Джимми Бин нерген Поллианнан мистер Пендлетонлан каласкалыме кечынак Пендлетон-Хилл чодыраште верысе пастор преподобный Пол Форд яндар южым шӱлен коштын. Тушто гына Юмын пӱртӱсын шып-тымыкыштыже да моторлыкыштыжо лыпланымашым, шӱм-чон ласкалыкым муам манын шонен.
Пасторын шӱм-чонланже пеш неле ыле. Кодшо ийын тылзе гыч тылзыш тудлан ӱшаныме приходыштыжо паша уданрак да уданрак веле каен шоген, туге чучын, куш от савырне — чыла вере вурседылмаш, манеш-манеш, шоякмут, кӧранымаш. Тудо прихожан-шамыч дене ӱчашен, кунамже лыпландарен, вурсенат налын, изирак языкшым парня гочшо колтеден — тыгодым молгунамсе семынак шокшын Юмылан кумалын, ончыко ӱшан дене ончен да чыла сай лиеш шонен. Но таче шканже шке каласыш: ниможат сай могырыш ок кай, а, очыни, удашке веле.
Кок викарий ала-могай кӱлдымаш верч икте-весыштым кӱзет кералын, кӱшкӧ нӧлталаш ямде ыльыч, вара тидыже чылт кугу проблемышт савырнен шинче. Кум эн тале прихожанке-влак поро пашам ыштыше комитетыште пашам ыштымыштым чарнышт, моланже гын, манеш-манешым шарыше-влак изи тулойып манешым чыла пытарен толшо пожарышкак савырал шындышт. Скандал! Черке хор сольный арийым кӧлан ӱшанен пуымо шотышто кутырен ыш келше, сандене шулыш, пытыш. Христиан-шамычын икте-весылан полшышо обществыштат шушо пуран шӱкен лукмыж семынак пропка чоҥештыш, правленийын кок членже икте-весе коклаште лекше ӱчашымашым чарен ышт керт. Пытартышланже рушарня школын ректоржо ден кок туныктышо паша гыч кайышт. Санденак ойганыше пастор тышке чодыран шып-тымыкыштыже лыпландарымашым кычал тольо. Тыште тудо шкетын: кумалын, шонкален кертеш.
Тыште, ужар чодыра лоҥгаште, преподобный Пол Форд шке ончылныжо шогышо мо ыштышашым шинча ончылныжо сайынрак ужо. Тудын шонымаште, эн тугай лӱдыкшӧ тат толын шуын. Мом-гынат ышташ кӱлеш, да пеш вашке. Черкыште чыла паша шогалын. Рушарня службышто да тыглай кечын погынен юмылтымаште, миссионер-влакын чай йӱмаште, кас кочкыш годым, пайрем кечылаште прихожан-влак эре шагалынрак да шагалынрак лияш тӱҥалыныт. Такшым черкылан уло шӱм-чон дене тыршыше-влак икмынярын кодыныт. Но, каласаш кӱлеш, нунынат ынде паша ыштыме кумылышт ондаксе гайжак лийын огыл. Нуно ужыт: кӧмыт йырым-йырышт нуным авырат да кузе сотарен эскерат. Нуно, кӧмытын йӧратыме тӱҥ пашашт — шинчаштын мом ужмо нерген кутыркалаш.
Тидым ужын, преподобный Пол Форд сайын умылен шоген: тудат, Юмын тарзыже, черке да тиде изи ола, христианство шкежат чыла тидын деч пеш орланат да эшеат чот орланаш тӱҥалын кертыт. Пеш раш: ала-мом гынат ыштыман, да кызытак. Но мом?
Пастор вашкыде кӱсенже гыч кагаз ластыкым лукто, рушарня проповедьлан ямдылалтмыж годым возен ыле. Саҥгам куптыр-шамыч дене темышат, ончышташ тӱҥале. Тӱрвыжат шыдын чумыргышт, кунам тудо йӱкын ямдылыме проповедьше гыч Библийысе почеламут-влакым лудаш тӱҥале: «Ойго тыланда, кнагаче ден фарисей-шамыч, сайын кояш тыршыше-влак, те ойган тулык вате-шамычын пӧртыштым кочкын пытареда да, чылан ужышт манын, лӱмынак кужун кумалыда: тидлан те эшеат кугун судитлалтме лийыда...
Ойго тыланда, кнагаче ден фарисей-шамыч, сайын кояш тыршыше-влак, мяте, анис да тмин деч лу ужашым пуэда, но законышто эн тӱҥжым кодеда: судым, чаманыме кумылым, ӱшаным; тидым ышташ кӱлеш да весыжымат кодыман огыл»*.
Тыгай ыле кочо шылталеммут. Чодыран ужар левашыже йымалне пасторын йӱкшӧ яндар вӱдыш лукшо семын йоҥгалте. Кайык-шамыч да ур-влакат шыпланенытла чучеш, лӱдыкшым шижыныт да. Да пастор шканже сӱретлен ончыш, кузеракын тиде мут-влакым тудо вес рушарнян прихожан-шамыч ончылно черкын шнуй тымыкыштыже ойлаш тӱҥалеш.
Прихожан-влак... Нуно вет йочаже, икшывыже улыт. Нунылан тидым ойлен кертеш мо? Чулымлыкшо сита мо? Нине шылталем мут-влак шкенжын йӱдыкшӧ дене ойлымаштат тугай шучко улыт да... Да тудо кумалеш, пеш шокшын кумалеш. Пешак чот Юмо деч полшаш йодеш, чыла пашажым виктараш полшаш сӧрвала. Вот, лач тыште тудо, ты шокшо татыште, чын корным муаш кузе чот шона, кузе Юмым сӧрвала! Ала ойырен налме корныжо пиалан огыл? Ала вес могырыш кайыман?
Пастор шке кагазшым чумырале да мӧҥгеш кӱсенышкыжак пыштыш, вара кугун гына шӱлалтен колтыш, тидыже йыҥысалтыме гаяк лекте, пушеҥге ваштареш ужар кужу шудыш сукалтен шинче, чурийжым кидше дене авырыш.
