«Ишекне ябып бикләделәр. Бераздан килеп ишекне ачтылар, аңа сәләмә күлмәк-ыштан ыргыттылар. Кысырыкта, терсәкләрен сыдыра-сыдыра, шагыйрь аларны көчкә генә киде. Ул тагын елмаеп куйды: әкияттәгедәй тиз үзгәрешләр. Хәерчедән — принцка, принцтан хәерчегә әверелү. Ләкин ул принц кебек киенгәндә дә үзен рәхәттә тоймады: ул чакта үзен ут эчендә хис итте, хәзер менә суга китереп ташладылар. Бер — утка, бер — суга. Корычны шулай чыныктыралар түгелме соң? Әйе, бу корыч (шулай чыныктырыр) чыныгып җитәр һәм явызларга хәнҗәр булып кадалыр әле!
Вакыт акрын гына үтә. Караңгы таш тартмада көнне дә, төнне дә белеп булмый. Инде ике көн үтте бугай.
Өченче көн. Хәл бөтенләй бетә. Түзеп булмас кебек. Уйлар вакыт-вакыт бөтенләй буталып китә. Муса, хәлдән таеп, ишеккә ава да башы бәрелә. Тезләре калтырап бөгелә. Ләкин коридорда аяк тавышы ишетелеп, карцер ишеге ачыла башлау белән, ул бөтен көчен җыеп, тагын торып баса. Тезләренең калтыравын дошманга күрсәтмәскә тырыша».
Автор үзенең бу повестенда Муса Җәлил корал белән генә түгел, ә сынмас рухы белән дә дошманнарны җиңә алырлык көчкә ия булуын тасвирлаган. Мәсәлән, әсәрдән тагын бер өзек: «Муса, төз басып, фашистларга карап тора. Ул горур елмая, һәм тәмуг газабы кичергән бу кешенең шушы елмаюы дошманнарга куркыныч булып күренә».
Әсәргә «Муса абый» дип исем бирелгән, чөнки повестьта геройларның тагын берсе — Вил исемле малай вакыйгаларның башында ук, каты яраланып, һушын югалткан Муса абый белән очраша. Аны фашистлардан яшереп алып калырга тырыша. Әмма булдыра алмый. Язмыш аларны кабат очраштыра. Аларның фикерләре уртак була. Вил Муса Җәлилне бик ярата. Муса абый аның өчен батырлык үрнәге була. Вил үзе дә дошманнарга каршы актив көрәшкә тартыла. Монда Муса абыйның роле бик зур. Менә шуңа күрә дә бу повестька «Муса абый» дигән исем куелган.
Әнвәр Давыдовның бу әсәре миңа бик ошады. Повесть безне батырлыкка өнди. Муса Җәлил кебек яшәргә өйрәтә, илеңә тугрылыклы булырга, халык бәхете өчен көрәшергә чакыра.
Мин совет солдатының тиндәшсез батырлыгына, ныклыгына, көчле ихтыярлы булуына сокланам. Әсәрнең тәэсир көче дә әнә шунда. Бу китапны укырга онытмагыз.
Рецензия (бәяләмә) жанры белән эшләү югары сыйныфларга туры килә. Отзыв — бәяләмә жанры белән эшләүнең башлангыч чоры гына. Әсәргә бәя бирү өчен укучы аның эчтәлегеннән тыш сәнгатьчә эшләнешен дә бәяли белергә тиеш. Бу укучыдан әдәби әсәрне укый белү күнекмәләренә ия булу һәм әдәбият теориясеннән билгеле күләмдә әзерлекле булуын сорый. Мондый белемне укучы югары сыйныфларда туплый. Шунлыктан бәяләмә жанры белән эшләү югары сыйныфларга туры килә. Югары сыйныф укучылары әдәби әсәргә программа таләп иткән күләмдә анализ бирә белергә тиешләр.
Бәяләмә жанры белән язылган сочинениегә мисал китерик.
Галия — авыл интеллигенциясенең яңа буыны
План.
I. Яңа тормышта авыл интеллигенциясенең роле.
II. Бездә һәрбер кеше белем алырга хокуклы.
1. Галия — студент.
2. Кешенең табигый матурлыгы һәм эчке дөньясы.
3. Галия Искәндәрнең тар гаиләчелек карашына һөҗүм итә.
4. Галия — авыл табибы, халыкка хезмәт итә.
III. Галия образының әһәмияте.
Г. Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» повестенда авыл интеллигенциясенең мактаулы бер вәкиле булган Галия образы сурәтләнә.
