Август тольо. Пеленже шуко вучыдымым да вашталтышым кондыш, нунын кокла гыч иктыжат Ненсим ыш ӧрыктаре, Поллианнан толмыж дене тудо лач тидымак вучен ыле.
Икымшыже изи пырысиге ыле.
Поллианна тудым пӧртшӧ деч мӱндырнак огыл чоныш витарен магырышым муын. Кӧ пала тудым манын, чыла пошкудо деч йодышт нале да умылыш: тиде пырысигын озаже уке. Поллианнан тудым мӧҥгӧ кондыш, тидыже пуйто тыгак лийшаш ыле.
— Пеш куанышым, тудын озаже ыш лекат, — кокажлан йывыртен каласыш, — мыланем тудым путырак чот мӧҥгӧ кондымо шуын ыле. Пырысиге-шамычым пеш йӧратем. Палем, тыят тидлан пеш куанет, вет тудо ынде мемнан дене пырля илаш тӱҥалеш.
Мисс Полли йӧршын нимогай аралтышыже укеан изи сур чумыркам йыгыжген ончале, Поллианнан ӧндалтышыж деч моло эн сайже тудын нигунамат лийын огыл, очыни, да чытырналте: мисс Полли пырысым чытенак огеш керт, тыгай озадымым гына веле огыл, эсогыл арум, йытырайымым, веселам.
— Фу-у! Поллианна! Могай тудо шучко да лавыран! Тудо эше черле, мый тидым пеш палем, пунжат йога да шуршо тушан тичак пошен!
— Мый палем. Ах, тый, изи чонанем, — ныжылгын, чылт аважлак, Поллианна куанен мырла, тиде изи юмыннастан шинчашкыже лап лийынак онча. — Да вет кузе лӱдын йытыраже... Лӱдын! Палет, тудо эше ок умыло, тудым мӧҥгешна илаш кодена манын...
— Да иктат тидым ок пале, — мисс Полли тореш улмыжым пеҥгыдын ончыктыш.
— Ну мо тый, конешне, чылан палат, — вуйжым савырыш Поллианна, кокажын мутшым вес семын умылен. — Мый кажныжлан ойленам: садак шкенан дек налына, тудын озаже огеш лек гын. Мый паленам: тыят, кокай, тый налаш келшет тудым... тыгай изим, пиалдымым, кудалтен кодымым!
Мисс Полли умшамат почо, торешмут тушто ятырак погынен ыле, но нимат каласен ыш керт. Тудо адакат Поллианна ончылно шкенжын вийдымылыкшым шиже. Тиде умылаш лийдыме, ӧрыктарыше шижмаш ыле.
— Мый вет паленам! — пеш содорланен таум ыштен вашештыш Поллианна, — тый вет тыгай сылне пун чумыркалан пече йымалне йӱрыштӧ да монь нӧрен кияшыже от пу, тудын вет нимогай леведышыже вуй ӱмбалныже уке. Мыйымат вет тыгайымак шке декет ашнаш налынат, тӱняште эн поро улат да... Мый тыгак мисс Фордлан каласышым, йодо да, кокатше, мане, пӧртышкыжӧ налаш кӧна мо? Мыйын гын комитет гыч даме-шамыч лийыныт, а пырысигын нуныжат уке улыт. Мый, тыгак шонет манын, ончылгоч паленам, — куанен пелешткалыш Поллианна, пӧлем гыч лектын кайышыжла.
— Но, Поллианна, Поллианна, — торешланаш тӧчыш мисс Полли, — мый огым...
Но Поллианна тиде жаплан кухньышко пел корнымат куржын эртен ыле, путырак чарга йӱкын кычкыра:
— Ненси, Ненси, ончал, тиде мотор пырысигым Полли кокай мый денем пырля ончаш тӱҥалеш!
А унапӧлемыште Полли кокаже, пырыс-влакым чытенак, ужынак кертдыме, шке пушкыдо креслышкыже шинчын, нимом ыштен кертдымыжлан сырыше, пӱкеныште пыкше шӱлен шинчен.