Лач тышан вашлие тудым мистер Пендлетон деч мӧҥгыжӧ пӧртылаш тарваныше Поллианна. Кычкыралынак колтыш, полшаш куржын мийыш:
— О, о! Мистер Форд! Те йолдам ыжда пудырто дыр... але иктаж-мом весым, уке? — писын гына йодышташ тӱҥале ӱдыр.
Пастор кидшым шӱргыж гыч нале, писын гына вуйжым нӧлтале, шыргыжалашат тӧчыш:
— Уке, шергаканем, уке. Мый так гына... канем.
— Ну, тыге гын, пеш сай, — куштылгын шӱлалтен колтыш Поллианна, шеҥгекырак чакнен. — Паледа, мый икана тыге чодыраште коштынам, а тушто еҥ кия. Тиде мистер Пендлетон лийын, тудо йолжым пудыртен улмаш. Тудо такше тарваныде кия ыле. А те шинчеда.
* Матфей деч Евангелий, гл. 23, ст. 14, 23.
— Да, мый шинчем веле, да мыйын нимоат пудырген да монь огыл, нимо... мом доктыр-влак паремден кертыт ыле.
Пытартыш мут-влак пеш шып шоктышт, но Поллианна колын шуктыш. Ала-можо тул гай койын, шинчаштыже койын эртыш, да ӱдырым чаманыме кумыл авалтыш.
— Мый палем, мом те каласынеда. Ала-мо тендам индыра, туге чучеш. Ачам денат тиде лийын... шуко гана. Мый шонем, тыгае пастор-влак дене лиеда... да чӱчкыдын. Нунын ӱмбалне пеш кугу паша кияс.
Преподобный Пол Форд ӱдыр ӱмбаке ӧрынрак ончале.
— Ачатше пастор лийын мо?
— Да, сэр. Те пален огыдал? Мый шоненам, чылан палат. Полли кокамын акажым марлан налын, вес семынже гын, мыйын авамым.
— Умылем. Но, палет, мый тыште пасторлан шогем улыжат икмыняр ий веле да кажне ешын историйжым ом пале.
— Да, сэр... але вес семынже уке, огыда пале, конешне, сэр, — воштылале Поллианна.
Тиддеч вара мут пытен кайыш, тымык лие. Пастор тугак пушеҥгыш эҥертен шинча, туге чучеш, пуйто тудо Поллианнан тыште улмыж нерген монден. Кӱсенже гыч шке кагазше-влакым лукто, но нуным ончаш ыш тӱҥал. Тудо шинчаончалтышыжым мландыште кийыше лышташыш виктарыш. Тиде лышташ сӧралжак огыл ыле. Кукшо да кечеш йошкаргыше. Поллианна, пасторым ончышыжла, тиде еҥым ала-молан чаманаш кӱлмым шиже.
— Таче вет... тугай сылне кече, — малдале тудо ала-могай ӱшан дене.
Тугак шып. Вара веле пастор, чытырналтме гае лие, шинчажым нӧлтале.
— Мо? Ах, да, чынакак сӧрале кече.
— Да йӧршынат йӱштӧ огыл, кеч уремыште октябрь, — Поллианна эшеат кугурак ӱшан дене пелештыш. — Мистер Пендлетонмыт дене каминым олтат, но шокшылан верч огыл. Так тыглайын гына ончен шинчылташ. Мый пешак тулым ончаш йӧратем. А те?
Вашмут тиде ганат ыш лий, Поллианна кеч пеш чот вучыш гынат. Эше ик гана тӧчен ончаш лие, но ты гана весе нерген мутым лукто.
— Тыланда пастор лияш келша?
Тиде ганаже преподобный Пол Форд тунамак шинчажым нӧлтале.
— Келша мо... могай ӧрыктарыше йодыш! А молан тидын нерген йодат, шергаканем?
— Тыглайынак... Тӱжвач ончен, туге коеш, тендам ала-можо нулта... Да мый шкемын ачам шарналтышым, тудат тыгак вуйым кумык сакен шинча ыле... южгунам.
— Тыгак мо вара? — пасторын йӱкшӧ кутыраш тӱҥалаш келшыше ыле, но ончалтышыже адакат саде лышташ ӱмбакак возо.
— Да. Тыгай годым мый тыгакак йодам ыле: пастор улмет дене куанет мо?
Пушеҥге йымалне пӧръеҥ шӱлыкын шыргыжале:
— Ну, а тудо вара кузерак вашешта ыле?
— О, эре ойла ыле: конешне, рат улам. Но эреак тыгодым ешарен: «Ик минутланат пастор пашаште ом код ыле, «куандарыше текст-влак» огытыл гын».
— Мо... огытыл гын? — преподобный Пол Форд лышташ деч шинчажым кораҥдыш да ӧрынрак ылыжаш тӱҥалше ӱдырын чурийвылышыж ӱмбак кусарыш.
— Тиде ачам нуным тыге лӱмден, — мане воштылалын. — Конешне, Библий нуным тыге огеш лӱмдӧ. Но тиде текст-влак Библийыште улыт да эреак тыгай мут дене тӱҥалыт: «кӧ Юмо дене — эре куаныза», «куаныза, чын илыше-влак», «куаныза да айоланыза» да молат, умыледа? Нуно пеш шукын улыт! Икана ачамлан пеш йӧсӧ ылят, нунын мыняр улмыштым шотлен лекте. Мыняр погыныш, паледа? Кандаш шӱдӧ!
— Кандаш шӱдӧ!
— Да, кудышт эреак куанаш да весела лияш шӱдат, умыледа? Вот молан нуным «куандарыше» манын лӱмден.
Пасторын чурийыштыже ӧрмашан койыш палдырныш. Ончалтышыже проповедьын икымше корнышкыжо возо, туштыжо возымо ыле: «Ойго тыланда...»
— И тыйын ачат... нине «куандарыше текст-влакым» йӧратен?