Галия образында автор яңа кеше туу һәм формалашуның һәрвакытта да шома гына бармавын ышандырырлык итеп бирә алган. Галия кебек ярлы кызына белем алуга юл ачыла. Ул — рабфак студенты. Бу бәхетне Галия тирәнтен аңлый. Ул бөек кешеләр укыган университет баскычларыннан атлап йөрүе белән горурлана, үзе яшәгән тормыштан тәм таба. Галиянең тормыш юлында артист Искәндәр калкып чыга.
Галия якын мөнәсәбәткә керә торган кешеләр арасында тормышка карашларның да бердәм булырга тиешлеген аңламый әле, тышкы матурлык белән исереп, Искәндәрнең тозагына эләгә. Әмма аңа үз ялгышын төшенергә ярдәм итә. Искәндәр башта Галияне гаилә колына әйләндерергә, җәмгыятьтән аерырга тырыша, аның ана булуына каршы төшә, укуын ташларга куша. Ләкин Галия иренең бу карашларын бер-бер артлы җимерә бара: ул коллективтан аерылмый, җәмәгать эшләрендә катнаша, ана да була, укуын да дәвам иттерә. Искәндәр үзе җиңелә, ул куркакларча эш итә: гаиләсен ташлап кача. Әмма Галия югалып калмый, югары уку йортын тәмамлый һәм Әдрәс авылында өлкән табиб булып эшли башлый. Хезмәткә намус белән каравы, халык белән якыннан аралашуы, ару-талуны белмәс агитатор булуы белән авыл халкының хөрмәтен казана.
Үз ялгышын аңлый, аны төзәтү өчен актив хәрәкәт итә, бертуктаусыз тырышып эшли, яңалыкка омтыла. Галия образы аша яңа кеше туу процессы күрсәтелә.
«Тапшырылмаган хатлар»да катлаулы тормыш күренешләре көчле образлар үрнәгендә бирелгәннәр. Автор үз әсәре белән яшьләрне тәрбияләү эшенә зур өлеш керткән. Чынлап та, яшьләр арасында гаилә мәсьәләсенә җиңел карау күренешләре бар бит әле. Кайберәүләр беренче күрешүдән соң ук гаилә коралар, ләкин өч-дүрт ай да үтми, аерылышу юлын эзләргә тотыналар.
Шунысы кызганыч: автор Искәндәрне ахырынача фаш итми. Андый вак җанлы кешеләрне киң җәмәгатьчелекнең тәнкыйть камчысы аркылы үткәрергә кирәк иде.
IX — XI сыйныфларда сочинение язарга өйрәтү нигезләре
Сочинениеләр өстендә эшләү IX—XI сыйныфларда даими рәвештә алып барыла. Уку елы барышында IX—XI сыйныфларда 8 дән алып 10 га кадәр сочинение яздырылырга тиеш. Шуларның 4 се — мәктәптә, ә калганнары өйдә яздырыла.
Әдәбиятны укытуның башлангыч чорындагы кебек, югары сыйныфларда да укытучының әдәбиятны укыту алымнары сочинение язарга өйрәтүдә төп таяныч хезмәтен үтиләр.
Укытучының кереш һәм күзәтү дәресләре буенча бирелгән лекцияләре нигездә укучылар өчен әдәби темага язылган сочинениенең үрнәген хәтерләтәләр. Укытучы үзенең лекциясендә өйрәнеләчәк темага кереш ясый. Бу теманың төп фикере нәрсә? Аны ничек бирергә һәм нинди фактларга, мисалларга таянып исбатларга? Әйтелгән фикерләр буенча ничек нәтиҗә ясарга? Менә бу алымнарның барысын да тәҗрибәле укытучы үз дәресләре үрнәгендә күрсәтә ала. Укытучының эш алымнарын үзләштерү өчен мондый лекцияләрнең кайберләрең IX сыйныфтан башлап конспектлаштырырга өйрәнергә кирәк.
Эчтәлекне киңәйтеп яки төп фикерне белдереп, кыскартып сөйләү кебек күнегүләр дә укучыларны үз фикерләрен әйтергә өйрәтү юнәлешендә эшләнә.
IX—XI сыйныф укучыларының әдәбиятны нигездә үзләштерә алуы шул сочинениеләрне яза алу сыйфатына бәйле.
