Имам Абу Гьамид аль-Гъазали
ПАК ГЬАДИСАЙРАЙ КЪАЧУНВАЙ
НАСИГЬАТРИН КIВАТIАЛ
Махачкала 2005
Имам Абу Гьамид аль-Гъазали
ПАК ГЬАДИСАЙРАЙ КЪАЧУНВАЙ
НАСИГЬАТРИН КIВАТIАЛ
Махачкала 2005
ББК 86.39
А-56 (лезг.)
ДУМД-дин редакционно-издательский советдин къарардал асаслу яз чапдай акъудзава
Имам Абу Гьамид аль-Гъазали. Пак гьадисайрай къачунвай насигьатрин кIватIал. Араб чIалай таржума авурди Абдулмуталибов Ш.Г. Махачкъала: ДУМД-дин ислам марифат авунин отдел, 2005. 60 ч.
Имам Абу Хамид аль-Газали. Сборник проповедей из Священных хадисов. Перевод с арабского Абдулмуталибова Ш.Г. Махачкала: Отдел исламского просвещения ДУМД, 2005. 60 с.
КIелзавайбурун фикирдиз ЦIийихуьруьн мискIиндин имам Шамсудин-гьажи Абдулмуталибова тамамарнавай мусурманрин машгьур ва чIехи алим Абу Гьамид аль-Гъазалидин «Пак гьадисайрай къачунвай насигьатрин кIватIал» ктабдин таржума теклифзава.
Лезги чIалал сад лагьай сеферда акъатзавай и ктаб кIелчийрин гегьенш къатариз талукь я. Ктабди кIелзавайбуруз диндин месэлаяр аннамишунин карда еке мумкинвилер гуда.
| © Ш.Г Абдулмуталибов, 2005 |
| © ДУМД, 2005 |
Мергьяматлу ва Регьимлу Аллагьдин тIварцIихъай
Сифте гаф
Алай вахтунда гзаф инсанар анжах и дуньядин крарал машгъул хьана. Абур и фана, куьтягь жедай дуьньядин уьмуьр патал, адан манадиз, гьикъикъивилиз ва къиметлувилиз фикир тагуз, кат-калтугунрин гуьгъуьна гьатнава. И кар себеб яз, ахьтин инсанар неинки куьтягь тежедай уьмуьрдизни эхиратдиз гьазур тушиз амукьзава, гьакIни бес кьадардин хийирдин крар гвачиз и дуьньядилай физва. И жуьредин татугай гьалара чун гьат тавун патал Аллагь-Таалади чаз багъишай уьмуьр Адан эмиррив ва насигьатрив кьадайвал кечирмишун лазим я.
Гьакъикъатда, Аллагьдихъ инанмиш тир инсанрин рикIериз, иманлуйриз хъсан насигьатри еке таъсир ийидайдал са шакни алач. Гьаниз килигна Мугьаммад Пайгъамбардини (Саллаллагьу Алейгьи ва Саллам – гележегда «с.а.с.») и месэладиз еке фикир ганвай. Адан асгьаби (женгинин юлдаш) аль-`Ибрад бин Сарийади (Аллагь вичелай рази хьуй – куьрелди «а.в.р.хь.») лагьанай: «Са сеферда Аллагьдин Векилди (с.а.с.) гузвай насигьатди чи рикIерик кичI кутуна ва чун вилерай накъвар къведай гьалдиз гъана. Чна эвер гана: «Я Аллагьдин Илчи (Расул)! Вуна лагьай гафар сагърай лагьана хъфизвайдан эвер гуниз ухшар я. ГьакI хьайила, чаз мадни са насигьат це ман!» Ада жаваб гана: «Ингье квез зи насигьат – Зурба ва Къудратлу Аллагьикай кичIе хьухь!»
Чна умудзава, мусурманрин машгьур, чIехи алим, арифдар, Исламдин делил тир Абу Гьамид аль-Гъазалидин[1] (Аллагьдин регьимдик хьуй вич – «а.р.хь.в.») «Гьадис-уль-къудси»-дай[2] кIватIнавай агъадихъ гузвай насигьатри рикIин сидкьидай Аллагьдикай кичIе хьуниз, Адаз ибадат авуниз куьмекда ва эверда. Идалай гъейри, гьар са фагьум-фикир авай инсандиз Виридалайни ЧIехи тир Аллагьди эвер гузвай и насигьатри уьмуьрдин гьакъикъивилин гъавурда тамамдиз ва дериндай гьатуниз мумкинвал гудайдакни чна гьакIни умуд кутазва.
Инал гузвай насигьатри, са шакни алачиз, иманлуйриз еке таъсир ийида ва абур Аллагь-Тааладин мужизатрикай, лишанрикай фикир авуниз мажбурда. Идахъ галаз санал насигьатри авур крарай жуван гьахъ-гьисаб, гьерекатрал аявал авун истемишда, гьакIни кьиникьиз ва атIа, куьтягь тежедай дуьньяда инсандин кьилел вуч къведатIа, гьадаз гьазур хьуниз фикир гуз тада.
И жигьетдай, аль-Гъазалидин ктабдиз насигьатрин энциклопедия лагьайтIани жеда.
Къуй чаз Аллагьди Вичин эвер гунрин гъавурда дуьз акьуниз ва абурун геле аваз финиз куьмекрай!
Амин!
1-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Вич рекьидайди чиз, амма шад тир касдал Зун тажуб я; гьахъ-гьисаб хабар кьадайди чиз, девлет кIватIзавайдал Зун тажуб я; сур вичел вил алаз акъвазнавайдахъ инанмиш яз, вич хъуьрезвайдал Зун тажуб я. Дувандин югъ алукьдайдахъ инанмиш яз, вичиз са куьникайни къайгъу авачирдални, и дуьньядин уьмуьр фад куьтягь жедайдахъ инанмиш яз, вич секиндиз акъвазнавайдални Зун тажуб я. Илим мецел алай, амма рикIе авачир; винелай вич михьиз, целди чуьхуьз, амма рикIни руьгь михьи тушир инсандални Зун тажуб я. Маса инсанрин нукьсанар жагъуриз, вичин руьгьдин нукьсанар таквазвайдални ва гьакъикъатда Виридалайни Виниз тир Аллагь вичиз тамашзавайди чиз, амма Адаз муьтIуьгъ тежезвайдални, Вич саддиз рекьидайди, суруз текдиз фидайди ва гьахъ-гьисаб вичи кьилди гудайди чиз, инсанрин арада шадвал жагъурзавай касдални Зун тажуб я.