Вес кечыжын пӧртыштӧ пий койо. Тудыжо пырыс деч эшеат лавыранрак да мыскыньрак ыле. Полли кока адакат, ӧрмыж дене чыла мутым йомдарыше, поро шӱм-чонан озаватат лекте. Пийым пырыс дечат чот ок йӧрате да ужмыжат ок шу гынат, мисс Полли Поллианна ваштареш угыч нимомат ыштен ыш керт.
Ик арнят ыш эрте, Поллианна ала-кушеч урем гыч кушкедалт пытыше вургеман изи рвезым кондыш, тыгаяк кугу ӱшан дене Полли кокажлан пӧртышкӧ ончен илаш налаш темлыш. Тиде гана мисс Поллин чытышыже лекте, тудо тиде гана муо, мом тидлан каласаш. А чыла тидыже тыге лие.
Изарнян ик сӧрал эрдене Поллианна адакат черле миссис Сноулан презе йол гыч ыштыме студеньым наҥгая ыле. Ынде нуно пеш сай йолташ лийыныт. Тиде келшымашлан Поллианнан кумшо гана мийымыже негызым пыштыш, миссис Сноулан тӱрлӧ йӧсыштат куаным кычалме модышлан туныктен кодымыж деч вара. Мутат уке, тудын эше чылажак сайын лектын огыл. Вет ӱмыржӧ мучко тудо чылажымат эре йӧрдымыш лукташ тыршен, но Поллианнан кумыл нӧлтын полшымыжо, йоҥылышыжым воштылмашыш савырымыже миссис Сноулан модаш тунемашыже вашке полшышт. Таче Поллианнан куанымыжлан мучаш уке, вет черле каласыш: студентлан пеш чот куаненам, лач тудымак таче кочмем шуын. Кеч таче эрдене тудлан тыгай студеньым пасторын ватыже колтен улмаш. Тидым Поллианналан омсалондемыштак Милли каласен шуктен ыле.
Поллианна лач тидын нерген шонкала ыле, кенета ӧрдыжтӧ изи рвезым ужо.
Чаманымашым лукшо изи рвезе корно воктен канаве тӱрыштӧ шинча да шке семынже кӱзӧ дене ала-могай тоям шуэштеш ыле.
— Привет! — сӧралын шыргыжал пелештыш Поллианна.
Рвезе тудым ончале да шинчаончалтышыжым вес велыш савырыш.
— Ну, привет, — мугыматыш тудо.
— Туге чучеш, тый презе йол гыч ыштыме студеньланат от куане ыле, — шыргыжале Поллианна, тудын ончылан шогалын.
Рвезе тыге-туге тарваныш, ӱмбакыже ӧрмалгыше шинчаж дене ончале да адакат нӱшкӧ кӱзыж дене шуэшташ пиже.
Изиш ала-мом шонен шогымек, Поллианна пеленже шаршудыш волен шинче. «Комитетысе даме-шамычлан тунемынам» да «тысе кундемысе йоча-влак укелан ом ойгыро» манын ӱшандарен ойлен гынат, тудо южгунамже шке таҥашыже-влак нерген шонкален. Садлан тиде вашлиймаш гыч мом-гынат налаш манын шонен пыштыш.
— Мыйым Поллианна Уиттиер маныт, — лыжган пелештыш. — А тыйым?
Рвезе адакат азапланен верыштыже тарваныш. Эсогыл йол ӱмбакат шогалале, но вара уэш шинче.
— Джимми Бин, — мугыматыш тудо, мыланем садиктак маншыла.
— Кузе сай! Ынде ме тый денет палыме улына. Лӱметым каласымылан пеш рат улам... вет южышт тидым огытат ыште. Мый мисс Полли Харрингтонын пӧртыштыжӧ илем. А тый кушто?
— Нигушто.
— Нигушто? Ну, тиде лийын ок керт, кажнат кушто-гынат ила, — чот палышыла ӱшандарен каласыш Поллианна.
— Ну а мый — уке... кызыт. Мый у верым кычалам.
— О! А тиде кушто?
