Бүре калган–поскан кисәкләрне бер атна эчендә ашап бетереп, кыш буена ач чыкты, ди, ә наян Төлке кыш буена ит ашап, бик мул чыкты, ди.
Икенче көз җитә хәзер. Төлке бер авылга бара да, ди, шул авылдан төрле китап кисәкләрен алып кайта, ди. Күзлек киеп, китап укыган сымак булып төп башына менеп утыра, ди, бу. Моның янына Бүре килеп чыга.
– Ах, ялганчы, былтыр син мине алдаган идең, шуның өчен менә мин сине хәзер юк итәм,— ди.
– Әй, җүләр–җүләр Бүре, ди, син ялгышасың, ди, мин, ди, сине беркайчан да күргәнем юк, ди. Менә мин, ди, укытучы, ди, бөтен җанварларның балаларын укытам, әгәр дә балаларың булса, китер, мин аларны да укытырмын,— ди.
Бүре әйтә:
– Минем дә ике балам, бар,— ди.
– Алай булгач,— ди Төлке,— балаларыңны китер, бала башына икешәр сарык түшкәсе алып килерсең, ди. Озакламыйча, ди, бөтен җанварларның балалары килеп җитәрләр, син үз балаларыңны алардан алданрак китер, алдан килгән урын өчен, алданрак килеп урын алып калсыннар,— ди.
Бүре кайтып китә. Ике көннән соң Бүре, дүрт түшкә сарык белән ике баласын алып килеп, Төлке муллага тапшыра, ди. Төлке моның итләрен дә, балаларын да кабул итеп алып кала. Бүрегә әйтә Төлке:
—Алты ай тулуга балаларыңның хәлен белергә кил,—ди.
Ярар, Бүре, моңа бүләкләр биреп, балаларын калдырып кайтып китә. Бүре китү белән, Төлке моның ике баласын да суеп ике айда ашап бетерә дә сөякләрен тиреләренә төреп почмакка салып куя. Алты ай тулганда, дүрт сарык түшкәсен ашап бетереп, Төлке бу тирәләрдән сыза.
Алты ай тулуга Бүре балаларын күрергә дип килеп җитә. Килеп караса, Төлке үзе дә, балалары да юк — җилләр искән! Бүре, Төлке оясын табып, аның эченә кереп караса—почмакта балаларының тиреләре ята, ди,. «Их усал нәрсә, ди, бу минем балаларымны ашап бетергән икән ләбаса, ди. Әгәр дә бу Төлке миңа туры килсә, ди, мин аны берсүзсез юк итәм»,— ди.
Хәзер яз җитә, сулар шәбәя, көннәр дә җылынып китә. Авылдан читтә бер тегермән бар икән. Шул тегермәннең ишеге ачык калган да, Төлке шунда кереп он ялангалап йөри икән, ди. Шул арада әлеге тегермәнгә баягы Бүре килеп керә. Төлкене күреп:
Ах, Төлке!— ди Бүре,— туры килдеңме, ди. Син мине ике тапкыр алдадың, бу юлы алдый алмассың, мин сине хәзер буып үтерәм,— ди.
– Һи җүләр Бүре, минем сине күргәнем дә юк, мин бит менә шушы тегермәндә ничәмә–ничә еллар буена мельник булып торам. Карының ачтымы әллә? Корсагың ач икән, менә мин сиңа он бирәм,— ди.
Бүре, моның сүзенә ышанып:
— Шулаймы, алайса ярый, ашыйсым бик килә, син миңа он булса да бир инде,— ди.
Төлке бер подаука он алып, аны тегермән ташы өстенә юка гына итеп сибәләп, таратып куя.
Бүренең карыны ачыккан була. Ул, аны–моны уйламый, тегермән ташы өстенә утырып, онны ялый башлый, ди. Бүре кызып кына онны ялап азапланган арада Төлке тиз генә барып тегермәннең кавызын ачып җибәрә. Су агып китү белән тегермән ташы шунда ук бик кызу әйләнә башлый. Ташның әйләнеп китүе була, Бүренең, ыргылып барып, тегермән стенасына бәрелүе була. Бүре, бик каты имгәнеп, «ух, ух!!» дип ята, ди, ә шул арада Төлке чыгып тая, ди.