Дугъридани, Залай гъейри маса аллагьар авач, Мугьаммад (с.а.с.) Зи лукIни я, илчини».
2-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Куьн ва амай вири затIар За яратмишуни Зун Сад тирди субутарзава ва тестикьарзава. Вири затIар халкь ийидайла, Заз куьмекчи хьанач. Мугьаммад (с.а.с.) Зи лукI ва илчи я. За квез кхьенвайдал вуж рази туштIа, Зи имтигьанар ни кьабулзавачтIа, Зи регьимдиз ни чухсагъул лугьузвачтIа ва За гайидал вуж рази туштIа, къуй ада маса аллагьдиз къулугъ авурай, эгер ам Заз а краррай барабар ятIа.
И дуьньядин уьмуьрдин татугайвилерал вуж сефил ятIа, ам Залай нарази тирдай я. Кьилел къвезвай балайрилай вуж нарази ятIа, ам Залай арза ийизвайди хьиз я. Вуж девлетудан патав фена, адан вилик, хазинадиз килигна вич алчахарайтIа, адан имандин пудай кьве пай квахьда.
Вуж, мукьвади кьейила, умундаказ муьтIуьгъ жезвачтIа (мет-кьил гатаз, чIарар чухваз ва икI мад аватIа), ни вичиз сабур, теселли гузвачтIа, ам, жида (яракь) къачуна, Захъ галаз дяведиз экъечIзавайдаз ухшар я.
Сурал экъечIнавай набататдилай хел ни хайитIа[3], ам Зи Кябедин варар вичин гъилералди чукIурайдаз ухшар я.
Ни недай суьрсет къазанмишзавай жуьредиз (гьалалдиз ва я гьарамдиз) фикир гузвачтIа, ада, За вич гьи варарай Жегьеннемдиз ракъурдатIани, фикир ийизвач.
Ни диндин къанунри истемишзавайвал хъсанвилер артухарзавачтIа, ада вич еке харжара твада, адаз чIехи зарарарни зиянар жеда. Ни и кIвалах кьиле тухузватIа, ада еке багъишар къачуда, адаз кьиникьикайни менфят хкатда.
Вичихъ авай чирвилериз килигна вич дуьз тухузвайдаз Виридалайни Виниз тир Аллагьди вичиз хабарни авачир чирвилер гуда.
Ни вич умудрив секинарзавайтIа, адан крар рикIин сидкьидинбур жедач».
3-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! ТIимилдал рази хьухь – вун са куьнихъни муьгьтеж жедач, жувак квай пехилвал хкуд – вун архайин жеда, къадагъа тирдавай яргъа хьухь – ви иман гьикъикъиди жеда. Вуж гъибетдивай, шикетдикай яргъа хьайитIа, адаз Зи патай кIанивал ачух жеда; вуж бегьемсуз инсанривай яргъа хьайитIа, ам, гьабур себеб яз, кьилел къвезвай бедбахтвилерикай къутармиш жеда. ТIимил рахазвайдаз акьалтIай дережадин акьул ава, тIимилдал разиди Виридалайни Виниз тир Аллагьдал умудлу яз жеда.
Эй Адаман хва! Вун ви чирвилерин геле аваз физвач, амма вуна чирвилер гьикI къачуда, ваз абур течирла?
Эй Адаман хва! И дуьньяда вуна акI зегьмет чIугвазва хьи, пака вун рекьин тийидайди хьиз; вуна акI девлет кIватIзава хьи, вун гьамиша яшамиш жедайди хьиз.
Эй дуьньядин мал (шей, няметар)! Вахъ къаних тир, вахъ тамарзлу тир инсандивай яргъа хьухь, вакай катзавайдав мукьув хьухь ва ваз тамашзавайдаз хуш хьухь!»
4-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Дуьньядин шей патал хажалат чIугвазвайди Аллагьдивай яргъа жеда. И дуьньяда адал анжах азабар акьалтда, атIа дуьньяда – анжах четинвилер (юргъунвилер). Виридалайни Виниз тир Аллагьди адан рикIик гьич садрани хкат тийидай къалабулух кутада; вичикай гьич садрани азад тежедай къайгъударвал кутада; гьич куьтягь тежедай муьгьтежвал, игьтияжвал кутада; умудрини адак гьамиша гъалаба кутада.
Эй Адаман хва! Югъ-къандивай ви умуьр куьруь жезва, амма и кар вуна кьатIузвач. Гьар юкъуз За ваз ризкьи гузва, амма вуна Заз гьямд, шукур ийизвач, Зи тариф ийизвач, тIимилдал вун рази жезвач, гзафдал ви нефс ацIузвач.
Эй Адаман хва! Са югъни авач хьи, За ви кьадар-кьисмет тайин тийизвай; са йифни авач хьи, вуна авур чIуру крар малаикри Зал ахгакьар тийизвай. Вуна За тайинарнавай ва я ганвай няметар незватIани, вун Заз муьтIуьгъ жезвач. Амма вуна Заз эверайла, За ваз жаваб гузва, Ви гьарайдиз Зун къвезва, За ийизвай хъсанвилер вал агакьзава, вуна ийизвай пис крар Зал агакьзава. Ви Къайгъударчи, Къаюм гьакьван хъсанди я, амма Зи лукI гьакьван писди я. За ваз гузвайбур вуна чунуьхзаватIани, За ви чIуру крар са-сад кIевзава. Вуна ийизвай крарикай Заз регъуь жезва, амма Закай ваз регъуь жезвач. Вуна Зун рикIелай алудзава, масадбур рикIел гъизва ва абуруз икрам ийизва. Ваз инсанрихъай кичIе я, амма Захъай кичIезвач; ваз вун инсанриз такIан хьуникай кичIезва, амма Зи Ажугъдикай кичIезвач».