IX сыйныфта сочинениенең жанрлары турында тулы белешмә бирелә (монография, мәкалә, очерк, хат, рецензия, аннотация һ.б.). Идея белән бәйле рәвештә тема турында мәгълүмат тирәнәя. Аерым темалар тикшерелә, берничә темага бердәм исем бирелә.
Югары сыйныфларда иҗади мөстәкыйль эшләрнең иң җаваплы һәм катлаулы формасы — сочинениеләр өстендә эшләү. Әдәби сочинение һәм башка төрле иҗади эшләрне алда искә төшерелгәнчә, V—VIII сыйныфларда үткәрелгән мөстәкыйль эшләрдән аерып карарга мөмкин түгел. Ул нигездә бәйләнешле сөйләм үстерү дәресләрендә тормышка ашырыла (программаның бәйләнешле сөйләм үстерү бүлегендә мондый эшләрнең төрләре шактый күрсәтелгән).
Теоретик яктан якын килгәндә, IX сыйныфта укучылар сочинениенең идеясен һәм темасын ачу, материалны системага салу, аны логик эзлеклелектә бирә белү һәм төрле жанр сочинениеләре белән эшли белү күнекмәләренә ия булырга тиешләр. Ләкин бу күнекмәләр укучыларның тормыш тәҗрибәләре белән баетылгач кына үзләрен аклыйлар.
Тикшерүләрдән күренгәнчә, югары сыйныф укучылары әдәби материал белән эшли белмиләр. Нинди материалны сайлап алырга? Күләме күпме булырга тиеш? Аңа ничек бәя бирергә? һ.б. Шуңа күрә V—IX сыйныфларда да сочинение язарга өйрәтү билгеле юнәлештә алып барылырга тиеш. Урта мәктәпне тәмамлаганда XI сыйныфта чыгарылыш имтиханында сочинение булуны исәпкә алсак, һәр сыйныфта 2 шәр өйрәтү характерындагы сочинение яздырылырга тиеш.
Берничә моментка тукталыйк.
1. V—VIII сыйныфларда сочинение язу күнекмәләре югары сыйныфларда нигез итеп алына һәм шуларга таяныла.
2. Сочинение язганда мөһим булып саналган өйрәтү, күнекмәләр бирү, контроль, бәяләү һәм анализ этапларын истән чыгармаска кирәк.
3. Язучының иҗатын өйрәнү белән сочинениегә хәзерлек арасында бәйләнеш булырга тиеш.
Сочинение язарга өйрәнү этабы үзе берничә моментны үз эченә ала:
а) язучы иҗатын өйрәнү барышында белем запасын туплау;
б) әдәби әсәрне анализлау процессында язма эшләр үткәрү;
в) сочинение язарга хәзерлеккә багышланган махсус дәресләр үткәрү (сүз кабатлау-йомгаклау дәресләре турында бара);
г) өстәмә материал туплау.
Дәреслек материалына өстәмә рәвештә тәнкыйть әдәбияты һәм башка материаллар тәкъдим ителә.
Югары сыйныф укучыларын сочинениеләргә булган бердәм таләпләр белән таныштыру кирәк. Бердәм таләпләр үз эченә сочинениеләрнең эчтәлеген, композициясен, язылу формасын һәм тышкы оформлениесен дә ала. Аларга түбәндәге төп таләпләр куела.
I. Сочинениенең эчтәлегенә карата:
а) темага туры килү;
б) идея дәрәҗәсенең югарылыгы;
в) һәр әйтелгән фикернең нигезләнүе;
г) цитаталардан дөрес һәм урынлы файдалану;
д) укучының шәхси фикерләре һәм темага шәхси мөнәсәбәте.
Эчтәлегенең бирелүе буенча тикшергәндә теманың ничек ачыклануына, фактларның һәм даталарның дөрес бирелүенә дә игътибар ителә.
II. Сочинениенең композициясенә карата:
а) эчтәлегенең планга туры килүе;
б) планның аерым пунктлары арасында логик бәйләнеш булу;
в) сочинениедә төп өлешләрнең пропорциональлеге;
г) тәмамланган булуы.
III. Сочинениенең теленә карата:
а) грамматик яктан камиллеге;
б) сөйләм һәм стиль дөреслеге;
в) теленең сәнгатьлелеге.
IV. Сочинениенең тышкы оформлениесенә карата:
а) дөрес почерк, кирәк урында кызыл юл һәм полялар калдыру, юлларны тутырып язу;
б) сочинениенең темасына һәм эчтәлегенә туры килерлек эпиграф сайлау. Аны языла торган темага караган әдәби әсәрдән дә, халык авыз иҗатыннан да, башка әдәбияттан да китерергә мөмкин. Сайланган эпиграф куш җәяләр эченә алынмый.
