Уругларым иези-2 часть.1-ги кезээ

Элээн уе эрте берген.Олчаана чараш,чаптанчыг оолду Сашага чаяап берген.Саша Олчананын ада-иезинден эргим, чассыг озуп келген чангыс урууннун холун дилеп,арага-дарызын кудуп,ужа-тожун соннээн турган.Олчананын авазы шубалар садар хууда садыглыг,ачазы сонгаар ажар частный таксилиг болуп ажылдап,амыдырап чорааннар.Сашанын ада-иези Олчанага ынак-даа болза,бир дугаар керни, Шончалайга ышкаш эвес турган.Шончалайны кым-даа утпаан!!!Шупту сактып,чоктап,бодап чораан.Саша уругларын корупкеш-ле, чурээ саргып,баары ажынайнып чораан.Улуг уруу оскеш,авазын болза-даа дозеп бар чыткан.Шончалайнын чок болганындан бээр таптыг-ла 5 чыл болуп турган.Ноябрь дужуп,хар чаап эгелээн.Удавас ам чаа-чыл кел чыткан.Саша сугнун бичии оглу 4 ай чоокшулап,доругуп-озуп олурган.Шончалай биле чурттап олурган бажынын Саша орнапкан турган.Оске 4 орээлдиг бажынга, немей ашка толепкеш орнап алганнар.Саша сактыырга ам-на эки чуртталга келген ышкаш,шупту чуве оожургаан ышкаш болган.Шончалайнын авазы база Сашага, кудээзинге аттыг,уругларын болган чок коруп.ужуражып кээр турган.Олчанага арай шоолуг эвес.Ындыг-ла нян харын!"Уруунун орнун эжелээн!"-деп,бодал "ие" кижиге домей кирип келир турган.Саглай ол-ла хевээр ашак албаан,Саша биле Олчана бажындан унмес турган.Олчананы коргеш-ле,кара ожегээр чугле Саша биле чугаалажып,ырзанайнып "ол,бо"- дээш,ындыг турган.
Бир хун Саша ажылынга ажылдап турда,кижи кыйгырган ышкаш болган.Хая корнуп келирге кижи-даа чок.
Саша кайгай бергеш:"Бо канчап турар кижи боор мен?!Арай чиктиим аттыг иин аа.Бажым база аарып тур.Хунзедир мени кыс кижи кыйгырып келди.Корнуп келиримге-ле,кижи-даа чок!Кандаай чуве боор?"-деп кады ажылдап турар эжинге чугаалап олурган.
Эжи:
-Баштайгы кадайын чок болгаш 5 чыл болуп турар ик бе?Ындыг,саарзык чылдар айыылдыг чуве дээр ик."Каран"корнур улусче кирип,ажы-толун биле артыжадып,арыгладып алыр болзунза эки эвеспе-деп,чагып,сумелеп олурган.
Саша:
-Хаарын.Бо дыштаныыр хуннерде ынчаар бе?!Кадайга барып чугаалаар бе?!-деп,боданып,чугаалап олурган.
Ажыл шагы доостуурга Саша ортун оглун садиктен ап алгаш чанып келген.Кээрге Олчана чемин кылып алган Сашаны манап олурган.
Олчана:
-Чеминни холодильникте суп каан мен эжим!Оглун эмзирипкеш ам чылдып бээр мен-деп,ындыккы орээлден алгырган.
Саша спальняяга эртип келгеш,эжин чытааш,оглун часыдып:
-Мээн оглум кайы-хире хунзээн чувел?-дээш,авазын эмип чыткан оглуннун буттарын тудуп алгаш,тавангайларын чыттап кааш,чемненип алыр дээш кухняже эрте берген.Залда улуг уруу онаалгазын кылып олурган.Саша чемин чылдып кааш,уруунун чанынга келгеш:
-Онаалган кылып олур сен бе уруум?-дээрге,
-Ийе папа.Мен бо дуне дужумде мамамны кордум папа!-дээрге,Саша сырбаш дээш
-Оон?-дээш, сонуургай берген.
Уруу:
-Мени келгеш чассыдып турду.Чажымны ооруп берип турду.Мени:" кады чоруур бис бе?"-деп,айтырып турду-дээрге,Сашанын сагыжы аарый берген.Олчана оглун чыттырып кааш,залче эртип келген.Саша шайлап алыр дээш,кухняже Олчана биле кады эртип келгеннер.Олчана Сашага чем каап берип,ортун оглунга база чем белеткеп турда Саша олургаш:
-Ажылга дыка багай хунзедим.Элдеп чуве,бир кыс кижи мени хунзедир кыйгырып тура хунзеди.Корнуп келиримге-ле,чуу-даа чок болур аан кайгамчык!-дээш,чемненип кирипкен.
Олчана:
-Хурээже барып коор бис бе?Азы,хамнар чалаар бис бе?Уругларын иезинин 5 чылдааны эвес чеве эжим?-деп,мурнунга олуруп алгаш чугаалаан.
Саша
-Ынчаар-ла ыйнаан!-дээш,чемненип олурган.
Чемненип алгаш,Олчанага:- "Мен шылап тур мен эжим!Эртежик удуп чыдыптайн!-дээш,Олчананы чыттап кааш,удуур дээш чорупкан.Орунунга чыткаш удуп чадап,бажынга уен-даян бодалдар кирип,караанда сактыырга-ла, ында бир кижи коруп турар ышкаш сагындырып,дувуредип турган.Чыткаш "Кум" кынна берген.
Саша орунда чыдарын билип чыткан.Ындыккы орээлде ажы-толунун дагжап,ойнап халчып турарын дыннап чыдар ышкаш болган.Хенертен дыка чырык келген соонда караанга Шончалайы коступ келген.Саша шимчээр дээш,чадажып каан.Алгырар дээш,алгырарга база хей болган.Шончалайны коорге бир дускай болган.Сактыырга, кырында кээп олуруп алган ышкаш,бугу бодун база берген ышкаш сагындырган.Саша Шончалайнын арнын дыка эки коруп турар ышкаш болган.Бир-ле чуулду чугаалап турар ышкаш болган.Саша шуут дыннап чадап,"Чуже? бичии ыыткыр чугаалавыдам?!"деп,чугааланнып чадап чыткан.Дыннай бээрге "Ай-Суу!!!"-деп чугаалап турар болган."Ай-Суу"-дээрге,Саша биле Шончалайнын улуг уруу.....

