Мистер Пендлетон дек Поллианнан миен коштмо деч вара арнярак жап эртымек, ик йӱран кечын Тимоти мисс Поллим поро пашам ыштыше комитетын дамыже-влакын черетан погынымашкышт намиен кодыш. Кум шагатлан мӧҥгӧ пӧртылмекше, чурийыштыже пешак йытыра йошкар тӱс койо, а пушкыдо, нӧрырак мардеж пуымылан кӧра ӱпшӧ туге сӧралген нӧлталтын, шпильке-влак йымач кудырталын лектедат ыле.
Поллианна кокажым эше тыгай сӧралым ик ганат ужын огыл ыле.
— О! О! О! Полли кокай, тыйынат нуно улыт! — совым перкален кычкыркала ӱдыр, кокаж йыр велосипед педальым пӧрдыктымыла тӧрштылеш, кунам тудыжо уна пӧлемышке пура ыле.
— Мо уло, чыташ лийдыме йоча?
Поллианна кокаж йыр тӧрштылмым тугак огеш чарне.
А мый паленат омыл нуно тыйын улмым! Лийын кертеш мо тыге — еҥ-влакын нуно улыт, но тидым эсогыл иктат ок пале? Кузе шонет, мыйын тудо лийын кертеш ыле мо? Кавашке логалмем деч ончыч ойлен кодынем, — чытен-чытыде кычкыркала тудо, шке пылыш йымачше вияш ӱп ярымже-шамычым луктеда. — Но тунамат нуно шеме огыт лий. Шем ӱпым шылташ ок лий.
— Поллианна, мом тиде чыла ончыктаже? — йодеш мисс Полли, вашке гына теркупшыжым налеш, вужгалалтше ӱпшым тӧрлаш тӧчен шога.
— Уке, уке, йӧратыме кокаем! — Поллианнан куанле йӱкшӧ тургыжланышын! савырныш. — Ӱпетым ит тӱкале, ит лаптыртыл. Мый лач нине йытыра шем ӱптолкын нергенет ойлем. Ой, нуно могай сӧрале улыт!
— Ну, мом тый ойлыштат! Поллианна, молан тый поро пашам ыштыше комитетыш саде йоча шотышто шотдымо ойым пуаш коштынат?
— Тиде тыге огыл, — мане Поллианна, кокажын шылталыме икымше ужашыжлан вашешта. — Тый эсогыл ӧрдыж гыч ончалам ыле шкендым, могай сӧрале улат тыгай ӱпет дене! О, Полли кокай, пу-ян мый тыйын ӱпетым сайын гына шерын овартем, кузеракын миссис Сноуным шерынам, да ӱп коклашкет пеледышым кералам. Тыйым тыгайым пеш чот ужмем шуэш. Тудын дечат сӧрале ӱпетше, чынак, чынак!
— Поллианна! — мисс Полли сыренрак кутыра, но тыгодымак шиже — ӱдырын мутшо деч вара кӧргыштыжӧ ала-могай куанле тул чикталте. Тидлан тудо пеш ӧрӧ. Кӧ тидын марте тудым сӧрале улат манын да ӱпшӧ дене тыгеракын куанен модын? Кунам пытартыш гана тудын сынже але ӱпшӧ иктаж-кӧм тургыжландарен? — Поллианна, тый мыйын йодышемлан шыч вашеште. Молан комитетышкыже тыгай йодыш дене коштынат, манам?
— Да, мый ынде палем, но нунын деке мийымешке, нунын коклаш логалмешке тидым пален омыл. Нунылан шке отчётышт дене мо лийме эн шергакан улмаш, а Джимми огыл. Сандене мый варажым шкенан комитетыш серен колтышым. Вет Джимми нунын деч мӱндырнӧ ила, умылет? Сандене мый шоналтышым: нунылан тудо мӱндыр Индий гыч рвезе семынат лийын кертеш... Кокай, мыят тыланет Индийысе ӱдыр лийынам?... Полли кокай, ӱпетым шераш мыланем пуэт вет?
Мисс Полли логарышкыже кидшым пыштыш. Шижаш тӱҥале: вийдымылыкше уэш тудын деке пӧртылеш.
— Но, Поллианна, даме-шамыч таче тыйын тушко кузе миен пурыметым каласкалышт да мый тыйын верчет пеш чот вожыльым! Мый...
Поллианна йолварнявуйжо дене то ӱлык волен, то кӱш кӱзен кушташ тӱҥале.
— Тый шыч каласе, шыч каласе, тыйын ӱпетым шераш ок лий манын, — пешак куанен шӱлештеш тудо. — Да мый шонем, тиде мистер Пендлетонлан тиде кечылаште намийыме студень семын: тый тудлан колтен отыл, но тидын нерген тудлан ойлаш чаренат... Мыйым тыште вучы-ян. Мый чечасыже шергем налын толам.
— Но, Поллианна, Поллианна! — ваштарешыже ойлаш тӧчыш мисс Полли, пӧлемже гыч лектын, путырак нелын шӱлештын, почешыже тошкалтыш дене мызыр-музыр кӱзыш.
— О, тый тышке толат? — саламлалте тудын дене Поллианна шке пӧлемжын омсаже воктен. — Тыгеже эшеат сайрак! А вот тевыс вургемжат тыштак. Ынде тышан шич. О, мый туге рат улам, туге рат, ӱпетым перыкташ кӧнышыч да...
— Но, Поллианна, мый... мый...
Мисс Полли ойлен ыш пытаре. Вийдымылыкше пызырал шынденат, тудо ынде шкенжым ӱстел воктен изи пӱкеныште шинчышым ужо, а чыла вере шушо ӱдырын кид йымалныже сӧрале ӱпшӧ толкыналт-толкыналт вола.
— Ах! Тыйын ӱпетше могай сӧрале! — чарныде шӱлешт-шӱлешт кутыра Поллианна, — нуно миссис Сноун ӱпшӧ дечат чока улыт. Ну, мутат уке, тыланет шукырак ӱп кӱлеш, тый вет йӧршеш таза улат да эреак шуко еҥ коклаште лиедет. Ах, мыйын шонымаште, еҥ-шамыч тыйын сӧрастарыме ӱпетым ужын куанат... да ӧрытат, молан манаш гын, тый нуным тынар кужун шылтен коштынат. Полли кокай, тыйым тугай сӧралым ыштем, иктат шинчажым ӱмбачет кораҥден ок керт!