Сочинение өстендә эшләгәндә тагын берничә моментка тукталыйк. Шундыйларның берсе — бирелгән теманы яктыртканда фактик материаллардан файдалану, укучының үз фикерләре, гомумиләштерүләре. Бу исә укучыдан мөстәкыйль фикер йөртә, исбатлаулар ясый, текстка таянып фактлар китерә һәм нәтиҗәләр чыгара, теманы ачарлык киңәйтелгән план төзи белүне таләп итә.
Мисал өчен аерым темаларны планлаштыру һәм сочинение үрнәкләре китерелә.
IX сыйныф
Г. Кандалый — реалист шагыйрь
План.
1. Г. Кандалый — реалистик поэзияне нигезләүче.
2. Г. Кандалый иҗатының каршылыклы яклары.
3. «Мулла белән абыстай» шигыренең идеясе һәм Г. Кандалыйның дингә мөнәсәбәте.
XI сыйныф
Табибларның фидакарь хезмәтләре
(Г. Кутуйныц «Тапшырылмаган хатлар» әсәре буенча)
План.
I. Кеше һәм аның турында кайгырту.
II. Табиблар — кеше сәламәтлеге сагында.
1. Галия образы:
а) Галиянең эчке дөньясы;
б) ихтыяр көче;
в) гаилә бөтенлеге өчен көрәше;
г) җәмәгать эшләрендә катнашуы.
2. Галия — гүзәл ана.
3. Әдәбиятта табиб образының бирелеше.
III. Табиб хезмәте — иң кешелекле һәм могҗизалар тудыручы хезмәт.
Бу сочинение Г. Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» повестен үткәннән соң яздырыла.
Өйрәтү сочинениеләрендә укытучы тарафыннан еш кына «Ә син сочинениең белән нәрсә әйтергә теләдең?» дигән сораулар куелырга тиеш. Мондый сораулар язылачак тема буенча укучыга дөрес юнәлеш бирү өчен эшләнә.
Югары сыйныфларда да укытучы тема сайлаганда тормышның үзенә мөрәҗәгать итәргә тиеш. Мәсәлән, җәмгыятьтәге сәяси вакыйгалар, хезмәт, спорт, мәктәп, яшьләр тормышы, сәяхәтләр, яраткан китаплар һ.б.
Укучылар өчен темалар тәкъдим иткәндә, аларны проблема буларак кую кызыклырак һәм уңышлырак булачак. Мондый темалар укучыларны мөстәкыйль фикер йөртергә, тормыштагы вакыйгалар һәм әдәби әсәрдәге эпизодларны чагыштырып карарга да өйрәтәчәк.
Мәсәлән, VIII сыйныфта М. Фәйзинең «Галиябану» драмасын һәм X сыйныфта Ф. Әмирханның «Хәят» повестен өйрәнгәч, Булатова К.Г. (Әлмәт районы) укучыларга түбәндә китерелгән темага сочинение яздыра.
М. Фәйзинең Галиябануы Ф. Әмирханның Хәятыннан нәрсә белән аерыла?
План.
I. Әдәбиятта хатын-кыз проблемасы.
II. 1. М.Фәйзинең «Галиябану» драмасы.
2. Ф.Әмирханның «Хәят» повесте.
3. Галиябанудан Хәят нәрсә белән аерыла:
а) аларның социаль хәле;
б) аларның тышкы һәм эчке матурлыгы;
в) яшәү шартлары.
III. Галиябану — Хәяттан өстен образ.
Без Мирхәйдәр Фәйзинең «Галиябану» драмасын һәм Фатих Әмирханның «Хәят» повестен укып чыктык. Ике әсәрдә дә бер үк проблема — хатын-кыз проблемасы алгы планга куелган. Ләкин ике язучы да бу катлаулы мәсьәләләрне үзенчә хәл итә.
Мирхәйдәр Фәйзинең «Галиябану»ын алыйк. Әсәрнең сюжеты дөнья әдәбиятында күп мәртәбәләр кабатланган мәхәббәт «өчпочмагына» корылган — егет белән кыз бер-берсен өзелеп яраталар, икенче бер егет алар арасына керә. Әмма язучы шушы «өчпочмакны» үзенә хас ысул белән чишә. Аңа үз халкының яшәешенә бәйле мәгънә сала. Шул мәхәббәт өчпочмагына бәйләп, әһәмиятле социаль мәсьәләләр күтәрә. Шуларның иң әһәмиятлесе — элеккеге тормышта хатын-кыз проблемасы. Әсәрнең төп геройлары — Галиябану һәм Хәлил.