Часть.2-ги кезээ

Свет чырыш дээн.Саша оттуп келген.Чанында Олчана орээлдин сведин чырыдыпкан болган.
Олчана:
-Канчап бардын эжим?Чуге човууртап чыдарын ол?-деп,айтырарга,Саша тура халааш залга халып кээрге, уруу телевизор коруп олурган.Саша уруун куспактааш,бажынче чыттап каан.Олчана соондан кылаштап келгеш:
-Канчап бардын аан?-дээрге,
-Базырныга бердим.Багай душ дужептим-дээш,кухняже эрте берген.Шай кудуп алгаш,ол дужуннун утказын кайгап,боданып олурган.Авазынче долгапкаш дужун чугаалаан.
Авазы:
-Дурген барып хурээ-хиитке олуруп,Ай-Суужукка номдан номчудар болза эки эвеспе оглум!-деп,сагындырган.
Саша:
-Ийе,бо дыштаныыр хуннерде баар ыйнаан.Ажылымда кылыр ажыл эндерик,эртен баар дээрге чайым чок шейл-дээн.
Авазы:
-Азы,мен чайлыг кижи чедириптейн бе оглум?-дээрге,Саша ынаваан.Олчанага дужун чугаалап берген.
Олчана олуруп-олуруп:
-Че хинчектиин аа!!!Ол Шончалайынны черле уттуп шыдавас-тыр сен аа!!!-дээш,хорадаксай бергеш,кылаштап чоруй барган.Олчанага Шончалайнын авазы-даа келгеш,Шончалайны сагындырар,Саглай-даа ужуражып келгеш Шончалайны чугаалаар,соолгу уеде Олчанага ол чуул нервизинге дээп турар аппарган.Могаттыныксай бергеш удуп чыдып алган.Сашага Олчананын ынчаар чаннапканы арай таарымча чок аппарган.Сашанын коску-хорээ кодурлуп келгеш,хойну чугаалаксаан,ынчалза-даа,дуттунупкаш барып ажы-толун (Оглун,кызын) удудуп чыттырып кааш,залга диванга чыдып алгаш элээн боданган:"Мынча чылдар эрте бээрге,база элдеп чуве-дир!Бирээни чугаалаксап тур!?Эртен ажылдан айтыртыннар бе?Азы,дарга салбас ирги бе?"-деп,боданып чыткаш,удуй берген.
Дан адып келген.Саша туруп келгеш коорге Олчана ам-даа удуп чыдар болган.Уругларын оттуруп алгаш, чемненип,садик школаже белеткеннип турганнар.Олчана олчаан турбаан.Саша уругларын чемгерип алгаш Олчананы чыттап каар дээш орээлинге кирип келгеш,бичии оглун чассыдып кааш,Олчананы чыттап чыдырда, оозу хая корнуп алган.Саша хорадаксай бергеш кылаштап уне берген.
Оглун садикке чедирип кааш, уруун школазынче чедирип чорупкан.Уруу чонаарда артынга олурар боду,бо удаада "Мен мурнунга олуруп алыйн папа!"-дээрге,Саша мурнунче олуртуп алган.Сашанын дужу бажындан унмейн туруп алган,арай ээдергей,ол душту бодаар дээш,Олчана биле база могаттынчып алганнар.Сагыжы аарып турган.Перекрёстокка светофорга турупкаш, светофор сарыг апаарга шимчеп унупкен.
"Чык дарс"-ла дээн,кыдыындан машина келгеш уруунун олурар талазындан чаа-ла шашкан.Сашанын машиназы тырыккылангаш чоруй баргаш турган чагыгга кээп Сашанын талазы-биле шашкан.Саша чугле уруун коруп четтигипкеш,медерелин ышкынныпкан....