— Поллианна! — ӱп йымач кокан лӱдшӧ да чытырыше йӱкшӧ шоктыш. — Мый... мый ом пале, молан мый тылат тыгай окмаклыкым ыштыкташ кӧнышым. Вет тидыже... тидыже окмаклык!
— Но Полли кокай, мый шонем, еҥ-шамыч тыйым йӧратен ончат гын, чонетлан вет садыгак сайын чучеш ыле! Тый сӧрале ӱзгар-шамычым ончаш от йӧрате мо? А мый, йытыра еҥ-шамычым ужмекем, нунын деч кораҥынак ом керт, эре-эре ончымем веле шуэш. Кӧ сӧрале огыл гын, мый нуным путырак чот чаманем...
— Но... Но...
— А ӱпым моторын шераш мый путырак йӧратем, — Поллианна куанен вычымата. — Комитетысе ӱдырамаш-шамычымат ӧрдыжеш коден омыл, но нунын кокла гыч иктынат тыгай ӱпшӧ, тыйын гай сӧралыже, уке ыле. Миссис Уайтын такше сылне ыле, да ик гана шерын пуышымат, тудо пеш сӧралын койо... О, Полли кокай, мый ик-момак шонен муым! Но тиде секрет, мый тылат ом каласе. Ынде тыйын причёскет ямде манаш лиеш, да мый икмыняр минутлан кораҥам. Тольык нигушкат ом тарване манын, мыланем мутым пу, почешемат ит ончо. Чечас мый пӧртылам веле. Шарне! — малдыш да лектын куржо.
Йӱкынжӧ мисс Полли нимомат ыш ойло, но шке семынже пунчале: мутат уке, чечасыжак тиде окмак йочан пашажым укешке луктын шуа да ӱпым ожсыж семынак, шкенжын семын, вашке гына уэш шерын шында. Эше «шеҥгечем ит ончо» ышталеш... Пуйто тудын куш кайымыже мыланем, шона, пеш кӱлеш!
Тиде татын мисс Полли ӱстел ваштареш шогышо воштончышыш ала-кузе ончал колтыш. Мом тудо ужо гын, тунар шӱргыжым таратыш чевергаш... чотрак ончале гын, чылт маке пеледыш гай лийын шинче.
Тудо тушто ужо чурийым — пешыжак самырык огыл, тиде чынакак, но тугай... вес тӱрлӧ, чурийже чевер помидор, шинчаже йӱла веле... Яндар, ночкырак южышто лиймыж дене ӱп вес тӱсым налын, саҥга ӱмбалне вӱд толкынла толкыналтеш, пылышыж воктечын ӱлыкыла кудыргыл вола, тыгак шоягорем гычат, да чыла вере тугай пушкыдо нугыдо колча-шамыч сӧралын кечат.
Мисс Полли чылт ӧрын кайыш, шинчажланат ыш ӱшане — тудак мо вара? Тудо мом ышташ шонен пыштымыжымат мондыш, ондаксыжла ӱпшым шерын шындынеже ыле вет. Тидын годым Поллианнан куштылго йол йӱкшӧ шоктыш. Верже гычат тарванен ыш шукто, шинчажым ӱдыр кылденат шындыш.
— Поллианна, мом тый ыштылатше? — кычкырал шындыш мисс Полли.
А икшыве шыргыжале веле:
— Мый сюрпризым ыштылашат пеш йӧратем. Мый лӱдам: мом ыштылмем шекланаш тӱҥалат, сандене шинчатым нершовыч дене петырен кылден шындышым. Ынде тарваныде шинче. Ик минутым тыге кертат вет? А вара ме коктын пырля ончалына.
— Но, Поллианна, — тӱҥалын ыле мисс Полли, кылдыме шинчанак кынелаш тарванен ыле. — Кызытак чыла тидым мучыштаре! Ах, мом тый ыштылатше, а? — шӱлышыжат пытен кайымыла лие, шижеш, ала-мо пеш пушкыдо шӱйжӧ йыр ниялткален эртыш.
Ӱдыр эше чотрак веле воштылал колтыш. Чытырышырак парняж дене кокажын вачыж йыр куштылго да мотор кружеван шальым шоҥале, сондыкышто тудыжын шуко кийымылан кӧра тӱсшат нарынчалгаш тӱҥалын ыле, лаванде гына ӱпша. Поллианна чердакыште Ненсим вашлийын, тудыжо тушто тӱрлӧ оккӱлым эрыктен коштын да ик сондыкым коктын пыкше почыныт ыле. Тушто тиде мотор шальшовыч киен. Тунамак тудо шоналтен ыле: а кӧ мешая кокажым тиде шовыч дене сылнештараш? Вет жапыштыже тыгай пашамак тудо шкенжын шочмо олаштыже миссис Уайт дене шуктен.
Шке пашажым мучашыш шуктен, Поллианна эше ик гана лектышыжым шке семынже терген нале да палемдыш: эше икте ок сите. Тунам тудо кокажым писын верандышкыла шупшыльо, пу решоткаште кӱрлде ик мотор роза кодынат, тудым налаш кидым веле шуялташ кӱлеш ыле.
— Поллианна, куш мыйым наҥгаетше, мом ыштылатше? — йодыш почеш йодышым пуэда кокаже, ваштареш сайын шогаш вийже кодын огыл гынат. — Поллианна, мый ынем...
— Тольык верандышке гына... ик минутлан! Чечас тый ямде лият, — шӱлештеш ӱдыр, розам кӱрлын нале да шола пылыш ӱмбалсе толкыналтше ӱпешыже пижыктыш. — Вот! — вара пешак куанен кычкырале, шальшовычым руден налын, ӧрдыжкӧ шуэн колтыш. — О, Полли кокай, ынде тыге сӧрастарымемлан тый куанет шонем!
Минут чоло чылт ӧрын пытыше мисс Полли шкенжым воштончышышто тӱткын ончышто, вара ала-молан пиктежалтше йӱкын мугыматен кычкырале да шке пӧлемышкыже куржын колтыш.
