1. Художествоа, публицистика да юöртан текстъяс ас кежысь да гораа колан öдöн лыддьöм.
2. Наизусьт велöдöм текст висьталöм.
3. Гижöд йылысь юалöмъяс вылö вочавидзöм, неыджыд гижöдлысь сюрöссö да кывсö видлалöм.
4. Литература гижöд серти прöстöй, паськыд, цитатаясысь планъяс лöсьöдöм.
5. Неыджыд гижöд, гижöдлысь юкöн ас кывйöн висьталöм (подробнöя, бöрйöмöн, дженьдöдöмöн).
6. Гижöд донъялöм, гижöд йылысь неыджыд отзыв лöсьöдöм.
7. Коми йöзлысь традицияяс, чужанiнлысь история да талунъя олöм тöдмалöм подув вылын неыджыд гижöд лöсьöдöм.
8. Ас кежысь лыддьöм небöг, видзöдöм серпас, спектак, кинофильм донъялöм.
Наизусьт велöдны:
Куратов И.А. «Том ныв».
Тима Вень «Шог асыв» висьтысь юкöн.
Фролов Н.А. «Домна» поэмаысь юкöн.
Торопов И.Г. «Кöнi тэ, кар?» висьтысь юкöн.
Попов С.А. «Лымйöн тöбсьöм рас да оль…».
Козлов Е.В. «Тöвся вöрын».
Юшков Г.А. «Кодлы шуштöм чужан муас», «Конö Семö» висьтысь юкöн.
Тимин В.В. «Челядьдырся».
VII классын тöдöмлун да кужöмлун сöвмöдöм
Велöдчысьяс тöдмаласны:
1. Тöдчана коми гижысьясöс,
2. Видлалöм художествоа гижöдъяс, налысь содержаниесö,
3. Эпос, драма да лирика костын торъялöм,
4. Велöдöм да велöдан гижöдъяслысь жанрсö,
5. Наизусьт велöдöм текстъяс,
6. Фольклор да литература теорияысь велöдöм понятиеяс, терминъяс.
Велöдчысьяс велаласны:
1. Мичаа да колана öдöн лыддьыны художествоа, публицистика да юöртан текстъяс; лыддян öдыс 100-110 кыв öти минутаöн,
2. Мичаа висьтавны наизусьт велöдöм текст,
3. Ас кывйöн висьтавны гижöдлысь, гижöд юкöнлысь сюрöссö, Нкымын ногöн висьтавны: подробнöя, бöрйöмöн, дженьдöдöмöн,
4. Лöсьöдны гижöд серти прöстöй, паськыд, цитатясысь план,
5. Гöгöрвоöдны гижöдлысь темасö, шöр мöвпсö,
6. Сёрнитны герой йылысь, восьтыны сылысь морттуйсö, мукöд геройкöд йитöдъяс,
7. Аддзыны геройлысь характер да сылысь видзöдласъяс восьтысь приёмъяс,
8. Орччöдны гижöдын серпасалöм да збыль олöм,
9. Висьтавны мöвпъяс лыддьöм произведение (небöг) йылысь, донъявны сiйöс, гижны отзыв. Тöдмöдны мукöдöс лыддьöм гижöдöн,
10. Чукöртны колана юöръяс, корсьны найöс велöдчан да отсасян небöгъясысь, кывкудъясысь да справочникъясысь,
11. Гижны неыджыд сочинение, лöсьöдны серпаса гижöд.
VIII КЛАСС (53 час)
| Темаяс, велöданторлöн сюрöсыс | Велöдчысьлöн удж |
| Мортлöн пытшкöсса олöм – коми литератураын медшöр петкöдлантор. (1 час) Мортлысь пытшкöсса олöм восьтысь приёмъяс. Авторлöн морттуй, олöм вылö видзöдлас, олöмсö да йöзсö донъялöм. | Тöд вылö уськöдны VII классын велöдöмтор. Вöчны книга выставка. Вочавидзны викторина юалöмъяс вылö. Лыддьыны ас кежысь учебникысь текст, комментируйтöмöн лыддьыны, дженьыда пасйыны медтöдчанасö, вайöдны ас примеръяс. |
| Йöзкостса творчество (4 час) Литература теория Обряд.Обряддырся да обрядкöд йитчöм поэзия. Обрядлöн сикасъяс. Обряддырся да обрядкöд йитчöм поэзиялöн аслыспöлöслун. Сылы лöсялысь образность да кыв. Кöлысь дырся поэзия. Быдтысьöмкöд йитчöм поэзия. Тима Вень (Чисталёв Вениамин Тимофеевич) «Ныв сетöм».Опера-драмынсьыланкыв да вöчöм öтувтчöм, обрядлöн мич. | Лыддьыны да гöгöрвоны фольклор термин восьтысь текст, ас кывйöн дженьыда висьтавны медтöдчанасö, вайöдны ас примеръяс. Гöгöрвоöдны календар обрядъяслысь да олан кытш обрядъяслысь сюрöссö, налысь öткодьлунсö да торъялöмсö. Лыддьыны Тима Веньöн гижöм «Ныв сетöм» опера-драмаысь юкöн. Гöгöрвоöдны сьыланкывлысь да вöчöмлысь öтувтчöмсö, восьтыны обрядлысь мичсö да тöдчанлунсö. |
| Куратов Василий Алексеевич (2 час) В.А. Куратов – коми поэзияын водзмöстчысь. В.Куратовöн чукöртöм йöзкостса бöрданкывъяс да коми лирикалöн востымасян кад. В.А. Куратовöн фольклор чукöртöм «Бöрданкывъяс верöс сайö ныв сетöм дырйи». | Мичаа лыддьыны бöрданкывъяссö. Аддзыны аслыспöлöслунъяссö, серпасалан приёмъяссö, восьтыны тöдчанлунсö. Кывзыны бöрдöдчанкывъяс. Гижны-чукöртны ас сиктысь бöрдöдчанкывъяс. Нуöдны рытпук, лöсьöдны сылысь сценарий, пыртны сэтчö öнiя кадлы лöсялана обряд юкöнъяс. |