Часть.3-ку кезээ

Машиналар турупкаш, коргунчуг болган аварияны коруп кааш,халчып келгеннер.Пассажир талазын коорге, болза-даа мыйырлып кире берген болган.Шофёр талазы чагыга шашкан болгаш эжии ажыттынмас болган.Улус шофёр талазынче халчып чеде бергеш,ажыдып чадап каан.Иштинде бичии уруг чыдарын коруп кааш,алгыржы бергеннер.
-Иштинде бичии уруг бар чедир!!!Дурген скораядан долганар!!!-дээрге,бир эр кижи
-Долгаптым.Гаи база халдып келир болду-деп харыылаан.Ийи дугаар машинаны коорге (орус машина 12 маркалыг),мурну чуу-даа чок болган.Аккумулятор чуу хоозу оранчок уштуннуп чаштай берген.Мурнунда ийи оол медерел чок олурган.Кыдыында чыглып келген улус девидеп,"Бо скораязы чиде берди?" дижип,"Оршээзинде,оода ол чаш-тол анаа болур болза!" дижип турганнар.Сиренназы алгырган, гаи машиназы-даа дораан шаап келген,удатпаанда скорая база келген.Гаишниктер уне халчып келгеш дораан корупкеш:"МЧС херек-тир,уштунмас,кезер апаар-дыр!"-деп алгырган.Бир гаишник маннап баргаш,рациязы биле МЧС-ти кыйгыртыпкан.Шофёр таланы гаишниктер боттары ажыдып шенээш чадап каан.Эмчилер:"Дурген ажыдар болза эки,иштинде бичии уруг база бар чедир,шофёр база улуг кемдээн-дир,подушкаларга тыннып чадай бергеш,чок болуп болур болгай.Ол бичии уругну корзунерзе,подушка арнын дуглап алган.Дургеденер!!!"-дээш,скорая эмчизи девидеп,машинаны долгандыр маннап,ыглаар чазып турган." Кемдээн улус хой-дыр,ийи дугаар машинадан чортуптар кылдыр диспетчерже дурген дамчыдывыт!"-дээш,скораянын эмчизи фельдшеринге чугаалаан.Пожар машиназы-даа алгырып келген!Кыдыындан корген улус болза-даа ковудээн,телефоннарында дыттырган,анаа бир концерт корген улус-ла,сонуургап турганнар.Гаи улузу дурген-не ДТП болган черни долгандыр кызыл шокар "скотч"ленталары-биле долгандыр шарыпкаш,оруктан эрткен машиналарны регулировщик чайладып турган.Ийи дугаар скорая база саадавайн халдып келген.
Ол уеде Олчана туруп келгеш,кухняга баргаш шай кудуп алгаш,Сашанын чугаалаан дужун бодап "Чок болза шын-даа ирги бе?!Уругларыннын иези чок болгаш 5 чыл болуп турар,мээн-биле чурттай бээрге,та хорадап турар кижи?"-деп,боданып олурган.Дан бажында "чытап каар"-дээрге хорадап чумул аан,база сээден мен аан!"-дээш,Сашаже долгаарга дутпас болган."Че могаттыннып турары ол-дыр аа!Че ынчаарга ындыг чуве болза,ам долгавас мен!"-дээш,телефоонун октапкаш кылаштап чоруй барган.
Пожар улузу бир дугаарында пассажир таланы кескеш,дурген чаш уругну уштуур дээш машинаны кызырадыр кезе берген.Дургени биле кескеш октапкаш Ай-Сууну уштуур дээш подушканы чара идипкеш холунга кодургеш носилкаже чыттырыпкан.Эмчилер скораяже киире бергеннер.Бир дугаар скорая сиреназын алгыртыпкаш эмчиже халдып чорупкан.Ийи дугаарында шофёр таланы кескеш,шофёрну ужулгаш ийи дугаар скораянын носилказынче чыттырыпкан.Скорая апкаш-ла, халдып чоруй барган.Демги устурупкен машинанын иштинде ийи оол бичиилеп шимчеп,човууртап эгелээннер.Гаишниктер баргаш эжиин ажыдыптарга перегаар чыт чытталып,арагассып келген.Гаишниктер машина иштин коорге ында-мында чедир ишпээн арага шилдери чыткан.Ол оолдар бут кырынга-даа туруп албас болган.Кемдээни-даа,эзирии-даа билдинмес.Уш дугаар скораяны кыйгыртыптарга дораан келген.Эмчи дужуп келгеш ол оолдарны коргеш: "Шофёр оолду носилкалаар,будунун дискээ кемдээн-дир "прянигинде"-деп чугаалаан."Сан чок эзирик улус-тыр бо!"-деп,эмчи хорадаскап,"Эзирик чуге машина мунар силер аан?!Кончуун корунерем!!!Чуну канчап алган-дыр силер?!"-деп, хыйланнып турган.Ийи дугаар оол холумайлап алгырып,чурээ хоорексеп, кышкырып эгелээн.Гаишник шофёрга "Алкотестерни" тындырыптарга болза-даа эзирик кылдыр унуп келген.Скорая ийилдирзин апкаш эмчиже халдып чорупкан......

Часть.4-ку кезээ.

Эмчигге скорая сиренназын алгыртып алгаш келген.Приёмный покойда эмчилер даштын унуп келген манап турганнар.Носилканы дурген дужургеш бичии Ай-Суунун аскында кислород тындырып каан эккелген.Скораянын эмчизи:"Ам ийи дугаар скорая кээр,шофёрну экээр,оон ында ийи дугаар машинада улус база бар.Бо бичии кыс мунне тынныг чедир.Чаш кижи-дир,дурген тынын алыр борлза эки боор"-дээш,скораянын эмчизи боду ыглап турган.Эмчилер ынаар оске носилкаже чыттырыпкаш дурген-не кырынче,реанимацияже алгаш барган.
Ийи дугаар скорая алгырып келген.Эмчи даштында кижинин хойу дээрге,сонуургап,"Чуу болган?"-деп-ле кайганып турганнар.
Приёмный покойнун эмчилери шуут девин делегей маннажып турганнар.Сашаны носилкада база кислородтап каан эккелген.Реаниматолог эмчилер:"Дурген дорт реанимацияже!!!"-деп халчып турган.Уш дугаар скорая алгырып келген.Приёмный покойнун эмчилери база-ла носилказын кодурупкеш халчып олурда скораянын эмчилери демги буруулуг шофёр оолду носилкада ундуруп эккелген.
-Носилканы чоор силер!!!Ийи дугаар оол анаа кылаштап турар-деп дамчыткан.
Приёмный покойнун сестралары:
-Кончуун!!!Мындыг кара дан бажында кая авария болуп турган чувел?Чаа-ла сменни хулээп турда-ла мынчаан чаап кээр аан-деп чугааланып-чугааланып демги ийи дугаар эзирик оолду коргеш
-Аваай,арта эзирик кижи шейл!-деп хорадаскап,арай деп холундан четкеш киире берген.Соондан шагдаалар дораан халдып келген.
Авария болган черде эксперт-криминалистер келгеш,авариянын канчап болу бергенин шинчилеп,машинаны осмотрлап турганнар.Бардачокту ажыткаш машинанын страховказын тып алгаш шофёрнун ат-сывын билип алганнар. Коорге шофёр таланын коврик кырында телефон чыткан.Кодургеш коорге "Эжим"-деп каан пропущенный звонок бар болган.Шагдаа гаишникке дутсуп бергеш:
-Долгап корем я эжим деп каан номерже!Кадайы хевирлиг.Чугаалаар болза эки боор иин.-дээш, ажылын улаштыр кыла берген.Гаишник Сашанын-на телефоонундан долгаан.
Олчана коорге Саша долгап турар болган,элээн боданып коруп туруп-туруп,тудуп алган.
-Алло!!!
Гаишник
-Алло!Экии!Александр Николаевичтин оонун ишти силер бе?-дээш,машинанын дугаарын адаан.
Олчана корга бергеш
-Ийе-дээрге
-Мен Гаи ажылдакчызы, старший инспектор Ооржак А.М-дыр мен.Оонер ээзи авариялай берген.Чанынга бичии уруг база чораан,уруунар хевирлиг,ийилдирзин скорая алгаш барган эмчиже.Ам дораан чедип келир силер бе?!-дээрге,Олчана шуут кайгап калгаш
-Ийе,ийе.Ам дораан чеде бээр мен-дээш,кайда чуу болганын шуптузун айтырып алган.Гаишник салып каатарга,Олчананын холдары сиринейнип,эът-кеъжи сооланайнып, чуну канчаар аай бажын тыппайн кезек боданып турган.Оон сактып келгеш,дурген-не Сашанын авазынче долгапкан.Авазы тудуп алган.
-Саша суг авариялап калган-дыр кунчуум, уруум биле!!!Дурген келинер!-деп гаишниктер долгап чытты.Саша сугну эмчиже аппарган деп тур.Дурген орта чедип келир силер бе?!-дээрге,Сашанын авазы алгырыпкаш
-Ынчанмайн,авай-авай!!!Ат болган чедир!Дуун чугаалап турду менээ дужун.Ол-ла дыр!- дээш чугааланып чоруй телефоонун ожуруп каапкан.Олчана торел дунмаларынче долгапкаш нянькалап халчып келир кылдыр кыйгыртыпкан.Авазынче долгаптарга авазы дораан халдып кээр болган.
Сашанын авазы,ачазы дургенне эмчиже таксиилеп чорупканнар.Орук ара бар чыткаш Сашанын авазы ыглап
-Кончуун!Чангыс оглум,чаш уруум!Оларнын биле багай чуве болур болза шыдавас мен!Таанда ажы-толун алыр деп турар кижи бе Шончалай!?-дээш ыглаарга,ачазы
-Оожурга че!Баргаш коруптер бис,чууден чуу чувел?!-дээш,сонгаже коруп алгаш караанын чажы булденейнип келген.Эмчигге чедип келгеш приёмный покойга халчып келгеш коорге,демги ийи кижинин бирээзи бажын шарып алган шагдаада тайылбыр берип олурган.Ийи дугаарын рентген кабинетче алгаш барган болуп турар.Саша сугну айтырарга приёмный покойнун сестразы эмчини кыйгырып берген.Бичии болганда эмчи чедип келгеш:
-Экии!Силер чузу силер?-деп айтырарга,
-Ада-иези дыр бис оглум ол шофёр оолдун,бичии уруувус канчалган ирги,кандыг-дыр улузувустун байдалы?-деп,авазы айтырган.Эмчи улуг тынгаш.........

