Элинор Портер
Поллианна: Пер. с русского. — СПб.: Эрвел Волгыдо, 2004. — 240 с., сӧр.
Художник: Александр Михнушов
Редактор: Иван Орзаев
Корректор: Лариса Орзаева
Перевод: Юрий Галютин
Вёрстка и дизайн: Андрей Цорн
© Изданий, сӧрастарыш «Эрвел Волгыдо», 2004
© Ю. И. Галютин, кусарыме, 2004
Изд. № 23.390
ISBN 978-3-939887-31-7 © Эрвел волгыдо, 2007
I ГЛАВА
Мисс Полли
Тиде июнь кечын мисс Полли Харрингтон шке пӧртшын кухньышкыжо койышыжлан келшен толдымо писылык дене пурен кайыш. Такше гын тудо пеш писынжак тарванылше огыл; икшырымын вашкыде коштеда, тидын дене эсогыл кугешна. Таче гын, вашкенак. Чынакак, вашкен.
Кран йымалне кӱмыж-совлам мушшо Ненси шинчажым ӧрмалген нӧлтале. Мисс Поллимыт дене кокымшо тылзе веле пашам ышта гынат, пален шуктен: озавате нигунам ок вашке.
— Ненси!
— Да, мэм, — ыштале Ненси, тыгодым кидыште кучымо кувшинжым йытырайымым ыш чарне.
— Ненси! — Тиде гана мисс Полли шыдын каласыш. — Тый денет кутырем гын, паша ыштымым чарнен, мыйым тӱткынрак колыштшаш улат.
Ненси пылыш марте чевергыш да кувшинжым, лапчыкшым ӧрдыжкӧ шындыш, тыгодым атыже тевак камвозеш, тидыже эшеат чотрак йошкаргашыже амал лие.
— Да, мэм... сай, мэм, — тутынале, кувшиным тӧррак шындыш, писын гына озавате деке савырныш. — Таче эрдене кӱмыж-совлам вашкерак эрыкташ шӱден улыда ыле да веле вет пашамжым кӱрлаш ыжым тошт. Те вет шарнеда?
Мисс Полли шыдын ончале:
— Сита, Ненси. Мыланем умылтарыме ок кӱл. Мый тӱткӧ лияш йодам.
— Да, мэм, — Ненси кугун шӱлалтымыжым ыш ончыкто. Ушыштыжо шкеж деч йодо: ты ӱдырамашлан иктаж гана сай лийын кертеш але уке?
Ненси ондакше нигунамат «йот еҥ-шамыч» дене пашам ыштен огыл, но черле аваже, вучыдымын пелашыже ӱмыр лугыч лиймеке, Ненси да эше кум изи икшыве дене шкет кодо. Сандене Ненсилан, эн кугурак семын, пашам ышташ тӱҥалашыже логале. Ненсимытын шке фермышт Корнывож манмаште шога, тышеч куд мильым эртет да чоҥгаташте кугу пӧрт коеш. Лач тыште ӱдыр шканже тарзе пашам верештынат, пеш куанен. Ондакше мисс Поллим Харрингтонмытын тошто именийыштым озажла да изирак олаштын эн поян еҥжыла веле пален. Тыге ыле кок тылзе ончыч. А ынде ӱдыр мисс Поллим путырак пеҥгыде мутан, келесыр ӱдырамаш семын пален нале. Тудо кӱварыш камвочшо кӱзӧ але чотрак тӱчылтшӧ омса йӱклан кажне гана саҥгажым куптырта, да кӱзӧ да омса шкеныштым умбакыже тыматлын кучат гынат, ик ганат ок шыргыжал.
— Эр пашатым ыштен пытарет да, Ненси, — мисс Полли умбакыже шуя, — чердакыште изи пӧлемым эрыкте, тушан койкым пого. Кӱварым муш, пуракым ӱшт. Шкат палет, чыла тидыже чемодан ден коропка-шамычым кораҥдымек веле ышталтшаш.
— Йӧра, мэм. А кушко нуным кораҥдашыже?
— Парадный пурымаште кӱшнӧ вес чердак уло. — Мисс Поли тиде мут деч вара кокытеланен колтыш, но вара ешарыш: — Мый шонем, кызытак тидым каласен кертам, Ненси. Мыйын тукымем гыч мисс Поллианна Уиттиер толеш. Тудо мый денем илаш тӱҥалеш. Латик ияш. Саде пӧлемыште малаш тӱҥалеш.
— Изи ӱдыр тышке толеш? Ай, кузе тиде сае! — Ненси шке шӱжарже-шамычым шарналтен колтыш, нуно вет Корнывожышто шогышо пӧртыштым кок изи кече семын волгалтарат.
— Сай? Ну, мый гын тыгай мутым кучылташ ом тӱҥал ыле, — йӱштын чактарыш мисс Полли. — Мыйже, мутат уке, вием молан сита гын, чыла ышташ шонем. Шонымаштем, мый поро ӱдырамаш улам, да эше палем, могайрак мыйын порысем.
Ненсин шӱргывылышыже утыр веле чевергыш.
— Тугакак, мэм. Мый шоналтышым веле, изи ӱдыр кертеш ыле вет... тендан илышдам веселаҥден, — шӱртньылын ойла.
— Тургыжланыметлан тау, — кукшын вашештыш мисс Полли. — А такше ойлен ом керт, пуйто тыште ала-мо пеш кӱлешан уло.
— Но, конешне, те... те тудлан куанеда... тудо вет шке тукымда, — тыге каласаш тошто Ненси да шижын нале: кузе-гынат палыдыме изи да шкет кодшо тиде ӱдырым тыште сайын вашлияшлан негызым ямдылаш кӱлеш.
Мисс Полли, шкем кугуэш ужын, вуйжым кӱш нӧлтале:
— Чынжым гын, Ненси, мыйын акам лийын манын, утыжым нимолан куанаш. Тудын окмаклыкше ситен марлан каяш да тугакшат еҥ-шамыч дене тӱр ден тӧр темше тӱняшке чылтак нимолан кӱлдымӧ йоча-шамычым ыштен опташ. А ынде мый нунын верч тургыжлане. Такшым, кузерак мый ойлышым, могай мыйын порысем, тидым мый палем. Ненси, луклаште сайынрак эрыкташ ит мондо, — кошартыш тудо кошар пуда гай йӱкшӧ дене да кухньо гыч лекте.