Бу ике яшь, кыз һәм егет, бер-берсен үлеп сөяләр. Ләкин аларның араларына бай егет Исмәгыйль килеп керә. Ул Галиябануны хатынлыкка алырга тели. Бу эшкә Исмәгыйльне мәхәббәт түгел, ә бәлки мин-минлек этәрә. Байлык, акча хакимлеге, аның күп кенә кешелек сыйфатларын юкка чыгарып, дан сөю, шөһрәт сөю сыйфатын соң дәрәҗәгә җиткергән. «Миңа намус кыйбат, — ди Исмәгыйль. — Миңа исемне җуймау кыйбат... Миңа Исмәгыйль отылды дигән сүзне ишетмәү кыйбат». Драманың финалы фаҗигале рәвештә тәмамлана: Хәлил үзенең сөйгәне Галиябануны ерткыч Исмәгыйль тырнагыннан коткарган вакытта һәлак була. Ләкин Хәлил үлсә дә, Галиябануның аңа булган мәхәббәте үлми. Бу — саф мәхәббәтнең мораль җиңүен раслый.
Хәзер Фатих Әмирханның «Хәят» повестен карап үтик. Әсәрнең алгы планында хатын-кыз мәсьәләсе тора. Повестьның төп герое — Хәят. Аның турында болай дип әйтә алабыз: татар хатын-кызлары өчен бик типик булмаган шартларга куелган татар кызы ул. Ул вакытларда рус телен үз ана теле кебек үк яхшы белү, рус егетләре һәм кызлары белән аралашу, театр һәм танцыларга йөрү кызларның аз гына өлешенә тия иде. Димәк, болар барысы да Хәятның күп таралмаган һәм тормышта күп очрамый торган тип икәнлеген күрсәтә. Повестьның сюжетын нәрсә тәшкил итә соң? Хәят рус егете студент Михаилны ярата. Ләкин элекке тәртипләр буенча, ул аңа кияүгә чыга алмый. Чөнки Михаил — «кяфер». Хәятка бер генә юл — үз гомерендә бер тапкыр да күрмәгән Салих Фатихов исемле яшь байга кияүгә чыгарга кала. Әсәрне укып чыкканнан соң, без анда катнашмаган, ләкин һәрвакыт алгы планда торган бер образ күрәбез. Бу — кара көч, ягъни татар феодаль буржуаз җәмгыяте. Кара көчнең законы буенча, татар кызларына рус егетләре белән танышырга ярый, ә аларга кияүгә чыгарга ярамый, һәм киресенчә, татар кызлары мөселман егетләренә кияүгә чыгарга тиешләр, ләкин ул егетләр белән танышу тыела. Әмма бу егетләрне иң элек ата белән ана иләктән үткәрергә тиеш. Кем баласы ул, байлыгы, дәрәҗәсе нинди? Кызны ата-ана үзе сайлаган, байлыгы белән тиң кешегә бирәчәк. Буржуаз гаиләнең нигез кагыйдәләре шуны таләп итә. Хәятның сөйгән егете Михаилга кияүгә чыга алмавына да,таныш булмаган әллә нинди татар баена чыгарга тиеш булуына да, барысына да кара көч гаепле. Чөнки ул замандагы күп кешеләргә аның тәэсире зур, шул исәптән Хәятка да. Бу тәэсир аны сөйгән егетеннән аерылып, таныш түгел кешегә кияүгә чыгарга мәҗбүр итә.
Хәзер инде «Галиябану Хәяттан нәрсә белән аерыла?» дигән сорауга җавап бирик. Чыннан да, бу ике әсәрнең төп геройлары бер-берсеннән нинди сыйфатлары белән аерылалар соң?