Часть 5-ки кезээ

"Кемдээшкиннери улуг.Устургенни дыка куштуг бооп турар.Оглунарнын "чаванназы" чарылган,иштики байдалы арай берге,кезиишкинде.Уруунарнын (уйнуунарнын) кемдээшкинни дыка улуг,колдуунда ол таланы устурген,ынчангаш,иштики-даа органнары дыка кемдээн,бажында ажык чарык база бар,бажында кемдээшкин дыка улуг,база кезиишкинде.Амгы уеде ийи адашкы-кезиишкинде!Уйнуунарнын байдалы дыка берге!-деп,чугаалаар-дыр мен угбай ажыы биле.Чугле чудуур,тейлээр силер!!!"-дээш,эмчи кылаштап чорупкан.Сашанын авазы харлыгып калган,караанын чажы безин батпайн барган,чангыс черде турупкан ышкаш,эмчиннин соондан коруп чыдып калган.
Ачазы
-Ат болган чедир!Буруулуг улус дуу орээлде тайылбыр берип олурар улус ол хевирлиг иин.Эзирик ышкаш чорду....-дээш,чугааланнып бар чыдырда,авазы маннап чорупкан.Демги орээлче кире халып келгеш,тайылбыр ап олурган шагдаадан айтырган:
-Авария кылган улус бо бе?
-Ийе,силер кымнар силер?
-Мен ол операционный стол кырында чыдар,чуртталгазы дээш амгы уеде туржуп турар, ийи адашкыннын авазы-дыр мен!-дээрге,шагдаа
-Ыыы,бичии оожургап алыр силер бе угбай!Байдалынарны билип тур мен.....дээш,чугаалап бар чыдырда
-Мындыг чувелер дээш,арага ижип алгаш,кончуг улус болуп, машина мунуп алгаш,кара дан бажында улус устуруп,карак-кулак чок халчып чоруур кижилер дээш,бистер чуге хинчектенир ужурлуг бис!?Оскус ажы-толун азырап чоруур мээн оглум,уйнуум биле багай чуве болур болза,харыылаар сен билдин бе?!-дээш,бир шашкан.
Шагдаа
-Ой,ой угбай!Ол анаа пассажир диин,шофёрун эмчиже киире берген чедиин!-дээрге,
-Домей-ле!Кады арагалап турду-ла ыйнаан.Чуу кижи чувел?Ат-сывы кым деп кижи чувел?Ол кижинин чузу канчап барган?Менээ данныйларын айтып беринер?-дээш,булденнээн карактарыннын чажын чодуп,сиринейнип турган.
-Ийе угбай!Айтып бээр бис.Бичии манаптынар шуве,тондур тайылбырын аптайн бо кижинин-дээрге,ачазы кирип келгеш Сашанын авазын
-Че авазы,манаа алгырып турба че!Оон сайгаржыптар бис.Эзирик оол шээй-дээш,чедип алгаш ундуре берген.
Олчана авария болган черге таксиилеп халдып келгеш дуже халып келгеш,
-Авай-авай,кончуун!Машинадан алыр че чок че шээй!Уруум,ашаам кайыл?Улустарым кандыг болган-дыр?-дээш,ыглап эгелээн.
Гаишник
-Экии!!!Мени старший инспектор Ооржак А.М. дээр,оонун ишти силер бе?Улустарынарны эмчиже алгаш барган.Машинанарны ам чудуртуп алыр арганар бар бе?Азы штрафплощадкаже алыр бис бе?-дээрге,
Олчана
-Чок,штрафплощадка эвес,адыр,бис боттарывыс ап алыр бис.Ачам суг ону аайлаптар-дээш,караанын чажын чодуп-чодуп телефоонун долгай берген.Долгаптарга ачазы билир болган.Боду сонгаар ажа берген.
-Кайызында болган-дыр уруум?Ам машинадан чортуптайн,эжим оол чеде бээр,шупту чувени ол эжим биле кады кылыптынар.Хуреген биле Ай-Суужук кандыг хевирлиг-дыр?-дээрге,
Олчана
-Машинадан алыр че чок чедир.Бо улусту эмчи аппарган дидир.Сашанын авазы суг эмчи чорупкан улус.Кончуун аан,таанда Саша биле багай чуве болур болза канчаар кижи мен-дээш,ыглап эгелээрге
Ачазы
-Че,ынчап турба!Эмчилер холунда барган улус черле ажырбас боор диин уруум.Чуу машина биле ускулежипкен-дир?-дээрге,Олчана гаишниктен айтырган
-Ускулежипкен машинанын ээлери чуу улус чувел?-дээрге,
Гаишник
-Хан,эзирик чораан оолдар болуп турар.База эмчи апарды-дээрге.Олчана ачазынга чугаалап берген.
Ачазы
-Мен ам унуптер мен уруум.Ол эжим оол Сергей чеде бээр.Коруп турар сен-дээш,трубказын салып каан.
Сашанын авазы биле ачазы эмчиде арай ээдергей,бажы шуут ажылдавайн турган.Аай-тедир носилкада идип алган халчып турар улус коруп тургаш,сактып келгеннер:
-Ой!Шончалайнын авазынче,кудавысче долгавазывыска бисти ат кылгай!-дээш,телефонун ужулгаш долгажыпкан.Шончалайнын авазы ында-ла алгы-кышкы барган.
Сашанын авазы:
- Хурээге дужуп аалынар куда,ам бээр, эмчиже кээринерге-даа бо улусту кезиишкинде деп тур,ийе,ийе-дээш,телефонун салып кааш -Хурээ бараалы,"Чула" кыпсып каалы-дээш,ачазы биле чорупканнар.
Хурээге барып чулазын кыпсып кааш кудазы суглар каран корнур,"Хамнар ниитилелинче" чорупканнар.Шыырак дээн акыйга баргаш,"Шо-толге" салдырар дээш кирип келгеннер...