| Куратов Иван Алексеевич (5 час) И.А. Куратовлысь олöм тöдмалöм да рукописьяс аддзан историяысь. Поэтлöн рöдвуж. «Коми кыв». Морт олöмын чужан кывлöн тöдчанлун. Поэтöн коми кыв донъялöм. Асьсö медводдза коми поэтöн кылöм. «Менам муза». Муза образ. «Абу вуза» кывтэчаслöн кывбур чöжыс сöвмысь вежöртас. Муза – лöня кывзысь да сёрнитысь ёрт, стрöг критик, судья, войтырлысь шогъяс да увтыртысьяслысь лёклун эрдöдысь. Гражданскöй поэтикалöн да гижан эстетикалöн öтувъялун. Кывбурлöн кытшола тэчас. «Корысь». Корысьлöн олöм, шудтöм да шуда здукъяс. Олöмсö примитöм. Морт олöм вылö авторлöн видзöдлас. «Генерал, тэ ов и югъяв!»Авторлысь мöвпсö дженьыда, но ёся восьтöм. Мортлысь ортсы эмлун да пытшкöсса гöльлун паныд сувтöдöм. Збыль мичлун нимöдöм да весьшöрö олысьясöс дивитöм. Ирония. Содтöд лыддьöм: Лийв Ю. (эст) «И колис менам дзолядырöй ылö», «Менам сьылан»; Каплински Я. (эст) «Нэм чöжыд овны йöзын», «Волы воча менам вöвлытöм челядьдырысь». | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Восьтыны поэтлысь сьöлöмкылöмъяссö, гöгöрвоöдны видзöдлассö. Лöсьöдны ас нимсянь чужан кыв йылысь гижöд. Орччöдны И.А. Тургеневлöн «Русский язык» кывбуркöд. Восьтыны поэтъяслысь аскылöмъяссö, виччысьöмсö. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Видлавны кыв да тэчас боксяньыс. Гöгöрвоöдны муза образ. Восьтыны поэтлысь могсö. Велöдны наизусьт. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Кывйöн серпасавны корысьлысь образсö, гöгöрвоöдны Енлы кевмысян лов шысö. Восьтыны поэтлысь мöвпсö. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Восьтыны авторлысь ирония пыр герой донъялöмсö. Корсьны да лыддьны И.Куратовлысь дженьыд кывбуръяссö. Гижны сочинение. |
| Жаков Каллистрат Фалалеевич (6 час) Комияслысь важ оласног тöдмалысь, кыпыда да вежавидзöмöн та йылысь гижысь. «Биармия» поэма аддзан историяысь. «Биармия» (юкöнъяс). Авторлöн могъяс. Чужан мулысь история мичмöдöм, поэтизируйтöм. Мукöд кывъя йöзлöн литературнöй эпосъяскöд йитöд. Гижöд сюжетлöн, геройяслöн да кывлöн аслыспöлöслун. Коми кыв вылö М.А. Елькинлöн вуджöдöм. Вуджöдчысьлöн сям. Содтöд лыддьöм: Э. Лённротöн лöсьöдöм суоми войтырлöн «Калевала» эпосысь юкöнъяс. | Лыддьыны юöртан текст. Уджавны мусерпас серти. Лöсьöдны дженьыд юöр М.В. Ломоносов, Н.М. Карамзин, А.Е. Ванеев йылысь. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Лöсьöдны цитатаа план. Дасьтыны герой йылысь висьт. Восьтыны поэмаын коми олöм серпасаланторъяс, авторлысь мöвпсö да лов шысö, чужан му вылö да коми морт вылö муслуна видзöдлас. Бöрйыны образъяс дорö шылад. Велöдны юкöн наизусьт. |
| Литература теория Художествоа гижöд вуджöдöм. | Лыддьыны да гöгöрвоöдны литература термин восьтан текст, торйöдны медтöдчанасö, висьтавны вуджöдчан история йылысь. Орччöдны рочöн да комиöн «Биармия» поэма юкöнъяс. |
| Нёбдiнса Виттор (Савин Виктор Алексеевич) (6 час) Уна сикас енбиа, шмоньлив характера, велöдчыны зiльысь морт. «Райын». Пьесаын райö веськалöм грешник йылысь йöз костын паськалöм сюжетлысь вежöртассö сöвмöдöм, выльмöдöм. Сюзь Матвей – эскöдана коми национальнöй характер – шогö усьлытöм, уджач, йöзлы бур керысь, гажöдчыны кужысь, сибыд да серамбана морт. Коми мортöн збыль олöмсö да мöдаръюгыдсö гöгöрвоöм. Олöмсö пыдди пуктöм да ошкöм. Пьесаын збыль да фантастика петкöдчöмъяс. Авторлöн ремаркаяс. Шмоньлöн ыджыд тöдчанлун. «Спектакасигъясöн». В.А. Савин – театр котыртысь да театр искусство тöдысь. Серам петкöдлана лоöмторъяс висьталöмын авторлöн тöждъяс тыдовтчöм. «Зэв коланатор». Коми йöзлысь культура кыпöдöм вöсна В.