Рвезе ужмышудымынак ончале:
— Окмак! Пуйто кычалам ыле, палем гын!
Поллианна вуйжымат рӱзалтыш. Мутат уке, тиде рвезым сайлан туныктен шуктымо огыл, да эшежым «окмак» манме кӧлан келшен кертеш? Но содыки тиде ала-кӧ весе, кугыеҥ да монь огыл ыле, а лач шкеж гай йоча гына.
— А кушто тый иленат... ончычшо? — йодо тудо.
— Ну, йодышет дене мыйым уренат шындет! — шӱлалтыш рвезе, чытышыжым йомдараш тӱҥале.
— Тыге ышташ логалеш, — ласкан пелештыш Поллианна. — Моло семын тыйын нергенет нимомат пален ом нал. Тый шукырак ойлет ыле гын, мыланем шагалрак кутыраш логалеш ыле.
Рвезе воштылале, но тунамак шыпланыш. Воштылмыжо куанле да веселажак огыл ыле. Но вара угыч кутыраш тӱҥалмекше, чурийже веселарак ыле.
— Йӧра туалгын, колышт! Джимми Бин улам. Мый кызыт лу ияш улам. Вашке латикте лиеш. Кодшо ийын тулык йоча пӧртыш логальым, но мый дечем поснат тушто йоча пеш шуко, садлан мыланем тушто верыштат кодын огыл. Да нунын мыйым налмыштак шуын огыл. Ну, мый тыге шонем. Садлан мый тушеч куржым. Кычалам, кушто эше илаш лиеш, но але марте муын омыл. Мыйын илаш пӧртем лиеш ыле гын... ну, тугай приют монь огыл, тыглай, директрисе олмеш авак лийже. Шке пӧртет уло гын, ешат лийшаш. А мыйын ешем уке, ачам колымо деч вара.
Ну вот, мый кызыт тыгай пӧртым кычал коштам. Ныл вере тӧчен ончышым... но нунышт ынешт нал... кеч мый нунылан ойленам: пашам ышташ тӱҥалам! Ну вот, эше мом колнет? — пытартыш мутлаште йочан йӱкшӧ чытырналтынат кайыш.
— Шучко! — чаманенак вашештыш Поллианна. — Иктат тыйым шкеж дек ынеж нал ыле? Мый тыйым пешак сайын умылем... ачам колышат, мыйынат иктат уке ыле, поро пашам ыштыше комитет гыч даме-шамыч деч молыжо, Полли кокан мыйым шкеж деке налам манын каласымешкыже...
Поллианна вучыдымын шыпланыш. Чурийже тудын ала-могай шонымаш шочмо нерген ончыктыш.
— О, мый тыланет пӧртым муымат! — кычкырал колтыш. — Полли кокай тыйым налеш... мый палем, тудо садыгак налеш! Мыйым налыныс. Тыгак Флаффим нале, вара эше Баффим, нуным йӧратыше иктат кодын огыл ыле да, нунылан нигуш пураш лийын. А нунышт улыжат пырысиге ден пий веле улыт. Кайышна, мый палем, Полли кокай тыйым налеш! Тый эсогыл от пале, могай тудо поро да шыма!
Джимми Бинын какши чурийыштыже илыш ылыжалтме палдырныш:
— Чынак-чынак? Налеш, манат? Мый пашам ышташ тӱҥалам, ончо, могай мый виян улам, — чыра гай кидвургыжым чараҥдыш, кидигыжым чумыртыш.
— Мутат уке, тудо налеш! Мыйын Полли кокай тӱнямбалне эн сай ӱдырамаш... кызыт, кунам авам кавасе суксо лийын. А мыняре кокамын пӧлемже уло! — малдыш Поллианна, йол ӱмбак тӧрштен шогале, рвезым кынервуйжо гыч руалтыш. — Тиде кугу-кугу пӧрт. Такше ала тыланет, — пӧрт дек лишемме годым ӱдырын кумылжо печкалташ тӱҥале, — тиде кугу пӧртын чердакысе пӧлемыштыже малаш логалеш гынат. Мыят ондакше тушто мален илышым.