Часть.6-гы кезээ

Сашанын авазы "Хам" акыйга болган болуушкунну чугаалап берген.Чугааны дыннап дооскаш,ады-сывын долузу биле айтырган.Авазы аттарын адап берген.Даштарын алгаш сымырангаш октаан.Даштарын аайлай салгаш:
-Хы! дээш бажын чайган.Бир хережээн кижи сагыжы дужуп турар,кадайы чеве?Кандаай чувел,чырык черде чок кижи чеве?-дээш Сашанын авазынче корнуп кээрге
-Ийе,5 чыл болур ам-деп харыылаан.
-Чогум сагыжы багай эвес уруг-дыр.Сагындырып,уйгу-дужунге кирип турган шейл.Ам бир хережээн кижи дужуп тур,чуу кижил ол?
-ийи дугаар кадайы деп бе?Азы.....
-Чок.Чогум ог-булезинге хамаарылга чок уруг-дыр.Бо эр кижиже-ле хорадап турар.Сонуургаар,азы чоруп турган улус чеве орта билдинмейн тур.Холчок таныжар улус-тыр.
Шончалайнын авазы олургаш
- Саглай эвес чеве?-дээн
Хам олургаш
-Шак ол хережээн кижи бо ог-булени дыка-ла адааргап коруп чораан.Бо ог-буледе дыка-ла багай чувени кылып каан-дыр,чоокта база бир цыганнар чеве,азы кара-соок чеве ындыг улуска бир чуул кылдырып каан-дыр.Шак ол чуве бо ог-булени тырыккыланнып,долганып турар-дыр.А чок болган авазы камгалап турар чуве-дир.Уругларын,ашаан карактап чоруур-дыр.Уйгу дужун херекке ап,кичээнгейлиг болур болза эки-дыр!Аргалыг болза чугаа созун сактып,дыннап турар болза эки-дир.Оглунар боду бичии коор байдал бар болуп болур кижи-дир.Чурээ эндевес оол-дыр.Шак ол хережээн кижини чанынче чагдатпас болза эки-дир.Бо ийи кижи дуу ораннын эжиинче будун сугар деп барган адашкылар-дыр!Арыглап,артыжап "Хем" кыдыы черге барып, сунезиннерин дурген кыйгырар болза эки-дир.Авазы дузалажып турар-дыр!Эмчиде суннезинни чоруп турар чуве-дир.Ашаа,уруу дээш силерге-ле козулбес,холчок ыглап турар кижи-дир.Херек чуулдерни айтып берейн,дурген барып кыйгырып,чорукту чогудар болза эки-дир!-деп, харыыны берген.
Сашанын авазы
-Ийе,ийе акый!Ынчаалынар!Дургедевес болза кайын боор!-дээш олурган сандайындан дура халып девидеп эгелээн."Хам" акывыс база далажып,чыгдыннып эгелээн.
Сашанын авазы унуп келгеш кернинче долгаан."Баштай чурттап олурар оран савазынче кирер мен дидир бо акывыс"-деп чугаалаан.Керни машина балгадын ачазы сугнун хериминче аайлап киирип каан.Бажынынга манап олурар болган.
Шупту катчып алгаш,"Хам" акызын Сашанын бажынында эккелген.
База-ла толгезин октааш:
-Кедип чоруур хеви бар-дыр бо оолдун,дыка ынак кижи-дир ол хевинге,ону ап алыр бис.Уруу Ай-Суу, чоокта чаа кижи холундан албас чуве алган-дыр.Конфет чеве,азы чигир чеве бир-ле ындыг чигирсиг,чиксенчиг чуве берген-дир демги хережээн кижи.Ону чивес турган-дыр-ла.Баштай хем кыдыы черге барып суннезинин кыйгыргаш,оон соонда кээп бажынын артыжап арыглаар болза эки-дир!-дээн.Херек чуулдерин ап алгаш шупту катай чорупканнар............