Бераз вакытлар сызланып ятканнан соң Бүре, искә килеп, аягына баса. «Әле моның, ди, минем балаларымны ашавы җитмәгән, минем үземне харап итә язды бу, ди. Яңадан туры килмәс микән бу, ди, туры килә калса, кирәген бирер идем мин аның,— ди.
Көннәрдән бер көнне Төлке, бер кочак талчыбык җыеп, бер тау итәгендә җырлый–җырлый кәрзинкә үреп маташа икән, ди. Моның җырлаган тавышын ишетеп, Бүре әлеге Төлке янына барып чыга, ди.
Бүре, Төлкене танып:
– Ә, наян Төлке, эләктеңме, хәзер мин сине бер кабуда юк итәм,— ди.
– Әй, батыр хайван,— ди Төлке.— Нигә соң син мине ашарга телисең, нинди ачуың бар соң синең миндә?—ди.
Бүре әйтә:
– Ник ачуым булмасын, ди, соң син мине ничәмә тапкыр алдадың,— ди.
– Әх, җүләр Бүре,— ди Төлке.— Минем, ди, ничә еллар буена бер җиргә дә барганым юк, ди, мин ничәмә–ничә еллар буена менә шушы тау башында кәрзинкә үреп гомер итәм, син дә юкны уйлап йөрмә, менә кәрзинкә үрергә өйрән. Синең белән без кәрзинкә үреп, аны базарларга илтеп сатарбыз, тамак та тук булыр, кайгы да булмас,— ди.
Шуннан соң Төлке кәрзинкә төбен ясады да, ди, шул кәрзинкә төбенә Бүрене утыртып, үзе кәрзинкәнең әйләнәсен үрә башлады, ди. Ә үзе һаман сөйләнә, ди:
— Менә син минем ничек үргәнне карап тор, өйрәнгәч үзең дә шулай матур итеп үрә башларсың,— дип.
Бүре буйсына инде моның сүзенә, ышана моңа.
Ярар. Төлке кәрзинкәне үрә бара, ә Бүре «Мин дә кәрзинкә үрергә өйрәнәм» дип, аның үргәнен карат утыра, ди. Үрә–үрә торгач Төлке шактый биек үрде, ди. Бүренең башыннан югары ягын тарайтканнан–тарайта барып, кәрзинкәне Бүре чыга алмаслык итеп үреп бетерде, ди.
Шуннан соң Төлке:
– Ярый, Бүре дус, исән бул!—дип әйтте дә, ди, үзе сызды, ди.
– Ах, син наян!—дип, Бүре Төлкенең артыннан куып китмәкче булып кузгалып караган иде, ди, кәрзинкәдән чыга алмады, ди.
Озак та үтмәде, базарга баручылар килеп җитеп, Бүрене үтереп, арбага салып алып киттеләр, ди. Бүре бетте, наян Төлке үз юлына китте, ди.
Ничек итеп эт хөрмәткә лаек булган
Борын–борын заманда яшәгән ди бер әби белән бабай. Аларның бер мәчесе белән бер этләре булган. Песиләрен бик яратканнар, ә менә этне өнәп бетермәгәннәр.
Бервакыт боларга төлке ияләшә, тавыкларын урлый башлый. Ун тавыкның өчесе генә кала. Әби белән бабай бик борчыла инде. Һәм бер кичне тавыкларны сакларга мәчене чыгаралар. Мәченең әллә ни исе китми, печәнлеккә менә дә ятып йоклый. Иртән чыгып, тавыкларны санасалар, тагын бер тавык юк. Әби белән бабай мәчене бик нык ачуланалар да тавыкларны сакларга этне ябып калдыралар. Менә төн уртасы җитә. Эт мыштым гына төлкенең килгәнен көтә. Берзаман караңгыда ике күз ялтырап китә. Төлке тавыкны тоттым дигәндә генә этнең авызына килеп керә. Тегесе аны шунда ук ашап та куя. Әби белән бабайга бүләккә купшы койрыгын гына калдыра. Этнең тамагы да тук, бүләге дә бар.