— Пеш чот! — Поллианна вуйжым савалтыш. — Манын ыле: тиде кечын, нуным шотлен лекмекше, шӱм-чонжылан иканаште куштылго лийын. Юмо шке ӱмбакше кандаш шӱдӧ гана куанаш кӱлеш манын ойлымо пашам налын гын, Тудо чынжымак шӱда мыланна тидым ышташ... кеч изиш-гынат. Ачам вожылынат ыле тынар шуэн куанымыжлан. Варажым нине текст-влак ачамлан неле-йӧсӧ годым лыпландарыме сомылым шукташ тӱҥалыныт — кунам пашаже удан каен, кунам поро пашам ыштыше комитетысе даме-влак вашла вурседалыныт... вес семынже кунам иктаж-мо шотышто икте-весышт дене кӧнен огытыл, — ӱдыр шкенжым вашке тӧрлатыш. — Лач нине текст-немычлан кӧрак ачам модышым шонен луктын. Эн ончыч модаш тӱҥале мый денем, костыль гыч. Но тудо ойлен: лач нине «куандарыше текст-шамычак» тиде модыш дене модаш тӱҥалаш таратеныт.
— А модышыжо могай? — йодо пастор.
— Чылаштыжат муаш тугайым, кудыжлан куанаш лиеш. Да кузе мый шаҥге ойлышым, костыль деч тӱҥална. — Да Поллианна тиде историйым эше ик гана каласкалаш тӱҥале; кызытше тудым колыштын ӱҥышӧ да умылышо шинчаончалтышан еҥ.
А изиш варарак пастор ден Поллианна кидым ваш кучен чоҥгата гыч волышт. Ӱдырын чурийже кугу тул дене волгалтын ыле! Тудо кутыркалаш пеш йӧратен гын, ындыже лым лиймыжат уке, огешак чарне — мутшо лектынак веле шога: ачаже, модыш, кече шичме велыште ончычсо илышыже да моло нергенат — пасторлан чылажат оҥай ыле. Чоҥгата гыч волымек, нунын корнышт икте-весышт деч торлыш, кажныже шкенжын дене ошкыльо.
Тиде кастене преподобный Пол Форд шке кабинетыштыже шып шонкален шуко шинчыш. Ончылныжо проповедьлан ямдылкален пыштыме лостык-шамыч киеныт, а кидеш кучымо карандашыже — весе нерген возаш тӱҥалмыжым вучышо яндар кагаз ӱмбалне. Пастор ынде огешат шоно, мом ты марте серен шуктен да кызыт серышаш. Ушыж дене тудо пешак мӱндырнӧ чоҥештыл коштын — кече шичме велыште палыдыме миссионер-пастор дене пырля, кудыжо путырак йорло лийын, черле да кече гыч кечыш ыштен толшаш паша дене темше, тӱняштыжат лач шкетын веле. Но садыгак Библийым лудын, кажне букважым шымлен да кычалын, мыняр гана тудлан куанаш кӱштен тудын Юмыжо да Господьшо.
Икмыняр жап гыч преподобный Пол Форд нине шонымаш деч помыжалте да кид йымалне кийыше лостык-шамычым тӧрлатыле. Возен шындыш: «Матфей деч Поро Увер, 23 глава, 14 да 23 почеламут». Вара карандашым ӧрдыжкӧ шуэн колтыш, журналым шкеж дек лишемдыш, тудым икмыняр минут ончыч ватыже пыштен коден ыле. Нимом утыжым шекланыде, абзац почеш абзацым ончен лекте. Но тиде возымым ужмеке, тӱткын лудаш тӱҥале:
«Ик эрдене эргыже аважлан пуым шелышташ торешланен ылят, ачаже тудлан каласен:
— Том, мый ӱшанем, тый кугу куан дене кызытак лектат да аватлан пуым шелышт пурет.
Том ик мутымат ок пелеште, кая, шелыштеш. Молан? Ачаже туддеч чын ыштымым вучен, вот молан.
Вес семын шонен ончена. Ачаже тыге каласен лийже:
— Том, мый колынам, таче эрдене аватлан пуым шелышташ ӧрканенат. Мый тыйын верчет вожылам. Кае да кызытак шелышт пуро!
Мыйын шонымаште, Том деч пу шелыштмым тудо садыгак вучен ок шукто ыле».
Пастор умбакыже айда-лийже веле лудо. Вара тыгай абзацыш логале:
«Пӧръеҥ ден ӱдырамаш-влаклан эн чот кумыл нӧлтмӧ мут кӱлеш. Юмын пуымо чон пеҥгыдылыкыштым, чытымашыштым пеҥгыдемдыман, вияҥдыман, а лушкыдемдыман огыл... Айдемылан йоҥылышыж, уда койышыж нерген ойлымо олмеш тудын сай могыржо нерген ойлаш кӱлеш. Кӱлеш-оккӱллан тунем шичмыж деч кораҥдаш тыршыман, тый чыла кертат манын, шулдыржым «куштыза», тый чыла кертат манын шулдыраҥдыза, тек тудо эре сеҥа! Сӧрале, пеҥгыдылыклан тунемше, ойганым шекланен моштышо, полшаш ямде улмыжо, ӱшан дене теммыже молымат шӱкшӧ корно гыч утараш полшат, нунын илышыштым сӧралештат. Мо айдемын ушыштыжо да шӱмыштыжӧ, тидак тудын гыч лектеш. Порылан мелын шогышо еҥ воктене пошкудыжо-влакат поро лийыт. Но пире семын нелаш ваҥен онча гын, молым шӱрдылын, шкенжын «мыйжым» гына тагынаш пыштен лоҥеш гын, пошкудыжо-шамычат тугак ваштарешыже тӱлат, эше кок-кум пачаш кугунрак!.. Вес еҥыште лач удам гына кычалат, вученак шогет гын, тудымак веле налат. Но порым муам манын ӱшаныше айдеме порымак муэш. Каласыза Том эргыланда тыге: «Мый палем, пум шелыштмекет тылат сай, куанле лиеш.» Те ужыда кузе тудо пешак писын да оҥайлалтын тидым ышта!»
Пастор журналым ӧрдыжкӧ пыштыш да вуйжым нӧлтале. Ик минут гычрак тудо кынеле, шыгыр пӧлемыштыже мӧҥгеш-оньыш коштын нале, вара келгынрак шӱлалтыш да адакат ӱстел воктекше кагаз деке пӱгырнен шинче.
— Юмын полшымо дене мый тидым ыштемак! — мане тудо лачак шканже, но пеҥгыдын. — Мый шкемын прихожан-шамычлан, эргым ден ӱдырем-шамычлан пум шелыштмекышт нунылан куанле лиймым палымем нерген каласем, да нуно пуым шелышташ куанен пижыт! Поро пашан саскажымак нунылан ончыктем, да нуно тетла пошкудыштын мыняр пуым шелышт шуктымыштым эскераш да кӧранаш огыт тӱҥал!