А. Савинлöн тöждысьöм. Морт олöмын сьыланкывлысь тöдчанлунсö гöгöрвоöдöм. Публицистика гижöдлы лöсяланторъяс. Лыддьысьыськöд веськыд сёрни. Содтöд лыддьöм: Перым-коми войтырлöн шмонитана висьтъяс («Потя да Потика», «Комиöн бурджык»). | Лыддьыны юöртан текст. Восьтыны гижысьлысь уна сикас енбисö. Висьтавны ас кывйöн казьтылöмсö. Мичаа лыддьыны драма текстсö рольяс серти. Вöчны тöдтöм кывъяса кывкуд. Восьтыны геройясын коми национальнöй характер петкöдчöмсö. Корсьны примеръяс öнiя олöмысь. Гöгöрвоöдны коми мортлысь збыль олöм да мöдаръюгыд вылö видзöдлассö. Гижны олöм донъялан юкöнъяс да комментируйтны найöс. Восьтыны шмоньлысь тöдчанлунсö. Пуктыны сцена вылын торъя юкöнъяс. Лыддьыны текстсö. Донъявны гижысьлысь серамбана сёрнисö. Видзöдны спектак да донъявны сiйöс. Тöдмавны, кутшöм спектакъяс пуктывлiсны сиктын да школаын. Лыддьыны текстсö. Гижны публицистикалы лöсяланторъяссö. Вöчны проект коми сьылан йылысь. Корсьны «Йöлöга» да «Коми му» газетъясысь коми сьыланкывъяс йылысь да сьылысьяс йылысь юöр. Чукöртны материал ас сиктын да районын сьылысьяс йылысь. Юасьны рöдвужлысь, кутшöм сьыланкывъяс медрадейтанаöсь. Нуöдны сьылан рыт. |
| Литература теория Драма. Драма жанръяс. Комедия. Публицистика. | Лыддьыны да гöгöрвоны литература термин восьтысь текст, ас кывйöн дженьыда висьтавны медтöдчанасö, вайöдны содтöд примеръяс. |
| Тима Вень (Чисталёв Вениамин Тимофеевич) (6 час) Чужанiнкöд, чужан войтыркöд, чужан кывкöд сьöлöм йитöд. Лыддьысьны радейтöм, велöдчыны ёна окотитöм. «Трипан Вась». Гражданскöй война дырйи коми крестьянинлöн сьöкыд олöм, медколанторсö вöчны-помавны зiльöм. Трипан Васьлöн портрет, оласног, вöр-ваö да видз-муö сьöлöмсö пуктöм, удж радейтöм, челядь понда тöждысьöм. Морт – вöр-валöн юкöн. Ловъя ловъяс пöвстын мортлöн ин, вöр-ва да морт олöмлöн кад. Войвыв гожöмлöн серпасъяс. Висьталöмлöн ритм. «Кайла видзöдла». Гöран му – крестьянинлöн вердысь да ен. Крестьянин – уджалысь да поэт, мусö сьывны-ошкыны кужысь. «Гöрысь».Гöрысьлысь лов шыяссö петкöдлöм-восьтöм. Сьöрсьöн-бöрсьöн мунысь серпасъяс да сьöлöмкылöмъяс. Содтöд лыддьöм: Кузебай Герд (удмурт) «Ми кöдзам и кöдзам…». | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн. Мичаа лыддьыны проза текст. Висьтавны сьöлöмкылöмъяс йылысь. Видлавны вöр-ва серпасалöм юкöнъяс, корсьны либö лöсьöдны на дiнö шылад. Аддзыны ритма юкöнъяс, тöдмавны налысь артманногсö. Корсьны висьт йылысь отзывъяс, гижны на серти реферат. Гижны ритма висьт. Велöдны юкöн наизусьт. Мичаа лыддьыны кывбура текстъяс. Видлавны художествоа тэчассö, сёрнисö. Орччöдны А.В. Кольцов кывбуръяскöд. Орччöдны Г. Юшков кывбуркöд. Корсьны иллюстрацияяс. Гижны сочинение. |
| Литература теория Ритма проза. Автор видзöдласъяслöн да сьöлöмкылöмъяслöн эпос нога гижöдын тыдовтчöм. | Лыддьыны да гöгöрвоны литература термин восьтысь текст, ас кывйöн дженьыда висьтавны медтöдчанасö, вайöдны содтöд примеръяс. |
| Чужан кыв йылысь кывбуръяс (3 час) Попов Серафим Алексеевич. «Чужан кыв кедзовтысьяслы». Чужан кыв вунöдысьöс дивитöм. Кывбурын паныд сувтöдöмъяслöн коланлун. Юшков Геннадий Анатольевич. «Коми кыв! Колян нэмын на тэныд…». Чужан кывлöн да чужанiнлöн талуныс да аскиалуныс. Поэтлöн ыджыд сьöлöмкылöм, гора сёрнилöн интонация. Тимин Владимир Васильевич. «Чужан кыв». Чужан кыв лэбачкöд орччöдöм. Поэтлöн образ. Сьöлöмкылöмъяслöн сöвмöм-содöм. Лужиков Александр Михайлович. «Коми сёрни…». Коми сёрнилöн гор. Кывбурын аллитерация да ассонанс. Содтöд лыддьöм: Орлова Р.К. (мокша) «Мордва кыв», Селин А. (мари) «Мелi-мыла миян сьылöм», К. Я. Петерсон (эст) «Тöлысь». | Мичаа лыддьыны кывбура текстъяс. Видлавны быд авторлысь образа кывсö, восьтыны видзöдлассö. Панны сёрни чужан кыв сöвмöдöм йылысь. Чукöртны ас сиктса йöзлысь коми кыв йылысь мöвпъяс, дасьтыны небöг либö журнал. Гижны чужан кыв йылысь кывбур. Дасьтысьны чужан кыв йылысь кывбур лыддьысьяслöн конкурс кежлö. Велöдны наизусьт бöрйöм кывбур. |