— Йӧра, мэм, — Ненси кугун шӱлалтыш, йылгыжмеш ӱштын пытарыме кувшиным нале, тудыжо тымарте йӱкшенат ыле. Сандене шокшо вӱд дене уэш шӱялташ вереште — тыгеже уэш сайын йылгыжтараш йӧнанрак.
Шке пӧлемышкыже пурен, мисс Полли касвел гыч толшо да тынар тургыжланымашым пӧлеклыше, кок кече ончыч налме серышым лукто, адресым ончале: мисс Полли Харрингтонлан, Белдингсвилл, Вермонт штат. Серышыште теве мом возымо:
«Сударыня,
пеш кугу чаманымаш дене увертарем Тыланда: преподобный пастор Джон Уиттиер кок арня ончыч колен колтыш, латик ияш ӱдыржым тулыкеш кодыш. Погыжо тудын нимогаят уке ыле, икмыняр книгам шотлаш огыл гын, молан манашыже, мутат уке, тыланда раш: мемнан изи гына миссионер черкыште пасторлан ыштен да пашадарже изи лийын.
Кузе мый палем, тудо вес тӱняш кайыше акалан марийже ыле, но кузе шкеже мыланем изишак умылтарен шуктен — ешда-влак коклаште кыл пеҥгыдыжак лийын огыл. Туге-гынат ала шке акадам шарныме лӱмеш ӱдыржым касвелне шкендан родо-тукым коклаште йол ӱмбак шогалташ келшеда ыле? Санденак мый Тыланда тидым серем.
Серышым налме жаплан изи ӱдыр корныш лекташ ямде лиеш, сандене Те тудым налын кертыда гын, вашке гына мыланна уверым пуыза, молан манаш гын, тиде кечылаште ик вате-марий мемнан верла гыч касвелыш тарвана. Нуно пеленышт икшывым Востокыш налыт, а тушто Белдингсвилл марте тудым поездыш шынден колтат. Мутат уке, ме увертарена Тыланда, Поллианна могай кечын да кудо поезд дене тендан деке миен шуэш.
Писе да поро вашмутлан ӱшанен кодына, тендам пагалыше Иеремия О. Уайт».
Саҥга куптырым поген, мисс Полли серышым тодышто да уэш конвертыш пыштыш. Вашмутым тудо теҥгече колтен. Тудо, мутат уке, икшывым шке декше налеш. Ӱшана, сайын умыла, тыште тудын могай порысшо! Шукташыже веле пеш йӧратыме пашажак ок лий.
Тиде серышым кидыште кучен шинчышыжла, шарнымашыже шеҥгекыла кусныш — лач тудо пагытыш. Коло ийым темыше Дженни акаже, ешын кумылжым шотлыде, самырык пасторлан марлан лекташ кӧнымыж деч ыш шӧрӧ. Ыльыс тунам вес поян айдемат, пешак марлан налнеже ыле тудым, Харрингтонмыт кок кида шӱкал колтынешт ыле. А Дженни чыгынен шогале. Тиде поянже ийгот дене кугурак ыле да оксажат шуко лийын. Лач тидыжак вет илышыште кӱлеш. А пасторын мо? Нимат. Рвезылыкше, йӧратыше шӱмжӧ да самырык годсо идеал, энтузиазм манмет. Дженнилан лач тидак кӱлын ала-мо? Такше тыгак лийшаш ыле. Вот, пасторлан марлан лекте да кечывалвелысе ик штатыште миссионер марийже пелен лакеме.
Еш тума лач тунам ыле. Мисс Полли чыла сайын пала, кеч тудлан, ешыште эн изилан, лучко ий веле темын ыле гынат. Тылеч вара миссионерын ватыж дене нунын ешым ниможат кылден ыш шого. Чынжым гын, Дженни южгунам возен да эсогыл пытартыш ӱдыржым шӱжарже-влак Полли ден Анна лӱмеш Поллианна манын, — Дженнин моло йочашт изиак коленыт. Теве тыгай ыле тудын пытартыш серышыже. А икмыняр ий эртымек, пастор шкежак кӱчык да ойган уверыштыже, элын эрвел кундемысе изи ола гыч колтымаште, ватыж колымо нерген увертарен ыле.
Чоҥгаташте шогышо пӧртыштӧ илыше-шамычланат жап верыштыже шоген огыл. Мисс Полли окнаж гыч ӱлнӧ шарлен вочшо тӧр верым онча да коло вич ий жапыште шке илышыштыже лиедыше вашталтыш нерген шонкала. Ынде тудлан нылле ий, да тудат чылт шкетын. Ачаже, аваже, шӱжарже-шамыч чыланат коленыт. Харрингтонмытын кугу пӧртышт да пырля чок-чок оксаштат, ачан кодымыжо, тудлан логале, тудо озашке савырныш. Еҥ кокла гыч иктышт мутым шылтыде чаманеныт, весышт шкетын кодмыжлан ойгыреныт да иктаж компаньонкым але йолташ ӱдырым илаш налаш темленыт. Мисс Полли шинчапунжымат ыш тарвате, иктӧр кумылан кодо, каҥашым колышташ ыш тӱҥал. Каласыш: шкетын гынат, шкетла ок чуч, тыге илашыже пушо сай веле, ласкан гына почаҥат айда. Тымык, иктат ок мешае, ласка. А ынде теве...
Мисс Полли тарваныш, шинчапунжо тугак нер воктекше чумырген ыле, а тӱрвыжӧ вичкыж-вичкыж — умшажым туге чот петырен. Такше палаш пешак куанле: тудат поро ӱдырамаш, порысым пала, сайын шукташ вийжат, пеҥгыде кумылжат ситат. Но Поллианна!.. Могай воштылтышан лӱм!..
ГЛАВА
Шоҥго Том ден Ненси
Чердакысе изи пӧлемыште Ненси уло вийын кӱварым йыген-йыген мушкеш да мушкеш, луклашке шуынак пижеш. Тугай тат лиеда, чыла пашам кӱлжӧ манынак шуктыма гыч огыл тиде тул лектеш, а чагремалт кийыше шонымашыжлан вольнам пуа. Шке озаватыжлан шорык семын вуй сакен, мо кӱштымыжым тунамак шукташ тырша гынат, сакчын гай чытымашыж дене огеш ойыртемалт.