Часть.7-ги кезээ

Ажыл херээн чогуткан «Хам» акывыс Саша сугнун бажынынга келгеш арыглап,артыжааш камгалалды кылгаш бажынынга азып бергеш,толгезин катап октааш:
-Адаа чиигеп келген-дир!Ам черле сегип,медерел кирип келирлер боор.Хурээге чуланы эки салып,кыссып турунар.Хей ады адашкыларнын бедизин,оруу ажыттынзын!-дээш,хой ашка-даа албайн «Сеткилимден дузаны кадайн ажы-толге,Буян болур ыйнаан!!!»-дээш,байырлашкаш чорупкан. «Хам»-ны удепкеш, шупту бажынга кирип келген.
Олчана
-эмчиже четкеш келийн-дээш,уне халаан.
Олчананын авазы
-Дораан долгаар сен кызым!-дээш,кудалары биле артып калганнар.
Олчана эмчигге келгеш приёмный покойдан айтырарга: «Ам-даа медерел кирбээн,кезиишкинден демиин-не ундуруп эккелген,реанимацияда»-деп тайылбырлап берген.Олчаана арай мунгаргай тедир чорупкан.Орукка бар чыткаш дыка-ла хойну боданнып: «Эжим биле хей-ле моггаттыныштым!?Мен оттуп келгеш, туруп келгеш, чемгерип,удеп каан болзумза та хамык чуве оскерли бээр турган че?Мени-даа база мелегейимни!Хорадавас чувеге хорадап канчаарым ол?Ол кижинин эрткен чуртталгазын,ажы-толунун иезинге хопталап,кандыг кончуг мелегей болганым ол?»-дээш,автобуска сонгаже коруп алгаш ыглап орган.Автобуста улустан эпчоксуннуп,караанын чажын дурген чодуп,шужунейнип олурган.
Демги эзирик шофёр оолду травматологияда чыттырып каан.Эзирии чугээртеп, сергеп келген.Чуну канчап алганын сактып келирге,шуут бажы ыжык,чуртаар-даа хону чок.Будун дискээнден оттур иткеш,азып каан болган. «Ииии,эртен хамык улус менче ам халдап келир!»-деп,боданып чыткан.
Олчана бажынынга келгеш удуур дээш чыдып алгаш боданнып,ал сагыжы эмчиде ийи кижизинге турган.Бодаарга-ла, та чуу болу бээр,эртенге дээр та чуу канчап баар,шынап-ла демги акыйнын кылып берген хамык чуулу,аргага Саша биле Ай-Сууну кыйгырып турганы дузалаар бе?-деп, боданып чыткан.Ынчап чыткаш удуй берген.Сашанын ада-иези оглунун бажынынга хонар дээш чыдып калганнар.Шончалайнын авазы,Олчананын авазы суглар «Эртен долгажыптар бис!»-дээш,чана бергеннер.Эмчиде ийи адашкы медерел чок,аппарат адаанга чытканнар.Дан адып келген.Шупту багай болган болуушкуннар дуунгу хун-биле чоруй барган.Олчана дыка настырлыг оттуп келген.Дужунде Саша биле уруун дужеп хонгаш дыка амырап турган.Дурген эмчи баар дээш белеткеннип эгелээн.....

Часть.8-ки кезээ

Олчананын настыры дыка эки болгаш кеттинипкеш,оглун садикче аппарып каапкаш,Эмчиже халып чорупкан.Сактырга-ла Саша медерел кирип келген ышкаш болган.Уруу база экирип, сегий берген ышкаш болган.Автобуска бар чыткаш чугле тейлеп чораан.Иштинге таринналар номчуп,"Чугле чеде бээримге эмчи эки медээ менээ дамчытсын!"-дээш чудуп-тейлеп чораан.
Эмчигге чедип келген.Приёмный покойдан айтырарга ол сестра "Эмчиже долгапкаш айтырыптайн аа"-дээш,долгап эгелээн.Олчана манап кылаштап турда,сестразы кыйгыра берген.Олчана четтикпейн маннап келген.
Сестра
-Оонер ээзи медерел кирип келген дидир эмчи.Бичии уруунар арай ам-даа багай деп тур.Ам-даа "Питте" болгаш, ынаар улус киирбес диин,чугле палаттаже кожуруптерге ынчан кирип болур силер"-дээрге,
Олчана
-мен кадайы шээй мен,чаш уруглуг кижи диин мен эмзирер.Уйгу дыш удувайн тур мен,оода ашаамны кирип барып корген болзумза,ынчан оожургаар мен.Чугаалажып корунерем эмчи биле уруглар,оршээп корунер,бичии када киргеш келген болзумза?-деп дилээрге
-ам дан бажында хей диин,эмчилер база ам обход хамык чуве кылыр болгаш эмчилер эндерик болур,ынчангаш болдунмас-деп тайылбырлаарга,
Олчана
-Ындыг бе?Ам канчаар мен?-дээрге,
-Оода 4 шак соонда келир болзунарза эки боор иин.Эмчилер ам шуут чай чок болур-деп тайылбырлаан.Олчана чорупкан.Иштинде Саша медерел кирип келген дээрге амырап,ооруп турган.Телефоонун алгаш Сашанын авазынче долгапкан.Сашаны медерел кирип келген деп чугааланнып,амырап тургаш Саглайнын машиназын коруп каан."Адыр аа!"-дээш,телефоонун салып каапкаш,коруп турарга Саглай машиназындан унуп келгеш,эмчиже кире халый берген.Олчана шуут "Чым-сырт" кынна бергеш,соондан кире халаан.Кирип келгеш коорге приёмный покойда турган.Артындан кылаштап келгеш дыннаарга Сашаны айтырып турган.
-Оонун ишти диин мен уруглар,байдалы кандыг ирги Сашанын?-деп айтырып турарын дыннап кааш,Олчана артындан дыртыпкаш
-Чуну мында мегелеп турарын ол Саглай?Канчап "оонун ишти дир мен"- дээр кижи сен,мен ам-даа олбээн мен,мээн местом эжелексеп тур сен бе?-дээш,хорадаскап чугааланы бээрге
-Канчап бардын?Ынча-даа дивээдим!Сээденнеп калдын бе?Сээн биле вообще чугаалажыксавайн тур мен!Ынай тур!-дээш,Олчананы идипкеш,кылаштап чоруй баргаш,унер эжикче хертенейнип бар чыдырда Олчана хорадааш соондан ужазынче тепкеш
-Кижи ашаанын соондан маннап турба хережээн,бистин ог-булевистен ырап корем сен!-дээрге,Саглай корнуп келгеш
-Чоп текпиленнип тур сен?-дээрге,
Олчана
-Сен бээр суг кээринден канчап ыятпас сен,бистин ог-булевисче "Чатка"салып-салып,ол чаткан ам бодунга чедер болдиин Саглай!-дээрге,Саглайы чуну-даа ыытавайн маннап уне берген.Кыдыында улус корген дээрге корген турганнар.Олчана миннип келгеш,эпчоксунна бергеш,кылаштап уне берген.
Бажынынга келгеш Сашанын авазы сугга чугаалаарга олары шуут дыка хорадааннар.Саглайнын номерин айтырып алгаш долгаарга дутпаанн."Саша миннип келген, эки-дир уруум!Кежээ баар бис нян.Ам Ай-Суувус миннип келир болза-ла ажырбас боор иин.Таан черле чугээр нян,артыжап,арыглап каан,акывыстын буянны чедер нян!"-дээш,авазы хурээ баар дээш белеткенни берген.
Хурээге барып ам база "чулазын" кыпсып,тейлеп кааннар.Олчананын ачазы сонгаартан чедип келген болган.Дораан уруунун бажыныда маннап келген.Уруундан кудээзиннин,уруунун байдалын айтырып,шайлап орган.
Ачазы
-Ажырбас уруум,мунгарава!Черле сегий бээр!Машинанар база ажырбас чорду кылдынна бээр,харын деп ат болбааннар-дыр.Ажы-толунун аскынын-кежии-дир ол!Машинанарны мында таныырым оолдар бар, кылып бээрлер болду долгажып чугаалаштым-дээш,ачазы уруун оожургадып,бичии уйнуун часыыдып кааш маннап чорупкан.
Олчананын сагыжындан Саглай унмейн турган.Нервизи ам-даа оожургаваан,"ужазынче тепкенинге" дыка ооруп турган."Ам-даа шуут херек болза, бажынын дугун чулуп каатсымза!"-деп иштинде боданып олурган.....