Әсәрне укып чыккач та, бу ике образ арасындагы беренче төп аерманы күрәсең. Алар — бер-берсенә бөтенләй капма-каршы ике сыйныф вәкилләре. Хәятның атасы Борһан Гыймадов — бай сәүдәгәр һәм аның гаиләсе татарлар аз яши торган шәһәрдә тора. Ул армия өчен кирәк-яраклар җитештерә. Ә Галиябануның әтисе Бәдри агай — урта хәлле авыл крестьяны, ягъни ул ярлылар белән кулаклар арасында тора. Налогның күплеге, җирнең азлыгы һәм авылда да капитал властеның көчәя баруы шушы катлауны икегә аера. Урта хәлле крестьяннарның бик зур күпчелеге бөлгенлеккә төшә, баеп китүчеләр исә бик аз була. Менә шуның өчен безнең Бәдри дә бөлеп, ярлылар хәленә төшүдән коты алынып яши. Аны хәзергә урталар рәтендә тору да канәгатьләндерми. Чөнки урталык ышанычсыз, бүген булмаса, иртәгә түбәнгә очып төшүең бар. Галиябану белән Хәят арасындагы беренче һәм төп аерымлык — аларның социаль хәле.
Икенче аерымлыкка Галиябану белән Хәятның эчке матурлыгына хас сыйфатлар арасында аерма булуны кертәбез. Бу ике образ тышкы матурлык буенча бер-берсеннән аерылмый, ә бәлки охшаш та. Чөнки алар икесе дә бик чибәр. Хәятны, мәсәлән, Әмирхан «алтын кысага куелган портрет» белән чагыштыра. Ә Галиябануны Фәйзи катнашучылар исемлегендә үк «бик матур кыз» дип тәкъдим итә. «Ул төс дисәң, юлыңда башыңны җуярлык», — ди яучы карчык. Авыл егетләре Галиябануга күз өстендәге каш итеп карыйлар. Аңа «сандугачым» дигән исем кушканнар. Кызга атап җырлаганда «кыйгач кашым» дип җибәрәләр. Галиябану үзенең уңганлыгы, җитезлеге, зирәклеге белән аерылып тора. Әтисе аның турында «акылын, фигылен, белемен, җитезлеген, үткерлеген Ходай «мә сиңа» дип биргән дә куйган», — ди. Моңа аның эчке дөньясының гүзәл булуын күрсәтә торган тагын бер сыйфатын өстик. Ул — Галиябануның җыр чыгарырга сәләтле булуы. Галиябану чыгарган көйне авыл яшьләре отып алып, кызның исемен кушып җырлыйлар. Аның теле дә — зыялы кеше теле. «Юлыгызга фәрештәләр гөл сипсен!», «Унөч яшемнән алып йөрәгемә кереп утырган Хәлилем бар чагында, аның кызыксыз байлыгына бер дә исем китми», — дигән сүзләре моны дәлилли. Хәят та эчке матурлыгы белән гүзәл. Ул гаять саф, искиткеч сизгер, тупаслыкны аз гына да кичерә алмый. Горурлык та бар аңарда. Беркатлырак булса да, фикер йөртә дә белә.
Өченче аерымлык — аларның шөгыльләре. Мәсәлән, Хәятны алыйк. Ул өйдә эш эшләми. Аның барлык вакыты театр, танцыларга йөрүгә, рус егетләре һәм кызлары белән аралашырга, рус телен өйрәнүгә китеп бара.
Ә Галиябану исә, киресенчә, — хезмәт кешесе. Ул өйдәге һәммә эшне үзе башкара. Хезмәттән курыкмавы һәм аны сөюе белән Галиябану Хәяттан бик нык аерыла. Ул, кич җитеп эшләр беткәч кенә, кичке уенга чыга, яки үзенең сөйгәне белән очраша. Бу аерымлык Галиябану белән Хәятның социаль хәленә бәйле.
Калган аерымлыклар түбәндәгеләрдән гыйбарәт. Хәят, әйтеп үткәнебезчә, аз таралган һәм тормышта сирәк очрый торган тип. Ә Галиябану, киресенчә, — тормыштан алынган образ. Моны түбәндәге факт тулысынча диярлек раслый. Пьесаның беренче вариантында Мирхәйдәр Фәйзи тормыштан алынган материалны турыдан-туры файдалана. Драмада Татарстанның элекке Чепья районы Шода авылындагы вакыйгалар тасвирлана. Драматург хәтта кайбер персонажларның исемнәрен дә үзгәртмәгән. Мәсәлән, егетнең исеме Вафа, ә кызныкы Сәгадәтбану була. Ләкин соңгы вариантта аларның исемнәрен Хәлил белән Галиябануга алмаштыра. Әмма ул аларның характер сыйфатларын бик аз үзгәрткән, һәм бу образлар алдагы варианттагы кебек үк халыкчан, тормышчан булып калуларын дәвам иттерәләр.