Ондак ямдылыме текстым ончале да руалтыш, кушкед кышкыш, шке дечше сырен шуэн колтыш, ончале: ик велныже «Ойго тыланда...» возымо кия, а весыштыже — «Законым туныктышо да фарисей-влак!..», да тудын карандашыже ончыко, вес мутым кычалын, тӧрштыл-тӧрштыл кайыш ош кагаз ӱмбачын.
Преподобный Пол Фордын черетан рушарнян проповедьше чылалан приказ семын йоҥгалт шарлыш: мо сайжым моктыза, тиде сайже кажне пӧръеҥыште, ӱдырамашыште да эсогыл йочаште тӱр ден тӧр, тудым Юмо шкежак пыштен пуэн. Негызшылан пастор нале Библий гыч кандаш шӱдӧ «куанле» текстым: «Кӧ Юмо дене — веселитлыза, куаныза, чыным ыштыше-влак, айоланыза, чын шӱм-чонан-влак»*
* Псалом 31, ст. 11.
ГЛАВА
Туткарыш логалмаш
Икана Поллианна мисс Сноун йодмыж почеш доктыр Чилтонын приёмныйышкыжо пурыш, эмын лӱмжым, кудыжым мисс Сноу монден улмаш, рашемдаш манын. Туге лекте, Поллианна доктыр Чилтон дене ондакше ик ганат лийын огыл.
— Мый вет тендан пӧртыштыда икымше гана улам? Тиде тендан пӧрт, туге? — Йодо тудо, йырым-йыр оҥайлалтын ончышыжла.
Доктыр веселалык деч посна шыргыжале.
— Туге... тыгак лектеш, — ала-мом кагазеш писын возышыжла вашештыш тудо, — тиде вет шочмо пӧртемын мыскынь сӱретше веле, Поллианна. Тиде пӧлем-влак гына улыт, тетла нимат. Уке, тиде пӧрт огыл.
Поллианна умылем маншыла вуйжым савалтыш. Шинчаштыже чаманыме тул ылыжалте.
— Мый палем. Пӧртым ышташ ӱдырамашын шӱмжӧ да кидше кӱлеш але йочан улмыжо, — мане тудо.
— Мо? — доктыр иканаште тудын дек савырныш.
— Тидым мыланем мистер Пендлетон ойлен ыле, — адакат вуйжым савалтыш, — ӱдырамашын да йочан пӧртыштӧ укешт нерген. А молан те ӱдырамашын шӱмжым да кидшым огыда му, доктыр? Ала те Джимми Вийым налыда ыле, мистер Пендлетонлан тудо огеш кӱл лиеш гын?
Доктыр Чилтон веселан огыл шыргыжале.
— Тугеже мистер Пендлетон ойла: ӱдырамашын шӱмжӧ да кидше деч посна пӧрт лийынжат ок керт, туге? — уэш ӧрынрак йодо.
— Да. Тудат мыйын пӧртем уке, манеш. А молан чыла тидыже тендан уке, доктыр Чилтон? Огыда шоно мо?
— Ом шоно? Мом? — Доктыр адакат возен шинчыме ӱстелже дек савырныш.
— Ӱдырамашын шӱмжым да кидшым. О... мый монденамат! — Поллианна вожылын чевергыш. — Мый рашрак ойлышаш улам, очыни. Шуко ий ончыч мистер Пендлетон Полли кокайым огыл йӧратен улмаш, сандене ме... тудын деке илаш огына кае. Мый манынам ыле: вашке илаш куснена... но мый йоҥылыш лийынам. Мый ӱшанем, те нигӧланат ойлен огыдал? — мутшым кошартыш азапланен.
— Уке... Мый нигӧланат ойлен омыл, — ала-могай ӧршырак йӱк дене каласыш доктыр.
— О, тугеже чыла сай, — куштылгын шӱлалтыш Поллианна. — Умыледа, мый вет тольык тыланда гына каласенам ыле... Мыланем туге чучо, мистер Пендлетон ала-могай оҥай чурийым ыштыш, тыланда ойленам маньым да.
— Неужто? — доктырын тӱрвыжӧ чытырналте, вара шыргыжаш тӱҥале.
— Да. Мутат уке, тиде чын огыл гын, тидым еҥ-шамыч пален налшаш огытыл манын шонен. Но молан вара, доктыр Чилтон, те ӱдырамашын шӱмжым да кидшым муын огыдал?
Минут наре шып лие, вара гына доктыр шекланенрак тӱҥале:
— Нуным налаш вет... эрежак шонымо семын огеш лий, мыйын изи ӱдырем.
Поллианна шонкалышын койо.
— Но мыланем туге чучеш: нуным те налын кертыда ыле, — тореш лие Поллианна.
Кажне пӧръеҥланат тыге ойлымо келша, очыни, тыште вет мокталтыме юапат ыле.
— Тау, — воштылале доктыр, шинчапунжым нӧлталын. Вара тугак серьезнын тӱҥале. — Лӱдам, тый дечет кугурак ийготан-шамыч лийыныт... кузе манаш, вестӱрлӧ шонымашан. Викшым гын, нуно тунарак йӧратымашлан шкеныштым пуэн огытыл, — палемдыш.
Поллианна адакат шӱлыкаҥе. Вара ӧрмыж дене шинчаже полт лие:
— О, доктыр Чилтон, туге ынеда ман дыр, пуйто... Те шке жапыштыже ала-кӧн шӱмжым да кидшым налнеда улмаш, мистер Пендлетон семынак, да... да кертын огыдал. Туге мо?
Доктыр тиде ганаже кынелынак шогале.
— Ну-ну, Поллианна, тидын нерген огына... айда огына. Молан тылат шке илышетым весын азапше дене нелемдаш? Куржын колто-ян вашкеракын мисс Сноу дек. Мый эм лӱмым да тудым кузе йӱаш серышым. Тудлан эше иктаж-мо кӱлеш мо?
Поллианна уке маншыла вуйжым рӱзалтыш.