Поллианна кокажын пытартыш пеш чот лӱдшӧ ончалтышыжым виктарыме могырыш ончалят, верандын почмо окнаж гыч имне ден шӱдыран орвам ужо. Шӱдыран орва нунын пӧртышт дек лишемеш ыле. Ӱдыр сапым кучен шинчыше пӧръеҥымат палыш. Тудо, куаныше, окна гыч пел капшым луктын кычкырале:
— Доктыр Чилтон! Доктыр Чилтон! Мыйым налаш толын улыда мо? Мый тыште улам.
— Туге, — шыргыжале доктыр да вара шыргыжме деч посна ешарыш: — Тый тышке волен от керт мо?
Малыме пӧлемыште Поллианна йошкарген пытыше чуриян кокажым муо, тудыжын шинчаже пеш сырышын онча да чытырыше кидше дене кружеван шальыште улшо булавкылам луктеда ыле.
— Поллианна, кузе тыге кертыч? — йыҥыса тудо. — Шонен гына ончаш вет! Чылт курчак гайым ыштенат да тугайымак эше еҥ шинчашке... Мыйым вет ужыныт!
Поллианна ӧрын шогале:
— Но тый вет пешак мотор улат ыле, пешак сӧрал, Полли кокай да...
— Сӧрале! — игылтынрак каласен шындыш мисс Полли, шальым мучыштарен шуэн колтыш да чытырыше кидше дене ӱпшӧ дек пиже.
— Полли кокай, ӱпетшым тыгак кодо, пешак мотор вет!
— Кодаш? Тыгак? Вот эше! — да ярымжым туге чот шупшыл колтыш, ӱп чылтак тояла турам шинче да сӧралжым иканаште йомдарыш.
— А вет тыгай сылне ыле! — шортшаш гай лийше Поллианна, шӱртньыл-тӱкныл, пӧлем гыч лектын кайыш.
Ӱлнӧ Поллианнам шӱдыран тарантасыште шинчыше доктыр вучен шинча ыле.
— Мый тыйым пациентлан прописатлышым да тудо мыйым прописатлыме эмлан колтыш, — каласыш тудо. Мый денем пырля кает?
— Те маннеда... поручений? Аптекыш? — ӱшаныдымынрак йодын колтыш Поллианна. — Мый такше аптекыш эмлан коштынам... комитетысе даме-влаклан.
Шыргыжше доктыр вуйым веле рӱзалтыш:
— Тыгежак огыл. Мый мистер Пендлетон нерген ойлем. Таче тудо тыйым пешак ужнеже, тыйын кумылет уло да тудын дек каяш кӧнет гын. Йӱр чарнышат, мый тыйым налаш пурышым. Мый денем пырля каяш келшет? Вара тый декет пурем да мӧҥгет конден кодем. Куд шагат деч ончыч.
— Ай, кузе пырля кудалмемже шуэш! — кычкырале Поллианна. — Чытыза-ян изишак, мый Полли кокай деч йодам, колта але уке?
Икмыняр минут гыч тудо пӧртыльӧ. Кидешыже теркупшым кучен. А чурийже пешак шӱлыкан.
— Кокат тыйым ынеж колто ыле мо? — корныш тарванымек, шекланенрак йодо врач.
— У-уке шол, — кугун шӱлалтен мане Поллианна. — Тудо... тудо, шонем, мыйын каймем утыждене вуча.
— Утыждене вуча?
Поллианна кугун шӱлалтыш...
— Туге. Мыйын шонымаште, каласынеже ыле: тый мыйын шерем теменат. Умыледа, тудо тыгак кычкырен каласыш: «Да! Да! Куш шонет, туш кай! Чаманем, тый ондакрак шыч кае!»
Доктыр тӱрвыж дене веле шыри шотым ыштыш. Шинчаштыже гын воштылмо ыш кой. Икмыняр жап тудо шып кудале, вара кокытеланенрак пелештен колтыш:
— Тиде тыйын кокатым огыл мо ужым... тыйын воктенет веранде окнаште, икмыняр минут ончыч?
Поллианна ойгыренрак вашештыш:
— Туге. Да, шонем, пашаже чыла тыште. Умыледа, мый тудым пеш мотор кружеван шальшовыч дене сӧрастарышым, тудыжым чердакыште верештынам ыле. Ӱпшым пешак моторын вужгатан шерын шындышым, тушан розам пижыктышым. Да тудо тынар моторын койо. Тыланда туге ыш чуч мо, пешак мотор ыле вет?
Доктыр шыпланыш, а кунам угыч ойлаш тӱҥале, йӱкшӧ пеш эркын йоҥгыш, Поллианна пыкше гына кольо:
— Да, Поллианна... Мый шонем, тудо... пеш сӧрал ыле.
— Чынак? Мый тыге рат улам! Мый тудлан каласем, — мане Поллианна куанымыж дене.
Но тудын ӧрмашешыже доктыр вучыдымын кугу йӱкын каласен шындыш:
— Уке, уке! Поллианна, мый... мый лӱдам, но мый тыйым тидын нерген ойлаш огыл манын йоднем.
— Молан, доктыр Чилтон? Молан? Мыйын шонымаште, те рат лийыда ыле.
— Но тудо, лийын кертеш, рат ок лий, — ӱдырын ойлымыжым лугыч ыштыш тудо.
Поллианна минут нарырак шонкалыш.
— Пожале... огешат куане ыле. Лийын кертеш. — шӱлалтен лукто. — Мый ынде шарналтышым, вет тендам ужо да вик куржын лекте. Да вара эше мыланем каласыш — «Мыйым «тыгай сӧрастарымым» ынде ужыч».
— Тыгакак шонышым, — мане доктыр пеле йӱкын.
— Но садыгак мый ом умыло — молан? — палемдыш Поллианна. — Вет тыгай сӧралын коеш ыле!
Доктыр нимат ыш каласе. Умшажым тудо пудыргышо йолан Джон Пендлетонын курык ора гай кугу кӱ пӧртшӧ дек лишемме годым гына почо.
ГЛАВА
«Чылт книгасе семын огыл»
Тиде ганалан Джон Пендлетон Поллианнам шыргыжалын вашлие:
— Поро кече. Мыйын шонымаште, тый, Поллианна, путырак кугу кумылан изи айдеме улат, уке гын таче мый декем от тол ыле.