— Тыгак эрыктышаш ыле... тудын чоныштыжат чыла лукым, йыген-йыген! — швабрым тышке да тушко шӱкаледымыж еда кугун шӱлештын ойла. — Кажне пусакым вот тыге, тыгеракын, нимогай... лавыра коддымешке, чылт тыгак! Пеш сай шонымаш, нимом от каласе, шкет изи икшывым — кече дене тыге пелтен шындыме изи шем чуланыш вераҥдаш! А телымже вет тышан огытат олто! А вет тиде кугу пӧртыштӧ тынар чапле пӧлем — ойырен гына нал! Иктыланат кӱлдымӧ йоча-шамыч, тожо мыланем, а, кузе йоҥгалтешыже! Хм! — нер йымалныже мугымата Ненси, лапчыкым туге чот пунчалеш, эсогыл кидшат корштен колтыш. — А мый шонем, тыгайым йоча манашыжат ок лий — эн чот кӱлдымыжӧ, йоча огытыл нуно, йоча огытыл!
Икмыняр жап тудо умшам тӱчынак пашам ыштыш. Вара, чыла пашам пытарымеке, яра пӧлемым ужмышудымын ончале.
— Ну, чылажат ямде ынде... викшым гын, мыйын пашам тӱрыс шукталтын! — кугун гына шӱлалтыш Ненси. — Пурак тыште ынде уке... да тыште нимоат уке манаш лиеш. Бедняжке! Ну и вет муыныт тудлан верымат, еш укеаныште ала-мо семын орланыше шкет изи йочалан, тулыклан! — пытартышлан каласыш тудо, омсам чот петырен лекте. — Ох! — кенета кычкырал колтыш, тӱрвыжымат эсогыл пурльо. Но вара вуйым рӱзалтен каласыш: — Ну и тек!.. Мыланемже мо вара? Мый даже чыла тидым колын кертше ыле манынат шонем. Да-да-да!
Кечываллан кочмек, Ненси икмыняр минутым Шоҥго Том сад-пакчазе дек миен толаш ойырыш. Тудыжо ынде шуко ий тиде пӧртын пеледыш клумбылаште мландым пушкыдемда, садысе йолгорнылам турамдылеш.
— Мистер Том, — вашке гына тӱҥале Ненси, вачыгоч ончале, иктаж уто шинчавылыш тудым ок эскере гын? — А те паледа, тышке изи гына ӱдыр толеш да мисс Полли дене илаш тӱҥалеш?
— Э... кӧ тугай? — йодо шоҥгыеҥ, пыкше гына пӱгыр тупшым турамдыш.
— Ӱдыр... тудо мисс Полли дене илаш тӱҥалеш.
— Иктаж-кӧлан весылан каласкале, — ӱшаныдымын шыргыжале Том. — Тый эше мылам эрла кече касвелым лекташ тӱҥалеш манын каласе.
— Но тиде чынак! Мисс Полли шкежак мыланем ойлыш, — тӱя Ненси. — Тиде вет тудын акажын ӱдыржӧ, тудлан улыжат латик ий.
Шоҥгыеҥ ӧрмыж дене умшажымат каралтыш.
— Да-а! Пеш оҥай, — мугыматыш да тӱс кайыше шинчаштыже ныжылгылык ылыже. — Лийынжат ок керт, но... очыни, тиде мисс Дженнин ӱдыржӧ! Лач тудак гына чыла шӱжар кокла гыч марлан лектын. Да-да, Ненси, мисс Дженнин ӱдыржак тиде, моло огыл. Юмылан тау! Тыгайым шоҥгеммекем ужам манын, эсогыл ӱшанымылат ок чуч!
— А кӧ лийын тиде мисс Дженниже?
— Кава гыч волышо сакче, — келге ала-могай шижмаш дене пеле йӱкын каласыш шоҥгыеҥ, — ожнысо шоҥго оза ден ватыжын тудо эн кугу ӱдырышт ыле. Коло ийым темымеке, марлан лекте да тышеч мӱндыркӧ кудале... шуко-шуко ий ондак. Кузеракын мый колынам, тудын чыла йочашт коленыт, лач пытартышыже веле кодын. Тиде ӱдырак, очыни, мемнан дек толеш.
— Тудлан латик ий.
— Келшен толеш, — вуйым рӱзалтыш шоҥго.
— Чердакыште гына малашыже логалеш... Да кузе тудлан намыс огыл! — шӱвале Ненси, эше ик гана кугу пӧртым ончалмеке.
Шоҥго Том шинчапуным нугыдемдыш. Но вес татыште ӧрыктарыше шыргыжме пале тӱрвышкыжӧ логале.
— Оҥай велыс, — малдале. — Мисс Полли йоча дене мом ышташ тӱҥалеш?
— Хм! А мыланем палаш оҥай, тиде йоча мисс Полли дене мом ышташ тӱҥалеш? — лӱмын савырен шындыш Ненси.
Шоҥго еҥ воштылале:
— Лӱдам веле, тый мисс Поллим пешыжак от йӧрате аман?
— Пуйто ала-кӧ тудым йӧратен кертеш! — ужмышудымын шинчам савырале Ненси.
Шоҥго Том шуко палыше семын шыргыжале, пӱгырныш да шӱкшудым кӱраш пиже.
— Ужамат, тый мисс Поллин йӧратымашыж нерген нимомат от пале, — пӱй вошт шӱралтен каласыш.
— Йӧратымашыже... озакувана дене?! Уке, колын омыл... да нигӧат, мыйын шонымаште, колын огыл.
— Колыныт, колыныт, — торешлана шоҥго. — Тудо эсогыл кызытат тыштак ила, мемнан изи олаште.
— Кӧ вара тудо тугай?
— Тидыжым вот ом каласе. Тидым каласышаш омыл, — адакат тупрӱдыжым вийныктарыш. Пӧртым ончышо шинчаштыже тусо еш верч кугешнымаш койын колтыш. Нунылан вет тудо мо кертмыжым чыла ыштен, шуко ий служен да йӧратен илен.
— Йӧршынат ӱшанаш ок лийла веле чучеш. Тудо да... йӧратыме эше! — нигузеат эше ӱшанен ок керт Ненси.
Шоҥго Том вуйым веле рӱзалтыш.