Но тусо окналаште ынде сетке-шамыч улыт, сандене утыждене шокшо ок лий да карме-шамычат йолешышт ниным, кузерак гала... микробым огыт кондышт. Тый иктаж-гана тидын нерген колынат? Путырак оҥай тиде, ӱшане мыланем! Ала кокай саде карме нерген книгамат лудашет пуа, мутым колышташ тӱҥалат гын... Тый мут колыштдымо лият гын, маннем ыле. А тыйынат вет мыйын семынак арават шуко, тушто воштончыш укелан куанаш веле тӱҥалат, а окна гыч ончалме сӱретет пырдыжысе деч ала-мыняр пачаш! сӧралрак. Тыгеже тыланет саде шыгыр пӧлемыште малашет нимаят йокрок ок лий, мый ӱшанем, — шӱлештын кутыркала Поллианна да кенета умылыш: шӱлышыжӧ ойлаш гына огыл кӱлеш улмаш.
— Ну, тый пуэ-эт! — кычкырал колтыш Джимми Бин, тиде ӱдырын чолга улмыжлан куанен да ӧрын, — мый эсогыл шоненат омыл, куржмаште иктаж-кӧ тынар шуко мутланен кертеш манын.
— Тый тидлан куанышаш гына улат, — вашештыш тудо, — моланже гын, мыйын ойлымем годым тый шып лийын кертат да шӱлышетат ок кӱрышталт.
Пӧрт дек миен шуычат, нимыняр кокытеланыде, Поллианна шке корно йолташыжым путырак ӧрмалгыше кокаж ончык намиенат шогалтыш.
— Полли кокай! — пайрем годсыла кычкырал колтыш. — Ончал, кӧм мый муынамже! Флаффи ден Баффи деч ала-мыняр пачаш сай. Тиде вет чынже денак илыше йоча тыланет... тудым воспитатлаш тӱҥалашет. Да тудо чердакысе пӧлемыште илаш келша... ну, тӱҥалтыш жапыште, тый тидым умылет. Да тудо мыланем ойла, пешак, манеш, пашам ыштынем. Но эн шуко жапшым мый денем пырля модашыже ойырашыже верештеш!
Мисс Полли ондакше ош радына гай лие, вара иканаште пеш чот йошкарген кайыш. Чыла умылыш тудо ала чылажак огыл, но мом умылымыжат тудлан утыждене лие.
— Поллианна, мом тиде ончыкта? Кушеч тиде лавыран йочаже? Кушеч тый тудым кондышыч?
«Лавыран йоча» ик ошкылым шеҥгекыла ыштыш да омса дек ончале. Поллианна веселан воштылале:
— Ах, конешне, мый палымым ышташ монденам. Мый чылтат Пӧръеҥ деч сайже омыл... Да тудо лавыран, тугаяк, могай ыльыч шке пӧртышкет налмет годым Флаффи ден Баффи. Но мый шонем, тиде йоча нунын деч ала-мыняр сайынрак ончалташ тӱҥалеш, ну, тудым сайын гына шовын дене мушкын налмеке. Пий ден пырысымат тугак мушнас. О, теве монден кудалтем, — воштылале адакат. — Тиде — Джимми Бин.
— И мом тудо тыште ышта?
— Но, Полли кокай, мый але гына тыланет умылтарышымыс! — кугун гына шинчажым почын шындыш. — Тиде — тыланет! Мый тудым тый декет кондышым, тыште илаш тӱҥалже манын. Тудо пешак шке ешыжым да пӧртым илашыже кычалеш. Мый тудлан каласышым, кузе тый пешак порын мыйым шке декет кондышыч, тыгакак нална эше Флаффи ден Баффим, сандене тудын декат поро лий, моланже гын, кеч-могай пырысиге ден пий дечат тудо эн сай.
Мисс Полли кресле тупышко эҥертыш, чытырыше кидше дене логаржым кучыш. Ондаксе вийдымылыкше тудым эше ик гана сеҥен кертеш. Уло вийым поген, писын рыҥ гына кынел шогале.