— Уке, сэр, тау, — шӱлыкын мугыматыш, омса дек ошкылшыжла.
Изирак ончыл пӧлемыш логалын, кенета савырныш да куанен кычкырале:
— Кеч-мо гынат, рат улам: мыйын авамын огыл шӱмжым да кидшым налнеда улмаш, да тидым ыштен кертын огыдал! Доктыр, вес гана ужмешке!..
Туткарже октябрьын пытартыш кечыштыже лийын кайыш. Школ гыч мӧҥгӧ вашкыше Поллианна уремым вонча улмаш. Такше вет писын лишемше автомобильже мӱндырныракак улмаш да...
Вараже иктат шот дене каласен кертын огыл, мо тушто лийын каен? Тиде молан, кузе лийын да кӧ тыште титакан — умылтарен кертше еҥ уке ыле. Вич шагатланрак Поллианнам пӧлемышкыже конден пыштышт, йӧратыме пӧлемышкыже. Капше мочыла гаяк ыле, ни тарванымыже, ни чумыраш тӱсшӧ: ушыжо але пурен огыл. Лӱдын пытыше Полли кокажын ош чурийже... Да тушто эше Ненси эреак урмыжеш, чарныде. Нуно коктын вургемжым кудашыч да вакшыш пыштышт, а тидын годым корно олаште уло кертмыж дене доктыр Уорренын ӱжмӧ машинаже тышкыла чымен.
— Да кокажын чурийышкыже ончалмат ок кӱл ыле, — шортын Ненси садыште Шоҥго Том дене кутырышыжла, кунамже толын шушо доктыр тӱп-тӱп тымыкыште туткарыш логалшым шымлаш тӱҥалын ыле, — тиддеч поснат раш ыле: порысым огыл шукта. Айдеме порысым гына шукта гын, тудын кидше ок чытырне, ончалтышыжат тугай огыл, пуйто тудо черлын вуй ӱмбачше колымашын сакчыжым покта. Уке, мистер Том, ончалтышыже мисс Поллин тыгай огыл ыле!
— Тудо пеш чот... эмганен мо? — шоҥгыеҥын йӱкшӧ чытырналте.
— Ойлаш неле, — шортеш тугак Ненси. — Тугай тудо жалке, огешат тарваныл, шӱлымыжымат шижаш ок лий, первый ончалмаште колышыла веле койо. Но мисс Полли ила мане. Тудо вет сайрак пала: шкеак шӱлымыжым колышто, тыгак шӱмжымат, кузерак кыра.
— А иктат ок пале мо, мом тудлан ыштен тиде... тиде... — Шоҥго Томын шӱргыжат шупшылалте.
Ненси тӱрвыжым чумыртыш:
— Эх, лӱмдыза ыле саде еҥым, мистер Том, вес тӱрлӧ келшен толшо мут дене... да пеҥгыдынрак. Порволыжо ыле кеч! Шоналташ веле вет — мемнан изи ӱдырнам перен каен! Мый нине йыгыжгын ӱпшышӧ автомашина-шамычым ужынак ом керт... эреак!
— А можо сусырген?
— Ом пале, ом пале, — кечкыжеш Ненси. — Тольык саҥгаштыже пӱчкылтшӧ пале, но пеш кугужак огыл... лӱдыкшыжак огыл, кузе мисс Полли каласыш. Но тудо лӱдеш, ала кӧргӱзгарже дене иктаж-мо лийын кертын да эше тудо Поллианна ком дене кия мане.
Шоҥго Томын шинчаштыже воштылчык тулойып койо.
— Ненси, мисс Полли тыгак манын мо вара? Мыйын шонымаште, тудо «комышто кия» манын дыр, — воштылде каласыш.
— Мо? Ну, ом пале, ом пале, — йыҥысалтыш Ненси да, вуйжым рӱзалтен, каяш тарваныш. — Чылт вучен шукташ ок лий, кунам тиде доктыр Поллианна деч лектеш. Жалке, мыйын кызыт шуко-шуко тувыр-йолашым мушшашем уке, илышыштем эн кугу стирке, чаманем, чаманем! — вийдымын парнялажым кадыртылын ойлен кышкыш.
Но доктыр кайымекат Ненси Шоҥго Томлан пеш шукыжак увертарен ыш керт. Лужо иктат пудырген огыл, вуйысо сусыржат лу мартежак шуын огыл, лач ала-молан доктырын чурийыштыже куан пале уке ыле, пеш серьёзнын ончышто, пытартышлан вуйым лӱҥгыктале да жап ончыкта мане. Тудын кайымекше, мисс Полли эшеат чот ойгырышыла веле койо. Поллианнан тугак ушыжо пурен огыл, ласкан мален кийышыла веле коеш. Ола гыч лӱмынак сиделкым ӱжыныт, тудо кастене толын шушаш.
Теве тыгай увер-влак улыт ыле. Да Ненси, йӱкынак мӱгырен, кухньышко пурен йомо.
Вес кечыжын веле Поллианна шинчажым почо да кушто кийымыжым умылыш.
— Полли кокай, мо лийын? Кече мо тиде? Молан мыйже ом кынел? — кычкырале тудо. — Но, Полли кокай, мый кынелынжат ом кертыс! — Да кечкыжаш пиже, кынелаш толашымыж дене нойыш ала-мо да кӱпчыкышкыжӧ камвозо.
— Уке, уке, шергаканем, ит тарваныл, ит тӧчӧ... кызытеш, — кокаже пеш шыман да писын пелешткален нале.
— Но мо лийынже? Молан мый кынел ом керт?
Мисс Поллин каласашыже тетла нимат уке ылят, ойган чурийжым ош калпакан ӱдырамаш дек полышым йодшын савырале, тудыжо окна воктен шога ыле, шке койкыж гыч Поллианна тудым ужын огыл ыле. Саде ӱдырамаш тӱрвыжым гына шып тарватыш:
— Ойлыза тудлан.
Полли кокаже йӱкшым кокыралтен тӧрлатыш, логар комыляжым нелаш тӧчыш:
— Теҥгече кастене тыйым машина перен. Но тиде ынде чылажат шеҥгелне, Поллианна, шергаканем. Тарваныде кий да мален колташ тырше.