Иртән әби, бабай һәм мәче этнең хәлен белергә чыксалар, ул рәхәтләнеп йоклап ята икән. Бабай этне ачуланырга авызын гына ача, Һәм, ни күрсен, эт янында купшы төлке койрыгы ята. Тавыклар да исән–сау кетәклектә утыралар. Шуннан боларда зур бәйрәм була. Төлкедән дә котылдылар, төлке якалы да, йомыркалы да булдылар. Әле дә булса әби яканы муенына куеп, бабай этне үзе белән ияртеп йөри ди. Ә песине эт тычкан тотарга өйрәткән.
ПАТША КИЯВЕ СОЛДАТ
(Фарсы халык әкияте)
Борын заманда бер патшаның бик чибәр бер кызы булган, ди. Кыз буйга җитеп томышка чыгарга әзерләнә башлаган, ди. Тегенди–мондый иргә чыгасы килми кызның, хәбәр тарата бу:
– Кем дә кем минем тәнемдәге билгеләремне белсә, мин шуңа чыгам, – ди.
Беркем дә бу эшкә керешә алмый. Керешер дә иде, патша булдыра алмаганнарның башын кисә. Ә кыз урамга чыкмый, бикләнеп яши.
Шул чакны патша каласына кайтып төшә бер солдат. Егет уйлый: «Минем кемем дә юк, үлсәм–нитсәм зыяным калмас, патша кызына өйләнеп булмасмы»,— ди. Бара бу патшага:
– Кызыңа өйләнергә телим, патша хәзрәтләре,— ди.
Патша әйтә:
– Соң син, егетем, аның тәнендә ни барын белерсеңме? – ди.
– Белмәсәң, башыңны чабып өздерәм, шарты шул, – ди.
– Белермен, – ди солдат. – Син миңа кырык көн вакыт бир, кырык мең тәңкә акча бир, киявең булгач, акчаны кире кайтарырмын,— ди.
Солдатның кыюлыгына шакката патша. Бирә үзенә кырык көн вакыт, кырык мең тәңкә акча. Солдат акчаны ала да чыгып китә. Шуннан соң тотына бу типтерергә. «Ичмасам, гомеремдә бер күңел ачып калыйм, барыбер үләсе»,— ди. Шәһәрдә моның сыйламаган кешесе калмый. Шулай йөри торгач, егерме көне үтеп китә егетнең, егерме мең акчасы кала. Уйга төшә хәзер солдат. Яшисе килә бит, тиктомалга бер дә үләсе килми. Хәйлә дә кора алмады. Шулай бер бакчада кайгырып утырганда, моның янына бер ап–ак сакаллы бабай килә.
– Ни уйга калдың, егет? – ди бу.
– Хәлем авыр, бабай, – ди солдат.
– Йә, сөйлә, нидән авыр? – ди бабай.
Егет сөйләп бирә моңа кайгысын. Бабай әйтә:
– Кайгырма, рәтләрбез. Минем әйткәнне тыңла син, – ди.
Шуннан соң бабай егетне үзе белән алып китә. Болар кибеткә керәләр дә өстәл, урындык, шкаф кебек нәрсәләр сатып алалар. Бабай бу нәрсәләрне бер ат яллап төятә дә каладан чыгып китәләр. Бара торгач, барып керәләр болар кара урман эченә. Монда бер ялгыз йорт тора икән, йорт бабайныкы икән.
Бабай ат хуҗасына әйтә:
– Унбиш көннән тагын килерсең, йөк булыр,— ди.
Атны озаткач, егет сорый:
– Ә без нишләрбез соң?— ди.
Бабай әйтә:
– Мин скрипкачы, ди, булышса безгә скрипка гына булышыр, хәзер шуны ясыйбыз, – ди.
Тотыналар болар бик зур скрипка ясарга. Әлеге өстәл, шкафларны ваталар да шулардай җиде көн дигәндә бер скрипка әмәллиләр. Эченә бер кеше сыярлык зур скрипка була бу. Солдат бик әйбәтләп шунда кереп урнаша. Бабай моны скрипканы боргаларга өйрәтә. Кирәк чакта скрипка бик шәп уйный, кирәкмәгәндә уйнамый.