5-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Вун къайгъусузвилер ийизвайбурукай, тахсир хиве кьуна, амма гъил къачун тIалаб тийиззвайбурукай, туба авуникай къайгъу авачирбурукай, жува хийирдин крар тавунмаз, кьадардилай артух умудар ийизвайбурукай, хъсан крар тийиз Гьамишалугъ (хъсан) уьмуьр (Эхират) кIанзавайбурукай, ибадатзавайбурун (абидрин) гафар сиве аваз, кьве чин алайбурукай, мунафикьрин амалар ийизвайбурукай жемир!
Гузвайдал ам рази жезвач, магьрум авурла (са квекай ятIани), адан сабур квахьзава, кьарай атIузва. Ада хъсан крар авуниз эверзава, амма вичи абур кьилиз акъудзавач, пис крар къадагъа ийизва, амма вич абурувай яргъа жезвач. Адаз хъсан инсанар хуш я, амма вич абурукай туш, адаз кьве чин алайбур, мунафикьар пис такIан яз, амма вич абурукай сад жезва. Ада вичи тийизвайди, масабуруз ая лугьузва ва вичиз эмир тавурди ийизва, ада масадавай хиве кьурди кьилиз акъудун истемишзава, амма вичи ам тамамарзавач.
Эй Адаман хва! Гьич са цIийи югъни авач хьи (вун къекъвезвай) чили вахъ экъвена ихьтин гафар лугьун тийизвай: «Эй Адаман хва! Вун зи винелай къекъвезва, эхирдай вун зи накьварик ярх жеда, ана кучудда; зи винел вуна гунагь крар ийизва, зи накьварик вун азабрик жеда; зи винел вун хъуьреда, шадвал ийиз жеда, зи накьварик вун шехьда; зи винел вуна лезет хкудда, зи накьварик вун хажалатдик жеда; зи далудал вуна эменни кIватIда, зи накьварик вуна ам гьикI кIватIнатIа лугьуда; зи винел вуна гьарам неда, зи накьварик вун шарари неда; зи винел вуна фитнеяр ийида, зи накьварик ваз жаза гуда; зи винел вуна шадвилерда, зи накьварик вун гьелек жеда; зи винел вун экуьвилик, нурарик къекъведа, зи накьварик вун мичIивиле жеда; зи винел вун маса инсанрихъ галаз санал жеда, зи накьварик вун текдиз къведа.
Эй Адаман хва! Зун гьарай-эвердин, къалабулухрин чка я, зун суал ийидай чка я, зун хелветдин, мичIивилин макан я, зун гъуьлягъар ва акьрабар яшамиш жезвай чка я. Вуна зун барбатIмир, чкIуриз алахъмир, акси яз, жув паталди безетмиша».
6-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! За куьн – куь кьадар гзаф хьун патал халкьнавайди туш, ялгъуз тирла, квел шад хьун патал халкьнавайди туш, квевай са гьи кардай ятIани зайифвиляй куьмек кIанз халкьнавайди туш, квекай хийир хкудун (къачун) ва зарардикай хуьн патал халкьнавайди туш. Акси яз, За куьн гьамишанда заз ибадат авун патал[4], Заз чухсагъул лугьуз, шукур гъиз, гьямд ийиз, йифди-югъди Зи тариф авун патал халкьнавайди я. Эгер куьне, куь вилик хьайи ва гуьгъуьнлай жезмай вири чинеррини инсанри, гъвечIибуруни чIехибуру, азадбуруни аслубуру – вирибуру, санал кIватI хьана, Заз къуллугъ авуртIани, идалди Зи Пачагълугъвал са зеррени артух жедач.
РикIин сидкьидай алахъзавайди, гьакъикъатда ам вич патал алахъзавайди я. Са шакни алач хьи, Аллагь и дуьньядихъ муьгьтеж туш.
Эй Адаман хва! Вуна масабурун рикI гьикI тIарайтIа, ви рикIни гьакI тIар хъийида, вун масабурув гьикI эгечIайтIа, вавни гьакI эгечIда».
7-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Эй пулунин (динарринни диргьемрин) лукIар! И пулар За куьн патал яратмишна – куьне абурун куьмекдалди Зи няметар тIуьн патал, абурун куьмекдалди куьне За гузвай партал алукIун патал ва идалди Заз ибадат авун патал, Зи тариф авун патал, Зун нурламишун патал. Куьне, лагьайтIа, Зи Ктаб (Къуръан), гъиле кьуна, къерехдив гадарзава (ана къалурнавайвал ийизвач). Куьне пулар (динарарни дирхемар) вине кьазва, пулуниз икрам ийизва. Куьне Зи кIвалерилай (мискIинрилай) куь кIвалер гзаф хъсандиз безетмишзава ва кьакьанарзава. Куьн хъсанбурукай туш, куьн азад туш, куьн дуьньядин шейэрин лукIар я.
Квехъ галаз гуьруьш хьун – винелай лаз, киреж яна, къецепатай гуьрчег аквазвай, амма къене пад угъраш ва мурдар тир сурарихъ галаз гуьруьш хьуниз ухшар я. Гьа икI, куьне куьн, инсанриз хъсан къалуриз, ширин рахунаралдини гуьрчег амалралди кIанариз алахъзава ва идалди куь къван хьтин къайи рикIералдини кьацIай руьгьералди абурувай яргъа жезва.
Эй Адаман хва! Жуван крар рикIин сидкьидай ая ва Завай тIалаба! Дугъриданни, За ваз тIалабзавайдаз гудайдалай гзаф гуда».