— Тый мисс Поллим мыйын палыме семынжак от пале, — каласыш тудо. — Тудо эн чапле чевер ӱдыр лийын! Кызытат, шонен пышта гын, тугаяк лийын кертеш.
— Эн чевер ӱдыр? Мисс Полли?
— Туге шол! Ӱпшым шалатен колтыжо ыле, ондаксе семынак, да пеледышан теркупшым упшалже ыле, да платьым чиен шындыже, ош кружеваным. Ужат ыле тунам, могай тудо эше мотор. Мисс Полли вет эше шоҥго огыл, Ненси.
— Шоҥго огыл? Да ну? Тугеже гын, тудо пеш чаплын чылажымат шылтен мошта, йӧршеш вес семын коеш, шкеж гай огыл! — сотарышыла пӱргале Ненси.
— Да! — пеҥгыдемдыш шоҥго Том. — Кунам тиде тӱҥале такше?.. Йӧратымыж дене ала-мо тугай лийын кайыш. Тидын деч вара туге чучеш, пуйто эреак пӧсан ден арымшудым веле кочкын коштеш, — тугай тудо шуркалыше да кочушмен гай, чыташат ок лий.
— Да уж, — Ненси чытамсырын кидым лупшале. — Нимо семынат тудлан от келыштаре, кеч кузе тырше! Пашадар да мӧҥгысӧ шужышо умша-влак огыл гын, тыште ик минутымат ом шогылт ыле. Иктаж-гана садыгак луктын пыштем, мо мыйын чоныштем ышталтеш, тунамже ты пӧрт дене чеверласаш верештеш. Тыгак лиеш, тыгак лиеш!
Шоҥго Том вуйым рӱзалтыш.
— Палем, палем. Мыйынат ончычшо тыгаяк шижмаш ыле. Тыгак лийшаш... но тиде эн сайжак огыл, икшывем, сай огыл. Мыланем ӱшане: сай огыл, — да тудо адакат лум вуйжым йыраҥ велкыла савырале.
— Ненси! — шыде йӱк трук шоктыш.
— Д-да, мэм, — тутыненрак вашештыш Ненси да пӧрт велыш куржын колтыш.
ГЛАВА
Поллианнан толмыжо
Телеграмме жапыштыже тольо: Поллианна Белдингсвиллыште вес кечыжын, 25 июньышто, ныл шагатлан лийшаш. Мисс Полли лудын лекте, саҥга куптырым чумырыш, вара тошкалтыш дене чердак марте пӧлемыш ошкыл кӱзыш. Пӧлемым ончалмеке, куптыр-влак чурийже гыч ышт кораҥ.
Пӧлемыште сӧралын поген шындыме койко шога, пешкыде эҥертышан кок пӱкен, шӱргӧ мушмо ате, воштончыш деч посна комод да изи ӱстел. Мансарде окнаште окнашовычат, пырдыжлаште сӱретат уке улыт. Кечыже кечыгут пӧрт леведышым пелта, сандене ты изи пӧлемыште коҥгасе гаяк шокшо. Окнам сетке укелан кӧра тыште огыт поч. Кугу гына коя шыҥа пешак сырен да окнаште ӱлык-кӱш чоҥештылеш, шонымыж дене пешак утлен лекнеже.
Мисс Полли тудым пуштын шуыш, окна гыч кудалтыш, тидланже рамым изишак нӧлтале. Адакат шинчапуным иктеш чумырыш да пӧлем гыч лекте.
— Ненси, — икмыняр минут гыч мане тудо, кухньо омсаш эҥертен шогалын. — Мый кӱшнӧ мисс Поллианнан пӧлемыштыже кармым верештым. Очыни, тушто окнам почыныт улмаш. Окна-влаклан мый сеткым ышташ шӱдышым. Нуно эше ямде огытыл, сандене окнам иктат ынже поч, тидым тылат эскераш кӱштем. Мыйын акамын ӱдыржӧ эрла ныл шагатлан толеш. Станцийышке тудым вашлияш мый тыйым колтынем. Тимоти орва дене тыйым тушко наҥгаен кода. Телеграммыште ойлалтеш: ош ӱпан, радына платье, йошкар клеткан, да эше олым теркупш. Вот и чыла, мом мый палем. Но, мыйын шонымаште, тидыжат сита, тӱшкаште палышаш улат.
— Йӧра, мэм. Но... теже...
Мисс Полли пешак сайын умылыш, мом каласынеже ыле Ненси, да руале:
— Уке, мый ом кай. Кӱлешыжым тыште ом уж. Тиде чыла. — Тудо савырныш да кайыш. Шке акажын ӱдыржын, Поллианнан, тыш толмо йыр кылдалтше сомыл тидын дене мучашлалте.
Кухньышто Ненси утюгшо дене шӱргышовычым шымарта, тышке да тушко шыдыж дене коштыкта.
— Волгыдо ӱп, радына платье, йошкар клеткан эше, да олым теркупш... Вот и чыла, мом тудо пала! Шонен ончо ынде, а! Тудын олмышто мый кузе вожылам ыле, кузе вожылам ыле! Тукымвӱр гыч ик изи ӱдырышт, акажын ӱдыржӧ, веле кодын, да тудыжо континент вошт толеш!
Эрлашыжын ныл шагатлан коло минут шуын огыл ыле, Тимоти ден Ненси тӱнялан почылтшо орвашт дене станцийыш лектын кудальыч, вучымо унаштым вашлийнешт. Тимоти — шоҥго Томын эргыже. Южгунам олаште ойленыт: Томжо мисс Поллин пурла кидше гын, Тимоти — шолаже. Тимоти поро кумылан да тунамак чонеш пижше рвезе. Ненсин тиде пӧртыш толмыжлан шукат эртен огыл гынат, йолташ кылым нуно пеш вашке ыштеныт. Ӱдыр таче мо лийшашым вуйыштыжо чарныде пӧрдыктылеш, мом ыштышашыжым шонкала, сандене ондаксыла пешыже ышат кутыро. Станций марте умшамат ышт поч. Туштыжо Ненси вашке гына орвам кодыш, перроныш лекте, уэш да уэш вуйыштыжо пӧрдыктылеш: волгыдо ӱп, йошкар клеткан радына платье, олым теркупш. Ушыштыжо уэш да уэш сӱретла, тиде Поллианна могай лийшаш?