Часть.9-ку кезээ

Кежээ 4 шакта Олчана Сашанын авазы суглар катчып алгаш эмчигге база-ла халчып чеде бергеннер.Эмнеп турар эмчизинге ужурашканнар.Дыка-ла оорунчуг медээни дыннаткан:Ай-Суу база медерел кирип келген болган.Олчана биле Сашанын авазы ону дыннааш оорээнинден ыглапканнар.
-Киргеш коруп,ужуражып болур бис бе эмчи?-деп айтырарга,
Эмчизи
- арай элек,питче улус киирбес диин.Бичиини манаптынар,дораан сегий берзе палатаже кожуруптер бис.Медерел кирип келгенде дыка эки,ам саадавас,экижий бээрлер адашкылар!-дээш,эмчизи каттыргаш,экини кузээш кылаштап чоруй барган.Ийи авашкы ам канчаар дээш,тедир чаныпканнар.Шончалайнын авазы уйнуунун миннип келгенин дыннааш,аажок ооруп,телефоонга настырлыы аттыг хоореп шаг болган:
-Мээн уруум Шончалайда ындыг: "Ажы-толун алыр мен!"- деп,сагыш чок диин,мээн уруум дээрге ак-сеткилдиг,кээргенчиг чораан уруг шейл.Ол Саглайны ам бичии-даа чагдатпас чуве.Чугле мээн караамга козулзун ол уруг!!!-деп,холчок хорадаскап турган.
Саглай Олчана биле эмчигге хорадашкан соонда,Олчананын "Чатка салып-салып"-дээн,созун катап-катап бодап,"Канчап билип каапканы ол дээр сен?"-деп,боданып шаг болган.Иштинде черле сагыжы оожургавайн,хорадап,ам Олчананы канчап Сашадан ырадыптарын боданып эгелээн.Сонга караанче коруп алгаш:
-Коор сен э***!Домей сени Сашадан чарып каар мен!Саша домей мээнии апаар,шорун болдиин!!!-дээш,химиреннип,тукпурттуннуп турган.
Олчана кежээ садиктен оглун ап алгаш,холчок ооруп,Саша биле уруу миннип келгенинге,сегип эгелээнинге аажок ооруп,аъш-чем кылып турган.Эжик соктаан.Олчана баргаш ажыдыптарга Сашанын ажылынын коллективи турганнар.Олчана кайгай бергеш
-Экии!!!Бээр киринер!!!
-Экии!!!Николаевичтин байдалын айтырар дээш келдивис!Канчап тур бо киживис?-дээш, кирип келгеннер.Олчана кухняже эттирип,шайын кудуп хоорежи берген.Байдалы экирип турарын тайылбырлап чугаалаан соонда,коллегалары "Бистен дуза болур ыйнаан!"-дээш,конверт саазынны тудускан."Эм чуу-даа херек апаар.ажырбас уруум,ап ал!"-дээш,улгаады берген акый Олчанага чагаан.Олчана ыыт чок ап алгаш,"Четтирдим,дивес дээр ик"-дээш,шкаф караанче суп каан.Коллегалары шайлааш,байырлашкаш чорупканнар.
Элээн хонуктар эрткен.Эмчиде ийи адашкы сегип-сегереп келгени биле палаттаже кожурупкен болган.Олчана шагда корускээн адашкыларны коор дээш,четтикпейн эмчиже таксиилеп чорупкан.Эмчигге келгеш бахил,накид кедип тургаш холу сиринейнип турган.Палата аскынга келгеш,соолгу катап хунунде могаттыннып турганын сактып келгеш эпчоксуннуп турган.Эжикти ажыткаш кирип келирге ийи адашкынны чангыс палатада чыттырп каан,(ортектиг палатага чытканнар).Олчана адашкыларны корупкеш,караанын чажы чайгаар бада берген.Кире халып келгештин-не Сашадан куспактанныпкаш:
-Буруулуг болдум эжим!!!-дээш,ыглапкан.
Саша
-Канчап бардын эжим?Бис анаа бис!Чуну канчапкан кижи сен?Утказын билбейн тур мен!-дээш,каттырып,хулумзуруп чыткан.
-Могаттынганым дээш,менээ ыянчыг чедир!-дээш,куспактаннып алгаш хааштап чугааланнып чыткан.
Саша
-Анаа чедиин чассынам!!!Мен ону-даа уттуптум!Каям эжим,аарынны,кижи баспа!-дээрге,Олчана туруп келгеш,эрнинче дынзыг ошкап каан.Уруунун чанынга чедип келирге,уруунун бажын шарып каан,арнынын когу чаа чугээртеп турар болган.Олчанаже корнуп келгеш
-Силерни сактып турдум мама!-дээрге,Олчана уруун куспактапкаш,"Кижинин толу ышкаш эргим чуве кайда боор уруум,мен база сени дыка сактып турдум!!!"-дээш, ыглапкан........