8-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! За куьн гьакI, вуч кIандатIани хьуй лагьана халкьнавайди туш, Зун дикъетсузди туш, Заз квекай вири чизва. Зун рази хьун патал куьне сабурлувал техвенамаз, За квез Заз авайбурукай гьич садрани са шейни гудач. Заз яб гунин, Заз муьтIуьгъ хьунин карда сабурлувал къалурун, квез Заз яб тагунин карда сабурлувал хьунилай регьят я. Квез, Завай гъил къачун ва жегьеннемдин азабрикай хуьн тIалабдалди, гунагь крар тавун регьят я. Квез, атIа дуьньяда азабрик жедалди, и дуьньядал азабрик хьун регьят я.
Эй Адаман хва! За гьакъикъи рекье тунвайбуралай гъейри, куьн вири рекьелай алатнавайбур я. За пис крар авуникай хвейибуралай гъейри, куьн вири писвал ийизвайбур я. Куьне пис крар тур, тахсирар хиве кьуна, Заз туба ая, квелай За гъил къачуда. Куьне куь рикIин сир, Низ ам сир туштIа, ачухмир».
9-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! За халкьнавай затIарал лянет гъимир (агьарар ийимир, абур негь ийимир), вучиз лагьайтIа лянет (агьарар) элкъвена квехъ галукьда.
Эй Адаман хва! Цавар (За кхьейвал) са дестекни квачиз анжах Зи са тIварцIелди акъвазнава, куь рикIер лагьайтIа, гьатта Зи Ктабдай агъзур насигьат гъайитIани, гьич дуьз хъижезвач.
Эй инсанар! Къван це гьикI хъуьтуьл жезвачтIа, куь къван хьанвай рикIерни насигьатри хъуьтуьларзавач.
Эй Адаман хва! Квевай куьн Виридалайни ЧIехидан лукIар я лагьана гьикI шагьидвал ийиз жеда, Адаз муьтIуьгъ тежедайла. Квевай кьиникь гьакъикъатда гьардан кьилел къвезвайди я лугьуз гьикI тестикьариз жеда, квез ам гзаф такIан тирла. Куьне квез чин тийир, мецел атай гафар лугьузва ва абур гунагь авачир са гъвечIи кар яз гьисабзава. Гьа са вахтунда им Аллагьдин вилик зурба гунагь кар я».
10-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй инсанар! Квез куь Халикьдилай рикIер сагъардай дарман (ва квехъ галукьнавай имансузвилин тIал сагъар хъийидай)[5] насигьат (Къуръан) атанва. Вучиз куьне анжах квез хъсанвал ийизавайдаз хъсанвал ийизва, вучиз куьн анжах квехъ галаз хъсан эгечIзавайбурухъ галаз хъсан эгечIзава? Вучиз куьн анжах квехъ галаз рахазвайбурухъ галаз рахазва? Вучиз куьне тIуьн анжах квез тIуьн гузвайбуруз гузва? Вучиз куьне анжах квез гьуьрмет ийизвайбуруз гьуьрметзава?
Квекай гьич садни я масадалай артух, я вине авайди туш. Дугъриданни, муъминар Аллагьдихъ ва Адан Илчидихъ инанмиш хьанвайбур я, абур хийирдин крар ийизвайбур я, чпиз зиян гайибурузни, писвал авурбурузни абуру хъсанвал ийизва, чпихъ галаз мукьвавилин рафтарвилер атIанвайбурухъни абур мукьвавилин араяр хуьз ава, абур чеб гьар са кардай магьрум авурбуралайни инкар авурбурулай гъил къачудайбур я, абур чеб маса гайибурални ихтибар гъидайбур я, абур чпихъ галаз вири жуьредин алакъаяр атIанвайбурухъ галазни рахадайбур я, абур чеб алчахарнавайбурузни гьуьрмет ийидайбур я. Дугъриданни, квекай вири чизвайди Зун я».
11-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй инсанар! Дугъриданни, и дуьнья кIвал авачирбуруз утагъ я ва кесибриз девлет я. Дуьньядин мал кIватIзавайди акьулсузди я, адал шадвалзавайди гъавурда авачир, гъафил кас я, ам кIватIиз чалишмиш жезвайди Аллагьдихъ далу акал тийизвайди я, адан къизгъин гьевес жагъурзавайди вичихъ чирвал авачирди я. Куьруь вахтунин Регьим ва куьтягь жезвай уьмуьр низ кIан ятIа, ам вичиз гуж ийизвайди ва вичин Халикь саймиш тийизвайди я. Адан рикIелай атIа дуьньядин уьмуьр фенва ва и дуьньядин уьмуьрди ам ягъалмишарнава, ада ачухдиз ва чинеба гунагь крар авунва. «Гьакъикъатда, гунагь крар ийизвайбуру АтIа дуьньяда чпи авур крарай жаза къачуда»[6].
Эй Адаман хва! Зи эмирар кьиле твах ва Зи шариатдив кьадай крар ая. АтIа дуьньяда багъишар къачун патал хийирдин крар ая, вучиз лагьайтIа Заз инсандивай гьич кьатIиз тежедай, куь вилериз такур, япариз ван тахьай шейэр ава. Зи хазина гьич куьтягьни жедач, тIимилни жедач. Зун Вири гудайди ва Виридалайни гъил ачухди я».
12-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Квез За багъишай Регьим рикIел хуьх, куьне Заз хиве кьур крар кьилиз акъуд; За, лагьайтIа, хиве кьурди кьилиз акъудда, анжах Закай кичIе хьухь!
Рехъ чидай кас галачиз фидайла, рекьелай гьикI алатдатIа, гьикI дуьз рехъ жагъидачтIа, гьакI хъсан крар тавурдазни Женнетдиз фидай рехъ жагъидач (гьа хъсан амалри вун Женнетиз рекье твада).