— Шонем, тудо тыматле да ушан лийшаш, кӱварвак кӱзым ок камвозыкто да омсам ок мурыктыл, — кугун шӱлалтен, тудын деке вашкыде лишемше Тимотилан каласыш Ненси.
— Ну, а тыйын ойлымет гай огыл гын, пале огыл, мо мемнан дене лиеш, — малдале Тимоти. — Шонен ончо-ян: мисс Полли да лӱшкышӧ йоча... о, поездет шӱшкалтыш! Кольыч?
— Ох, Тимоти, мый... мый шонем, лучо шкеак толжо ыле, мыйым тыш колтымешкыже, — ала-молан иканаште лӱдын кудалтыше Ненси савырналтыш да платформышто чыла вере пассажирым ужаш лийме верыш писын тарваныш. Станцийжат кеч пеш кугужак огыл...
Вашке гына Ненси тудым ужылалтыш — какши гына изирак капан, радына платьан, туштыжо йошкар клетке-шамыч улыт, туп велышкыже вошт ӱлыкыла кок кӱжгӧ ӱппунем кеча, йытын гаяк волгыдо. Олым теркупш йымач араван да тыматле чурий я ик велыш, я вес велыш савырнылеш, ала-кӧмытым кычалшыла коеш.
Ненси тудым иканаште палыш. Но икмагал пулвуй чытырымым сеҥен ыш керт, лишемаш варашрак кодо. Пытартышлан миен шуо, тыгодым изи ӱдыр платформышто йӧршеш шкетын ойгырен шога ыле.
— Те мисс... Поллианна? — тутыненрак ойлен луктын сеҥыш Ненси да вес татынже кужу шокшан кидын кенета ӧндал шындымыж дене тевак пич ыш кае.
— О, тыйым ужмемлан туге куаненам, туге куаненам, — йыҥгыр гай йӱкшӧ пылыш нарышкак логалеш. — Конешне, мый — Поллианна, туге куаненам, тый вет мыйым налаш толынат! Паленам, мыйым налаш толатак!
— Па... паленат? — Ненси адакат тутыналтыш, шоненат ок му, кузе тиде Поллианна тудым пален кертын, эсогыл куаненат шуктен. — Паленат? — уэш йодеш, шӧрын кайыше теркупшыжым тура шындаш тӧча.
— О да! Корно мучко шканем сӱретлаш тӧченам, могайрак тый улат! — кычкырале ӱдыр, йол ӱмбалныже шып ок шого, тӧршталтенак колта да ӧрмалгыше Ненсим, йол гыч тӱҥалын, вуйыш шумеш онча. — А ынде мый палем да куаненам — лач туге коят, кузерак коят.
Поллианнан нине мутшо Ненсим утыр веле ӧрыктарышт, но пиалешышт нунын дек Тимоти толын шогале.
— Тевыс Тимоти. Ала тыйын чемоданетат уло? — тугак ӧрынрак йодын колтыш Ненси.
— Да, уло. — Поллианна вуйжым савалтыш. — Мыйын вет йӧршеш у сондык. Мыланем тудым поро пашам ыштыше комитетысе ӱдырамаш-шамыч налын пуэныт. Чынак вет, нунын могырым тиде поро паша? Тудым налме окса дене нуно черкылан ковёрым пешак налнешт ыле. Такше мый ом пале, сондыкым налаш кучылтмо оксалан ковёрын могай ужашыжым налаш лиеш улмаш... садыгак могай-гынат изи ужашыжым, радам дене кошташ ик пел могыржым леведаш ситышым, кузе тый шонет? Мыйын тыште изи сумкаштем икмыняр кагаз киялта, мисс Грей тудым «чек» манеш. Каласыш, тудым мый тыланет пуышаш улам, вара мыйын сондыкем налын кертат. Мистер Грей — тиде мисс Грекын пелашыже. Пастор Каррын тукымжо гыч улыт. Нуно мыйым пырля нальыч, молан манаш гын эрвелыш тарваненыт, да нуно пешак сай улыт! Да... вот тиде чек, — пытарыш шке ойжым ӱдыр, шуко кычалмек, шке сумкаж гыч тудым луктын шуялтыш.
Ненси келгын шӱлалтыш. Тудо пален, тыгай кугун кутырымо деч вара кӧжӧ-гынат да келгын шӱлалтышаш. Вара шинчалукшо дене Тимотим ончал колтыш, тудыжо веле шке шинчажым эре ала-кушко шылта.
Пытартышлан нуно чыланат корныш тарванышт, Поллианнан сондыкшым орва шеҥгек пидын шындышт, да Поллианна Ненси ден Тимоти коклаш пеш йӧнлын вераҥе. Чыла тиде жапыште ӱдырын умшаже ыш тӱчылт. Йодыш да молат тушеч шошо вӱдла урылт йогат, да Ненси шиже: чылтак вий гыч лектын, унажлан вашешташ тӧчымӧ дене чылтак ноен пытен.
— Ай! Сӧрале огыл мо? Ме эше шуко кайышаш улына? Мыйын шонымаште, мӱндыркӧ... Мый кудалышташ пеш чот йӧратем, — шӱлалтыш Поллианна, орава-шамычын пӧрдмыштым онча. — Лишнак гынат, мый ойгыраш ом тӱҥал, вашкерак ала шкенан верыш шуына тыгеже. Могай сӧрал урем! Паленам, тудо тыгаяк сӧрал лиеш, мыланем ачам ойлен тидын нерген...