— Автомобиль! Ах, да... мый... мый куржым шол, — пешак ӧрын кайышыла койо тудо. Кидым луктын, саҥгажым кучен ончыш. — Кузе тиде... чылажат шеҥгелне, вет... коршта!
— Да, шергаканем, но корштымо нерген шонымо ок кӱл. Тольык... ласкан гына кие.
— Но, Полли кокай, мый шкемым ала-кузе ӧрмашын шижам, да туге плокан! Мыйын йолемжак пеш ӧрыктарыше... Мый нуным нимаят ом шиж!
Сиделкым сӧрвален ончалын, тетла шортде чытен ок кертшым умылен, мисс Полли нелын гына кынеле, пӧлем лукыш кайыш. Ӱдырамаш писын койко деке лишеме.
— Ала тый мыйым колыштат ыле? — мане тудо, пуйто нимо нигуштат лийын огыл. — Мый ӱшанем, ынде мыланна икте-весына дене палыме лияш кӱлеш. Мый мисс Хант улам, кокатлан тыйым ончаш полышкалаш тӱҥалам. А икымше, мом мый йодам — теве тиде изи гына йытыра таблеткым нелын колташ.
Поллианнан шинчаштыже тыгай кугу кумыл волымо сӱретлалте.
— Но мыланем... мыйым ончышо ок кӱл... Ну, эре ончышо. Мый кынелнем. Теже паледас, мый школыш коштам. Эрлаже вара мый школыш ом кай мо?
Окна ваштареш шогышо Полли кокажын вачыже ӱлык-кӱш коштеда, ынде тудо йӱкынак шортеш.
— Эрла? — шыргыжале сиделке. — Тыге вашкежак мый тыйым ом колто. Нине таблеткым йӱын, ончалашна кӱлеш, мыланна ала нуно полшен кертыт.
— Йӧра, — малдыш Поллианна кумылдымын, — но мый школыш кумышто кайышашак улам. Мыйын вет экзамен.
Икмыняр минут гыч тудо адакат школ, автомобиль, кузе вуй корштымыж нерген кутыраш тӱҥале. Но пеш вашке изи ош таблетке-шамыч кӧргыштыжӧ шке пашаштым тӱҥалыныт ыле, да Поллианнан йӱкшӧ эркышнаш тӱҥале.
ГЛАВА
Джон Пендлетон
Поллианна «эрлат», «кумыштат» школыш ыш кае. Тидыжым ӱдыр шкежат пала ала-мо да коклан ушыжо волгалтме годым веле ойла, икмыняр минутышто. Эшежым шуко-шуко йодыш лектеда тудын изи умшаж гыч. Ик арня мучко ушыжо яндарышкак савырнен ыш керт. Но вара капысе уто шокшыжо волыш, корштымыжо эркын дене чакнаш тӱҥале, пытартышлан ушыжат волгыдеме. Тудлан угыч каласкалаш перныш, мо тудын дене лийын каен.
— Тугеже травме веле, а чер огыл! — шӱлалтен колтыш тудо. — О, кузе мый рат улам!
— Р-рат улат, Поллианна? — уэш йодын шындыш кокаже, йолжо воктен шинчылтше.
— Да. Лучо мистер Пендлетон семын пудыргышо йолан лияш, эмлаш лийдыме мисс Сноу семын кийымеш. Пудыргышо йол тӧрлана, а чер, тудо, эмлалт кертдымат лийын кертеш.
Пудыргышо йол нерген шукертак мондышо мисс Полли кенета пӱкен гычше кынеле да пӧлемын умбал лукысо изи ӱстел дек миен шогале. Ик ӱзгарым налын, ончыштеш, вара мӧҥгеш шогалта, тыгак весым, кумшым, тидыже нимоланат ок кӱл гынат. Койышыжлан тидыже нигузеат келшен ок тол ыле. Чурийже алят тугаяк ошалге-какаргыше, чылт шкенжын гай огыл.
Поллианна окнаште кечыше хрусталь подвеске ӱмбач волгалтын, чеверланен толшо чиялгыше кечыйол-шамычым пырдыжыште, туврашыште куанен ончен кия.
— Мый пеш рат улам, вет мыйын оспо огыл эше, — куанен ойла. — Тидыже вет шӱргысӧ арава деч ала-мыняр пачаш тыран. Эшежым кошт ютат огыл, тидланат рат улам. Ик гана мый декем чо-от пижын шинчын ыле, шакше чер! Эше рат улам, аппендицит, корь огытыл, нуно вет, поснак корьжо, весыланат куснен кертеш... да мый маннем, тыят тунам воктенем шинчен от керт ыле.
— Тый, шергаканем, пеш шукылан рат улат ала-мо, — Полли кокаже чытырыше йӱкын пелештыш да логаржым кок кида руалтен кучыш, пуйто платьыжын шӱшаже шӱйжым пикташ тӱҥалын.
Поллианна изи йӱкын воштылале.
— Да. Чыла тидын нерген хрусталь кечыйол-шамычым ончымем годым шонен кийылтым. Мый шонанпылым путырак йӧратем. Йӧра эше мистер Пендлетон мыланем хрусталь подвескым пӧлеклен! Да мый эше рат улам шуко молыланат, кудыжым мый эше ойлен шым шукто. Пеш рашыжак каласен ом керт, но, пожале, автомобильын перен пуымыжлан мый эн кугун рат улам.
— Поллианна!
— Умылет, перен шумыж деч вара тый шуко-шуко гана мыйым «шергаканем» манынат, а ондакше тидым мый ик ганат колын омыл. Мый... шкемын лишыл кокла гыч кӧ тыге манеш гын... пеш чот йӧратем. Комитетыште поро пашам ыштыше даме-влак кокла гыч южыжо тыге маныныт. Да, мутат уке, тиде мыланем келшен. Но тыйын ойлыметшым нигӧ дене таҥастараш ок лий. Ой, Полли кокай, кузе мый рат улам! Вет тый мыйынак кокаем улат!
Полли кокаже нимом ыш вашеште. Кидше тугак логар денже улыт, а шинчаже вӱд дене тич темын ыле. Тудо чытен ыш керт, савырныш да содор лекте, омсаште сиделке дене ваш пернышт.