Унбиш көн үтүгә теге ат хуҗасы килеп җитә. Бабай әйтә солдатка:
– Мин скрипканы тотып урамда йөрермен, уйнатырмын. Патша кызы мине күрми калмас. Музыка ярата ул мескен. Скрипкага күзе төшЕр. Мин аңа өч көнгә биреп торырмын. Дүртенче көндә скрипканы эчтән генә ватырсың, мин аны алып китермен. Кызның ниндилеген скрипка тишегеннән карарсың. Кара аны, түз, тыныңны чыгарма,— ди.
– Ярар, түзермен,— ди солдат.
Бабай солдатны скрипка эченә кертә дә болар, атны куалап, калага кайталар.
Бабай арбага баскан көе скрипканы сыздырта гына, солдат эчтә боргаланып ята. Скрипка шәп, дөньяда юк мондый скрипка. Халык җыела, гаҗәпләнмәгән кеше калмый. Бер заман скрипканы патша кызы да ишетә. Ишетә дә кызыгып куя. Әтисенә әйтә:
– Алып бир әле шуны,— ди, ялына.
Патша хәзер скрипкачы бабайны чакырта.
– Скрипкаңны сатасыңмы?— ди.
– Юк, сатмыйм,— ди бабай.— Сатыла торган әйбер түгел ул.
Болай дигәч, патшаның үзенең дә аласы килә башлый, кызыга.
– Скрипкаң тикле алтын бирәм, сат, кызым сорый, –
Бабай әйтә:
– Сатуын бөтен дәүләтендәге алтынны бирсәң дә сатмыйм. Кызың сорагач, өч көнгә бирермен, уйнасын, юансын, ди. Өч көннән килеп алырмын,— ди.
Ризалаштылар болар. Хезмәтчеләр кыз бүлмәсенә скрипканы кертеп куялар. Кыз көне бу уйный, юана, кичен аргач йокларга ята. Солдат моны скрипка тишегеннән күзәтә инде. Төнлә кыз бик шәпләп йокыга чумгач, чыга бу. Чыга да кызны уята.
Кыз, моны күргәч, дер калтырый.
– Адәмме син, җенме син? – ди.
Солдат әйтә:
– Мин адәм дә түгел, җен дә түгел, мин ходай йомышчысы, фәрештәмен, ди. Ходай тәгалә хәлеңне белергә җибәрде, курыкма миннән,— ди.
Шулай дигәч, кыз үз хәленә керде. Сөйләшә башладылар. Егет кызга бик тә гашыйк булды инде. Таң алдыннан егет әйтә:
– Мин китәм инде, син йокла, минем килүемне кемгә дә әйтмә, ходай тәгаләнең әмере шул, – ди.
– Ярый әйтмәм, сер итеп саклармын, – ди кыз.
Егет әйтә:
– Алайса, син аллага күрсәтү өчен миңа бүләк бирсәңче, юкса ышанмас ул,— ди.
Кыз моңа чиккән кулъяулыгын бирә дә, хушлашып, татлы йокыга чума. Егет балкон ишеге янындагы скрипка эченә кереп ята. Кыз берни сизми.
Икенче көнне тагын шул хәл. Көне буе уйный да кыз кичен арып йокларга ята. Төн уртасында аны тагын фәрештә уята. Сөешәләр, яратышалар болар. Китер алдыннан фәрештә әйтә:
– Аллага күрсәтер өчен берәр нәрсәңне бирер идең, чибәр кыз, юкса алла ышанмас,— ди.
Кыз моңа исемле балдагын бирә. Бу кызның йокыга киткәнен генә көтә дә скрипканың эченә кереп ята.
Өченче төнне дә солдат шулай итә. Бүләккә кызның ак перчаткасын ала. Өч көн эчендә кызны бөтенләе белән белде бу, күпме сөйләштеләр, күпме серләштеләр – бушка булмады. Тегенең тәнендә нинди тамгалар барын да белде солдат. Эч серләрен беткәнче сорашты.