Вара уна шыпланыш, шорташ тӱҥалмыжым кучен сеҥыш. Ненси тыгодым лӱдын-лӱдын ончал колтыш, ужо, унажын изи гына оҥылашыже шортмо семын тарванылеш, а шинчаже шинчавӱд дене темын шинчын. Изишак шып лийын, сеҥыше семын вуйжым нӧлтал колтен, Поллианна умбакыже вашкен каласкалаш тӱҥале:
— Ачам мыланем чыла каласкален. Тудо шарнен. Да... да мый тидым ондакак умылтарышаш улам ыле. Мисс Грей тидым вигак ышташ шӱден... ну, тиде йошкар платье шотышто, тый умылет дыр. Викшым, молан мый траурышто омыл? Тудо каласыш, тиде тыйым ӧрыктарен кертеш. Но пытартыш гана черкылан надырым погымо годым шем тӱсан нимоат уке ыле, кугу бархат платьым шотлаш огыл гын, тудыжым пастор Каррын ватыже мыланем келшен ок тол мане. Да тунамак тиде платьыште шуко ош тамга лийын... ну, шуко чийыме, шкежат умылет дыр, кынервуй тураште да йыгалтше вес верлаште. Комитет гыч икмыняр ӱдырамаш-влак мыланем шем платьым да шем теркупшым налнешт ыле, но весе-влак оксам йошкар ковёрлам кодаш кӱлеш, маньыч, тудыжым чыланат пеш налнешт ыле... черкылан, умылет? Мисс Уайт каласыш, тиде платье мыланем такшым йӧра, молан манаш гын, тудо шем чиеман йоча-шамычым ок йӧрате... мый каласынем: тудо, мутат уке, йоча-влакым йӧрата, но шем тӱсаным чийыше-влакым огыл.
Поллианна икжаплан кӱрылтӧ, шӱлышым погалтыш. Тыгодым Ненси каласен шуктыш:
— Ну, конешне, чылажат пеш сай.
— Мый куанем, тый тыге шотлет гын. Мый шкежат тыгак шонем, — мане Поллианна, логар пундашыш толшо шортмыжым кучен сеҥыш. — Мутат уке, шем чиеман лиям гын, куанаш йӧсырак ыле...
— Куанаш? — шинчам савырале Ненси, тудо тунар чот ӧрӧ, ӱдырын кутыркалымыжым чараш лие.
— Туге... куанаш, вет мыйын ачам кавашке каен, тушто тудо авам да иза-шольо-шамычем дене пырля лиеш. Тудо ойлен ыле: мый эреак куанышаш улам. Но тидым ышташ пеш неле... куанаш, эсогыл йошкар платьым чийыше улат гынат, вет мыланем... вет мыланем... ачам туге чот ок сите; мый тудын кӱлмыжым эреак шижам: путырак чот ок сите, вет ачам ден авамын да молынат каваште Юмо уло да чыла суксо-влак, а мыйын гын поро пашам ыштыше комитетысе ӱдырамаш-шамыч деч моло иктат-иктат уке. Ындыже мыланем, мутат уке, куштылгырак лиеш, вет мыйын эше тый улат, Полли кокай. О, кузе мый рат улам: тый мыйын воктенем улат!
Ненси тунар чот тиде ӱдырым чаманен шинча, шкетынак вет кодын, йырым-йыр тулыклан эҥерташыже нигушан, тудо теве воктенак шинча. Да кенета лӱдын кудалтыш.
— Ой, шергаканем, но... тый пешак кугун йоҥылыш лият, — нелын гына шӱлалтен лукто тудо. — Мый вет Ненси гына улам. Мый вет Полли кокат омыл!
— Полли... Полли кокай отыл? — чылт тын гыч лекме гай ӧрын тутыныш ӱдыр.
— Уке. Мый Ненси гына улам. Мый эсогыл шоненат омыл, тый мыйым кокатлан шонен вашлият манын. Мый... ме тудын дене ик чӱчалтыш денат икте-весылан келшен огына тол!
Тимоти шке семынже воштылале, но Ненси тудын мыскара кумылжым шинчаштыже тургыжланымыжлан кӧра шекланен ыш шукто.
— А кӧ вара тый улатше? — йодо Поллианна. — Тый чӱчалтыш нарат порым ыштыше комитетысе ӱдырамаш гай отыл!
Тимоти уло йӱкын воштыл колтыш.
— Мый — Ненси, тарзе. Чыла мый тиде пӧртыштӧ ыштен шогем, вургем мушмо да тудым шымартыме деч поснаже. Тидым мисс Дурджин шуктен шога.
— А Полли кокамже тӱняште уло але уке? — тургыжланен йодо ӱдыр.
— Ит кокытелане, уло... — малдыш Тимоти.
Поллианна каньылын шӱлалтен колтыш.
— Тугеже адакат чыла сай. — Тетла нимомат ыш ойло. Вара иже помыжалтмыла тӱҥале. — Да палет эше мо? Мый эсогыл кокайын вашлияш толдымыжланат куанем гына, але вет чыла ончылно, мый тудым вашлийшаш гына улам. А мыйын пеленем уже тый улат, Ненси.
Ненси тарайла йошкаргыш. Тимоти тидым шекланыш да мыскарачын шыргыжале.
— Путырак чапле комплимент, ойлыманат огыл, — малдыш. —А молан тый изи уналан таум от ыште?
— Мый... мый мисс Полли нерген шонышым, — темдал лукто Ненси.
— Мыят. Палаш пеш сай ыле, могайрак вара тудо? Умылет, тудо вет тӱняштыжат мыйын ик кокай гына, мый эсогыл пеш шуко жап тудын улмыжым паленат омыл. Вара иже ачам каласен. Тудо каласыш: ила пешак кугу пӧртыштӧ, сӧралыште, чоҥгата ӱмбалне.
— Чыла чын, чыла тыгак. Теве тудо тышеч ынде сайын коеш, — малдыш Ненси. — Теве ош пӧртым ужат, окна сергаже чыла ужарге, тушто, ончылнырак.
— Ай, могай сӧрале! Йырым-йырже тунар пушеҥге, тунар ужар шаршудо! Тынар ужар шаршудыжым мый але марте ужынат омыл. Ненси, а Полли кокай пеш поян мо?
— Да.
— Туге куаненам, туге! А вет тиде пешак сай дыр, кунам шуко окса уло! Мый такше омат пале, кӧн тудо пеш шуко уло, мистер ден мисс Уайт деч молын? Нуно поян улыт. Кажне пӧлемыштышт эре ковёр, ӱмбал гыч ыштыме мороженый — кажне рушарнялан. А Полли кокайын рушарнялан мороженыйже лиеш мо?
Ненси вуйым рӱзалтыш. Игылт шыргыжалшыла, тӱрвыжӧ ик вере погыныш. Тимоти ден коктын веселаҥмыла шинчам вашталтышт.
— Уке, пагалымем. Мый туге шонем, тыйын кокат мороженыйым огеш йӧрате. Мый ик ганат кочмыжым ужын омыл.
Поллианнан шӱргывылышыже шӱлыкаҥе.