— Мистер Пендлетон, мом те ойледа! Тендан дек толаш мый пеш рат лийым.
— Лӱдам, мый кок ганажат тыйым вашлийме годым сырыше кумылан ыльым. Мыйым пагален студеньым кондымет годымат, тыгакак первый ганаже йолым пудыртен, орланен кийымем годымат. Тугакак чай, тауштенат шуктен омыл. Ынде мый ӱшанем, шкежат тый умылышаш улат: пешак поро чонан шочынат, моланже гын, сырен гына моштышо айдеме дек эше ик гана толынат! Поллианна пӱкеныштыже ласкан шинченат ок керт, вожылын.
— Но мый пеш рат ыльым тендам чодыраште мумылан... э, мый ынем ойло, пуйто йолым пудыртымыланда куаненам, — вашке гына шкенжым тӧрлатыш.
Джон Пендлетон воштылале.
— Умылем. Тыйын йылмет ден ушет эше иканаштыжак келшен огыт шукто. Туге гынат мый тыланет пеш кугун тауштем, мом саде кечын курыкоҥ йымалне ыштенат гын, лӱддымӧ да тале ӱдыр йоча улат манашат тоштам. Студеньланат пеш кугу тау, — ешарыш тудо ындыже тыглайынак.
— Тыланда тудо келшыш? — Поллианна палынеже.
— Пеш чот. Мыйын шонымаште, таче... Полли кокай мыланем нимомат колтен огыл, чын? — ӧрыктарен, шыргыжал пелештыш.
Нине мутлан ӱдырын шӱлыкан лийын кайымыже палдырныш.
— У-уке, сэр. — Умбакыже мом ойлаш ӧрӧ, но вараже чевергенак тӱҥале. — Мый тендам шӱлыкаҥдаш огыл манын ойлышым тунам, но вет Полли кокай тунам тыланда студеньым колтен огыл ыле.
Джон Пендлетон ыш вашеште. Шыргыжмымат чарныш. Шке ончылныжо тура онча да онча, тудын ончалтышыже тугай пӱсӧ, чыла вошт пургедеш, тыште мо уло гын, вошт лектеш, эсогыл пӧртыштӧ кызыт мо ышталтеш, тудымат ужеш дыр. Икмыняр тат гыч тудо кугунрак шӱлалтыш да Поллианна дек савырныш. Кутыраш тӱҥале гын, ондаксе шыдыже уэш пӧртыльӧ ала-мо. — Ну-ну, тиде нимоланат ок йӧрӧ! Мыйын могай шӱлыкан улмем ончалаш гына мо тый толшаш ыльыч тиде гана? Колышт-ян! Библиотекыште кугу пӧлемыште телефон шога, янда шкафыште, лукышто, камин воктене, тый йытыран пӱчкеден ыштыме шкатулкым муат. Чынжым гын, тудо тушто шогышаш, тиде каргыме ӱдырамаш але шке порядкыжым ыштен шуктен огыл гын. Кондо тышке. Неле такше, но, мыйын шонымаште, конден кертшаш улат».
— О, мый моткочак виян улам! — ӱдыр веселан гына йышт-юшт койо. Ик минут гыч шкатулкым нумал кондышат.
Вес пел шагатыште Поллианна мистер Джон Пендлетон дене эртарыме жапшым эн пиаланлан шотлыш дыр. Шкатулкыш™ мо гына уке ыле! Тӱжем наре тӱрлӧ тыгыде ӱзгар, сӧрастарышыже — оҥай деч оҥай. Тудым озашт шуко ий тӱрлӧ верлашке путешествийыш коштмыж годым поген, кажныже иктаж-могай историй дене кылдалтын, налаш теве сӧралын пӱчкедыме шахмат фигурлам — тудыжо Китай гыч але Индий гыч нефрит гыч ыштыме юмын капше.
Лач тиде идолын тыш логалмыжым колыштшыла, ӱдыр шӱлыкын пелештен колтыш:
— Ала чынжымак ончаш Индий гыч изи йочам налман, кудыжын Юмо олмеш тыгай курчак. Мом толашаш шкенан Джимми Бин дене, кудыжо содыки пала: Юмо — каваште! Но содыки, тиде Индий гыч улшо йоча дене пырля Джиммимат ончаш налыт гын, уда ок лий ыле.
Джон Пендлетон тудым ыш кол ала-мо, туге чучеш. Шинчаже тугак иктура ончыко онча ыле, ала-кушко пусталыкыш. Шонкалымыжым чарныш да шкатулко гыч эше ик оҥай ӱзгар нерген каласкалаш тӱҥале.
Тиде вашлиймаш эн сӧрале ыле. Мучашлан ӱдыр шиже: нуно шкатулкысо тӱрлӧ оҥай арвер нерген веле огыл, но шуко моло нергенат кутырат: Поллианна, Ненси, Полли кокай, ӱдырын тыглай кечыже кузе эрта. Тыгак нуно умбал олаште ондаксе илышыж нергенат кутыркалышт.
Чеверласаш жап шумек, торжа йӱкан Джон Пендлетон тиде гана чылт вучыдымын ныжылге йӱк дене каласыш:
— Мыйын изи ӱдырем, мый декем чӱчкыдынрак толын кошт, йӧра? Чылт шкетын улам, сандене мыланем пешак кӱлат. Вес амалжат тыге йодашем уло, тудымат тыланет почам. Ондакше, кӧ улметым пален, тыйым ик ганат тетла ынем уж, шоналтышым. Тый, палет, шарныктышыч тунам, можым шуко-шуко ий мондынем ыле. Да шканем пеҥгыдын маньым: уэшыже тыйым нигунамат ужмем шуаш ок тӱҥал. Кажне кечын доктыр эре йодын толашыш, манеш, ала тыланет саде изи ӱдырым кондашем кӱлеш? А мыйже манынам: «Уке!» Жап икмыняр эртышат, шижын нальым: пешак чот ужмем шуэш! Тыйым ужын кертдымемжак мылам эшеат чотрак веле шарныктара, мом шарнымашем гыч эрелан луктын шуынем ыле. Тыгеракын, ынде мыланем эреак тыйым вашлияшем кӱлеш. Шергаканем, тидын дене тый келшет мо?