Часть.10-гу кезээ

Элээн уе эрте берген.Адашкылар экирип,сегип эгелээн.Уруу Ай-Суу маннап турар аппарган.Саша база экирий берген.Демги травматологияда чыдар шофёр оолга база барып ужурашканнар.Кандыг чылдагаанныг арага ижипкенин тайылбырлап чыткан.Дыка чоок эдержиир эжи оолдун улус холундан чок болганы биле,ол эжиннин похоронунун соонда арага ижипкенин чугаалаарга Саша бодуннун чуртталгазын сактып келгеш,ол оолга "хомудавас мен"-деп,билдириишкинин киирип каан турган.Ынчалза-даа,эмчи справказы биле та кандыг-деп Саша чугаалаан.Бичии чаш уруглуг база болган ол оол.Ол оолду кээргеп,Олчана биле Саша сагыш-човап турганнар.Торгул-торели эмчиже Саша сугга дузалажып,эм-дом садып берип,авазы кадай кырганы-даа аттыг болурга,Саша баары ажып турган."Кымнын биле-даа болу бээр айыыл-халап-тыр угбай!Ажырбас,мунгараванар!Оглунарга болчуп,шыдаар шаам биле дузалажыыр мен судка.Ам правазын лишайтап каатар,30000 ашка база салып каар.Биске ашканы чоор силер,ажырбас!"-дээш,Саша аргалыг болза олардан ашка алыксавайн турган.Машинам бодум кылдырып алыр мен дээш,ынавайн турган.Ынчалза-даа,ол оолдун авазы
- инектерим бар оглум,ону садыпкаш машинан кылдырып бээр мен,харын деп улус олбээн-дир!-дээш,авазы ыглап шаг болган.Саша авазы суглар дугурушкаш,"машинаны кылдырып алыр-дыр"- деп шиитпирни ундургеннер.
Саглай Сашанын сегип турарын дыннааш,адааргалы ам-даа оттуп,Сашага кайы-хире ынаан чугаалап чадап,бажынынга олуруп алгаш уруун куспактап алгаш, та чуге-ле,сеткилинден ыглаан.
Саглайнын уруу
-Канчап бардын мама?Сени кым хомудадыпты?-дээш,ыглаан авазынче коруп алгаш кады ыглаар чазып,караа булденейнип турган.Авашкыларнын салымын бирде-бирде бодап келирге,кээргенчиг!Чеже-даа ашка-копее бар,бажын балгат,машиналыг-даа болза аас-кежии чок турган.Ынак оглу чанында эвес турган.Оске кандыг-даа оолдар сонуургавас болган Саглай.
Уруглары сегий бээрге, Сашанын авазы суг демги "Хам" акызынга барып четтиргенин илередип чедип чорааннар.
Хам
-Демги бир уруг бар ик чоп?Ол уруг аргалыг болза бодун камгаланнып,артыжадып,чуве кылдырып алыр болза эки!-деп чагып чугаалап олурган.Сашанын авазы бажынынга келгеш Олчанага чугаалаарга,Олчана Саглайже смсти октап каан.Харыызы-даа келбээн.
Ийи адашкынны эмчиден ундурупкен.Аас-кежик арнында долган,ажы-толун сактып калган Саша уруу Ай-Суу биле чанып келгеннер.Чанып келирге бичии оглу холчок озуп калган,ортун оглу ачазын аажок сактып калган болган.Ачазын коруп кааш "Папаёшка,угбаяам"-дээш,маннап келгеш ийилдирзин куспактапкан.Оон бээр 1 ай ажа берген болгаш хамык багай чуулдер уттундуруп,сагыш-сеткили бичии оожургаан турган.Алызындан черле Сашанын-даа,Олчананын-даа сагыш-сеткили ак болгаш,кижилерге багай чуве бодавас,кузевес болгаш чоруу чайгаар чогунгур турганнар.
Саша эмчиге чыдып алгаш боданып чыткан бодалын будуруп алыр деп бодай берген.Олчана биле куда бертинде бадыланчып,хоойлу ёзугаар Олчананы кадай кылып алыр деп боданы берген.Бадыланчыр хунун "Лама" башкылардан айтырып алгаш бадыланчыыр дээш белеткеннип турганнар.
Бадыланчыыр хунну-даа келген.Саша биле Олчана ам-на хоойлу ёзугаар "Ашак,кадай!Кажан-даа чарылбас болур бис!Эки,баъкты кады эртип чоруур бис,чуртталганнын бергелерин кады чуктеп эртер бис!"-дээш ийилээн атты салып кааннар.
Саглай "Черле чеже болурул"-деп боданы бергеш,Сашаны уттуптар дээш боданып алгаш,бодунун уунда чурттай берген.

Ынчангаш,Хундулуг номчукчуларым!Мээн "Уругларым иези!"-деп, чогаадыг тоогум моон биле доозулду! Чуртталгада душ болуп,домейлешкек болуушкуннар бо тоогуге хамаарышпас.Бо дээрге чогааткан тогу…