– Чыгармыйм, – ди теге әйтә, – чыгарсам ашыйсың, шуңарга чыгармыйм, ди. Мин сине чыгардым, ә син мине ашарга теләдең. Инде хәзер чыгармыйм, ди. Мин синең сандыгың өстенә язу язып калдырам: «Кем ачса, шуны ашыйсың», дип, бер кеше дә ачмасын, – ди.
Теге җен ялына инде, ант итә, каргана:
— Сүземә хуҗа, чыгар, ди, бик озак яттым инде, ди. Чыгарсаң, мин сиңа дүрт күл күрсәтермен. Шуннан балык тотарсың, бик кыйбатлы балыклар, ди. Гомереңне балык тотып уздырырсың, – ди.
Ярар. Бу чыгарды моны. Әүвәл томан кебек төтен чыкты җир йөзенә, аннары җен килеп чыкты.
— Шушы күлләрдән тотарсың, – дип, дүрт күл күрсәтте. Аннан тоткан балыкны патшалар гына ашар, – диде. Шундый бәяле балыклар булган.
Җен күлләрне күрсәтте дә, сабуллашып, китте.
Бу кеше, җен күрсәткән күлгә барып, балыклар тотты. Бу балыкларны аннан патша малае сатып алды. Бик кыйбат түләде моңарга. Балыкны пешерүчеләр кулына бирде. Пешекче моны әрчеде – әйбер итте, плитага таба өстенә куйды. Шул чагында кухня чатыннан чапаннан, чалмадан бер карт килеп чыкты. Шул чапанлы әйтте:
— Әй, вәгъдәсез балыклар, – диде.
– Балыклар башларын кәнкәйттеләр, калыктырдылар да:
– Вәгъдәбезгә әзер, – дип, кара күмер булып көйделәр.
Пешекчеләр бик кайгырды. Инде балыклар хәзер патша алдына илтерлек түгел. Янә дә теге Балыкчыны эзләп таптылар:
— Тизрәк шундый балык китер, – дип, балык сорадылар.
Балыкчы тагын балыкларын сатты да китте. Дүрт повар килделәр, әрчеп табага салдылар:
— Көйдермик инде, – диләр, дүртәү саклыйлар. Әлеге яшел чапанлы янә дә күзләренә күренде:
— И вәгъдәсез балыклар, вәгъдәгездә тормыйсыз, – диде.
Балыклар башларын калкыттылар да:
— Вәгъдәбездә торабыз, – диделәр, кара күмер булып көйделәр.
Бу ни гаҗәп, дип, аптырап калдылар. Янә дә Балыкчыдан китерттеләр. Балыкларны куырырга әрчеп салгач, тагын яшел чапанлы күренде:
— И вәгъдәсезләр, – дип кычкырды.
Балыклар:
— Вәгъдәбездә торабыз, – диделәр дә тагын кара күмер булып көйделәр.
Шуннан соң патша малаен дәштеләр:
— Бер гаҗәп, балыклар көя дә китә, һич куырып булмый. Өч тапкыр көеп китте инде, ни дә кылып булмый, – диләр поварлар.
– Ярар. Балыкчыны дәштеләр.
Аннан сораша патша малае:
– Син, ди, бабай, моны кайсы судан тотасың? – ди.
– Фәлән җирдә үзегезнең кырда бер күл, аннан ары бер күл, аннары тагы ике күл – барысы дүрт күл бар, – ди Балыкчы.
Патша малае тыңлап тора да әйтә:
— Ник очрамаган икән, ди. Шул күлләрне дә белмәгәч, дөньяда торуыма ни сан, – ди.
Патша малае шул күлләрне эзләргә чыгып китә.
Чыгып китте. Йөрде-йөрде эзләп, таба алмады. Таба алмады да, ул җирләрне ташлап, далага чыгып китте. Барды–барды да бер бакчага барып керде. Бакчада сандугачлар сайрый, төрле чәчәкләр, алмагачлар үсеп утыра –бер сахра инде. Яхшы чәйханәләр бар. Йөрде–йөрде, һич–беркемне күрмәде. Бакчаның кешесе юк. Шуннан кычкырды бик каты аваз белән:
— Бу бакчаның хуҗасы бармы, кеше бармы монда? – дип.