— Келшем улде мо, мистер Пендлетон, — шып гына тӱрвыжым тарватыш Поллианна, шӱлыкан чурийжым веселаш савыраш тӧчышӧ пӧръеҥым чаманен колтыш, ынде теве тудо адакат кӱпчыкшым тоҥед возын. — Мый эреак толаш тӱҥалам!
— Тау! — шыман малдыш Джон Пендлетон.
Тиде кечынак кас кочкыш деч вара Поллианна, Ненси дене пырля тошкалтыште шинчышыжла, сӧрале шкатулко нерген мутым лукто, да мо тушто эше сӧрал лийын кертеш, тидын нерген кутырышт.
— Шоналташ веле вет, — кугун шӱлалтыш Ненси, — ӱшанашат неле: ты пӧръеҥ тыланет шкатулкым почын да ӱзгарже нерген каласкален... Вет тудо эре шкенжым туге шыдын куча, йырже улшылан эсогыл ик мутымат нигунам ок пелеште!
— Но тудо шыде огыл, Ненси, тиде тольык тӱжвач ончымаште веле, — келшымашым аралаш тунемше Поллианна торешлана. — Чылт ом умыло, молан чыланат шонат, пуйто тудо тунар шыде? Лишыч палат гын, тыге огыт шоно ыле! Эсогыл Полли кокаят тудым ок йӧрате. Студеньым тудлан ынеж колто ыле. Умылет мо? Эсогыл лӱдын ыле, суйындыжо тудын деч манын умыла гын.
— Очыни, тидым шке порысшылан ок шотло, — вачыжым нӧлтале Ненси. — Но можо мыйым ӧрыктара, кузе вара тыйжым йӧратен шынден кертын? Мый, конешне, тыланет ӧпкелашет нимом тугайым ынем ман... Но тудо вет йоча-влак деке шӱман огыл, уке, тыгай огыл!
Поллианна куанен шыргыжале.
— А тудо йӧратен шындыш, Ненси, — вуйым тыгак маншыла таялтыш. — Тольык мый ом шоно, тудо мый декем шӱмаҥын манын... ну, эрежак огыл. Шкежак таче каласыш: ик жап, манеш, тыйым нигунам тетла ужмем огеш шу манын шонышым, вет мый тудлан тудым шарныктарем, кудыжым мондашак шонен. Но вараже...
— Кузе туге? — Ненси тудым тургыжланен лугыч ыштыш.—Тудо тый тудым шарныктарен мом тудо мондынеже улмаш?
— Туге, но вара...
— Но мом тиде ончыкта? — Ненси пешак вашмутым колнеже.
— Ыш ойло. Мане, ала-мо лийын.
— Тиде — тайне, — лӱдшыла йырым-йыр ончале Ненси, пеле йӱкын лӱдын каласале. — Теве молан тудо тый декет иканаште пижын шинчын! Ай, тиде вет йӧршын книжкасе семын... Мый пеш шуко лудынам: «Леди Модын тайныже», «Наследникын йоммыжо», «Шолып верыште эртарыме ий-влак»... Чылаштыжат могай-гынат тайне але тудлан келшен толшо уло. Шоналташ веле! Илыше книгажак нер йымалне, а мый тидын годым ниможымат пален омыл! Ынде, пагалымем, каласкале-ян чыла, мом тудо умшаж гыч луктын! Тиде мыланем пеш чот кӱлеш! Тый декет пижын шичмыже таклан огыл, таклан огыл!
— Но мый декем тудо пижын шинчын огыл! — кычкырале Поллианна. — Тиде мый вет тудын дене икымше кутыраш тӱҥалынам. А тудо паленат огыл, кӧ улам, кушеч. Студеньым намийымешкем, кунам тиде, маньым, Полли кокай деч огыл, да...
Ненси кенета тӧрштен кынеле да вучыдымын совыжым пералтыш:
— Палем, палем! — кычкырале ылыжалтшыла, но вес минутышто угыч Поллианна воктене шинча ыле. — Ойло-ян мылам, шоналте да вашеште, — чытамсырын йодо тудо. — Мисс Поллин акажын ӱдыржӧ улметым палымеке веле вет тудо тыйым тетла ужмыжо шуын огыл, тыге вет?
— Туге. Кодшо годым мый каласышым кӧ улмем, а таче тудо мыланем каласыш, мо нерген тунам тудо шоналтен.
— Тыгак шонышым! — куанен Ненси. — Мисс Поллиат тудлан студеньым ынеж колто улмаш вет?
— Ынеж колто ыле.
— Да тый тудлан каласенат, студень тудын деч огыл?
— Иуда. Мый...
— Да шкенжым тудо умылыдымын кучаш тӱҥалын, кунам тый тудын акажын ӱдыржӧ улметым пален налын. Тыгакак вет?
— Ну, т-тыгакак. Шкенжым тудо пеш умылаш лийдымын кучыш... студень верчын, — мане Поллианна, саҥгажым куптыртылын, ала-мом шонкален.
Ненси пеш келгын шӱлалтен колтыш.
— Тугеже ынде мый чыла умылышым. Колышт. Мистер Джон Пендлетон шке жапыштыже мисс Полли Харрингтонын йӧратыме качыже лийын! — куанен луктын каласыш, но тидын деч ончыч шыпак шеҥгекла ончале, колыштыт манын лӱдмыжым ончыктыш.
— Ушет каен мо, Ненси, тиде лийынат ок керт! Кокамлан тудо огеш келше, — торешлана Поллианна.
Ненси, «тый мом палет» маншыла, кӱшыч ӱлык веле ончалале.
— Конешне, ок келше, нуно вет сыреныт!
Поллианна адак ӱшаныде ончале, сандене Ненси келгынрак шӱлалтышат, воктекше шинче, тиде историйым кинолентыла пӱтыраш пиже.