Зегьмет галачиз, галатун тахьана девлет гьикI кIватIиз жедачтIа, гьакI куьнни, яргъалди сабурлудаказ Заз ибадат тавуртIа, Женнетдиз фидач.
Сунна вилив хвена куьн Аллагьдив мукьва хьухь, кесибрин игьтияжар кьилиз акъудиз Зи майилвал жагъура, алимар авай межлисра иштиракиз Зи Регьимдик экечIиз кIан хьухь, гьакъикъатда, абур гьамиша зи Регьимдик квайбур я.
Аллагь-Таалади лагьана: «Я Муса, вуна яб це ва, За вуч лугьузватIа, гьадаз муьтIуьгъ хьухь. Гьакъикъатда, вуж такабурлувилелди кесибдив эгечIзаватIа, гьам За Дувандин юкъуз са гъвечIи цвекрен кIалубда къарагъар хъийида, вуж ислягьвилелди эгечIайтIа, ам За и ва атIа дуьньяда гьуьндуьр дережадиз акъудда. Кесибдин сирер ачухзавайди За Дувандин юкъуз, вичин сирер ачухна, къарагъар хъийида. Кесиб алчахарун Захъ галаз дяведиз экъечIай мисал я, Захъ инанмиш тирбурун гъил и ва атIа дуьньяда малаикри кьада».
13-лагьай насигьат
Виридалайни ЧIехи тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Гьевесрин гару ва (нефсиниз кIан хьайи) къариб (кьезил) мурадри гьикьван гзаф чирагъар хкадарнатIа килиг, кьуру дамахри, фурсари гьикьван инсанар чIурнатIа килиг, девлетди рекьяй акъуднавай гьикьван девлетлуяр аватIа килиг, кесибвили чIурай гьикьван гзаф кесибар аватIа килиг! Гьикьван гзаф авамар ава – авамвили чIурай, гьикьван гзаф алимар ава – чирвилери чIурай, гьикьван сагъбур ава – хъсан кефийри, дамах-чагъвили чIурай. Эгер ибадат ийизвай яшлубур, Аллагьдиз муьтIуьгъ тир жегьилар, хурухъ галай аялар ва чIурара авай гьайванар авачиртIа, са шакни алачиз, За куь кьилел алай цав ракьунди, чуьл баябанди ва чиликай руьхъ ийидай, За квез цаварилай са стIални марф ракъурдачир, чилин винел са шейни экъечI тийидайвал ийидай ва гзаф кьадардин азиятар ракъурдай».
Лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Куьн Захъ гьикьван муьгьтежзаватIа, гьакьван кьадардин Зав мукьва жез чалишмиш хьухь. Жегьеннемдин цIун азиятар эхдай къуват ва сабур квехъ амай кьван кьадардин (вахтунда) Захъ яб гумир. Куь яргъал фенвай уьмуьрдиз, геж жезвай ажалдиз, квев вуганвай ризкьидиз, несибдиз ва чинебан гунагьриз килигмир. «Адалай гъейри, вири халкьнавай затIар рекьида, эхиримжи къарар Адав гва ва Адан патав куьн хуькведа»[7].
15-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Эгер куьн имандал кIеви хьайитIа, куь крар, иви ва беден михьи жеда; эгер куь иман зайифди хьайитIа, куь крар, иви ва беден чIур жеда. Куьн вич кудай ва халкьариз экв гудай чирагъдиз ухшар жемир, и дуьньядин девлет кIан хьун жуван рикIяй акъуд. Дугъриданни, За гьич садрани гьа са рикIе садхьиз Зун ва дуьньядин хазина кIан хьун къабулдач. Дуьньядин мал-девлет кIватIун патал уртабаб (юкьван жуьре) хьухь, гьакъикъатда, ам фадлай пайнава. Къаних кас бахтсузди я, мутIлакь кас туьмбуьгь алайди жеда. Абур Аллагьдин регьимдик гьамиша жедач; дуьньядин мал патал дериндай хажалат чIугун – им еке бахтсузвал я, ризкьидин вахт фадлай малум я, уьмуьрдин эхир – гьакъикъат я, виридалайни чIехи камаллувал – Аллагьдиз муьтIуьгъ хьун я, зурба тир девлет – тIимилдал рази хьун я, акьалтIай хъсан суьрсет – Аллагьдикай кичIе хьун я, рикIел къвезвайдакай виридалайни хъсанди – дериндай тир инанмишвал я, квез ганвайбурукай виридалайни хъсанди – сагъламвал я».
16-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй, Куьн, иманлуяр! Вучиз куьне тийизвайди масадбуруз ая лугьузва? Куьн гьикьван гзаф рахадайди я ва гьа куьне лугьузвай гафариз вучиз куьн акси жезва? Куьне гьикьван гзаф къадагъаяр эцигзава, гьа са вахтунда абурукай куьне куьн хуьн тийидайла. Куьне масадбуруз гьикьван гзаф буйругъар гуда, абур куьне кьилиз акъуд тийидайла. Куьне гьикьван гзаф кIватIда, абур куьне нен тейидайла? Югъ-къандавай, йисалай-йисуз гьикьван гагьда куьне туба авун, гъил къачун кьулухъ язава. Ахпа квез муьгьлет гудач.
Квез кьиникьикай къутармиш жедай мумкинвал авани? Я тахьайтIа квев Жегьеннемдикай хуьдай гьахълу делилар гвани? Квехъ Женнетдиз фида лагьана умуд ийидай делилар авани? Мергьяматлуданни куь арада Ам квехъ галаз мергьямятлу, регьимлу жеда лугьузвай икьрар авани?
Регьимди ва Багъишри куьн чIурна ва куьн лавгъайриз элкъуьрна, яргъалди яшамиш жеда лугьудай умудрини куьн алцурарна. Куь чандин сагъламвиликай ва туькIвей крарикай менфят къачу, квез амай йикъар тIимил я, квехъ амай нефесар вири гьисабнава, куь ихтиярда амай вахтуникайни менфят къачу, ам дуьз ишлемишиз алахъ.