— Сита, Поллианна. Тыйын мом ыштыл коштмет гыч тидыже эн йӧрдымӧ. Пуйто мыланна кийылт коштшо пырысиге ден пий ситен огытыл, тыланет эше кондаш кӱлын урем гыч уремыште йодышт коштшо вургемдыме йочам, кудыжо...
Тиде татын йочан шинчаже вучыдымын волгалте, но тудо тунамак оҥылашыжым кӱш нӧлтале, кок гана тӧрштымаште мисс Полли ончылно лие да чылт лӱддымын тура тудын ӱмбак ончал колтыш...
— Мый йодышт коштшо омыл, мэм, да мый тендан деч нимомат ом йод, ом нал. Мый, мутат уке, илемлан да кочкышлан йӱд-кече пашам ышташ ямде улам. Да мый омат ончал ыле тендан тошто пӧртдам, тиде ӱдыраш огеш каласкале ыле гын, могай те поро да шыма улыда. Вот и чыла! — Да тудо туп дене савырныш, пеҥгыдын тошкалын, пӧлем гыч лекте, айдеме лӱмжым кӱшнӧ кучен... тидыжак эше тудым путырак чаманаш таратыш.
— О, Полли кокай, — шортшаш гай лие Поллианна. — Мый шонышым, тудым мемнан дене вераҥдаш рат лият! Мый ӱшаненам, тый куанет веле...
Мисс Полли кидым нӧлтале, тидыж дене пеҥгыдын шып лияш кӱштыш. Нервыже тудын ты гана ыш чыте. Ӧрдыж йочан «поро да ныжылге» мутшо эше пылышыштыже йоҥга, санденак шижеш — вийым йомдарыме пагытше тудын дек лишемынак лишемеш. Пытартыш вийжым чумырен, шкенжым шке кидышкыже налын керте.
— Поллианна! — сырыш тудо. — Чарне-ян тиде мутетым йыгымым: рат, куанем — эр гыч тӱҥалын кас марте! Мый шкемым туге шижаш тӱҥалынам, вашке ушдымо лиям!
Поллианна ӧрмыж дене умшажым карыш:
— Но, Полли кокай, — тӱрвыжым пыкше тарватыш, — мый шоненам, рат лият, мыйын куанымемлан... Ох! — Да, умшажым кидше дене петырен, пӧлем гыч писын куржын лекте.
Джимми Бин сад корно мучашыш шуын ыле, тушан веле Поллианна тудым поктен шуо.
— Рвезе! Рвезе! Джимми Бин! Мый ойлынем ыле тыланет, кузе чаманем... — нелын шӱлен кидшым руалтен кучыш.
— А мом тушто чаманашыже? Мый тыйым ом титакле, — пычкемышын вашештыш. — Но мый йодын коштшо омыл! — пешак виян ешарыш.
— Конешне, уке! Но тый кокайланат сырышаш отыл! — йодеш ӱдыр. — Очыни, мо кӱлешым мый шкежак ойлен моштен омыл, чыла-чыла сӱретлашем кӱлеш ыле. Тудо, чынжым гын, пешак поро да ласка, эреак тыгай лийын. Ах, туге мый тыланет пӧртым да ешым муашет полшынем ыле!
Рвезе вачыжым нӧлтале да каяш тарваныш:
— Нимат огыл. Шке иктаж-мом да муам. Шарне эше: мый йодышт коштшо омыл.
Поллианна шинчапунжым чумыртыш. Шона, витне. Кенета тудо савырныш, шӱргывылышыже волгыдемын ыле.
— Колышт-ян, вот мом мый ыштем! Таче кечывал кочкыш деч вара поро пашам ыштыше даме-шамычын погынымашышт лиеш. Кольым, Полли кокай ойлыш. Мый тушто тыйын нергенет йодышым луктам. Тыге ышта ыле мыйын ачамат, кунам иктаж-мом пеш содор шукташ кӱлын... язычник-влакым Юмо дек кондаш але черкылан у ковёрым налаш...