— Пашаже вот кушто. Тыйын толмет деч ончыч Шоҥго Том мыланем каласыш. Мане, мисс Поллин ала-кунам йӧратыме пӧръеҥже лийын. Мый, конешне, тидлан шым ӱшане. Тудо да — йӧратыме еҥже! Но мистер Том ӱшандараш тӱҥале, манеш, тыгакак лийын, да тиде пӧръеҥже кызытат мемнан изи олаштына ила. А ынде мый палем! Вигак лектын шинчеш: тиде — Джон Пендлетон! Ончал-ян, а тудын илышыштыже тайне уке?! Шылын шинчын огыл мо тудо шкенжын дворец-пӧртыштыжӧ, да эшежым ик еҥ денат ик мутымат ок вашталтыл! Тыйын кӧ улметым пален налмеке, шкенжым ӧрыктарышын ыш кучо огыл мо? Да эшежым каласен: тый тудлан ала-мо нерген шарныктарет, кудыжым тудо мондаш пеш шуко толашен? Кажнылан ынде раш: тыште мисс Полли нерген ойлалтеш. А тудыжо... ыш каласе мо, тудлан нигунам студеньым колташ ом тӱҥал манын? Да чылажат раш, раш, эше ик гана раш!
— О-о-о! — ышталале Поллианна, ӧрмыж дене шинчажым карен. — Но, Ненси, мый шонем, икте-весым йӧратеныт улмаш гын, келшат ыле. Нине ийлаште коктынат тугай йокрокышто шкетын-шкетын иленыт да... Куанен гына тынысым ыштат ыле шке коклаштышт.
Ненси тӱрвыж дене фырр-р гына колтыш:
— Йӧратымаште мо-мо лийын шога, тый пешыжак от пале аман? Пеш изи улат эше! Но тыйын модышет нерген кӧн колыштмыжо ок шу гын... тиде икте-весыж дене сырыше мужыр. Нунын денат тыгаяк паша. Мистер Пендлетон эре шем пыл гае ок кошт мо? А весыже... — Ненси мутешыже шӱртньыш, кӧ нерген да кӧ дене кутырымыжым шарналтен. Но вучыдымын шыргыжале. — Ом каласе, тиде пешак сӧрале да йӧнлӧ огыл манын, но тый нунымат тиде модышыш шупшыл кертат ыле — тек нуно икте-весе дене келшаш кӧнат! Ну, оҥай лиеш ыле! Чыланат шинчаштым пашкартен шындат ыле: мисс Полли да тудо! Но мый тыланет ойлем, ӱшан тыште пеш шагал, пеш шагал!
Поллианна нимом ыш каласе. Но вара пӧртыш пурымыж годым чурийже пешак шонкалышын койо.
ГЛАВА
Хрусталь подвеске-влак
Августын шокшо кечылаштыже Поллианна Пендлетон-Хилл кӱ курык гай кугу пӧртыш чӱчкыдынак коштедыш. Такшым нине коштмаш-влак пиалан лийыныт манаш ок лий ыле. Мистер Пендлетонын тудым ужмыж ок шӱлан огыл — мӧҥгешла, ӱжаш лӱмынак еҥымат шуко гана колтедылын. Но кунам ӱдыр пеленже лийын, тыгодым тудо пиаланла койын огыл. Шке шотшо дене тыгеракын шонкален Поллианна. Тудо такше ӱдыр дене кутыркален, кажне гана пешак оҥай да шергакан арвер-влакым, ятыр книгам, ӱзгарым, сӱретым, ик ганат але марте уждымо наста-шамычым ончыктылын. Но тыгодым ондаксыж семынак шыдын шке полышдымылыкшылан вуйым шийын, пӧртысӧ «режимжым», виеш тушто «порядкым» ышташ тӧчышӧ-шамычым йӱкын ятлен, кулыштым пытымыжат ок шу. Но Поллианнан кутыркалымыжым йӧратен колыштшыла чучын, сандене Поллианна чарныде эре тототлен. Ойлашыже йӧратен да... но кажне гаяк шинчажым нӧлталеш да ужеш: оза адакат кӱпчыкыштыжӧ корштымым пыкше чытен кия. Да эше тудо нигунамат раш ок пале: тудын мутлаж гыч кудыжо — тидыже тыге гын — сусырышкыжо шинчалым шавалта. Ну, а модыш шотышто умылтарен, тудым модаш тараташлан йӧнан тат эше лийын огыл. Кок гана модыш нерген мутым лукто, да кок ганажат ачажын тидын шотышто мом умылтарымыж марте ыш шу, Джон Пендлетон эре весе нерген веле кутыраш тӱҥалеш.
Ындыже Поллианна огеш кокытелане: Джон Пендлетон чынжымак ала-кунам Полли кокажын йӧратыме еҥже лийын! Сандене изи ӱдыр шкенжын ӱшанле да йӧратыше шӱмжӧ дене кузе-гынат тиде кок йокрок илышыш, тудын шонымаште, пиалым пурташ шонен илен.
Но кузе тидым ышташ — пален огыл. Мистер Пендлетонлан ӱдыр шке кокаж нерген кутыркален. Тудыжо колыштын, южгунам пеш сайын, южгунам шыдешкенрак, шукыж годым ӱмыл вочмо чурийыштыже воштылчык лийын. Мӧҥгӧ пӧртылын, Полли кокажлан мистер Пендлетон нерген мутым ойсавыртышышкыже пурташ тыршен. Мисс Полли шукыжак колыштын огыл, весе нерген кутыраш тӱҥалаш амалым эре муын. Такшым моло нергенат, мутлан, доктыр Чилтон нерген, кутырымо годымат тыгак ыштылын. Доктыр шотышто гын, тиде тунам тудын Полли кокажым верандыште кружеван шальшовычаным да чапле причёсканым ужмыжлан кӧра шонен Поллианна. Тудлан туге чучын, пуйто доктыр Чилтон кокажлан поснак келшен огыл. Тидым Поллианна пеш чот кылмен кайымыж деч вара койкышто кийымыж годым шиже.
— Каслан тыланет сайрак ок лий гын, мый доктырым ӱжаш колтем, — мане тунам кокаже.
— Чынакак? Тугеже мыланем кастене ударак лиеш, —воштылале Поллианна, вет тунам мый декем доктыр Чилтон толеш.
Кокажын чурийыштыже тунам мо койо гын, ӱдыр кызытат ӧреш.
— Тиде доктыржо Чилтон ок лий, Поллианна, — мане Полли кокаже пешак чоткыдын. Доктыр Чилтон мемнан еш врачна огыл. Мый колтем доктыр Уоррен дек... тыланет эшеат плокарак лиеш гын.
Но Поллианналан тудо кечын ударак ыш лий, сандене доктыр Уорреным ӱжаш ышт колто.