Эй Адаман хва! Вуна пис крар ийизва, гьа са вахтунда югъ-къандивай ви уьмуьр барбатI жезва, дидедин бедендикай хкатай йикъалай башламишна, югъ-къандивай, вун суруз гьахьуниз мукьва жезва, та гьаниз гьахьдалди.
Эй Адаман хва! И дуьньяда вуна жув тухузвай къайда – гьар сеферда виртIедиз аватайла, ана акIизвай тIветIрез ухшар я. Вунни гьакI я. Вун масабур патал кузвай кIарасриз ухшар жемир!»
17-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Жув За эмир авур къайдада твах ва За къадагъа (авунвай) эцигнавай шейэрикай яргъа хьухь! Вуна гьакI авуртIа, За ви тIвар гьамиша (инсанрин рикIера) амукьдайвал ийида. Зун гьамиша яшамиш жедайди ва рекьин тийидайди я. За са шейиниз, са квез хьайитIани «хьухь» лагьайла, ам гьакI женни ийизвайди я.
Эй Адаман хва! Ви гафар гуьрчегбур яз крар лайихсузбур хьайтIа, вун кьве чин алайбурун кьил я. Ви акунар хуш къведайбур яз руьгь алчахди яз хьайитIа, вун виридакай умуд атIанавай кьейибурукай сад я. «Абуру чпивай Аллагь алдатмишариз ва алцурариз жезвайди хьиз фикирзава, гьа са вахтунда Адаз абурукай хабар ава. Абуру анжах чпи-чеб алцурарзавайди я, и кIвалах абуруз аквазвач»[8].
Эй Адаман хва! Женнетдиз анжах Зи Къудратлувилиз умунлу ва муьтIуьгъ тирди, гьар йикъуз Заз икрам ийизвайди ва Зун патал кьезил ва я ашер гьевесрикай жув хуьзвайди, абур кьулухъ чIугвазвайди – фида. За чаради динжарзава, кесибдан игьтияжар таъминарзава ва етим вини дережадиз акъудзава. Зун адаз мергьяматлу, регьимлу бубадилай артух жеда, зун хенде папариз абурун язух чIугвадай, абурухъ рикI кудай, абуруз хуш ва зериф гъуьлерилай артух жеда. Ихьтин сифетар нихъ ава!? За адан дуьаяр кьабулда, Заз эвер гайи вахтунда, За адаз жаваб гуда; эгер Завай тIалабайтIа, За адаз вири гуда».
18-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Вуна Залай арза, Заз ухшар тир (зун хьтин) садни авачирла, низ ийизва? Вуна арза низ авун герек я? Гьикьван гагьда ви рикIелай Зун алатнаваз жеда? Гьа са вахтунда За а кар квевай истемишзавач. Гьикьван гагьда куьне Зун инкар ийида, гьа са вахтунда Зи лукIариз За садрани гужар, зулумар тийизвайла? Гьикьван гагьда вун Зи Регьимдиз къимет тагуз, чухсагъул талгьуз жеда? Гьикьван вахтунда вуна Зи Ктаб саймиш тийиз жеда? Гьа са вахтунда ви кIулаз За залан пар язавач, квез гужар ийизвач. Зун паталди гьикьван вахтунда ви рикI къван хьиз жеда? Гьикьван вахтунда вун, Залай гъейри ваз маса халикь тахьайла, Зун кьабул тийиз жеда?
Куьн кефсуз хьайила, залай гъейри гьи жерягьди, лукьманди куьн сагъар хъийида? Куьне Заз арза ийизва, гьа са вахтунда За кхьенвай кьадар-кьисметдал, дегиш тежезвай къарардал куьн ажугъламиш жезва. Квелай гъил къачун себеб яз, За бул марфар ракъурзава, куьне лагьайтIа марфар са гьи ятIани гъетре ракъурнавайди я лугьузва. Зун инкар авуна, куьн са гьихьтин ятIани гъетрехъ инанмиш хьанва. Зун квез герек тир, тайин тир, лазим тир, бес кьадардин Регьим (марф) ракъурзавайди я.
Квекай садаз пуд юкъуз бес жедай суьрсет гайила, ада лугьузва: «Заз писзава, заз хъсан туш». Им За ганвай Регьимдиз чухсагъул талгьун я. Вичин эменнидалай закат ни гузвачтIа, ам Зи Ктаб саймиш тавурдай жезва. КапI ийидай вахт алукьнавайди чир хьайила, купIуниз вахт жагъур тийизвайди, гьакъикъатда, Зун рикIелай алатнавайди я».
19-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Эх ва сабурлу хьухь, гьа вахтунда За вун виниз хкажда. Гайидал рази хьана, Заз шукур гъваш, За ваз мадни гзаф гуда. Вуна Завай гъил къачун тIалаба, За валай гъил къачуда. Вуна Заз эвер гайила, За ваз жаваб гуда. Тахсирар хиве яхъ, За ви тахсиррилай гъил къачуда. Заз туба ая, ви туба За кьабулда. Завай тIалаба, За ваз гуда. Вуна садакьаяр це, За ви ризкьидик берекатар кутада. Мукьвавилин араяр хуьх, За ви уьмуьр яргъи ийида. Завай хъсанвал – сагъ-саламатвиле, къутармиш хьун – хелветда, сидкьи ва керамат – къастуна, муъминвал ва диндарвал – Аллагьдин вилик тахсир хиве кьунин карда, девлетар – тIимилдал рази хьуна тIалаб.