| Литратура теория Художествоа кыв. Художествоа образ артмöдысь приёмъяс (тöдöмлун сöвмöдöм). Метафора. | Лыддьыны да гöгöрвоны литература термин восьтысь текст, ас кывйöн дженьыда висьтавны медтöдчанасö, вайöдны содтöд примеръяс. |
| Торопов Иван Григорьевич (3 час) Радиоын журналисталiгöн уджач йöзöс нимöдöм. Гижан уджын водзмöстчöм. Книга радейтöм да пыдди пуктöм. Ёртасьны ыджыд сям. «Проса рок». Медводдза радейтöм пестысьöм. Зонка пытшкын ныв дiнö муслун сöвмöм. Радейтана мортлы отсавны дасьлун. Федя Мелехин синъясöн Наташаöс да Македонöс серпасалöм, Федялöн этш воссьöм. | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн. Кывзыны радиопередача да гижны сы йылысь отзыв. Видлавны шöр геройлысь мортъяммöм да сöвмöм петкöдлысь юкöнъяс. Висьтавны та йылысь 3-öд морт нимсянь. Висьтавны Наташа нимсянь Федялöн муслун йылысь. Орччöдны Федялысь да Македонлысь олöм вылö паныда видзöдласъяс. Гижны радейтчöм йылысь сочинение. |
| Попов Серафим Алексеевич (1 час) Кузь нэма да бур шуда олöм. Ыджыд история кадколаст шымыртöм. Коми республикаын паськыда нималöм. «Вит нянь тор». Войнадырся олöмысь сьöлöм дойдана серпас. Мамлöн подвиг. | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн, тöдчöдны поэтлысь мывкыд олан сямсö. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Восьтыны война кадлысь курыдлунсö, мамлысь подвигсö. Видлавны кывбурын висьтасьöм да майшасьöм йитчанногсö. |
| Ванеев Альберт Егорович (2 час) Ёртъяс паметьын шоныд югöр кольысь поэт да учёнöй. Гижан туй панöмын «Удораса пионеръяс» кружоклöн тöдчанлун. Азыма велöдчöм, мудзлытöг уджалöм. «Асъя пальöдысь, лунъя гажöдысь…» Мамлöн пи быдтан нимкодь тöждъяс, войнаöн босьтöм пиöс куслытöм виччысьöм. Содтöд лыддьöм: Буда Ф. (венгр) «Изъя мойд», Уташи Ю. «Са рöма пелыськайяс» (кывбуръяс, комиöдiс А. Ванеев). | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн поэтлысь казьтылöмсö. Тöдчöдны уджачлунсö да кыпыд олан русö. Мичаа лыддьыны кывбура текст. Восьтыны мамлысь пиöс радейтöмсö, куслытöм эскöмсö. Петкöдлыны йöзкостса сьыланкыв дорö матыслунсö. |
| Рочев Егор Васильевич (3 час) Тундра да сэтчöс олысьяс йылысь ыджыд тöжд. Бать-мамлысь олöмсö бура тöдöм да пыдди пуктöм. «Кöрысь тэрыбджык». Митруклы вöр-ваöн козьналöм вын да вежöр, став мувывсасö ловъяöн чайтöм. Велöдчöм йöзöн вöр-васö «гöгöрвоöм» да жугöдöм. Митруклöн да Митрук чужанiнлöн судьба. | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны Е. Рочевлысь мöвпалана казьтылöмсö ас кывйöн. Юксьыны мöда-мöдкöд лыддьöмтор вылö ас видзöдласöн. Тöд вылö уськöдны Митрук йылысь гижöд. Содтыны тундраын öнiя олöм йылысь тöдöмлун. Донъявны вежсьöмъяссö. Гöгöрвоны мифологическöй вежöр да научнöй вежöр костын торъялöмсö. Восьтыны шöр геройлысь аслыспöлöслунсö. Видлавны авторлысь шмонитан гижан сямсö. Панны сёрни школаын велöдчöм йылысь да лыддьысьöм йылысь. |
| Козлов Евгений Валерьянович (2 час) Чужан кывйöн сьöлöм вöрзьöдана, дивö кодь серпасъяс чужтöм-артмöдöм. «Танi,танi, танi…». Коми сикт олöмын вежсьöмъяс. Лирика геройлöн чужанiн вöсна сьöлöм дой. Кывбуръяс гöрöд, öти мöвпöн шымыртöм. Содтöд лыддьöм: Абрамов Н.В. (вепс) «Югыдöс-югыдöс лов рутö шонтанаöс…» (вудж. Е.В. Козлов),«Пöрысь пон»,«Сиськöд сьылан». | Лыддьыны юöртан текст. Восьтыны поэтлысь олöм кылöмсö. Лыддьыны кывбура гижöд. Восьтыны мам да пöль образъяслысь тöдчанлунсö. Гижны кывбур гöрöд серти цитатаа план, тöдчöдны быд юкöн öти мöвпöн шымыртöмсö. Туявны лирика геройлысь олöм понда сьöлöм дой петкöдланног. |