— Тидланат мый пеш рат улам, — мане Поллианна кокажлан тудо кастене. — Конешне, мыланем доктыр Уоррен келша, но доктыр Чилтоным мый чотрак йӧратем. Шонем, тудо вуеш налеш, тудым огына ӱж гын. Кокай, вет тудо йӧршеш титакан огыл, тыйым веранде окна гыч ужын гын, кунамже мый тыйым тыге сӧрастаренам ыле... — мучашлыш тудо шӱлыкын.
— Сита, Поллианна. Доктыр Чилтон нерген кутыраш мыйын кумылем уке... але тудын шижмашыже шотышто, — пеҥгыдын каласен шындыш мисс Полли.
Поллианна шӱлыкан ончалтышыш ӧрмашым ешарыш, вара южым нале:
— Тыйын маке гай чуриетым ончаш пеш йӧратем, эшежым ӱпетым адакат сайын пыштыме пешак шуэш. Келшет гын... Полли кокай! — но кокаже холлыш каенат йомын ыле.
Августын ик кечыштыже Поллианна эрден эрак Джон Пендлетон дек мийышат, кӱпчыкшӧ ӱмбалне торешла пыштыме канде, шӧртньӧ да ужар тӱсан ленчешка гайым ужо, тӱрыштышт эше йошкар да шем-пелганде тӱсан вичкыж да вияш кореш-шамыч каеныт. Ужын, пешак куанен шогале.
— О, мистер Пендлетон, тидыже чылтак шонанпыл гай. Мемнан дек шонанпыл унала толын! — совыжымак пералтыде ыш чыте. — О-о, кузе сӧрале! Но кушеч толын лектынже?
Мистер Пендлетон пешыжак куанлын ыш шыргыжал, таче эр гычак тудын кумылжо уке ыле.
— Мыйын шонымаште, тудо окна шеҥгелсе термометрым яндашкыже кече вочмо дене «толын», — шыпак каласыш. — Такше гын кече шке йоллажым тудын ӱмбак ок колто ыле... да южо эрдене веле тыге лиеда.
— Но тиде тыгай сӧрале! Тыгеже вара кече шке ышта мо? Мыйын термометрем лиеш гын, эреак кече вашеш кучем ыле!
— А мо сайже тиддеч лиеш ыле? — воштылале пӧръеҥ. — Кузе шонет, ме тунам ойлен кертына ыле мо: уремыште йӱштӧ але шокшо?
— Тидыже мыланем садиктак лиеш ыле, — шыпак пелештыш Поллианна, кӱпчыкысӧ тыгай шуко чиялан куанен. — Пуйто эре шонанпылыште илышылан йӱштӧ-шокшым палыме кӱлешан!
Мистер Пендлетонын кумылжо кӱзымыла лие. Поллианнан свежа чурийжым куанен ончале — кузе тудыжо эсогыл тыгайланат рат лийын мошта?!. Вара вучыдымо шонымаш вуйышкыжо толын пурыш.
Тудо вакш воктен улшо йыҥгырым тӱкалтыш.
— Нора, — мане тудо омсаште койылалта илалше тарзе ӱдырамашлан. — Кондыза тышке кугу той сортапӱкен-влак кокла гыч иктыжым, нуно камин ӱмбалне полкышто шогат, парадный уна пӧлемыште.
— Колыштам, сэр, — мугыматыш ӱдырамаш, изишак ӧрмалгенрак. Ик минут гыч пӧртыльӧ. Тудын кажне ошкылжым йыҥгыр семынрак шоктышо йӱк ужатыш. Кидыштыже улшо акрет годсо кугу канделябрын хрусталь подвескыже-шамыч йыҥгыр гай йӱкым луктыт улмаш.
— Тау. Теве тиде изи ӱстембак шындыза, — ончыктыш оза. — Ынде шнурым налза да рамысе сагылеш кылден шындыза. Вот и чыла. Кугу тау, — мане эше, тарзе ӱдырамашын чыла тидым ыштен шуктымекше. Ӱдырамашын пӧлем гыч лекмекыже, мистер Пендлетон ӧрмалгыше Поллианналан воштылшо шинчаж дене ончыктыш. — Пу-ян тиде сортапӱкеным мыланем, Поллианна.
Ӱдырат кӱштымыжым шуктыш. Мистер икте почеш вес подвескым наледа, койкышко рат дене опта.
— Ынде чыла ниным нал да Норан кылдыме кандырашкыже пижыктыл. Чынже денак шонанпылыште илынет гын, мыйын шонымаште, лач тугайымак ыштена, да тый тушто илен кертат!
Поллианна кечыйол пурыман окна ваштареш кум подвескым гына пижыктен шуктен ыле, умбакыже мо лийшашым иканаште умылыш. Туге куаныш, туге йывыртыш, парнялажат чытырат веле, умбакыже ыштышаш пашам чараклат. Икмыняр жап гыч чылажымат пижыктыме ылят, ик ошкыллан шеҥгек лие да куанже дене шинчажымат кумалтыш. Поян арверан, но шӱлыкан да тыглай малмывер кенеташте йомак тӱняшке савырныш. Чыла вере тӧрштылшӧ тул-влак чӱчкат: йошкарге, ужарге, шем-пелганде, шӧртнялге да канде. Пырдыж, кӱвар, мебель да койко шкежат тиде шонанпыл дене авалтыч.
— О-о, могай сӧра-але! — малдыш Поллианна да вучыдымын воштыл колтыш. — Мыланем туге чучеш, пуйто кече шкежат модыш дене модаш тӧча! — кычкырале тудо, мистер Пендлетонын тудым умылыдымыжым монден. — Ай, нине подвеске-шамычым мыланем шуко-шуко пуышт ыле! Чыла тидым мый Полли кокайлан пӧлеклем ыле да эше мисс Сноулан... молыланат. Мыйын шонымаште, нуно тидлан моткочак куанат ыле. Полли кокай тыгай шонанпылыште ила ыле гын, куанымыж дене омса-влакым кроп да кроп тӱчын-пудештарен коштде ок керт ыле! Кузе те шонеда?
— Ну, кузе мый шарнем, кокатлан ала-мо весе, кугурак, кӱлеш, тыгай призме дене тудым от куандаре. Но колышт-ян, могай модыш нерген тый ойлышыч? Могай модыш?