Дүртенче көнне кыз скрипка уйнарга тотынган иде, скрипка уйнамый, ватылган. Ватылмаска, солдат винтларны кирегә борып куйган.
Төш вакытында бабай килә. Патша әйтә:
– Рәхмәт, бабай, ди, кызым уйнады, бик юанды, ди, тик скрипкаң ватылды бит,— ди.
Бабай гаҗәпләнгән була:
– Шулаймы? – ди. – Бер дә ватылырдай зат түгел иде, өч мең алтын бирсәң, төзәтер идем, – ди.
Патша өч мең алтынны бирә үзенә.
Бабай скрипканы алып чыга да, ат яллап, урманга элдертә. Урманга җиткәч, солдатны чыгара бу. Солдат атка утырып тиз генә калага кайта. Солдатның ахыргы көне бит, кичке алтыга килеп җитергә тиеш. Барып керә бу туп–туры патша янына. Патша сорый үзеннән:
– Йә, егет, кызның тәнендә нинди тамгалар барын белдеңме? – ди. Белмәсәң, башыңны кистерәм, – ди.
– Белдем, патша хәзрәтләре, – ди солдат. – Кызыңның өч төшендә өч миңе бар: берсе фәлән җирендә, икенчесе фәлән җирдә, өченчесе фәлән җирдә,— ди.
Егет шулай дип әйтеп салгач, патша әйтә:
– Дөрес, ди, каян белдең аны? – ди.
Солдат әйтә:
– Мин синең кызың янында өч көн, өч төн булдым, ди, скрипка эчендә идем, ди. Ышанмасаң, менә кызыңның бүләкләре, – ди.
Шулай ди дә солдат кулъяулыкны, балдакны, ак перчатканы патшага күрсәтә. Патша карый: кызныкылар. Янындагы вәзирләр дә раслый. Шуннан соң патша кызны чакырта да сорый:
– Бу солдатны таныйсыңмы? Ул синең янда өч төн булдымы? – ди.
Кыз әйтә:
– Таныймын, ди, тик ул миңа: «Мин фәрештә, ходай йомышчысы», – дип әйтте ич, солдат түгел ич ул, – ди.
Кыз шулай дигәч, бар да көлештеләр.
Шулай итеп, солдат патша кияве булды. Зур итеп туй ясадылар, мәҗлескә алтын әтәч суйдылар. Туйларында мин дә булдым, хәмерне иләк белән ташыдылар, сөзгеч белән эчерделәр.
САНДУГАЧ
(Украин халык әкияте)
Бер заман бер пан сандугач тоткан да, аны читлеккә ябарга теләгән.
Ә кошчык аңа әйтә икән:
– Җибәр мине, мин сиңа яхшы киңәшләр әйтәм, бәлки, ярап куяр.
Шуннан бай сандугачны җибәртергә булган.
Менә сандугач беренче нинди киңәш биргән:
– Үткән эшкә, пан, беркайчан да үкенмә.
Икенчесе:
– Акылга сыймас сүзгә ышанма.
Бай әфәнде бу киңәшләрне ишеткәч, сандугачны коткарган. Сандугач очып киткән дә әйткән, ди:
– Их, мине җибәреп начар эшләдең бит, бай. Белсәң идее миндә нинди хәзинә барын. Минем эчемдә зур асылташ бар. Син аны алсаң, тагын да баер идең.
Бай моны ишетеп бик нык үкенгән, хәтта сандугачны тотарга җилпенеп тә караган. Сандугач байга әйткән:
– Мин хәзер, бай, синең саранлыгыңа да, наданлыгыңа да төшендем. Үткәнне кире кайтарып булмавына үкендең. Минем ахмак сүзләремә дә ышандың! Кара, нинди кечкенә бит мин. Мин кечкенә кошның эчендә ничек зур таш булсын ди?
Сандугач шулай дип әйткән дә очып та киткән.