| Лужиков Александр Михайлович (2 час) «Би кинь» журнал сöвмöдöм, посни войтыр понда тöжд. Кыв дiнö, чужан удж дiнö аслас ру. Коми республикаса да россияса газет-журналын йöзöдчöм. «Раскö йöрмöм мудзöм тöлыс...», «Вöрса сöдз ёль ваöн мыссьöдöм», «Важся кыйсьысьяслöн лов». Вöр-ва вылö поэтлöн аслыспöлöс видзöдлас, ловъяторкöд öтвесьталöм, кывйöн серпасалöм. Содтöд лыддьöм: Бачева Г. (перым-коми) «Пелысьлöн гöрд бипурыс», «Мича югыд паськöма». | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн, кыдзи поэтлысь сямсö донъялöны гижысь ёртъясыс.. Мичаа лыддьыны кывбура текстъяс. Видлавны вöр-ва ловзьöдан серпасъяслысь артманногсö. Восьтыны вöр-ва вылö поэтлысь видзöдлассö. Гижны творческöй диктант. |
| Юшков Геннадий Анатольевич (3 час) Коми йöзлöн радейтана гижысь. Чужан вöр-ва понда майшасьöм. Морт ним вылö пуктöм. «Пияна ош». Вöр-ва видзöм да мортлун – торйöдны позьтöмторъяс. Микулайлöн да Емельлöн вочаасьöмъяс, вен. Повесьтлöн кыв, Микулай нимсянь висьтасьöм. Арлыда мортлöн сёрни да мöвпаланногыс гижöдын тыдовтчöм. Авторлöн нравственнöй позиция. | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн, тöдчöдны гижысьлысь коми морт да вöр-ва понда могъяссö-майшасьöмсö. Вöчны книгаясысь выставка. Нуöдны викторина. Лыддьыны ас кежысь да гораа проза текст. Панны сёрни геройяслöн вочаасьöмъяс йылысь, налöн паныд сулалöм йылысь. Видлавны гижöдлысь кывсö. Восьтыны Микулай висьтасьöмысь тöждъяссö. Туявны авторлысь позициясö. Нуöдны аддзысьöм сиктöн веськöдлысьяскöд, лесничествоын уджалысьяскöд. Вöчны вöр-ва серпасъяса фотовыставка. |
| Коми республикаса роч гижысьяс творчествоысь (2 час) Столповский Пётр Митрофанович Столповский П.Ф. – гижысь, коми мойд вуджöдысь. Морттуй сöвмöдан проза гижысь творчествоын. Дженьыд висьтъяс: «Калича нöдкыв», «Урöсмöм груша». Притча сяма висьтъяс. Аллегория отсöгöн велöдöм: медтöдчанаыс олöмад – мортлöн бур лолыс. Олöмысь збыль коланасö да мичасö аддзыны кужöм. Содтöд лыддьöм вылö: Столповский Пётр Митрофанович «Пöдöм», «Уклад рöма туй». | Лыддьыны юöртан текст. Висьтавны ас кывйöн. Мичаа лыддьыны проза текст. Лöсьöдны юалöмъяс. Вочавидзны ёртъяслöн юалöмъяс вылö. Орччöдны баснякöд. Панны сёрни морт олöмын тöдчанаторъяс йылысь. Гижны притча сяма гижöд. |
| Литература теория Притча сяма гижöд. Пыдi вужъяс. Морт олöмын медтöдчанатор йылысь аллегория отсöгöн висьталöм. Басняысь паськыдджык кывкöрталана велöдöм. | Лыддьыны да гöгöрвоны литература термин восьтысь текст, ас кывйöн дженьыда висьтавны медтöдчанасö, вайöдны содтöд примеръяс. |
| Велöдöм материал кывкöрталöм (2 час) Велöдöм да сьöлöм вылö воöм гижöдъяс йылысь сёрни. Велöдчан небöг выльысь видлалöм, сiйöс донъялöм. | Пырöдчыны ёрта сёрниö во чöжöн велöдöм да ас кежысь лыддьöм гижöдъяс йылысь. Юксьыны мöвпъясöн сьöлöмöдз йиджöм гижöдъяс йылысь, вöчöм удж йылысь. Тöд вылö уськöдны велöдöм теоретико-литературнöй материал, терминъяс. Вöчны книга да фото выставка, электроннöй презентация. Нуöдны коми литература рыт. |
VIII-öд классын вомгора да гижан уджъяс
1. Художествоа, велöдан, наука да публицистика текстъяс колана ногöн да öдöн лыддьöм.
2. Литература да мукöд сикас гижöд серти юалöмъяс да вочавидзöмъяс лöсьöдöм.
3. Эпос да драма гижöд либö сэтысь босьтöм юкöн ас кывйöн висьталöм да гижöм. Паськöдöм план лöсьöдöм.
4. Видлалöм гижöд серти, олöмын лоöмтор серти сочинение-мöвпалöм гижöм.
5. Лыддьöм гижöдöн чужтöм сьöлöмкылöмъяс да мöвпъяс восьтöм.
6. Асшöра лыддьöм небöг, видзöдöм серпас, кинофильм, спектак, телепередача донъялöм.
Велöдны наизусьт
Фольклор гижöд.
И.А. Куратов. «Менам муза».
К.Ф. Жаков. «Биармия» поэма юкöн.
Тима Вень. «Трипан Вась» висьт юкöн.
В.В. Тимин. «Чужан кыв».
Öнiя поэзияысь бöрйöм гижöд.
VIII-öд классын тöдöмлун да кужанлун сöвмöдöм
Велöдчысьяс тöдмаласны:
1. Тöдчана коми гижысьясöс.
2. Видлалöм художествоа гижöдъяс, налысь содержаниесö.
3. Эпос, драма да лирика костын торъялöм.
4. Велöдöм да велöдан гижöдъяслысь жанрсö.
5. Наизусьт велöдöм текстъяс.
6. Фольклор да литература теорияысь велöдöм понятиеяс, терминъяс.