Поллианна ӧрмалгенрак ончал колтыш, вара кугунрак шӱлалтыш:
— О, мый монденамат. Те вет модыш нерген чылт огыда пале. Ынде шарналтышым.
— Ала, лийын кертеш, мыланем чыла каласкалет?
Тиде ганаже Поллианна тӱҥалтыш гычак тымарте тиде модыш дене мо лийын гын, раш луктын пыштыш, кок изи торчак гычак, кудышт лийшаш улыт улмаш курчак, а торчак огыл. Тидын годым мистер Пендлетонын чурийжым ыш ончо, пӧлем мучко куштышо шонанпыл деч шинчаончалтышыжым кораҥден ыш керт, подвеске-шамыч тугак тӱрлӧ тӱс дене кандыраште лӱҥгалт кечат ыле.
— Вот и чыла, — кошартыш тудо, шке шомакшым мучашке шуктыш. — Ынде те паледа докан, молан кечат модыш дене моднеже маньым.
Ик жаплан тымык лие. Вакш могыр гыч вара шып, кокытеланышырак йӱк шоктыш:
— Лийын кертеш. Но, мыйын шонымаште, Поллианна, эн чот волгалтше призмыже тый шке улат.
— Но мый дечем тыгай мотор тӱсан тамга-влак огыт лек, кунам мыйын ӱмбак кече онча.
— Ойлет шол, — воштылале пӧръеҥ, да Поллианна тудын шинчаштыже шинчавӱдым ужын, ӧрӧ.
— Уке-ла, — каласыш ӱдыр, да шӱлыкын ешарыш. — Лӱдам мый, мистер Пендлетон, мый денем кече нимомат тетла ок ыште, лач аравамак веле ешара. Полли кокай ойла, аравам эреак кече ышта!
Пӧръеҥ изи йӱкын воштыл колтыш. Да адакат Поллианна тудым ончале — воштылмыжо шортмо гай веле шоктыш.
ГЛАВА
... изишак ӧрмашым лукшо
Сентябрьыште Поллианна школыш кайыш. Тергыше изирак экзамен ончыктыш: иктаҥаш ӱдыр-влак коклаште тудо такше удан огыл ямдылалтын, сандене вашке классыштыже тудын таҥаш ӱдыр-рвезе-влак коклаште ик эн пиалан тунемше лие.
Школ такше икмыняр шотышто Поллианналан вучыдымо ыле, да шуко шотышто тудо шкежат школлан — эшеат вучыдымырак. Да вашке гына школат, Поллианнат икте-весе коклаште сай кылым пидыч, да Поллианна кокажлан чонжым почо: школ — тиде илышак, ондакше тидын шотышто изиш кокытеланен гынат. Школ кажне кечын куаным пуэн шоген гынат, Поллианна тошто йолташыже-влакымат монден огыл. Мутат уке, ынде ондаксыла нунылан шуко жапым ойырен кертын огыл. Но кертмыж семын жапым ойыренак шоген. Нунын кокла гыч тиде эн чотшо мистер Пендлетонлан келшен огыл.
Ик шуматын тидын нерген тудо мутым лукто.
— Колышт-ян, Поллианна, тый мый декем илаш куснен от керт? — йодышыжо кукшо чырам каткалымыла йоҥгалте да иралтмыжат койо. — Ынде йӧршешак ужмашем уке.
Поллианна умша лукшо дене шыргыжалде ыш чыте, шкетынже мистер Пендлетон чодыраш йомшыла шӱлыкын веле коеш.
— Мый шоненам, иктаж-кӧ воктенда лиеш гын, те тидым пешыже огыда йӧрате, — вашештыш тудо.
Мистер Пендлетон тӱрвӧ лукшо дене шыргыжале гына...
— Туге, но тиде ондак лийын, оҥай модышет дене модаш тӱҥалме деч ончыч. Ынде мый рат улам, вет мыйын нергенемат тургыжланат, да уло кумылын! Нимат огыл, вашке мыят йол ӱмбалне лиям, тунам ончалам — кӧмыт пӧртыштӧ коштыт! — мучашлыш тудо, да, мыскарам ыштен, ик торчакшым кӱш нӧлталын рӱзалтыш. Тунам нуно пӧртысӧ кугу библиотекыште шинчылтыт ыле.
— Чынжым гын, рат огыдал, ойледаже гына тыге, — Поллианна камин ончылно нерен кийыше пийым ончалят, иралтме гай лие. — Те вет шкеат пеш сайын паледа: ты модыш дене эрежак огыда мод, мистер Пендлетон. Моддымыда нерген те паледа!
Пӧръеҥын чурийже гыч шыргыжме йомо.
— Вот, тидланак тый мыланем кӱлат, мыйын изи ӱдырем... мыланем модаш полшаш. Мый декем илаш куснет?
Ӱдыр ӧрын ончале:
— Мистер Пендлетон, тиде вет мыскара?
— Уке. Тый мыланем кӱлат. Тый кӧнет?
Поллианна, шижалтеш, шӱлыкаҥе.
— Мистер Пендлетон, мый ом керт. Паледас, омак керт тидым ыштен. Мый вет... Полли кокайын улам.
Пӧръеҥын чурийыштыже ала-могай вашталтыш палдырнен кодо, но мо тиде тыгай ыле, Поллианна умылен ыш шукто.
— Тый тунар тудын отыл, кузе... — Вуйжым шыдешкен нӧлтале. — Ала тудо тыйым мый декем колта, — лыжганрак кошартыш. — Колта гын... толат?
Поллианна келгын шонен саҥгажым куптыртыш.
— Полли кокайже мый декем... пешак поро лийыныс, — тӱҥале эркын гына. — Да налынже мыйым тунам, кунам комитетысе даме-шамыч деч посна мыйын тетла иктат уке ыле, да...Пӧръеҥын шӱргыжӧ чытырналте. Тиде гана тӱҥалмыж годым йӱкшӧ чылт лыжгаштын ыле, шӱлыкаҥын:
— Поллианна, шуко ий ончыч мый пеш чот ик ӱдырамашым йӧратенам. Ӱшаненам: кунам-гынат мый тудым ты пӧртыш кондем. Шоненам, кузе ме тудын дене тыште пиалан лийына да мыланна п