СЕРЛЕ СУМКА
Бер авылда бер мунча була. Ул мунча җенле була. Шул авылда бер көнне бер йортта кызлар, егетләр белән бергә аулакта утыралар икән, ди. Шунда кызлар әйтә егетләргә:
– Кайсыгыз шул мунчадан таш алып килә, шуны яныбызда кундырабыз, – ди. Егетләр арасыннан берсе чыгып: “Мин барам”, – ди. Бара бу егет мунчага. Башка егетләр ерактан гына карап торалар инде. Керә бу мунчага, тота ташны. Шул вакыт кемдер моны кулыннан тотып ала. Бу кычкыра хәзер: “Җибәр”, – ди. “Мине алсаң җибәрәм”, – ди ниндидер тавыш. Егет уйлый инде хәзер, “ярар, алам дип әйтим, җибәрер бу”, – ди.
– Ярар, алам, – ди егет.
– Әгәр алмасаң, барыбер үтерәм үзеңне, – ди теге. – Төнлә сәгать уникедә, йә көндез сәгать өчтә килеп аласың мине, – ди. Шулай дигәч җибәрә бу егетнең кулын. Ычкындырып китә дә егет, өенә кайтып егыла бу хастага. Бик каты авырый бу. Моны өшкереп тә карыйлар. Терелми бу. Егетләрдән сүз чыга: “Шулай–шулай, ул төнлә мунчада булган иде, шунда аңа ни дә булса булгандыр”, дип. Шул вакыйга булып бер атна узгач, мунчадан килеп кычкыралар: “Барып ал, юкса терелә алмыйсың, үләсең”, – дип. Нишләсен инде бу егет, китә мунчага. Килә дә мунча тәрәзәсеннән кычкыра: “Алырга килдем, чык”, – ди. Мунчадан бик матур бер кыз килеп чыга, алтын–көмештән киенгән, исең китәр. Кайталар болар икәү. Кайткач ук бу кыз эшләргә тотына. Бик тиз эшли бу, өйләрне җыештыра, бизи, идәннәр юа, ашарга пешерә. Бик тә булган инде бу кыз. Кич була. Кыз урынны аерым түши, үзенә бер җиргә, егеткә икенче җиргә.
– Ник бергә түшәмисең?– дип сорый егет.
– Безнең никах юк бит әле, – ди кыз.
– Соң, мулланы чакыртабыз да никах укытабыз, – ди егет.
– Юк инде, – ди кыз, – без аталар гадәтен бозмыйк, никахны егет ягында укытмыйлар, кыз ягында укыталар, – ди.
Ярар. Икенче көнне тарантас җигәләр болар, икәү утыралар, кучер алалар да китәләр. Мунчага килеп җиткәч, кучерны кире җибәрәләр, үзләре мунчага керәләр. Егеткә әйтә кыз:
– Кочакла мине арттан, ди, күзеңне йом, мин ач димичә ачма, – ди.
Егет күзен йома, арттан кочаклый моны. Китәләр болар шулай кайдадыр очып. Бервакытны төрле тавышлар ишетелә, музыка уйный. Кыз әйтә моңа:
– Хәзер ач күзеңне, – ди.
Егет күзен ачып җибәрсә, бик матур бер шәһәргә килеп җиткәннәр болар. Шәһәр тулы халык, җырлыйлар, бииләр, кычкыралар, кияү килә дип. Кыз алып китә инде егетне. Үзе өйрәтеп бара моны: “Анда ашамлык–эчемлек күп булыр, син һәркайсына да сузылма, тыгылма, ди, мин алган җирдән генә кап”, – ди. Болар керәләр бер өйгә, утыралар. Өстәл тулы төрле азыклар–эчемлекләр. Кыз каян каба, егет тә шуннан гына каба, башка җиргә тыгылмый. Кич булгач, халык тарала да болар яталар. Икенче көнне тагы туй, төрле ашамлык–эчемлекләр, бию–җырлаулар. Өч көн шулай туй була. Кичкырын яткач, кыз әйтә иренә: “Иртән сине бабам алтын амбарына алып барыр, ди. Анда бик күптөрле байлыклар булыр, ди. Бабам шул байлыклардан ал дип әйтер, ди. Син аларның берсен дә алма, ди, без ярлы кеше, безгә әнә теге сумка да ярар, дип, шунда эленеп торган иске бер сумканы алып чык, ди. Аннары бабам сине айгырлар амбарына алып барыр, ди, син ул атларның да иң начарын сайлап ал, ди. Атның башына шул начар нуктаны кидереп кайт”, – ди.