Велöдчысьяс велаласны:
– гöгöрвоöдны художествоа литература кыдз искусстволысь торъя сикас;
– восьтыны художествоа гижöдлысь медтöдчанаторсö; серпасалун артмöдан öткымын приёмъяслысь тöдчанлунсö;
– лöсьöдны лыддьöмтор йылысь донъялан гижöд;
– видлавны торйöн босьтöм öти кывбур, проза да драма гижöдысь юкöн;
– вöдитчыны велöдчан да отсасян небöгъясöн, кывкудъясöн;
– вöчны автор биография серти электроннöй презентация.
IХ КЛАСС (70 час)
| Темаяс, велöданторлöн сюрöсыс | Велöдчысьлöн удж |
| Коми литература – искусство да велöдан предмет. (1 час) Коми литературалöнсöвман туй да тшупöдъяс, рöдвуж литератураяскöд öтувъялун да наысь торъялöм. | Лыддьыны юöртан, наука стиля текст, тöдмасьны да вöдитчыны литература йылысь справочно-энциклопедическöй небöгъясöн. Видлавны да öткодявны роч да коми литератураысь велöдчан небöгъяс: ичöт да шöр классъяслы дасьтöмаясöс. |
| Важ коми гижöд (2 час) Перымса Степан – медводдза коми гижöдъяс лöсьöдысь, коми кывлысь позянлунъяссö паськöдысь. Важ коми гижан культуралöн христианствокöд йитчöм. Миянöдз воöм гижöдъяс, найöс туялöм. | Лыддьыны юöртан, наука стиля текст. Торйöдны медтöдчанасö, гижны план, тезисъяс; орччöдны план да тезисъяс. Интернет отсöгöн тöдмавны мукöд кывъя гижöд артмöм-чужöм йылысь. |
| «Азбукатö вöчис, школа восьтiс…»: коми поэтъяс Вежа Степан йылысь Юшков Геннадий Анатольевич «Вежа Степан».Коми йöзöс сöвмöдöмынВежа Степанлöн пай. Коми йöзлöн история да талунъя лун. Поэтлöн тыдовтчöм, сылöн видзöдлас да донъялан кыв. Козлов Евгений Валерьянович «Емдiнса вичко лэптöм…».Емдiнын вичко лэптöм. Лоöмторйыслöн символическöй вежöртас. Предание сюжет кывбуралöм. Геройяслöн да авторлöн сьöлöмкылöмъяс, кывбурын налöн тыдовтчöм. Лужиков Александр Михайлович «Пермса Стефанлöн шыпас».Перымса Стефан – коми войтырöс гижöда войтыръяс лыдö пыртысь. Коми йöзлöн аскиа лун йылысь мöвпалöм, поэтлöн майшасяна думъяс. Содтöд лыддьöм: Важ небöг йылысь удмуртъяслöн предание. | Лыддьыны ас кежысь да гораа. Öтлаын мöвпыштны кывбуръяс лыддянног йылысь. Художественнöя лыддьыны кывбура текст. Донъявны öта-мöдлысь лыддьöмсö. Орччöдöмöн видлавны кывбуръяс, восьтыны налысь темасö да вежöртассö. Гöгöрвоöдны поэтъяслысь аслыспöлöс видзöдласъяс, кывбуръяс торъялöмсö да öткодьсö. Тöдмасьны Емдiнса вичко лэптöм йылысь йöзкоста легендаясöн. Орччöдны йöзкост да литература текстъяс, восьтыны йöзкост легенда подув вылын гижöм кывбурлысь аслыспöлöслунсö. |
| Йöзкостса творчество (3 час) Лирика сьыланкыв.Обрядысь торъялöм да обрядкöд йитчытöм сьыланкывъяс, налöн сикасъяс да аслыспöлöслун. Лирика сьыланкыв – коми йöзлöн радейтана жанр, сьыланкывлöн йöз пöвстын паськалöм. Авторскöй сьыланкывъяс. Сьыланкывлöн мог, мортлысь сьöлöм кылöмъяс да судьбасö восьтöм. Коми йöзлöн традицияяс, морттуй да тöждъяс тыдовтчöм. Сьыланкыв чукöртысьяс да туялысьяс. Сьыланкыв чукöръяс. Йöзкост сьыланкывъяс: «Шондiöй, мамöй», «Менам вöлi алöй ленточка».Сьыланкывъяслöн обрядöвöй вужъяс. Монолог форма. Нывдырся да верöссайса олöмлöн серпасъяс. Кывлöн аслыспöлöслун, сьыланног артмöдысь приёмъяс: лыддьöдлöм, уна пöв шуöмъяс. Йöзкост сьыланкывлöн сьöлöм босьтан вын. Йöзкостсаöн лоöм сьыланкывъяс: «Бур батькöд-мамкöд олöм», «Кöкöй, кöкöй».Нывбабалöн шогсьöм-сьылöм. Автора сьыланкывъяслöн йöзкостса творчествоö вуджöм. Йöзкоста поэзиялы лöсялöм. Частушка.