Тудо кечынак кечывал кочкыш деч вара Тошто Том конюшньышто имне ӱзгарым йылгыжтарен шога ыле, тудын дек Ненси толын керылте. Шинчаштыже шуко-шуко тул куржталыт ыле пуйто. Чылт ораде.
— Мистер Том, мистер Том, палыза-ян, мо лийын каен! — Шӱлешт толаша. — Тӱжем ий мужед шинчеда гынат, огыда пале, огыдак пале!
— Тугеже тӧчыманат огыл, — пычкемышын вашештыш тудыжо. — Эшежым иктаж лу ий деч шукыжым илышашем огылым шотыш налаш гын. Каласашет кызытак верештеш, Ненси.
— Тугеже колыштса. Кузе шонеда, кӧ кызыт уна пӧлемыште озавате дене пырля шинчылтеш? Ну, кӧ, мый йодам?!
Шоҥго Том вуйым веле рӱзалтыш:
— Каласен ом керт...
— Конешне, ода керт. Мый каласем. Тушто... мистер Джон Пендлетон!
— Айда-а! Лийынжат ок керт. Мыскарам ыштет?
— Нимат мыскара огыл. Мый шке тудым почын пуртышым, торчак дене толын эшежым! Имньыже тудым кызыт мемнан пӧртна воктен вучен шога. Шоналтет да, тиде ожнысо гай еҥ уждымо, икте денат кутырыдымо шоҥго осал еҥ огыл пуйто! Шоналтыза гына, мистер Том, тудо... мемнан озавате дек толын!
— А молан тудлан толаш огыл? — шуко йодшыла койын колтыш шоҥгыеҥ.
Ненси тудым игылтынрак веле ончале.
— Пуйто тидыже тыланда палыме огыл! — керын пуыш ӱдыр.
— Мо-о?!
— Да ну, нимом палыдымыла койын ида шогылт, — чытышыже пытыш, очыни. — Те вет шкежак мыйын вуем тӱрлыж дене луген пытарен улыда, туштымыла дене!
— А мом тидын дене ойлынетше?
Комдык почын шуымо конюшньо капкам ончалын, Ненси шоҥго дек лишеме.
— Колыштса! Тиде вет те, моло огыл, ойленда ыле мыланем, пуйто мисс Поллин ала-кунам качыже лийын. Тыге вет? Да вот мый ик гана шканем тыге пунчальым: кокытыш кокытым ушет да нылыт лиеш. А лектынже визыте, а нылыт огыл, нылыт огыл!
Ала-мом веле ойлет ындыже маншыла, Тошто Том шке пашажым ышташ тӱҥале, пуйто мо лийын гын, тыгакак веле лийшаш улмаш.
— Мыланем мом конденат гын, кадыртылде луктын пыште, а шоҥго ушым эҥыремышет дене ит вӱдыл шого, — мане тудо, — нылыт мартеже мыят пеш шотлен кертам.
Ненси воштылале.
— Кӱчыкынжӧ тыге... мый ала-мом-гынат тугайым пылыш тӱрем дене кольым, тидыже мыйым тудо мисс Поллин качыже манын шонаш амалым пуыш!
— Мистер Пендлетон?! — Шоҥго Том турамынак шогале.
— Да. О, но мый ынде палем, тиде тудо огыл. Тудо вет мемнан йӧратыме изи ӱдырнан аважым йӧратен, да сандене тудо... ну, йӧра, — ешарыш Ненси вашкен гына да жапыштыже шарналтыш: Поллианналан вет мутым пуэн ыле — мистер Пендлетонын тудым шке декше налаш шонымыжым иктыланат ойлаш огыл. — Вот, тидын деч вара мый еҥ-шамыч деч тудын нерген йодыштынам да пален нальым: мисс Полли ден коктын ынде шуко ий икте-весышт деч кораҥ коштыт, нунын лӱмыштым иктеш кылдыше манеш-манешлан верч, тунам латкандаш але коло ияш гына лийын мисс Поллиже.
— Да, мый тидым шарнем, — вуйжым савалтыш Шоҥго Том. — Мисс Дженни тудлан отказышат, весе дене кайыш, тидын деч вара кум-ныл ийрак эртыш. Мисс Полли чыла тидым пален да чаманен, витне, сандене тудым шке шотшо дене лыпландараш шонен, изиш тӱргочат чаманен колтен. А саде моторым ужмышудымо лийын, кудыжо акажым тудын деч наҥгаен. Тыгак але тыге огыл, но йылмым от пид. Тыге манеш-манеш каен, пуйто тудо мистер Пендлетон почеш куржталеш.
— Мисс Полли да ала-кӧ почеш куржталже! — эрдыжым пералтыш Ненси.
Мыланем тидым ойлыдеат кертат, но еҥ-шамыч тыгак кутыреныт, — шоҥгыеҥ шуйыш. — А тыгайым ик ӱдырат, кугешнымашыже изишак уло гын, чытен ок керт. Тиде жапыште весе лекте, кӧжӧ тудым чынжымак йӧратен шындыш, тудыж денат умылыдымаш веле тӱҥале. Тиддеч вара мисс Полли шкенжын ракывотышкыжо пурен шылме гае веле лие: иктымат ужаш-колаш огыл! Шӱмжат тудын кӱаҥе ала-мо вараже.
— Да, палем. Колынам мыят тидын нерген. Санденак вет тевак йӧрлам, омсана воктене тудым ужымат — тудым, кӧ дене мисс Полли тынар ий кутыренат огыл. Но мый тудым уна пӧлемыш пуртышым да толмыж нерген каласышым.
— А тудыжо вара? — Шоҥго Том шӱлышыжым шылтыш.
— Нимат... ончычшо. Мисс Полли пырысла шы-ып шинча, мыйын каласымым ыш кол гын веле, шоналтышым. Уэш каласынемат ыле, кенета шып гына мыланем ойла: «Мистер Пендлетонлан каласе, мый чечас ӱлык волем». Да мый волышым ӱлык да каласышым. Вараже писын гына тышке куржын тольым, мо тушто ышталтмым каласкалаш, — мане Ненси, вачыж гоч пӧрт велыш ончалын.
— Хм, — мугыматыш Шоҥго Том да адакат шке пашажым ышташ пиже.