Ярар. Икенче көнне бабасы моны ияртеп алып китә. Алып бара моны бер амбарга.
– Менә шул байлыктан ни теләсәң, шуны ал, – ди. Амбарда ни генә юк, алтын–көмешләр, төрле бриллиантлар, бар да бар инде.
– Миңа акча да, алтын да кирәкми, – ди егет. – Әнә шул иске сумканы бирсәң ярар, – ди.
Бабасы моңа:
– Нишлисең соң ул сәләмә сумка белән, ди. Алтын–көмеш, теләсәң кайсын ал.
Егет берсенә дә риза булмый. Шулай дигәч, бабай моңа сумканы биреп чыгара. Киттеләр болар хәзер айгырлар япкан сарайга. Барып керделәр. Анда алтын йөгәннәр белән бәйләнгән унике айгыр тора. Бик яхшылар инде болар.
– Ал әнә шул айгырларның җаның теләгәнен, – ди бабасы.
– Юк, бабай, – ди егет, – минем ул айгырларны сакларлык сараем да юк, ди, азыгым да юк. Безгә әнә шул алаша да яряп тыры, – ди. Шулай сөйләшә торгач, бирде моңа бабасы алашаны да.
– Атларның яхшысын алмадың, инде йөгәннең яхшысын ал, – ди бабасы.
– Юк инде, бабай, – ди егет, – бу алашага алтын йөгән килешмәс, бир әнә шул начар нуктаны гына, – ди.
Сорагач, бирә инде бабасы.
Шулай итеп, егет сумканы, алашаны начар нукта белән алып килә. Кичкырын ашыйлар–эчәләр да яталар болар. Кыз әйтә иренә: “Егет, син бүген йоклама инде”, – ди. Бераз яткач, өйдәге халык йоклагач, кыз уята егетне. Алалар болар сәләмә сумканы, атланалар начар нукталы алашага. Кыз атлана алга, егет артка. Кыз әйтә: “Йом күзеңне”, – ди. Йома егет күзен. Китәләр болар яшен тизлеге белән очып. Бераз вакыт үткәч, кыз әйтә: “Ач күзеңне”, – ди. Егет күзен ачса, болар җир өстеннән баралар икән. Кыз аттан төшеп, җиргә ятып тыңлый, дөп–дөп иткән тавыш ишетелә: “Безнең арттан куып киләләр”, – ди кыз. Болар тагы китәләр яшен тизлеге белән. Бервакыт әтәчләр кычкырган тавыш ишетелә башлый. Авылга якынаялар икән болар. Шуннан боларны арттан кумый башлыйлар. Килеп җитәләр болар авылга. Авыл кап–караңгы, бөтен халык йоклый. Авылның кырыенда гына бер тәрәзәдә ут яна. Киләләр болар шул өй янына да, карыйлар тәрәзәдән, бер хатын олан тирбәтеп утыра. Тәрәзә шакыйлар, кыз кунарга сорый болардан.
– И кызым, – ди хатын, – керер идегез дә бит, менә минем чирле кызым бар, ди, ул елый, сез ял итә алмассыз, – ди.
– Ярар, апай, ничек тә түзәрбез инде, бергә йокларбыз шунда, – ди кыз.
Шулай дигәч, хатын кертә инде боларны. Бишектә олан елый, һич туктамый. Ашадылар болар, эчтеләр. Олан һаман елый. Кыз сорый башлый инде, ник елый ул олан, дип. Хатын сөйләп бирә инде:
– Шулай–шулай, ди, бу минем кызым, ди. Аңа хәзер унсигез яшь, ди, ашый башласа туйдырып булмый, зур кеше кебек ашый, үзе урыныннан да тора алмый, үзе үлми дә, – ди.
– Апай, – ди кыз, – мин синең кызыңны тергезәм, – ди.
– И кызым, ди, ни әйттең иде дә бит, ни сорасаң шуны бирер идем, – ди хатын.