Кычкырды да әкертен генә бер тавыш ишетте:
— Кеше бар, ләкин мин йөри алмыйм, үзең монда кил, – ди.
Ярар. Барды тавышка. Бер юан агач янына килде. Юан агачта оя бар. Шул ояда берәү бар. Аның ярты тәне таш, яртысы адәм.
Патша малае әйтә:
– Син ник болай булдың? – ди.
– Хатыным сихерләде, ди. Әйе, ди, шуның өстенә көн дә кырык камчы суга. Камчы сугып кан чыккан җиргә тоз сибеп китә, – ди.
– Ул хатының кая йөри? – ди патша малае.
– Аның бер авырып ята торган сасы җене бар, шуның янында ул, – ди.
– Кай тирәдә ул? – ди.
— Ерак түгел, шул тирәдә. Тавышларын ишетәм, үзем бара алмыйм, – ди.
Барды патша малае шул якка. Күрде, бер гәүдә ята, яраксыз гәүдә. Күзе белән күрде дә агач төбенә качты. Хатын юк, авыру җен үзе генә ята әле. Хатын кайтып җитте җене янына.
— Әй, җаным, ике күзем, – ди хатын, шуңарга әйтә. – Ичмасам кырык сүземә дә бер сүз әйтә алмыйсың, – ди. Аяк табаннарын үбә шул хәшәрәтнең. Кочаклый, үбә шуны хатын.
Шулай иттерде дә ашарга утырды. Теге бакалар, тычканнар пешергән, ди. Хатын шуны мактый-мактый ашый:
— Мин, ди, теге иремдә мондый тәмле нәрсәләр ашаганым юк иде, – ди.
Кочаклап үпте дә, бер әйләнеп килим, дип, хатын китте. Патша малае барды җен янына, аның күкрәк авызына менеп утырды:
— Шушымы синең эшең? – ди.
Утырды–утырды да, алмаз пычагын алып, җенне үтерде. Шуннан, өстерәп, кырыйга ерак илтеп ташлады. Җеннең киемнәрен киде дә аның урынына килеп ятты.
Хатын кайтты.
— Әй, җаныкам, – дип кочаклады, сөйде, – ничек кенә дәва итим икән, ничек кенә терелтим икән сине, – ди.
Теге әйтә:
— Мин терелер идем дә, син үзең авыру, мин үзеңнән терелмим, – ди.
— Ике күзем, нәрсәдән терелмисең? – ди.
Теге әйтә:
— Әнә, ди, иреңне таш иттереп сихерләгәнсең, шуны бетер, ди. Аннары шәһәрне сихерләп күл ясагансың. Шуны кире шәһәр яса, ди. Аннары терелермен, – ди.
Хәзер теге ирен сәламәтләндерде, ире аякка йөри башлады. Күлләре дә шәһәр булды. Җен дип белеп сөйли инде хатын.
— Эшләдем, җаныкам, барын да эшләдем, терел инде, – ди.
Патша малае тора сикереп. Хатын, Җен терелде, дип куана. Патша малае тота да бу җен хатынын чала. Шуннан патша малае үз киемен киенә дә бакчадан теге кешене эзли.
Теге кешене эзләп тапты, аны үзе белән алып кайта патша малае. Сөйләшеп кайталар. Алып кайта да аны бер урынга куя. Ул кеше үзенә балык сатучы булып чыга. Аны сандыктан чыккан җен сихерләгән булган; ул җен аның хатынына ияләшкән булган икән.
БҮРЕ АЛАРНЫНИГӘ АШАГАН?
(Болгар халык әкияте)
Бүре яшеренеп кенә абзарга килеп кергән. Сарыклар, куркып, бер почмакка сыенганнар. Зур тәкәне бугазыннан алган да аркасына салып урманга чапкан.
