Башкызынга даяныптары:
62) Будда Бурган овуру болган
Башкым-биле чарылбас болуйн.
Номналдары сагышсыралды
Хүнден хүнче экиртип чорзун.
63) Башкывыстан эрткен Буян чок,
Хүн дег овурунга мөгейдим.
База катап аас-кежиктиг бооп,
Түрлүг изин эдерип чорууйн.
Эге деӊнел бодалгалары:
64) Хосталгалар ховар болганда
Дүрген эстир утказын бодап,
Чуртталгамны хоозун чарывайн
Ужур-чөвүн ботандырыптайн.
65) Оттуг-көстүг тамыдан сестип
Эртинелер чаглаанче кирдим.
Айыыл-халап төнгүже оруп
Буян-Кежиим көвүдедиптейн.
Ортун деӊнел бодалгалары:
66) Үлегер чок боору айыылдыг
Үш хоранга алзыр дей бердим.
Очалаӊныӊ дүп чок далайын
Коргуш чокка кежип ап чорууйн.
67) Човулаӊны кежилиг кылгаш
Муӊгаралдан дашкаар үнерим.
Боттандырыг шынарын тыпкаш
Хей-Аъдымны бедидип чорууйн.
Бедик деӊнел бодалгалары:
68) Кээргенчиг амылыгларым,
Эрткен өйде аваларым диин.
Эне-Сеткил долган төлү бооп
«Четтиргеним» илеткеп чурттаайн.
69) Кым-даа човулаӊны күзевес,
Чыргалаӊны шупту эдилээр.
Чөрүлдээни черле болдурбайн
Чөптүү-биле башкарлып чорууйн.
70) Манавааным човулаӊ хинчээ
Бодумда деп тодаратынзын.
Эӊ-не багай улуургак чоруум
Эзилдирер соруктуг болуйн.
71) Кээргел-биле ынакшыл барда
Амыдырал чогуп бүде бээр.
Чединместер удурланза-даа
Аас-Кежиин дамчыдып берейн.
72) Бодун бодаар кээргенчиг улус,
Чаӊгыс талаланчак болу бээр.
Оларымныӊ хире-шаан бодап
Аайы-биле чавызап берейн.
73) Менээргенир болза – Човулаӊ,
Чедиштирип бээри – Чыргалаӊ.
Чонум-биле бодумну солуур
Ёзу тыпты бээрин күзедим.
74) Сеткил күжүн чогударымга
|
|
Амылыглар хилинчээ келзин.
Быжа бергеш үнген Буяным
Ак орукту ажыдып берзин.
75) Саваларныӊ хире-шаа-биле
Човулаӊнар куттулуп келзин.
Сагыжымныӊ чуду ооӊ-биле
Арыгланы бээрин күзедим.
76) Эки-багай чүү-даа болурга
Беш мөөӊ күштү ажыглай бердим.
Билиглерни боттандырарда
Шиӊгээдигниӊ эвин тып алыйн.
77) Төрениӊ дөрт чурумун бодап,
Угаанымны чаӊчыктырып ап,
Хосталы бээр байдал келгенде,
Үем хоозун эртпезин, өршээ.
78) Очалаӊдан амылыгларны
Хостаар шиитпир үндүрүп алдым.
Бойду-Сеткил быжа бергиже
Киир тынган ужур чедишсин.
79) Ховар Тиилекчилер оруунга
Бойду-Сагылдарын четтирдим.
Улуг-Биче хүртүлер долгаар
Чурум тудар сорук чедишсин.
Алды-Парамиталар боттандырыы:
80) ОМ) - Үш үеде долу байлакшыл
Диленчиниӊ күзээнин берзин.
Хандыкшыл чок шынарым-биле
Тодуг угаан байлаа чедишсин.
81) А) - Чурум туткан чажыт сагылдар
Чуртталгамдан чиде бербезин.
Эгээртинмес хөйге дузалаар,
Дээди мөзү-шынар чедишсин.
82) Ра) - Хоранныглар чедип келзе-даа
Кылыктаныг тыптып келбезин.
Дорамчылап бастып-даа турда
Чымчак чөпшүл чоруум чедишсин.