Частушка кывлöн вежöртас. Частушкалöн тэчас да коланлун. Частушкаын серам, збыль олöм тыдовтчöм. Содтöд лыддьöм: Финн-угор войтырлöн йöзкост сьыланкывъяс. | Лыддьыны ас кежысь да гораа юöртан да научнöй стиля текст. Вöчны конспект, донъявны öта-мöдлысь конспектъяс. Тöдмасьны сьыланкывъясöн, кывзыны сьыланкывъяс, выразительнöя лыддьыны сьыланкыв текстъяс, сьывны. Видлавны сьыланкыв текстъяс, йитны налысь «коньыдик» кывсö да джуджыд вежöртассö. Донъявны сьыланлысь шыладсö, гöгöрвоöдны текстлысь да шыладлысь öтувъялунсö. Гижöмöн видлавны бöрйöм сьыланкыв, юксьыны ёртъяскöд сьыланкыв йылысь мöвпъясöн. Тöдмавны йöзкостсаöн лоöм авторскöй сьыланкывъяс. Видлавны налысь тэчассö, кывсö, образъяссö, восьтыны йöзкост текстлы матыслунсö. Библиотекаын уджалысь да велöдысь отсöгöн тöдмавны сьыланкыв чукöртысьяс да туялысьяс йылысь, лöсьöдны юöртöмъяс. Вöчны стенд (выставка) сьыланкывъяс чукöртöм да йöзöдöм йылысь. Тöдмавны гортсаяслысь радейтана сьыланкывъяс, вöчны та йылысь классын юöртöм. Чукöртны частушкаяс, гижавны найöс, лöсьöдны частушкаяслысь öтувъя сборник. |
| Автора сьыланкыв (2 час) Попов Серафим Алексеевич «Катшасинъяс».Мелi сьöлöмкылöмъяслöн йитчöм:мортöс радейтöм, чужан муын шудаöн асьтö кылöм, войвыв вöр-валысь лöнь, абу уна рöма мичлунсö казялöм. Строфаяслöн аслыспöлöслун. Шыöдчöмъяс да юалöмъяс. Ванеев Альберт Егорович «Тулысын му вывтi ветлöдлö любов».Мортлöн да вöр-валöн öтвылысь садьмöм, олöм. Поэтлöн сьöлöмкылöмъяс, вöр-ва да йöз дорö шыöдчöмъяс. Рефрен. Юшков Геннадий Анатольевич «Коми муöй». Коми му ыдждöдлöм-сьылöм. Кывбур-сьыланкывлöн йöз пöвстын паськалöм. Йöзкостса сьыланкывкöд йитöдъяс. Содтöд лыддьöм: Щербаков Ф.В., Мальцев А.М., Лодыгин В.Г., Ашальчи Окилöн (удмурт) сьылана кывбуръяс. | Кывзыны велöдысьлысь висьталöмсö сьыланкыв гижысьяс йылысь, вöчны конспект. Кывзыны лыддьöм да сьылöм. Выразительнöя лыддьыны текстъяссö. Велöдны сьыланкывъяссö, сьывны. Видлавны сьыланкыв текстъяс, индыны тема, шöр образъяс, сьыланкыв геройлысь сьöлöмкылöмъяс, найöс восьтан приёмъяс. Орччöдны авторъяслысь да йöзкоста сьыланкывъяс, аддзыны öткодь да матын серпасалан ногъяс. Лöсьöдны статья нога неыджыд гижöд коми сьыланкыв йылысь. |
| ХIХ-öд нэм. Коми литературалöн медводдза воськовъяс (2 час) Г.С. Лыткинлöн, П.Ф. Клочковлöн, И.А. Куратовлöн кывбура гижöдъяс: йöзкоста поэзиякöд йитöд, рочысь да мукöд литератураясысь велöдчöм, йöзöдöмъяс да кипом гижöдъяс. Рочöн гижысьяс, налöн тöдчанлун Коми мулысь да коми мортлысь аслыспöлöслунсö восьтöмын, гижан жанръяс (В.Н. Латкинлöн, М.Ф. Истоминлöн проза гижöдъяс). | Ас кежысь да гораа лыддьыны велöдчан небöгысь гижысьяс йылысь юöртан текстъяс, корсьны да чукöртны справочникъясысь, интернетысь содтöд материал. Тöдмасьны литература гижöдъясöн. Лöсьöдны медводдза гижысьяслöн творчество йылысь юöртан текст. |
| Клочков Пётр Фостирьевич (2 час) П.Ф. Клочковлöн дженьыдик олöм, сьылана творчество. Ф. Забоевалöн П.Ф. Клочковöс казьтылöмъяс. И.А. Куратволöн «Медводдза коми поэтъяс» статьяысь П.Ф. Клочков йылысь юкöн. П.Ф. Клочковлöн сьылана поэзия (бöрйöм серти).Коми да роч йöзкостса сьыланкывъясысь босьтöмторъяс, ас творчество. П.Ф. Клочков кывбур-сьыланкывъяслöн йöз пöвстын олöм. «Асъя кыа водз лэбалö».Нывлöн сьöлöмкылöмъяс, найöс восьтанног. Ывлавыв серпасъяслöн ин да тöдчанлун сьöлöмкылöмъяс содöмын, вежсьöмын. П. Клочков кывбурлöн йöзкостса сьыланкывйысь торъялöмъяс. «Баддьöй тэ, баддьöй».Кывбурлöн тэчас, йöзкостса сьыланкывкöд öткодьторъяс да торъялöмъяс. Психологическöй öтвесьталöм, сылöн тöдчанлун нывлысь сьöлöмкылöмъяс петкöдлöмын. «Паськыд гажа улича».Том йöзлöн радейтчöм. Лирика сьыланкывлы лöсялан сюжет. Йöктöмлы лöсяланторъяс. «Уна нывъяс чукöртчисны». Кывбурлöн тэчас. Уна пöв шуöмъяс да сьыланкывлы лöсялысь мукöд приёмъяс. П.Ф. Клочковлысь кывбурсö да йöзкостса вариантъяс орччöдöм. | Кывзыны велöдысьлысь висьталöм, гижны сы бöрысь конспект. Донъявны öта-мöдлысь конспектъяс. Кывзыны кывбур лыддьöм, дасьтысьны мичаа лыддьыны. Кывзыны да велöдчыны сьывны П.Ф. Клочковлысь сьыланкывъяс. Корсьны колан литература: коми сьыланкыв чукöръяс, сьыланкыв поэтика йылысь статьяяс, мукöд уджъяс. Тöдмасьны наöн (бöрйöм юкöнъясöн). Велöдчыны вöчны библиография öти тема серти («Сьыланкыв йöзкост да авторъяслöн творчествоын»). Донъявны поэтлысь творчествосö кык либö некымын гижöд серти йöзкост сьыланкывъяскöд орччöдöмöн. Вöчны тетрадьö кывкöрталан гижöд. |