Сарык бүре артыннан киткән. Үзе бара, үзе җылый икән. Аңа кәҗә очраган. Ул сарыктан сораган:
– Нигә бик өзелеп җылыйсың әле, сарык дускай? – дигән.
– Ничек җыламыйм ди, бүре әтиемне алып китте. Аңардан тик муенындагы кыңгыравы гына калды. Бүрене табам да тукмап үтерәм.
Кәҗә аңа:
– Мин дә синең белән барам, – дигән. – Минем мөгезләрем шундый үткен!
Сарык кайгыдан бүренең усаллыгын да оныткан.
– Кирәкми, – дигән ул кәҗәгә. – Үземнең дә көчем җитә минем.
Шулай дигән дә, китеп тә барган. Аңа юлда эт очраган. Сарыкның кайгысын уртаклашып, ул:
– Мин дә синең белән барам, – дип белдергән. – Бүре минем ике туганымны ашады. Син бүре белән сугыша башлауга, мин аның аркасына сикереп менәрмен дә бугазыннан эләктереп алырмын.
Сарык эткә әйткән:
– Синең эшең түгел ул. Мин бер сугуда аны үзем дә юк итәм.
Сарык әнә шулай бүре янына берүзе барып җиткән икән, бүре моны шундук тотып ашаган.
Сарык өчен бүредән үч алырга дип, кәҗә дә урманга киткән. Әмма үзе дә әйләнеп кайтмаган.
Бүренең кирәген бирергә дип, эт тә урманга барган икән, бүре авызына эләгүен үзе дә сизми калган.
Ә бүре: «Менә җүләрләр, – дип алардан көлгән. – Әгәр җыйнаулап бергә килгән булсалар, нишләр идем! Мөгаен, мине җиңгән булырлар иде алар. Берәм–берәм килгәнлектән барысын да тотып ашадым», – дип шатланган.
Дию белән Шүрәле
Борын–борын заманда булган бер Дию. Ул патша кызына гашыйк булган ди. Дию үзенең эшчесен – Шүрәлене чаырып, әйтә:
–Бар, патша кызын табып алып кайт, мин сиңа бер капчык алтын бирермен, – ди. Ә патша кызы урманда җиләк–гөмбәләр җыярга чыккан булган. Кызның каршына Шүрәле килеп чыга да:
– Әйдә, кети–кети уйныйбыз, – ди. Шул арада ул аны капчыкка салып, Дию янына алып китә. Дию Шүрәлегә бер капчык алтын биреп җибәрә.
Патша батыр егетләрне җыеп, аларга әйтә: “Минем кызымны коткарган кешегә аны аңа кияүгә бирәм”, – ди. Бер көнне бер батыр егет патша кызын коткарырга китә. Урманга кергәч, Шүрәленең үз–үзе белән сөйләшүен ишетә. “Патша кызын урлаган өчен миңа Дию бер капчык алтын бирде, бу алтыннар белән нишләрмен инде мин?” – ди икән Шүрәле. Шул вакыт моны егет тотып ала да әйтә: “Мине Дию йортына алып бар, югыйсә, синең бармагыңны кыстырам”, – ди. Шүрәле моны Дию йортына алып килә. Дию туй күлмәге тектерергә тегүчегә киткән була. Егет, моннан файдаланып, йортка кереп, кызны алып чыгып китә. Патша кызы белән батыр егет бик озак һәм бәхетле яшиләр.
ДИЮЛӘРНЕ ҖИҢГӘН
(Алман халык әкияте)
Бер авылның бакча артында гына урманы бар, аударсаң, бакча коймалары өстенә төшер, шундый якын. Тик бу урманнан бер агач та ала алмыйлар, урман каравылчысы җибәрми.
Көннәрдән бер көн куркак кына бер кеше гайрәтләнеп урманга чыгып китә. Колач җитмәстәй ике чыршыны кисә дә аудара бу. Менә бер заман урман каравылчысы килеп чыга:
– Нишлисең син? – ди.
– Менә тәрәзә астында ике бүрәнә черегән, шуңа ике бүрәнә алып кайтам әле, – ди.
– Синең атың кайда? – ди каравылчы.