83) Па) - Херек болза амылыглар дээш
Эрлик оранынче бада бээйн.
Угаан-сарыыл быжа бергиже
Тура-Соруум күжү чедишсин.
84) Ца) - Бодалдарым частырыын эдип
Даяан ажылынче кирерим.
Эргек хире Будданы бодап,
Кичээнгейим олче мөөӊнелзин.
85) На) - Сайгарылга хөй талалыг деп
Чуртталгамныӊ утказын билдим.
Чүү-даа шаптык кадып шыдавас
Угаан чырыткызы билдинзин.
|
|
Ди) - Бойду-Сады боттандырыы:
86) Иштин-даштын байдалдар шупту
Хөл кырында ай ышкаш көстүр.
Сарыг-Шажын өөредиглерин
Чурттап чорааш шинчилеп көрейн.
87) Ораннарда доозун хири чок
Чылдагаандан хамааржыр болгай.
Чалгыгларныӊ карышкак чогун
Нагарджуна ышкаш билиптейн.
Тариналар боттандырыы:
88) Очур-Маанай түрүн эдилеп,
Далай чажыттарын кеже бээйн.
Чуртталгамдан артык үнелиг
Өзек күжүн берип көрүӊер.
89) Өлүм соонда чаяан овуру
Эге декпе деӊнелинге кээр,
Өртемчейлер көстүп келирде
Арыг боорун өршээп көрүӊер.
90) Алдын Будда чүрээм иштинге
Чырый бээрге хөрек хозай бээр.
Бо назыда каттыжылганы
Чедип аарын өршээп көрүӊер.
91) Өлүмге дээр четтипезимзе
Хонук кыпсыр Башкым чедип кээр.
Арыг ораннарже көже бээр
«Пхова» чөшпээрелин бериӊер.
92) Моон соӊгаар чуртталгаларда
Чыда калбайн эдержип чорууйн.
Оолдарыныӊ улуу болурда
Чыргал-Номун шиӊгээдип чорууйн.
93) Камгалакчым каяа-даа чорза
Үлегерин эдерип чорууйн.
Айыткалын чогударымга
Күзээни дег бүдер-ле болзун.
94) Мөргүл ёзулалы доостурга
Башкым тейден бадып кирип кээр.
Өй-тап ээжектерин баспышаан
Ажык чүрээмдиве эсти бээр.
Буян-Кежиин өргүүрү:
95) Орук-Декпелерин чогудар
Буян-Кежик чедингир болзун.
Ораннарже тараан өөредиг
Угаан хирин арыглап чорзун.
96) Өндүр чырык үшкү көрүжүм
Декпелерни төндүр чырытсын.
«Дөрт алыс шын» өөредиглерин
Дээскиндир долгандырыпсын.
|
|
Төнчү йөрээлдер:
97) Човаг биле чыргал бүдүрген
Ажыл-агый чогуп-ла турзун.
Човулаӊдан үнер дээн улус
Чазыгларын миннип ап чорзун.
98) «Оттуушкуннуӊ» өөредиглери
Салгалдарже дамчыыр ужурлуг.
Богда-Кегээн Хүрээлеринге
Шавылары чыглып ап чорзун.
99) Оожургалдыг арыг мөргүлдер
Онза-чараш ханы уткалыг.
Амылыгныӊ буянныг чоруун
Саат чокка бүдүрер болзун.
100) Чаъс соонда хөөлбектер ышкаш,
Хосталгалар көвүдеп турзун.
Ада-өгбелерниӊ баарынга
Өг-бүлелер немежип чорзун.
101) Төрел чоннуӊ чаагай чаӊчылы
Хемчээл чокка сайзырап чорзун.
Хостуг чоргаар айыстыӊ күжү
Чүректерни чылыдып чорзун.
102) Эриин ажыр чалгаан Буяным
Үе-шагныӊ түӊнели болзун.
Элеп-түреп чоруур чонумнуӊ
Сүме кадар Буддазы болуйн.
103) Бир эвестиӊ шыдавазымза
Манджушири камгалап чорзун.
Билиглерниӊ дөзүн тыпсымза
Буддаларны өөртүп-ле чорууйн.