Рвезе шыдыжым ыш шылте:
— Мый язычник але черкылык ковёр омыл! Да эшеже... А мо тиде тугай — поро пашам ыштыше комитет?
Поллианна тудын ӱмбак шинчам пашкартен да ӧрын ончале:
— Джимми, кушто тыйым туныктеныт? Палаш огыл, мо тудо тугай, поро пашам ыштыше комитет!
— Ну да йӧра... Ойлымет ок шу гын... — ышталале унаже да ошкыл колтыш.
Поллианна тудым писын поктен шуо:
— Тиде... тиде... ну, тушто шуко даме улыт, иктеш погынат, ургат, кас кочкышым погат, черкылан полшат, тӱрлӧ ӱзгарым пуэдылыт да... эшеат шуко кутыркалат. Тиде —поро пашам ыштыше комитет. Нуно путырак поро улыт... ну, шукынжо мыйын, тушто, мӧҥгыштем. Мый тыште тугай даме-шамычым ужын омыл гынат, шонем, нунат поро улыт. Мый тачак нунын дек каем да тыйын нергенет каласкалем.
Рвезе адакат писын савырныш:
— Сита! Ала тый шонет, мый нунын ончылно шып шогаш да колышташ тӱҥалам, кузеракын кока тӱшка, икте олмеш ынде шуко, мыйым кӱчен коштшо манын лӱмдылаш тӱҥалыт! Иктыжат мыланем — во ситыш!
— О, но тыланет тушко мийыманат огыл, — ӱшандара Поллианна. — Мутат уке, мый шке каем да нунылан каласкалем.
— Тый кает?
— Да. Тиде гана ты пашам кӱлеш семын ыштем, шонем, — ты йочан чурийыштыже порылык палдырнаш тӱҥалмым ужын, вашке умбакыже шуйыш. — Мый ӱшанем, нунын коклаште кеч икте да лектеш, кудо шке пӧртышкыжӧ пурташ кӧна да тыйым ешышкыже налеш.
— Мый пашам ышташ тӱҥалам. Нунылан тидым каласаш ит мондо, — шижтарыш рвезе.
— Ит ойгыро, ом мондо, — сӧрыш Поллианна куанже дене, ынде эше ик пашам вораҥдарен кертым манме шонымашыже шулдырым пуыш. — Эрла мый увертарем.
— Кушан?
— Таче эрдене корнеш вашлийме верыштак, миссис Сноун пӧртшӧ воктен.
— Йӧра. Мием, рвезе шыпланыш, вара шуялтыш: — Пожале, кызытше приютыш пӧртылам. Умылет, мыланем йӱдым эртарашат нигушто... А мый таче эрдене веле куржынам ыле. Пӧртылам манын омыл, ом пӧртыл манынат шым сӧрӧ, уке гын нуно мыйым уэш низаштат огыт пурто... Такше гын, мыйын шонымаште, приютышто икмыняр жап ом лий гын, кычалашыжак кӧ тӱҥалеш? Ешетак огыл вет. Нунылан чылажат садиктак, мый денем пашаштат уке!
— Мый палем, — ыштале Поллианна, умылен ончалын рвезым. — Ӱшанем, эрла вашлиймаштына мыйын тыланет лиеш пӧртат, тыгак у ешетат. Вашлиймешке! — кычкыралале да пӧртшӧ могырыш корныжым виктарыш.
Тидын годым мисс Полли уна пӧлем окна гыч нуным пычкемышын ончен шога ыле, кайыше рвезымат корно савыртышыш шумеш шинчаончалтышыж дене ужатыш. Кугун шӱлалтыш, тошкалтыш дене вийдымын да айда-лийже ошкедылын, кӱш кӱзаш тӱҥале; вийым уло капше дене пӱрген, чыла вере шуршыла миен шушо мисс Поллим кызыт ӧрдыж гыч ончен от пале ыле. Пылышыштыже йочан моктеммутшо шокта: «Те тыгай шыма да поро кумылан улыда». А шӱмыштыжӧ кызыт умылаш лийдыме пусталык ыле, пуйто ала-мом йомдарыш. Эрелан.
ГЛАВА