| Лыткин Георгий Степанович (2 час) Г.С. Лыткин – литератор, вуджöдчысь, учёнöй (коми да калмык кывъяс туялысь), педагог, велöдчан небöг лöсьöдысь. Г.С. Лыткинлöн олан туй, литератураын да наукаын водзмöстчöмъяс. Коми гижан кыв вöсна тöждысьöм. «Зыряна му Перым епископъяс дырйи»небöг, «Коми войтырöс Кристос нимö пыртысь Вежа Степанлöн олöм-вылöм».Епифаний Премудрöйлöн «Перымса Стефанлöн житие» – Г.С. Лыткин гижöдлöн подув. Стефанлысь олöм да удж донъялöм, Стефанлысь образ лöсьöдысь приёмъяс. Öткодьыс да торъялöмыс Е. Премудрыйлöн да Г. Лыткинлöн гижöдъясын. Г. Лыткин гижöдлöн кыв, авторыслöн могъяс. Содтöд лыддьöм: Г.Е. Верещагинлöн очеркъяс. | Лыддьыны велöдчан небöгысь гижысь олöм да творчество йылысь юöртан текст. Корсьны содтöд материал интернетысь, библиотекаысь. Лöсьöдны библиография. Дасьтыны да вöчны доклад гижысь олöм да уджъяс йылысь. Öтлаын видлавны «Зыряна му Перым епископъяс дырйи» небöг: тöдмавны сылысь йöзöдан кадсö, сюрöссö, лыдььыны юкöнъяс. Донъявны Г.С. Лыткинлысь уджсö. Лыдььыны Г.С. Лыткинлысь аслыспöлöс гижöд. Висьтавны ас кывйöн гижöдсö. Тöдмавны житие жанр аслыспöлöслун йылысь. Орччöдны роч да коми текстъяс сюжет да кыв боксянь (юкöнъяс). Гöгöрвоöдны, авторъяслысь могъяссö, орччöдны найöс. |
| Куратов Иван Алексеевич (7 час) И.А. Куратов – поэт, ученöй, просветитель. И.А. Куратовлöн олöм да творчество. Гижöдъяссö аддзöм, йöзöдöм, туялöм. И.А. Куратовлысь творчество йöзöдысьяс да туялысьяс. «Сьылан меям, сьылан».Коми поэзия йылысь мöвпалöм. Поэтöн ассьыс «сьылансö» донъялöм, асьсö медводдза поэтöн кылöм. Поэтлöн öткалун. Сьыланлöн ловъялун, ичöт пикöд орччöдöм. «Сампсон».Самсон йылысь Библияса легенда выльмöдöм. Енбиа мортöс Самсонкöд öткодялöм. Енбиа морт да сiйöс öтдортысь-бырöдысь йöзкотыр. Роч да мукöд литератураясын Самсон образ дорö шыöдчöмъяс. Самсон йылысь сюжетлöн аллегория нога вежöртас. «Ой, олöм, олöм».Муюгыдлöн помтöм олöм да мортлöн дженьыд нэм. Символ вежöртаса образъяс. Олöмсö аттьöалöм, шог мöвпъяс венöм. «Öтпыр зэв мем дзугыль лоис…».Лирика герой олöмын дзугыль здукъяс да найöс венöм. Строфа сюрöсын шог сьöлöмкылöмлöн топыда зэлалöм да виччысьтöг разьсьöм. Геройлöн ирония. «Пемыд».Аллегоря ногöн олöм кылöмсö поэтöн восьтöм. Поэтлысь мöвпсö да сьöлöмкылöмъяссö восьтöмын паныд сувтöдöмъяслöн тöдчанлун. Кывбур образъяслöн Библия образъяскöд йитчöм. «Муса ныланöй, мича аканьöй».Кывбур геройлöн этш.Гöтрасьöм вылö коми зонлöн видзöдлас. Радейтана мортлысь олöмсö шудаöн вöчны кöсйöм. Том зонлысь пöсь сьöлöмсö, киподтуйсö авторöн поэтизируйтöм. Кывбурлöн йöзкостса поэзия дорö матыслун. Содтöд лыддьöм: «Брамин кулан водзвылын», «Гуговлöн (Кутшöм коми виршъяс)». Посни кывбуръясысь: «Висьöм», «Мыж», «Эг лöсявлö», «Кор ме вöлi кык арöса …», «Печора»; Ашальчи Оки (удмурт) «Юалiн менсьым…». | Лыддьыны велöдчан небöгысь гижысь олöм да творчество йылысь юöртан текст. Лöсьöдны И.А. Куратов творчество йылысь выставка, презентация (кывбур чукöръяс, сылысь творчество туялöмъяс, И.А. Куратовлы сиöм серпасъяс, мукöд уджъяс). Тöдмасьны И.А. Куратов небöгъясöн, кытчö чукöртöма сылысь став гижöдсö (собрание сочинений нога небöгъяс). Видлавны татшöм небöглысь аслыспöлöслунсö. Тöдмавны, нöшта кодлöн коми гижысь пöвстысь эм «öтувтöм гижöд чукöр». Тöдмасьны поэтлысь творчествосö йöзöдан историяöн, вöчны та йылысь гижан удж. Ас кежысь лыддьыны кывбуръяс. Словарьяс серти восьтыны тöдтöм кывъяслысь вежöртассö. Дасьтысьны да выразительнöя (художественнöя) лыддьыны к |