Харрингтонмыт пӧртын унам вашлийме пӧлемышкышт пурымаште мистер Джон Пендлетонлан шуко жап лияш ыш перне. Писын ошкыл толмо йӱк мисс Поллин лишеммыж нерген увертарыш. Кынелнежат ыле, торчакшымат коҥлайымачше нале, но ӱдырамаш тудым чарен шогалтыш. Но кидшым ыш шуялте, а чурийже йӱштӧ кумылжо деч ыш ойырло.
— Мый... Поллианна нерген йодышташ толынам ыле, — тӱҥале пӧръеҥ кӱрылтынрак.
— Тау. Тудо тугаяк кия.
— Да... Те ынеда каласе, мо тудын дене? — тиде ганаже йӱкыштыжӧ тургыжланымаш шижалте.
Ӱдырамашынат чурийыштыже чытырналтме пале койылалтыш.
— Мый ом керт... Кертам ыле гын!
— Те каласынеда... огыда пале?
— Ом пале.
— А... доктыр?
— Доктыр Уоррен шкежат, очыни, але рашемден ок керт. Кызыт консультацийым Нью-Йоркысо специалист деч налеш. Нуно консилиумым погышаш улыт.
— Но... но можо сусырген, тидыжым паледа?
— Вуйыштыжо изирак сусыр, ик-кок какар пале да... тупрӱдыжӧ эмганен эше, лач тидыже йолжылан параличым пуэн.
Мистер Пендлетон пич йӱкын кычкырал колтыш. Изишак шып шинчыш, вара адакат пич йӱкын йодо:
— А Поллианна... шкеже кузе тидым умылыш?
— Огешат пале, а мыйын ойлаш вием ок сите.
— Но мом-гынат вет... тудо шижшаш!
Мисс Полли кидшым пытартыш жапыште привычкыш пурышо жест дене логарже декла кондыш.
— Да. Тудо тарваныл кертдымыжым пала, но йолжо пудырген манын шона. Пеш рат улам манеш, лучо тендан семын йолым пудырташ, мисс Сноу семын койкышто тарваныде кийыме дене таҥастарымаште — вет пудыргышо йол кушкеш, а «эмлаш лийдыме чер» тугак кодеш! Тудо эртак тидын нерген ойла, да мый ынде... ынде чытенат ом керт ала-мо!
Пӧръеҥын шинча йырже вудака погынен ыле гынат, ойго дене темше ӱдырамаш чурийым ужде ыш код. Тудо Поллианнан ойлымыжым шарналтыш. Пытартыш гана тудын дек илаш толаш йодмыж годым ӱдыр каласен ыле: «Мый Полли кокайым нигузеат шкетшым коден ом керт... кызыт!» Лач тиде шарнымашыжат кокыралтенрак йӱкым эрыктымекше, ныжылгын йодаш таратыш:
— Ом пале, мисс Харрингтон, те паледа але уке, но мый Поллианнам шке декем илаш куснаш ӱжын, пешак сӧрвалышым.
— Тендан дек!.. Поллианнам?
Мисс Поллин каласыме йӱкшылан пӧръеҥ изишак саҥгажым куптыртыш, но шке йӱкшат, кунам тудо угыч пелештыш, ты гана йӱштын да пеҥгыдынрак йоҥгалте:
— Да, ӱдырлыкеш ашнаш налнем ыле — юридически, шонем, умыледа. Да, мутат уке, тудым мыйын наследницым ышташ.
Мисс Полли, ваштарешыже шинчыше, изишак лывыжгыш. Ушышкыжо кенета шонымаш тольо: Поллианналан тиде могай яндар ончыклыкым сӧра! Да шонкалаш тӱҥале. Поллианна ушым шындыше лиеш да оксам йӧраташ кӱлмым умылен налеш гын, тыгай поянлыкым да ты айдемын чапшым шканже пижыкташ келша ыле мо?
— Поллианна деч посна мыйын илышем илыш огыл, йӧратем мый тудым, — умбакыже шуялтыш пӧръеҥ. — Йӧратемже шкенжын верчынат да эше аваж верч. Коло вич ий шӱмыштем ашныме йӧратымашем Поллианналан тӱрыс кучыктен пуаш ямде улам ыле.
«Йӧратымаш»... Мисс Полли кенета шарналтыш, молан шкеже тиде йочам ашнаш налын, да ушыжо ик татлан кенета волгалт кайыш — тыште йочан таче каласыме мутшо ыле: «Мый пешак йӧратем, кунам шкемын лишылем-шамыч эреак «йӧратымем» маныт гын!» Да ынде теве йӧратымашлан шужышо ӱдыр икшывылан коло вич ий тулотыла йӱлен шогышо кугу йӧратымашым темлат. А Поллианна ынде изижак огыл, поянлыкым кидышкыже налынат кертеш ыле, чотак алгаштаралтеш гын! Тыге шоналтышат, мисс Поллин йол йымалныже мланде кенета порволыш: йӧра, чыла тыге лийже, а Поллианна деч поснаже тудын, шкенжын, ончыклыкшо могай пычкемыш лиеш!
— Ну и?.. — йодо тудо.
Мистер Пендлетон, ӱдырамашын йӱкым икгайым кучаш да тыматлын ойлен кертдымыжым шижын, шӱлыкын шыргыжале.
— Тореш лие, — вашештыш.
— Молан?
— Тендам коден ынеж кае. Мане, те тудын дек пешак поро лийында, сандене тендан денак веле коднеже. Шкежат шона, пуйто теат тудым кодыктынеда, — кошартыш шке мутшым, пӱкен гыч кынелшыжла.
Тудо мисс Поллим ышат ончал, чурийже дене омса могырыш савырныш. Но пытартыш татыште пеленже писын ошкыл толмо йӱкым кольо да пыртак чытырыше кидым шуялтымым ужо.
— Специалистын толмыж деч вара Поллианна нерген иктаж-мо рашемеш гын, иканаште палдарем, — мане чытырналтше йӱк. — Чеверын! Да тау толмыланда. Поллианна... пеш рат лиеш!
ГЛАВА
Вучен модмаш
Джон Пендлетонын Харрингтонмыт дек толын коштмо эрлашыжым мисс Полли врач-специалистын толмыжлан Поллианнам ямдылаш тӱҥале.
— Ш<