Эй Адаман хва! Ваз Аллагьдиз гьикI къулугъ ийиз кIан жеда кьван, вун тухзавайла? Аллагь гьикI ваз кIан жеда кьван, вахъ девлет кIватIиз ашкъи хьайила? Ваз Аллагьдикай гьикI кичIе жеда кьван, кесиб хьуникай ваз гзаф кичIе тирла? Ваз Аллагьди гайи кас (абид) жез гьикI кIан жеда кьван, вуна и дуьньядин амалрихъ ялдайла? Дин гвай кас, Муъмин вакай гьикI жеда кьван, дуьньядин малдихъ калтугдайла? Аллагь валай рази хьана ваз гьикI кIан жеда кьван, мутIлакьвиливай дарвиле авайбуруз куьмек тагудайла? Ваз Женнет кьисмет хьун гьикI кIан жеда кьван, и дуьньядин мал ва валай тариф авун ваз кIан хьайила? Вахъ чирвилер авачтIани, гьикьван зурбаз тир бахтар (атIа дуьньяда) ваз кIан жезва эхир?».
20-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй, инсанар! Кьенятвал виридалайни еке девлет я. Аллагь рикIел алай кас хьунухь – им туьмбуьгь, негь ийидай затIарикай жув хуьн я; гьуьрмет авунилай чIехи муьгьуьббат авач; тахсирар хиве кьуна, туба авунилай чIехи терефдар садни жеч. Виридалайни еке ибадат – им чирвилер къачун я, Аллагьдикай кичIе хьунилай зурба тIеат авач, вири жуьредин агалкьунрилай сабур хъсан я, Аллагьдин куьмекдилай зурба са бахтни авач, акьулдилай гуьрчег, хъсан ва безетлу гьич са затIни авач; милайимвилелай хъсан теселли гудай, секинардай, рикIиз сабур гудай дуст мад авач.
Эй Адаман хва! Жув Заз ибадат авуниз бахш ая, ви рикI За девлетдай ацIурда, ризкьидик берекат кутада, кьадар-кьисмет шукур ийида, рикI секинарда, динжарда. Зун рикIел гъунин жигьетдай къайгъусузди жемир. Эгер вуна Зун рикIелай алудайтIа, За ви рикI муьгьтежвилерай, беден юргъунвилерайни азабрай ацIурда ва руьгь къалабулухрикни къайгъуйрик кутада. Эгер ваз и дуьньядал яшамиш жедай вахт гьикьван аматIа чир хьанайтIа, вун ваз амай умудрикай яргъа жедай.
Эй Адаман хва! Ваз За ганвай сагъламвили Заз муьтIуьгъ хьунин карда викIегьвал ийидай мумкинвал гузва. Зи куьмекдалди вуна ви хиве тунвай везифаяр кьилиз акъудзава; За ваз кьисметнавай несиб, ризкьи себеб яз вахъ Захъ яб акалдай алакьун, бажарагълувал жезва; Зи Ихтияр себеб яз ви мурадар мурадриз элкъвезва; ваз кIанзавайди Зи Мураддалди кIан жезва; Зи Регьимдалди вун къарагъзава, ацукьзава, хквезва; экуьнахъни, нянихъни вун Зи Даяхдик жезва; Зи Регьим себеб яз вун хушбахтвиликди яшамиш жезва ва За багъишнавай бедендин сагъламвилиз килигна вуна вун гуьрчегарзава. Идалай гуьгъуьниз ви рикIелай зун алатзава ва вуна масадакай фикирзава. ГьакI хьайила, вучиз вуна Зи вилик ви везифаяр кьилиз акъудзавач ва Заз шукур ийизвач?».
21-лагьай насигьат
Виридалайни Виниз тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! Къиникьи ви сирер винел акъудда. Дувандин юкъуз ви крар имтигьанрай акъудда. Жазади вун дуьздал акъудда. Эгер вуна гунагь кар авунватIа, вун адан гъвечIивилиз килигмир, вуна, вун Ни чIалаз килигнавачтIа, фикир це; эгер ваз эменни тIимил кьадардин ганватIа, вун адан тIимилвилиз килигмир, вун, ам ваз Ни ганватIа, гьадаз килиг; гъвечIи гунагь я лугьуз ам кваз такьаз жемир, вучиз лагьайтIа ваз гьихьтин гунагьдалди вун Адан чIалаз килигнавачтIа чизвач эхир; Зи макрудин[9] таъсирдикай яргъа ава лагьана вун акьван инанмиш ва архаин жемир, гьакъикъатда, цIалцIам къванцелай мичIи йифиз цегв фидайла, ваз гьикI хабар жедачтIа, гьакI гьадакайни ваз хабар авач.
Эй Адаман хва! Зи Ажугъ рикIел гъиз вун Зи чIалаз килиг тийиз хьанани? Зи къадагъайривай вун яргъа хьанани? Вуна Заз талукь тир везифаяр, За ваз тагькимарнавайвал, кьиле тухванани? Жуван девлетдалди вуна дарвиле авайбурун рикI секинарнани? Ваз зарар гайи касдиз вуна хъсанвал авунани? Ви рикI тIар авур инсандилай вуна гъил къачунани? Вахъ галаз мукьвавилин араяр атIайбурухъ галаз вуна мукьвавилин араяр мягькемарнани? Вун алцурарайдахъ галаз вун гьахъвилелди эгечIнани? Вахъ галаз алакъаяр атIанвайдахъ галаз вун раханани? Вуна жуван хциз тербия ганани? Къуншияр вуна рази жедайвал авунани? Вуна алимривай жуван диндикай ва и дуьньядин уьмуьрдикай хабар кьунани?
Дугъридани, Зун куь акунриз, винел патаз ва гуьрчегвилиз килигзавайди туш, Зун куь рикIериз килигзавайди я ва Зун а куь сифетрал рази я».
22-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Вун элкьвена жуваз ва Зи махлукьатдиз, жумла алемдиз, За яратмишнавай вири затIариз килиг. Эгер ваз жувалай играми затI жагъайтIа, адахъ жуван гьуьрмет элкъуьра, жагъун тавуртIа, туба авуналди ва хъсан амалралди жуваз гьуьрмет ая, эгер ваз ви руьгь багьа ятIа эхир. Ваз ракъурнавай Аллагьдин Регьим ва вахъ галаз «Чна (Вахъ) яб акалзава ва чун (Ваз) муьтIуьгъ я»[10] лугьудай гафарин куьмекдалди кутIуннавай Икьрар рикIелай алудмир.