– Ат нигә аңа? Икесен ике култык астыма кыстырам да китәм, – ди бу.
– Әйдә, бүрәнәләрең качмас, – ди каравылчы, – безгә чәйгә кер.
Ярар, керә бу. Урман каравылчысы дию затыннан икән. Ярлыны төнлә берәр төрле җай белән дөньядан юк итергә уйлыйлар.
Бик сыйладылар моны. Кичкесен түбән өйгә урын җәеп бирделәр. Аларның пышын–пышын нинди сүз сөйләшкәннәрен бу азрак аңышты. Толып астына чыралар салды да бу, үзе мич артына кереп утырды. Бер заман югары өйдән җәйгән урын өстенә дөбердәп тегермән ташы килеп төште. Шуннан соң бу ятты да йоклады. Иртә белән хуҗалар коймак пешергәннәр дә моны чәйгә уяталар. Килеп утыра бу бик әйбәт кенә.
– Төшеңдә ниләр күрдең? – диләр.
– Төштә, ди, әллә ни күрмәдем. Киленегезнең орчык башы өстемә төшкән иде дә, мин аны аяк очынарак куеп йокладым,—ди.
«Уф алла», – диләр болар, аталы–балалы шаккатышалар.
– Тагын бер кич кун инде син, – диләр.
Бу кунырга була.
Тагын кич булды шулай. Егерме чиләк су кайнаталар болар, төнлә моның өстенә су коймакчы булалар. Ярар Бервакыт кайнар суны коялар, бу тагы мич артына кереп утыра. Коеп бетергәнче көтә дә, ята да йоклый бу.
Иртәгесен тагы ашау–эчү хәзерлиләр. Ашарга эндәшәләр, тагы әйбәт кенә барып утыра бу. Ярар.
– Соң, нихәл, кунак, тыныч кына йокладыңмы? – диләр.
– Бик тыныч йокладым, – ди, бу әйтә, – тик бераз җылы яңгыр гына сибәләп үтте, – ди.
Тегеләрнең моңа исләре китә. Китәр алдыннан бу кеше әйтә:
– Бик әйбәт дус булдык инде без, ди. Сез мине илтеп тә куегыз инде, ди. Моннан соң бер–беребезне өстебезгә атландырып йөртешле булсын, – ди.
Тегеләр әйтәләр:
– Бик шәп, бик яхшы булыр, – диләр.
Атасы әйтә:
– Улым, син үзеңә атландырып илт инде алайса, – ди.
Урман каравылчысының малае моны атландырып илтергә чыга. Юлда ауган бер чыршы күрәләр.
– Иптәш, ди, син бу чыршыны да ал әле, ди, сиңа казан ассак, кирәк булыр, – ди.
Теге чыршыны да өстерәп кайта.
Кайта–кайта, бер юл чатлыгында тегермән ташы күрәләр. Бу әйтә:
– Менә бу, ди, барыбызда да була торган хәл инде, ди, әни белән хатын орышышканнар, ахры, ди, әни ачу белән хатынның орчык башын тәгәрәтеп җибәргән, без алып кайтыйк инде аны, – ди.
Каравылчы малае моны да күтәрде.
Кайтып керделәр. Урман каравылчысының улын түр башына, тәрәзә янына утыртты. Ул арада чәй дә өлгерде. Чәй эчеп утырганда ире әйтә хатынына:
– Аш пешер әле, кунакны сыйларга кирәк бит, – ди.
Хатыны әйтә:
– Әй, син тагын үз чамаңны үзең белмисең, бернәрсә дә юк бит, – ди.
– Ник булмасын, – ди, ире әйтә, – амбарда бөтен дию бар, шуны сал, ул да җитмәсә, әнә түрдә тагын бер дию утыра, шуны ботарлап бирермен, – ди.
Бу дию тәрәзәне бәреп чыга да йөгерә. Ах–вах килеп йөгергәндә бер төлке очрый моңа:
– Кая бардың, дию иптәш, ник тының–көнең беткән?