— О, ок йӧрате? Чаманем. Мый ом умыло, кузе мороженыйым йӧратыман огыл? Но... садак, мый тидланат куанышын! улам, молан манаш гын, мороженыйым от коч гын, мӱшкыретат ок коршто, кузеракын мисс Уайтын мороженыйжым кочмо деч вара... ну, мый маннем, тудын мороженыйжым утыждене мыйын кочмем годым. Но, лийын кертеш, Полли кокайын ковёржо уло?
— Улашыже уло.
— Кажне пӧлемыште?
— Кажныште гаяк, — вашештыш Ненси. Шоналтен колтыш: чердакыште чара пӧлемыште нимогай ковёрат уке.
— Кузе тиде сае! — куаныш Поллианна. — Мый путырак ковёрым йӧратем. Мемнан нуно уке ыльыч, тольык ик изи ковёр гына, эше тушто чия пале ыле. Миссис Уайтын эше тугай сӱретше лийын: шуко роза пеледыш да ваштарешыже сукалтен шичше изи ӱдыр-влак, пырысиге, пача да лев... мутат уке, иктеш огытыл нуныжо, лев ден пача-шамыч. Но Библийыште ойлалтын, умбакыже нуно кӱтӱштӧ иктеш кошташ тӱҥалыт, но пырля огыт кошт, э, миссис Уайтын кызытеш нуно эше пырля огытыл. А тый сӱрет-шамычым йӧратет?
— Мый... мый ом пале, — вашештыш Ненси пиктежалтше йӱкынрак.
— Мый гын пеш йӧратем. Мемнан сӱретна уке ыле. Черкыш тугайым шагал годым кондат. Но кок сӱрет ыле содыки. Иктыже путырак чапле ыле, сандене ачам мыланем ботинкым налаш иканаште ужален колтыш, а весыже пеш шӱкшӧ ыле, сакалтышна да тунамак шаланен кайыш веле. Яндаже шаланыш, умылет? Мый эсогыл шортым. Но кызыт мый мемнан нимогай мотор арвер лийдымылан куанем веле, тидлан кӧра ынде Полли кокайыным ужам гын, нуно чотрак веле мыланем келшаш тӱҥалыт. Мый вет тыгай деке тунемын омыл. Тиде черкыш надыр кондымо коклаште южгунам тошто да тӱс кайыше тасма-влак коклаште кенета чылт уым мумо дене иктак. Ай, могай сӧрале пӧрт! — пеш шокшын кычкырал колтыш, орвашт пӧрт ваштареш кугу аллейыш логале да, лачак тудыжо пӧртӧнчыл деке наҥгая.
Тимотин сондыкым рудымыж годым Ненси туддек мелын лие да пылышышкыже пелештыш:
— Ынде мылам тышеч кайыме нерген итат ойло, нимом ит ойло, Тимоти Дурджин! Мыйым ынде тышеч нимогай оксаланат колташ ок лий!
— Каяш? Мутат уке! — шыргыжале Тимоти. — Мыйымат тетла тышеч поктен от колто. Тиде ӱдыр толмо дене тыште тугай паша тӱҥалеш — киношкат коштмо ок кӱл.
— Весела, весела, койдарен пелештыш Ненси. — Мемнан йорло уналан тиде нимаят весела ок лий, кузе тудо кокаж дене ик леведыш йымалне илаш тӱҥалешыже ынде? Мыйын шонымаште, уналан ынде тугай кугу кӱ курык леведыш кӱлеш, тӱтан тӱҥалмеке куржын утлашыже, мемнан озавате дене пырля илымаштыже. Мый вот лач саде курыкоҥ лиям, Тимоти, да, мый, мый! — куатлын товатлыш тудо да, савырнен, Поллианнам кӱ тошкалтыш дене кӱзыкташ тӱҥале.
ГЛАВА
Чердакысе пӧлем
Мисс Полли Харрингтон уна ӱдыр ваштареш ышат кынел. Такше лудмо книгаж гыч шинчажым нӧлтале: Поллианна ден Ненси унагудо омсалодемыште койылалтышт, да кидшым ӱдырлан шуялтыш, но туге чучо, пуйто тиде йӱштӧ кидын кажне парняштыже кугун «порыс» мутым гына возен шындыме ыле.
— Кузерак илымаш, Поллианна? Мый... — тетла нимомат ойлен ыш шукто. Поллианна пикш семын пӧлем вошт чоҥештыш да нимо денат сеҥаш лийдыме кӱ курык гай пешкыде кокажын оҥышкыжо пызныш.
— Полли кокай, Полли кокай, шке декет налметлан мый туге куаненам, туге чот куаненам! — шортеш ӱдыр. — Шкежат шонен от шу дыр, кузе мый куаненам, тиде пешак сай, мыйын вет эше тый улат, эше Ненси, да чыла тиде поро пашам ыштыше комитет гыч ӱдырамаш-шамыч деч вара!
— Чыла лийын кертеш... а такше тиде комитет гыч ӱдырамаш-шамыч дене вашлийдымемлан нимынярат ом ӧкынӧ, — кукшын вашештыш мисс Полли, ӱмбачше чот пижын шичше изи парня-шамычым мучыштараш тӧчен, тунамак омса воктен шогышо Ненсим шинчашӧржӧ дене ончыштеш. — Каен кертат, Ненси. Поллианна, тура шогал-ян, кузе шогат молат. Мый эше омат пале, могайрак тый улат.
Поллианна чытамсырын воштылалмыж йӧре иканаште торлыш.
— Тугак улде мо, от пале. Но мый шонем, ончашыжат нине прачалан кӧра нимом. О, мый але тиде йошкар платье да шем тудо бархат платье нерген, кудын кынервуйыштыжо ош тамга-шамыч улыт, умылтарышаш улам. Мый толшыла Ненсилан ойлышым, мом мыйын ачам ойлен...
— Палашыжат оккӱл, мом тыйын ачат ойлыштын, — Полли руалмыла чарыш. — Мый шонем, тыйын чемоданет уло?
— Улде мо, Полли кокай. Мыйын пеш йытыра сондыкем уло, комитет гыч ӱдырамаш-шамыч пӧлекленыт. Тушто шуко ӱзгар кия... мыйын шкемын гына. Пытартыш ийлаште черкыш надырлан кондымо ӱзгар гыч йочалан чияш нимат уке ыле. Но сондыкышто ачамын чыла книгаже кия. Мисс Уайтын шонымыж почеш, мый нуным налшаш улам. Умылет чай, ачам...