Дувандин югъ – къарагъар хъийидай югъ, къияматдин югъ, мизан-терез ийизвай югъ, мусибатринни бедбахтвилерин югъ, яргъивал 50 агъзур йис тир югъ[11]; чпивай чпин хийирдиз са затIни лугьуз тежедай ва чеб гьахълу авун патал, гьахълу ийидай затIни авачирвиляй, ихтияр тагудай югъ[12] алукьдалди – квез Аллагьдикай кичIе хьухь. А юкъуз чIехи бедбахтвилер жеда; зегьле ракъурдай гьарагъунар жеда; чинар гзаф чIур жеда ва атIугънавай гьалдиз къведа, пелера биришар гьатда[13]; а юкъуз садавай масадаз я куьмек гуз жедач, я зарар гуз жедач. Ам къарар ва эмирар анжах Алагьдин гъиле жедай югъ я[14]. А юкъуз чилер лап пис зурзада, чилерал мусибатдин залзалаяр жеда; а югъ куьтягь жедач; а юкъуз – пис дувандин вахт алукьда; дагълар чкайрилай югъвада; жазаяр гудай вахт алукьда ва вахт фад вилик фида; эхиримжи гьарагъун ва чIехи бедбахтвилер жеда; аялрин чIарар рехи жеда. «Куьн кьве чин алайбуруз ва гзаф аллагьар ава лугьудайбуруз ухшар жемир. Захъ яб акалзава лугьуз, гьакъикъатда, муьтIуьгъ туширбурукай ва Аллагьдихъ инанмиш тежезвайбурукай жемир»[15].
23-лагьай насигьат
Виридалайни ЧIехи тир Аллагьди лугьузва: «Эй куьн, иманлуяр! Куьне гьамиша Аллагь рикIел гъваш ва югъди-йифди Адан тариф ая».[16] Эй Муса ибн `Имран, эй гъавурда твадайди, Зи Рахунрихъ яб акала! Зун – Аллагь я – Кьисметар Гьалзавайди я (Кьилин Дуван ийизвайди я), Зинни ви арада таржумачи авач, вуна файдачидиз (селемчидиз, алцурарзавайдаз) Виридалайни ЧIехи тир Регьимлудан Ажугъдикай ва Жегьеннемдин цIай къати хьуникай хабар це.
Эй Адаман хва! Эгер ваз жуван рикI къван хьанваз, беден азарлу хьанваз, ризкьидикай магьрум ва эменни бес тежезваз жагъайтIа, чир хьухь, вуна ваз талукь тушир гафар лагьанай.
Эй Адаман хва! Ви мез гьахълу тахьанмаз, ви инанмишвал, иманлувал дуьзди жедач; ви Халикьдикай ваз регъуь тахьанмаз ви мез ва вуна лугьудай гафар гьахълубур жедач.
Эй Адаман хва! Эгер вун, жуван синихар рикIелай ракъурна, инсанрин синихриз килигзаватIа, вуна шейтIандиз кIандайвал ийизва ва Регьимлудан Ажугъдиз эвер гузва.
Эй Адаман хва! Ви мез – им аслан я, эгер вуна адаз азадвал гайитIа, ам кIани патахъ рахурайтIа, ада вун рекьида. Ви кьиникьни мицин явавилелай, харчивилелай аслу жеда».
24-лагьай насигьат
Виридалайни ЧIехи тир Аллагьди лугьузва: «Эй Адаман хва! «Гьакъикъатда, шейтIан куьн душман я, адахъ галаз куьне душмандихъ галаз тухузвай жуьредин рафтарвилер твах, адаз мидя хьухь!»[17].
Куьн санал кIватI хьана Регьимлудан вилик акъваздай югъ къведайди рикIел хуьх. Адан вилик куьн, цIарба-цIар хьана, авур вири кIвалахар гьарфба-гьарф кхьенвай ктабар кIелиз акъвазда; квевай, чинеба ва ачухдиз вуч авунатIа, гьам хабар кьада.
«Чна иманлуяр, Аллагьдикай кичIебур Регьимлудан вилик кIватIна гъидай, гунагькарар лагьайтIа, кIватIална, жерге-жерге акъвазарна, яд гудай чкадал малар гьикI гьалдатIа, гьакI Жегьеннемдиз гьалдай югъ рикIелай алудмир».[18] Квез хиве кьур крарни къурхуяр (кичIерар) авайди я.
Гьакъикъатда, Аллагь – зун я, Заз ухшар тир са шейни авач, Зи агъавилихъ галаз са агъавални къведач. Зун патал сив ни хуьзватIа, За гьадаз Зи ризкьидалди сив хкудиз тада. Заз ибадат ийиз ни йиф акъуднаватIа, За гьадаз Зи лайихлувиликай лайихлувал кьисмет ийида. Къадагъа тирдаз килиг тавурди За Жегьеннемдикай хуьда.
Зун я Халикь, гьаниз килигна Зун аннамиша, чира эхир; Зун я Багъишар, Няметар гвайди, гьаниз килигна чухсагъул Заз лагь эхир; Зун я Хуьзвайди, гьаниз килигна Залди куьне куьн хуьх эхир; Зун я Куьмек гудайди, гьаниз килигна Зи куьмек жагъура эхир; Зун я Гъил къачудайди, гьаниз килигна Завай гъил къачун тIалаб эхир; Зун Ам я хьи, гьерекат ийизвайбур вири Захъди элкъвезва, гьакI хьайила Зи патав гьерекат ая эхир; Зун я Гузвайди, гьаниз килигна Завай тIалаб эхир; Зун я ибадат авуниз Лайихлудини Мунасибди, гьаниз килигна Заз ибадат ая эхир; Зун я Чидайди, гьаниз килигна Закай мукъаят хьухь».
25-лагьай насигьат
Аллагь-Таалади лугьузва: «Эй Адаман хва! Ал