Дию әйтә:
– Әҗәлдән котылып калдым әле, ди, менә шушы авылда бер кечкенә генә кеше дию ашап ята икән, көчкә чыгып качтым, – ди.
Төлке әйтә:
– Ул кеше җилле көнне урамга чыгарга да курка бит, әйдә, үзем тотып бирәм, –ди.
Кире баралар болар, бу кеше өй алды башына чыккан да карап тора икән. Төлке белән диюнең килгәнен күрә дә төлкегә әйтә:
– Атаңның бурычын түләргә киләсеңмени? – ди.– Атаңның җитмеш дию бирәсе бар иде, монысын китергәч, алтмыш тугыз кала инде, әйдә китер, –ди.
Моны ишеткәч, дию төлкене сугып ега да әйтә:
– Атаңның бурычын түләп йөрисең икән әле син, – ди.
Тагын кача дию. Кайта торгач, бер куян моның юлын аркылы чыга. Куян әйтә:
– Болай тирләп–пешеп кая барасың, малай? – ди.
Бу авылда бер кечкенә генә кеше дию ашап ята икән, көчкә чыгып качтым әле, – ди.
Куян әйтә:
– Бик куркак кеше ул, булмас, әйдә, үзем тотып бирәм, – ди.
Дию әйтә:
– Атаңның ничә дию бирәсе бар иде? Сез диюләрне закладка салып йөрисез икән, – ди.
Куянны сугып ега да йөгерүен генә белә бу.
Дуслык җиңә
Борын–борын заманда чәчәкле аланда әни–чикерткә, әти–чикерткә һәм чикерткә–малай Шаянкай яшәгән. Әлеге зшчән, тату гаиләгә барлык чикерткәләр дә сокланган.
Бер бик матур көнне алар күрше аланга кунакка барырга булганнар. Юл озын, бик күп аланнар аша узасы, ә Шаянга кызык, ул тирә–як белән танышып, күзәтеп бара икән. Күбәләкләр оча, кошлар сайрый. Шулчак Шаянкай әтисе белән әнисеннән арттарак калып: “Кош кайда сайрый икән?”– дип, тавыш килгән якка йөгерә. Бервакыт кош сайравы ишетелми башлый. Кайда аның әнисе, кайда әтисе? Кая килеп эләкте соң Шаянкай? Хәзер нишләргә, кая барырга? Әтисе белән әнисен каян табар, кайда төн кунар?
Көлгән тавыш ишетеп, Шаянкай елавыннан туктый. Каршында бал корты Тырыш һәм күбәләк кызы Гүзәлкәй басып тора икән.
–Нинди зур малай, ә үзе елап утыра, – ди Гүзәлкәй.
–Мин Шаянкай, күрше аланга кунакка барганда әти–әниемне югалттым.
Тырыш белән Гүзәлкәй Шаянкайны тынычландыралар, бергәләп шалаш төзиләр. Төнлә яңгыр ява башлый, ә дусларга рәхәт, җылы. Алар шалашның гына түгел, үзара дуслык җылысын да тоялар.
Менә дөньяны алсу нурларга күмеп, таң ата, кош сайраган тавышлар ишетелә. Тырыш әзерләгән тәмле балдан, Гүзәлкәй алып кайткан баллы чәчәк суыннан соң, Шаянкайның кәефе тагын да күтәрелеп китә.
...Шаянкай әлеге шалашта өченче көнен каршылый инде. Дуслары нинди генә яхшы булмасын, ул үзенең аланын, кадерле әти–әнисен сагына. Ә шаян дуслары аңа озак моңсуланып утырырга ирек бирмиләр.
–Без якындагы бал кортлары аша әти–әниеңә хәбәр җибәрдек, – ди Тырыш.
Гүзәлкәй болай дигән:
–Без гел уйнап кына йөрибез, әйдәгез үзебезгә берәр төрле эш табыйк. Мин теге озын ромашка янында бер ватык урындык күргән идем. Аны алып кайтып рәтлик.
