санаталлар. Эрдэ этиллибитин курдук, мэйии 83,3%-на ууттан турар буолан, организмҥа баар уу тэҥнэбилэ (баланс) кыратык да кэһилиннэҕинэ киһи төбөтө ыалдьар, толкуйдуур дьоҕура быста бытаарар. Оттон ити сороҕор биллибэт биричиинэннэн киһи төбөтө ыалдьар, мэйиитэ эргийэр, сүрэҕэ эриллэр, аҕынньыта төллөр, доруобуйата айгырыыр төрүөтүнэн үксүн ууну аҕыйахтык иһии буолара биллэрин үрдүнэн -- адьас аахайбат, ону ааһан хоҥоруубутугар хоннорбот идэлээхпит.
Онон бу этиигэ күдээринэ сыһыаннаспакка эрэ ураты болҕомто ууруохха наада. Тоҕо диэтэххэ, учуонайдар уонна медиктэр бу ыарыылар сибикилэрэ кыратык да билиннэҕинэ хайаан да биир ыстакаан ыраас ууну иһиҥ дииллэр. Оттон биһиги, холобур, ыраас уу киһи организмын кислородунан тыҥаттан итэҕэһэ суох хааччыйар уратылааҕын билиэх тустаахпыт. Манна дьиктитэ диэн, анаан чинчийэр дьон минеральнай уонна хлордаммыт ууну иһэри тоҕо эрэ кытаанахтык боболлор.
Киһиэхэ төһө уу нааданый?
Наука этэринэн киһи төһө ууну иһэр да, биир оччо убаҕаһы айылҕатын быһыытынан араас ньыманнан таска таһаарар. Холобур, улахан киһи күҥҥэ ортотунан 2-2,5 литр ууну иһэр уонна биир оччону таска таһаарар буоллаҕына, куйааска уонна ыарахан үлэҕэ тиритэ-хорута үлэлиир киһи сууккаҕа ортотунан 4,5-5 литр ууну сүтэрэр. Ол иһигэр ити уу 48%-нын киһи ииктээн, 34%-нын тириитин нөҥүө көлөһүн оҥорон, 13%-нын тыынан (тыҥатынан) таһаарар, онтон хаалбыт 5%-нын хойуутунан таһырдьа булларар. Уопсайынан учуонайдар киһи ууга сууккатааҕы ирдэбилин ортотунан 1,5-2,0 л. ылаллар. Манна сыһыаран эттэххэ, ол иһигэр киһи күннээҕи уутун нуорматын 40%-нын, а.э. 1 л. аһылык нөҥүө ылар. Ол аата ити килиэп, хааһы, лэппиэскэ, бэрэски, эт, балык курдук о.д..а. кураанах кудуххай аспыт 50-60%-на эмиэ ууттан турар эбит. Ону таһынан улахан киһи сууккатааҕы нуорматын 48%-нын, а.э. 1,2 л. ууну араас утаҕы (чэй, морс, кисель, сок) иһэн ылар. Ол эрээри, хас биирдии киһи хайдах эйгэҕэ, ханнык үлэҕэ уонна ноҕуруускаҕа сылдьарыттан көрөн уутун саппааһын толорунар. Ону киһи организма бэйэтэ салайар, бэрээдэктиир, онон күүһүлээн утаҕы ханнара сатыыр адьас табыллыбат диэн суруйаллар. Ол эрээри, аһаан баран саатар биир омурт эбэтэр биир ыстакаан ыраас уу иһиэхтээххин диэн сүбэлииллэр. Ыраас эбэтэр ыраастаммыт уу ол курдук киһи доруобуйатыгар тугунан да кэмнэммэт туһалааҕын учуонайдар өр кэмнээх сыралаах чинчийиигэ олоҕуран олохтоохтук дакаастаабыттар.
Экология уонна Киһи Доруобуйата
Билинҥи кэмҥэ Эдэр ыччат доруобуйата биллэн туран олус хомолтолоох боппурус диэххэ сөп,Хас биирдии Эдэр ыччат билинҥи 21 үйэҕэ Хронническай ыарыылаах инвалид,Синдром дауна,8 бит,Ниэрбэлэрэ кэһиллибит,Уйулҕалара хамсаабыт,Куттара-сүрдэрэ мөлтөөбүт,Төрүт Айылҕаларытан тэйбит оҕолор наһаа элбэхтэр,Үксүлэрэ ону билбэтэр,сэрэйбэтэр.Итинэ кинилэр буруйдара суох,Биһиги Сахалар Төрүт Үрүҥ аспытын үөлбүтүн үксүбүт билигин аһаабат сиэбэт буолуубутутан эмиэ доруобуйабыт мөлтөҕө биллэр.
Урукку Көлүөнэ уонна Билиҥҥи Көлүөнэ
Урукку Көлүөнэ дьон доруобуйаларын архивка Медицинскай карточкаларын ылан арыйан үөрэтэн көрдөххө киһи сөҕөр да уонна соһуйар,Үксэ дьон Күүстээх Имунитетаах эбиттэр,Улахан ыарыынан ыалдьар дьон ахсаана быдан аҕыйах эбит,Уонна Үйэлэрэ да уһун эбит.Билиҥҥи Рак ыарыынан ыалдьыбыт дьон ахсаана олох аҕыйах, Онтон билигин хас дьиэ аймах уруу аайы баар диэтэххэ сыыспаппыт буолуо. Билиҥҥи Көлүөнэ доруобуйата үксүн хронническай ыарыылаах дьон ахсаана наһаа элбэх Холобура: Рак,Псориаз,Экзема,Гепатит,Уҥуох ыарыылара араас көрүҥэ,Искэҥ араас көрүҥэ, Онкология,Хаан Ыарыыта,Куртах,Очоҕос Ыарыылара,Сүрэх-төрүкү(Төрүөхтэритэн Оҕо Эрдэхтэритэн), Бесплодия(Сатаан Оҕоломмот Эдэр Кыргыттар,Сатаан Оҕо Оҥорбот Уолаттар).
Ыарыы Сүрүн Төрдө:
1)Айыл5а Алдьаныытытан(Сир баайын хостооһунутан).
2)Иһэр УУ Кирдээҕитэн.
Радияциятан(Ракета тобохторун кирэ-ха5а,Араас то5о дэлби тэптэриилэртэн Атмосфера5а).
4)Ас үөл Куһаҕанытан(ГМО-Искусственнай Лаборотория көмөтүнэн оҥоһуллубут ас үөл).
Общественнай Тэрилтэ Түмсүү Сүрүн Туруорсуулара:
1)Анал медицискай услугалары чэпчэтии табыгастаах дьон норуот оло5ор сөптөөх үлэлэрии ирдээһин хоттуруолааһын(Льогота-Кырдьаҕаһытан Эдэритэн Оҕотутан тутулуга суох баар буолуохтаах).Сыл аайы Диспанциризация чааһыгар,Военнай Призывка күүстээх бэрибиэккэ анал оборудованияны(МРТ) туттааһын ирдэниэхтээх көрүллүөхтээх.Анализ Тутуутугар ОнкоМаркер бэрибиэккэтин хас сырыы аайы баар буолуохтаах(Витамин,Жир,Белок,Сахар,Холестерин уровенын тэҥнээһин болҕомто уурулуохтаах).
Нэһилиэннэҕэ Стомотология Буор босхо дьон тииһин хаачыстыбалаахтык оҥоруохтаах,Хас да специалист Врач Стомотолог үлэлиэхтээх дополнительна Клиника наада Толору ирдэбилгэ эппиэтиир.
2)Иһэр ууга Болҕомтолоохтук Сыһыан.Ол курдук Туох баар улуустарга,Дэриэбинэлэргэ Водохранилице эбэтэр Водоповодка үлэлиэхтээр баар буолуохтаах.
3)Экология тупсарын туһугар анал программалар киириэхтээхтэр оҥоһуллан үчүгэйдик чочуллан үөрэтиллэн чинчийилэн ырытылан.