— Поллианна, — кокаже уэш тудым торжан кӱрльӧ. — Туге кӱлеш: тӱҥалтыш гычак раш умыло, шке ачат нерген эре ойлымет мылам ок келше.
Ӱдыр чытырнен гына шӱлышым налын керте.
— Но, Полли кокай, тый... тый... туге ойлынет, пуйто...
Кокаже тудым лугыч ыштыш:
— Ме чечас тый денет шке пӧлемышкет кӱзена. Ӱшанем: тыйын сондыкет тушто шинча. Тимотилан каласышым шаҥге, кӱш кӱзыктӧ, маньым. Тудо тыйын уло гын. Мыйын почешем ошкыл, Поллианна.
Ик мутым каласыде, Поллианна савырныш, кокаж почеш пӧлем гыч лекте. Шинчаштыже тичак вӱд ыле гынат, вуйым эшеат кӱшкырак веле нӧлтале.
«Такшым гын, мыланем сай веле, тудо пуйто ачам нерген ойлымым ок йӧрате, — шонкала. — Ала мыланемак тидыже утыр сай веле лиеш, эре ачам ом шарне гын. Тыге лийже манынак дыр тудо ачам нерген тетла ойлаш огеш шӱдӧ?» Да Поллианна кокамже тӱняште эн сай манын ӱшанен, шинчавӱдшым ӱштыл кудалтыш да йырым-йыр мо уым ужам манын, шымлаш пиже.
Тиде татын тудо тошкалтыште ыле. Тудын ончылно кӱшнырак кокажын шем порсын дене пешак чаплын ургымо платье урвалтыже лоҥеш. Саде платье лоҥмо кокласе виш гыч почмо омса гоч пыртак гына тӱрлӧ тӱсан сӧрале ковёрым, атлас дене кучымо келге кресло-шамычым ужаш лиеш. Йол йымалне чодырасе регенче семын ужаргын койшо пушкыдо ковёр кӱварвалне шарлен кия. Я шола, я пурла велне шӧртньӧ раме коклаште сӱрет-шамыч койыт, нунын деч пуйто кечыйол толеш да шинчамат йымыктара, кудыжо тыгыде да вошт ужаш лийме кружева кокла гыч толеш.
— О Полли кокай, Полли кокай! — путырак куанымыж дене Поллианна шӱлышымат шылташ тӧча. — Могай тыйын сӱретлашат лийдыме поян, сӧрале пӧрт, тугай тудо эше кугу-у! Тыгай поян улметлан тый пеш чот куанышаш улат дыр, вет?
— Поллианна! — кокаже карал шындыш, тошкалтыш дене тымарте кӱшкӧ кӱзен шушо. — Мый чылт ом пале! Кузе тый тыгайым мыланем ойлен кертат?
— Молан, кокай? Тый тидлан от куане мо? — путырак ӧрын йодо ӱдыр.
— Конешне, уке. Ӱшанем, мый нигунамат тугайышке ом шу — Господьын колтымо пӧлекше дене сулыкыш пурен кугешнаш, — мане мисс Полли. — Да, мутат уке, мый нигунамат поянлыкем дене кугешнаш ом тӱҥал!
Мисс Полли савырналтышат, ончылно тошкалтыш дене кӱзымӧ омса дек лишеме. Кызыт тудо, йӧра эше тиде ӱдырым лач тышан вераҥдаш шонен пыштенам манын, куаненат колтыш. Икымше шонымыж дене тукымвӱр шочшым шкеж деч эн умбалан вераҥдаш лийын ыле: йочан тыр-тор ыштен колтымыж дене поян пӧлемлаште иктаж-мо ынже шалане! Ындыже, тынар йодышым пуэдымыжлан кӧра, мисс Полли кӱшыл пӧлемым ойырымыжлан чотак куаныш, тушто локтылаш йӧршыжӧ нимат уке, лач пырдыж да кӱвар гына.
Поллианнан изи йытыра йолжо-шамыч кокаж почеш писын эртат. Тудын кугу да канде шинчаже, мо нунын гоч эртен гын, эн сӧралешыже пижынак коднеже ыле, очыни, нимомат ужде ынеже код ыле! А ушыжо гын эшеат сӧрале сӱретлам шочыктен тыгодым, да тунар шуко йодыш погынен! Трук чыла нине пӧлемлам эртат да эшеат вес тӱрлӧ, эшеат чаплырак, тудым вучышо пӧлем лектын шинчеш — эн шергаканже. Штор, окна шовыч, тӱрлӧ сӱрет да монь, ынде вара вет чыла тиде ӱдырынак лиеш! Тиде татын кокаже ала-могай изи омсам шупшыльо да вес тошкалтыш дене кӱзаш тӱҥале.
Тыштыже нимомат ончаш. Кок могырымат лач чара пырдыжак веле. Кӱшнӧ шем площадке коеш, умбалнырак верланыше луклаште тудо леведыш дене иктеш ушна, чыла вереат шотлен пытарыдыме кылдыш, яшлык, тошто чемодан; корзинка тор, вочко, тулеч молат оралалтыныт. Тыштыже шокшо да шӱлашат нимо дене. Поллианна вуйжым нӧлтале, тыгеже шӱлышым изиш налаш лиеш. Вара ужылалтыш, кузеракын кокаже пурла велне омсам шкеж дек шупшыльо.
— Вот, Поллианна, тиде тыйын пӧлемет. Ужам, сондыкетат тыш толын шуын. Тыйын сравочет уло?
Поллианна вуйым савалтыш. Чо-от гына почын шындыме шинчаштыже лӱдмаш койо.
Кокаже шинчапуным чумырыш.
— Мый йодышым пуэм гын, Поллианна, йӱкын вашештыман, а вуйым рӱзалтыме дене гына серлагыме ок кӱл.
— Йӧра, Полли кокай.
— Тау, тыгеже сайрак. Тыланет мо кӱлеш гын, тыште чылажат уло, шонем, — ыштале мисс Полли, вешалкыш те кечыше шӱргышовычым, вӱдан кувшиным ужын, ешарыш: — Мый тышке Ненсим колтем, ӱзгаретым рудаш да монь полша. Кас кочкыш куд шагатлан, — пытарыш