Дуслар урындыкка аяклар ясыйлар, аны шомарталар. Кинәт кемнеңдер кычкырган тавышы ишетелә. Бу – коңгыз малае Сорыкай, үзенең яраткан урындыгын эзләп йөри икән. Урындыгының аягы сынган, ул ялкауланган, төзәтеп куймаган. Боларның урындыкны ничек матурлаганнарын күреп сөенә, рәхмәт әйтә, ялкауланмаска сүз бирә. Әнисеннән сорап, Сорыкай да шалашка кунакка килә. Бу шалаш дуслык шалашына әйләнә. Озакламый дуслары Шаянкайны әти–әнисенә кайтарып бирәләр. Малай башка вакытта әти–әнисенең сүзен тыңларга, игътибарлы булырга сүз бирә. Ә аланны Дуслык аланы дип йөртә башлыйлар.
Аландагы аллы–гөлле чәчәкләрдән бал кортлары бал җыя. Төрле төстәге күбәләкләр чәчәкләргә кунып ял итә. Ямь–яшел үләннәр арасында чикерткәләр сикерешә. Алан уртасындагы түгәрәк күл читендә бакалар җырлаша. Түгәрәк күлгә кондыз малае кунакка килә. Тирә–якта кошларның моңлы җырлары яңгырый. Дөнья матур, дөнья киң, җирдә дуслык яшәсә!
ЙОЛДЫЗЛАР ТУРЫНДА ӘКИЯТ
Кайчандыр күк йөзе кап–караңгы бушлык булган, дип сөйлиләр. Атабыз Адәм җир йөзендә пәйда булып, беренче мәртәбә яхшы эш башкарганннан соң гына күктә беренче йолдыз кабынган. Анабыз Һава беренче угланын тудыргач, күктә икенче йолдыз өстәлгән. Адәмнәр дөньяга килә торганнар, яхшылык эшли торганнар, күктә йолдызлар арта барган. Шулай итеп, һәр кешенең үз йолдызы кабынган. Күктәге йолдызлар – кешеләрнең җирдә эшләгән яхшылыклары билгесе, ди. Йолдыз никадәр яктырак янса, аның иясе шулкадәр яхшылык кылган булыр. Кеше яманлык эшләгән саен, аның йолдызы тоныклана барыр. Әгәр дәкешенең эшләгән яманлыклары яхшылыкларын каплап китсә, өолдызы бөтенләй сүнә икән.
Аяз кичләрне малайлар җыелалар да күккә карап йолдызларын барлыйлар икән. Зөлкар исемле бер малайның гына йолдызы булмаган. Чөнки Зөлкар дөньяга килгәннән бирле бер генә яхшылык та эшләмәгән. Шуннан кешеләр әйткәннәр:
– Син, Зөлкар, кешеләргә игелек кыл. Шуннан соң синең дә йолдызың кабыныр!
“Иртәгә минем дә йолдызым яначак. Мин дә яхшылык эшләргә тотынам!” – дип үзалдына ант иткән Зөлкар.
Шулай итеп, яхшылык эшләү җаен сагалап йөри башлаган бу. Ләкин үч иткәндәй, яхшылык эшләргә җай чыкмаган.
“Их, күршеләрнең чатыры чна башласын иде дә, мин сүндерсәм иде!” – дип хыяллана икән Зөлкар.
Ләкин чатырга ут капмаган. Шуннан Зөлкар, кешеләр күрмәгәндә генә, күршеләренең чатырына ут төрткән. Чатыр дөрләп яна башлаган. Зөлкар кешеләр җыелганны гына көтеп торган да, тырышып–тырышып янгын сүндерергә тотынган. Чатырны уттан саклап калганнар. Зөлкарны мактаганнар, рәхмәт әйткәннәр.
– Батыр егет икәнсең! Кешеләргә яхшылыгың тия башлады! – дигәннәр.
Кич җиткәч Зөлкар йолдызын эзләргә чыккан. Ләкин башка йолдызлар арасында яңа йолдыз күренмәгән. Шуннан кешеләр тагын әйткәннәр Зөлкарга:
– Йолдыз алу өчен бер тапкыр гына батырлык эшләү җитмидер, күрәсең! – дигәннәр.