104) Чечен-Мерген аргалар-биле
Аскан чонга хүн болуп чорууйн.
Сезен дөрт муӊ өөредиглерниӊ
Чаглак күжүн дамчыдып чорууйн.
105) Чүлдү-чүрээм идтирии-биле
Төрүмел чок оранче чорууйн.
Чүдүлге чок девискээрлерге
Дөмек дузам артырып чорууйн.
106) Чырыткылыг сеткил агымын
Чедип алганнары дыштанзын.
Омакшылдыг тиилелге оруу
Доозавыска мөӊгеде артсын.
107) Чуртталгадан чуртталгаларже
Чүдүкчүлер эдержип чорзун.
Буддаларны өөртү бээримге
Шулбус-аза шаптык чок болзун.
108) Ырак-чоокта соруктугларны
Чазак-Чагыргалар деткизин.
Чырыткылыг Далай-Өөредии
Амылыгны камгалай берзин...
«Номчукчунуӊ кичээнгейинге»
I. Тывалап ѳрүп каан кандыг-даа СУДУРЛАРНЫботтандырып эгелээрде, баштай, Сарыг-Шажын ѳѳредииниӊ арыг салгал-шугумун эдилеп чоруур чүдүкчүнү, «Үндезин Башкызы» кылдыр хүлээп алгаш, судурнуӊ дорт дамчыдылга-айызын четтирип, дараазында салгалга арыг кылдыр номчуп-тайылбырлаар эргени хүлээнип алыр ужурлуг силер. Бо дээрге-ле, Алдын Буддадан херелденип келген, «Байлакшыл» ёзулалы ол-дур.
II. Кандыг-даа СУДУРЛАР ѳртек чок болур. Ынчалза-даа Тыва чонувус үлегер домаа: "Халас Кежик - Кежик болбас, Харыы Сеткил - Хирлиг чорбас!" - дижир болгай. Сүзүглээр кижи, Башкызын чырык угааныг Будда кылдыр кѳѳр болгаш сѳс-домааныӊ үнезин боду хүндүлеп кѳѳр ужурлуг. Бо дээрге-ле, Үндезин Башкызын үлегерлээн, «Мѳзү-Шынар» ёзулалы ол-дур.
III. Дорт дамчыдылга айызы чокка, СУДУРНУ бүдүү бодунга номчуур кижи, авторнуӊ холун актап, ак сеткилиӊерден каъш-даа акшаны «Өргүл» кылыр шилчидип чоруур болзуӊарза, угааныӊар хири (хай-бачыдыӊар) арыгланып Буян-Кежииӊер улгадыр. Бо дээрге-ле бодунуӊ менээргелин эвээжедип турар, «Шыдамыкай чорук» ёзулалы ол-дур.
IV. Сарыг-Шажынчы кижиниӊ, ай санында, «Үндезин Башкызынга өргүлүнүӊ» хемчээли, амыдыраар орулгазындан (шалыӊ-пенсия-пособие-садыг-саарылгадан) 10% болур ужурлуг. Чижелээрге: Бо судурну номчаанындан 450 акша ажылдап алыр болзуӊарза, 45 акша (10%-зу) Автор-Башкызынга четкен турар ужурлуг. Бо дээрге-ле, угаанынын байыдып чоруур, «Кызымакай чорук» ёзулалы ол-дур.
V. Кандыг-даа Тыва-Ужур сагывас болгаш биле тура-ла «Будда Башкызыныӊ бодалын» оорлаар болгаш сагылдарын хажыдар кижилерге: "Дараазында чуртталгаларда эки тѳрүмелге чединмейн баар, хилинчээ улуг салым-хууну эдилеп чоруй баар!" - дээрзин сагындырып каалы. Бо дээрге-ле, сагыш-сеткилди чырыдып чоруур, «Мерген-Угаан» ёзулалы ол-дур.
VI. Үндезин Башкызынга аалдап келген кижи:
1) Баштай мендилешкеш, Күнгүрваа баарынга үш катап тейлеп алыр.
2) Оон арыг хадак-биле «Ѳргүлдерин» Башкызынга сѳӊнээр.