Зөлкар тагын яхшылык эшләргә тотынган. Әбисенә коедан су ташышкан, бабасына утын ярышкан. “Инде бүген һичшиксез йолдызым кабыныр, мин бит күпме яхшылык эшләдем”, дип Зөлкар түземсезлек белән кич җитүен көткән. Ләкин, ни кызганыч, Зөлкарның йолдызы бу кичне кабынмый.
Зөлкар бик моңаеп өенә таба атлый. Шулчак ул салкыннан ышыкланып агач төбенә поскан песи баласын күреп ала. Аны җәлләп тирмәсенә алып керә, сөт белән сыйлый. Зөлкар йокларга яткач, песи баласы да сырпалана–сырпалана аның аяк очында йокыга китә.
Бу төнне күк йөзендә кечкенә генә бер йолдыз кабынган диләр.
КҮҢЕЛЛЕ ЧЫПЧЫК БЕЛӘН КҮҢЕЛСЕЗ КАРГА
(Калмык халык әкияте)
– Чыр–чыр, чыр–чыр! – иртәдән кичкә кадәр пырхылдап оча да оча бу Чыпчык. Шулай ул күңел ача. Үзе кечкенә, ару–талуны белми. Монда бөртек каба, тегендә суалчан таба. Шулай яши дә яши. Күңеле көр. кайгыра белми.
Агачта бер карга утыра. Төсе кара, чырае сытылган, үзе тәкәббер. Бер күзен кыйшайтып кына чыпчыкның шаяруыг күзәтә, аның шат күңелле булуына ачуы килә, көнләшә. Чыпчык очып китә дә яңадан килеп куна. Чыр–чыр итә. Чыр–чыр! «Кыланчык, – дип уйлый карга, – түзәрлек түгел».
– Чыпчык, әй чыпчык, хәлләрең ничек? Ашарга ничек табасың? – дип чыпчыкка сүз куша карга. Ә чыпчык бер минут та тик утыра алмый. Я очып китә, я бер урыннан икенче урынга сикерә.
– Менә шулай камыш чукыйм, – ди Чыпчык очып барганда.
– Әгәр тамагыңа тыгылса нишләрсең, үләрсең бит? – ди Карга.
– Нигә үләргә? Тырнакларым белән тартам да чыгарам, – ди Чыпчык.
– Әгәр канаса нишләрсең?
– Су эчәрмен, су белән юармын. Шулай итсәң, кан туктый ул.
– Аякларыңны чылатсаң, тунарсың, салкын тидерерсең бит. Аякларың авырта башласа нишләрсең?
– Чыр–чыр, чыр–чыр! Учак ягармын, аякларымны утта җылытырмын. Шулай итсәм, терелермен.
– Әгәр янгын чыгарсаң, нишләрсең?
– Канатларымны җилпермен. Шулай итсәң, ут сүнә ул.
– Әгәр канатларыңны яндырсаң, ничек очарсың?
– Врач чакырырмын, ул мине дәвалар.
Карга сорый да сорый:
– Әгәр врач килмәсә, нишләрсең? — ди.
– Чыр–чыр, чыр–чыр! Бөртек табармын, суалчан ашармын, оя ясарга җайлы урын эзләрмен, эссе кояшта кызынырмын, җиләс җил исәр. Врачның кирәге дә булмас, терелермен!
Чыпчык шулай ди дә оча да китә. Карга аның койрыгын гына күреп кала. Карт карга көнләшүдән каурыйларын тырпайта, күзләрен акайта, томшыгын шакылдата.
Тормыш бик күңелле, гаҗәп матур ул! Тик борыныңны гына карга кебек салындырма. Чыпчык кебек шат күңелле бул!
Мәрмәр тавы башында
Бер бик ярлы кеше булган. Ул читкә эшкә чыгып киткән. Чыгып киткән дә, озак кына йөргәч, бер шәһәргә җиткән. Шул шәһәргә кергән дә бер тыкрык буенда утырып тора икән. Шунда бер кеше килә дә сорый: