ГУРБАДУГААР БҮЛЭГ
«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгуулэгшэ Бэлигэй толиһоо»
һэрэмжэтэй ябахын гурбадугаар булэг.
ГЛАВА ТРЕТЬЯ
Третья глава «Зерцала мудрости, разъясняющего принимаемое и отвергаемое по двум законам» излагает, как действовать бдительно.
| һэрэмжэгүй мунайдаар, Өөрын зоргоор хэзээшье бү яба. Галзуу заан мэтэ ябаа һаа, Өөрыгөө.үгышье һаа бусадые гэмтээхэ. Бэеые һогтуулагша архиие Амтатай бологшье бү уу. Ёһон бусын үйлэ хэхэ, Нюуса үгэнүүдээшье бусадта алдаха. Саг ба энэ үе бүгэдые мэдэжэ, һэримжэтэй бүтөө. һэримжэгүйн агаар соо нойрсоо һаа, Амисхаал гарабашье, амиды бэшэ мүн. Өөрөө амгалан жаргалаар түгэлдэр болохын сагта Хулгайшан мэтэ харууһала. Жаргалдаа төөриһөөр һуладаа һаа, Зоболонгой нүхэндэ унаха. Үндэр хутаг олоошье һаа, Бусадай богоол мэтэ һэрэмжэлэ. Хабаагүйнүүдшье Эрдэни, алта шэнжэлһэн мэтэ шүүмжэлхэ. Дайсан, нүхэр — хэнэйшье сэдьхэлдэ Ехээр бү этигэ. Хүнэй дотор байһан сэдьхэлые Нюдөөрөө харахагүйш. Минин сэдьхэл һайн гэжэ һэрэмжэгүй бү һуу. Гэм үгы, убһөөр хооллодог гурөөһэнүүдые Хилэнсэтэй ангуушанай шархатуулха үзэгдэдэг. Дайсанай нюураараа хэлэһэн тэдыдэ Намда баярлаба гэжэ бү этигэ. Нюур дээрэ элита үгүүлһэн үгэ Далда үгүүлһэн үгэ хоёрой олонхинь харшалдаг юм. Хоб хэлэдэг хүндэ Гэмтэй үгэеэ бү алда. Тэрэ хадаа баясхалангай дүрэ үзүүлжэ, Сэдьхэлэйшни эд буляагша хулгайшан мүн. Хобуушын үгэдэ этигэбэшье, Тэрэнээ хэндэшьө бү хэлэ. Тэрэ үгыень аманһаа алдангүй Сэдьхэлдээ баряа һаа, сэсэн гээшэ. Хобой үгэ соносохо сагтаа һайн бэлэг мэтээр бү сэдьхэ. Юртэмсын хэрүүл, тэмсэлэй олонхиниинь Хобой шалтагаанһаа гарадаг олон гээшэ. Хэн нэгэнэй нюурташни магтан энеэсэгээхын сагта Зүрхэнһөө баясаба гэжэ бү этигэ. Ирагуу шэбшүүрэй дуугаар Гүрөөһэ мэхэлжэ алаха үзэгдэдэг. Хүбүүе түрөөгүй сагтань һамгандаашье бү этигэ. Хоёрой хоорондоһоо хүбүүн түрөөл һаань, Тэрэ үеһээнь этигэжэ болоно. Өөрын сэдьхэлэй доторой һангые Хүнүүдтэ бү үзүүлэ. Тэрэ хадаа Хаалгаһаа хахасаһан гэртэй адли гээшэ. Өөрынгөө эдэй шанарые Хулгайлһан эд мэтэ бусадһаа нюу. Оёорынь харагдахагүй уһан мэтэ Хэншье тэдэнэйшни шанар, хирыень мэдэхэгүй. Өөрынгөө шанарые нюужа, Бусадай шанарые мэдэхые оролдо. Зулын доро һүүдэртэ халхалагдажа, Бусадые харадаг мэтэ ябаха хэрэггэй. Өөрөө эрдэмгүй гээшэ һаа, Эрдэмтэй мэтэшэлэн бү хүшэлдэ. Тиигээ һаа, тэрэшни хатанхай модон мэтэ Бусадай нюдэндэ үзэсхэлэнтэй бэшэ. Хэрбэеэ эрдэмэй биишье һаань, Үргэлжэ амарлингы номхоноор яба. Үрэ жэмэсһээ бүхыһэн жэмэстэ модон мэтэ Тэрэшни үлэмжэ үзэсхэлэнтэй болоно. Юун мүн байһыень һайсаар мэдэнгүй Хэндэшье магтаха ба муушалхые бү эртэдүүлэ. Үсөөхэн тэдые хэлэхэеэ эртэдүүлдэг Тэрэ хадаа бага ухаатанай ёһо гээшэ. Бусадай гэмые һайсаар мэдэнгүй Тэрэнииень эли бү хэлэ. Хэрбэеэ хуулиин газарта заргалдаха болоо һаа, Тэрэнэйнгээ үнэмшэлгэдэ юу үгүүлхэ гээшэб? Бусадай гэмые гансаараа үзэһэн болбошье, Бусадта бү тунхагла. Тэрэшнишье хуулиин газарта заргалдаха болоо һаа, Өөр өөртөө гэршэнүүд байха болохот. Юрэ бусадай гэмые Уурлабашье, тэрээндэ бү хэлэ. Хэрбэеэ хэлээ һаа, Өөрын гэмые хэлүүлхын тула дурадхан зальбирһан мэтэ болохош. Далда газарта бусадай асуубашье, Буса нэгэ хунэй гэм бу хэлэ. Элдэб гэмүүд өөртэшни Тэрээнэйхиһээшье олон бии байха. Бусадай нэгэхэн гэм узэхын сагтаа Тэрэниие хусэлжэ бу хэлэ. Өөртэшни зуун гэм бии байһыень Өөрһөөшни бэшэ бугэдэндэ узэгдэн байха. Бусадай гэмые нюдөөрөө элитэ узэбэшье, Тэрэниие бу баһамжала. Өөрын нюуртахи халтар хултар хирые Туруун удаа арилгаха хэрэгтэй. Нэгэхэн удхые мэдээгуйгээрынь Бусадые баһамжалан бу муушала. Мэргэн болбошье ойн модон бугэдые Үлүү дутуугүй тоолоһоной хэрэг байхагуй. Өөртэшни таарамжагуй тэдыгээрнь Буса хуниие бу муушала. Тиимэ хуниие зуун наһа хүрэһэн байбашье һаань, Нялха гэжэ тэрэниие нэрлэдэг. Өөртэшни таарамжагуй тэдыгээрнь Бусадай хэрэг бу наадала. Гүрөөһэнэй ойдо байрлаха ба загаһанай уһанда тамархада Хэн нэгэн муушалдаг аал? Ехэрхэг омогтойшуулай гэмые Хэзээшье бу уудала. Тэрэнэй хилэн сухалай га л бадаржа, Шам да хорлохын аюул ехэ байха. Бага оюута, уйтан сээжэтэнүүдтэ* Нааданай шогшье бу гарга. Инагай бэһэлигые хаяхаданьшье Хорото һомон гэжэ һанажа магадгүй. Урдань энээндэ туһалаа һэм гэжэ Гомдолой шэруун угэ бу хэлэ. Амииень туһалһан болбошье, Шамайе муу хүн багахан тэдыһээшье хорлохоо забдаха. Тахир, һохор, дүлии, дохолон, бүхэтэрнүүдые һажаалдажа, Хэзээдэшье бу дууряа. Өөрын хул хухарха ба нюдэн һохор болохошье, Магадгуй гээшэ. Тахир, һохор — тэдэниие Муу нэрээрнь бу дууда. Өөртэшнишье гэдэгэр, бүхэтэр тэрэгуутэн Элдэб гэмуудшье элитэ узэгдэхэ байха. Хугшэдэй шали шули байдалһаа Бу энеэ. Бишье энэ мэтэ болохо байхаб гэжэ Зүрхэнһөө юрөөл таби. Хари оронһоо ерэһэн хүниие Хэзээшье бү баһамжала. Тэрэшни омог шамайе Худагай мэлэхэй гэжэ таниха. Тэрэшэлэн хариин хүндэ Шалтагаан үгыгөөр һүнөөлгэ бү үйлэдэ. Тэрэ хадаа нохойнуудай буса нохойе үзэхэ сагтаа Зүриһэн мэтэ болохо. Сог, адха хүсэн ба эд зөөриин хүсэн түгэлдэр болобошье, Бусадые бү сохигты. Эд буляаһан хулгайшанай Эдэй эзэнһээ үргэлжэ айдаһаа хүрэдэг мэтэ болохо. Дайсанһаа үһөөгөө абажа шадахагүй гуйраншадыешье Мунайдаар бү баһамжала. Хаанай хуулишье тэрэниие үмөөрхэ сэрэг мүн, Тамын һахюулнуудшье тэрэнэй сэрэгынь гээшэ. Бэеын хүсэн заан мэтэ ехэ болобошье, Тэрээгээрээ ехээр бү омогшо. Баатарай эди ехэдээ омогшолго хадаа Имагта тэнэгүүдэй ёһон мүн. Бусадай маша нюусануудые мэдэһээр байжа Бусадта бү дуулга. Дайсанһаа байтагай, Саданшье шамһаа эритэ мэсэһээ шэнги айха. Бусадай маша нюуса эдые һонирхоһон нюдөөр бү хара. Тэрэнэй шамдажа шинии ами хорлохын Аюул ехэ байха. Танилсаагүй хүнтэй хөөрэлдэхын сапа Өөрыгөө магтан, бусадые муушалан бү дуугара. Бусадые муушалһанһаашни шанар муута гэжэ мэдэхэ, Өөрыгөө магтаһааршни тэнэг гэжэ мэдэхэ. Доошонуудтай үгүүлэлдэхын сагта Үнэн бэшэ бардам үгэ бү хэлэ. Тэдэнэр дары доро этигэбэшье, Тэрэ үгыешни бүхэндэ дуулгаха. Ирагуу алдараа арбан зүгтэ дэлгэрүүлхын тула Үдэр, һуни бүхэндэ бү оролдо. Арбан зүгэй хүнүүдые өөрын хүсэндэ айлшаар Дуудаһан болоно. Ирагуу алдараа дуулгахые хүсөө һаа, Өөрыгөө бү магта. Өөрыгөө маша тэнэгби гэжэ Бусадта һүхирэн дуулгаһан болоно. Тэрэшэлэн өөрын хүбүү ба гэргыешье Бусадта бү магта. Өөрын эхэнэрые магтаа һаа, Тэрэнэйнгээ эмын бэлгые магтаһан мэтэ болоно. Мүн баһа өөрын муу нэрыешье Бусадта бү элирүүлэ. Саг хэзээдэ шоно мэтэ Хүнүүд шамда һэжэг түрэхэ. Өөрын муу ябадалые Бусэдай гэйхэл бү болго, Амитад, нохой ба миисгэйшье Өөрын бааһые шоройдо булахаяа оролдодог. Бусадай дурадхажа тухирхада Тэрэнииень шэнжэлэнгүй бү оро. Аймшагтай арсаланай ама руу Харайһан хүгшэн нохой мэтэ болохо гэнэ ехэ бии Бодолгүйгөөр бусадые дууряажа Бү гүйгты. Тэрэ хадаа туулайн «шалд» дуулгамсаар* Хэдэн голой амитан бүгэдын гүйһэн мэтэ болоно. Энээниие мэргэд номноһон гээд, Шэнжэлэнгүй бү оро. Мэргэд болобошье, Зарим үедэ һэрэмжэгүйһөө эндүүрхэнь үзэгдэдэг. Энээниие тэнэгэй номноһон гээд, Шэнжэлэнгүй бү орхи. Тэнэгүүдшье үбгэдтэ, нялхануудшье үбгэдтэ Оюундань нэмэри үгэдэг байдаг. Олон юумэнэй сэдьхэлдэш таараһан байбашье, Зохидгүй аймшагтай үйлые бү үйлэдэ. Зууе, мянгые багтаадаг гиндан, Гурбан юртэмсые* багтаадаг тамын байшан бии гээшэ. Үйлэдбэри али нэгые үйлэдэхые хүсөө һаа, Эхилхэ гү, али орхихо гэжэ шэнжэлхэ. һанамһаргүй бодожо гэмтээ һаа, Тэрэ хадаа бодолгүй хооһон толгойто мүн. Орожо болохогүй хэрэгтэ Хэнэйшье захираа һа, бү оро. Энэ хадаа оюунай эшэ зарлиг гээд, Ухаан түгэлдэр хэн нэгэн гал руу харайха аал? Тэрэшэлэн диилдэхэгүй хэрэгтэ Богоол зарсыешье бү зара. Ехэ заанай ашаае Хони ямаанда ашаа һаа, галзууралга гээшэ. Өөрын диилэхэгүй хэрэгые Хэзээшье бусадта бү а мала. Тэрэ хадаа Шадалгүй эрсын бусадтай болзоо хэһэн мэтэ гээшэ. Галуунай уһанһаа һү абадаг* мэтэ Шухала хэрэгтээ оролдо. Хэрэмдэ абирһан хорхой мэтэ Хэрэггүй үйлэдэ оролдоо һаа, сусахын шалтагаан мүн. Бэлэхэн болбошье, олон зүйлэй хэрэгүүдые бүтээхэеэ Бусадта үгөө бү үгэ. Тэрэ хадаа торгоной хорхой мэтэ Өөрын үгөөр өөрыгөө хүлихэ болоно. Хэрэгтэй үйлэдэ дурадхаа һаань, Шубуун мэтэ тэрээнһээ бү зайла. Хэлэһэн бүгэдые дуулахагүй гээшэ һаань, Үмхирһэн модон шэнгеэр бүгэдэ орхихо. Юун болохонь магад үгы үйлые һанамжагүй бү эхилэ. Хазаар жолоогүй дошхон мориие Ухаан түгэлдэр хэн нэгэн унахаа хүсэхэ аал? Гэм ба эди эрдэм — Хоёр хубинь тэгшэ хэрэгые бү эхилэ. Тэрэ хадаа хоронтой холисолдоһон Амтатай эдеэ эдиһэн мэтэ болоно. Үсөөхэн эди эрдэм бии болбошье, Гэмынь ехэнхи хэрэгые тэбшэ. Өөрынгөө шэхэ отолжо, Бүгсын бааһые хэн нэгэн аршаха аал? Гэм багахан бии болбошье, Эди эрдэмынь ехэнхи хэрэгые бү тэбшэ. Унгаһа хэды шэнээн табигдаашье һаань, Бүгсын нүхые хэн нэгэн бүглэхэ аал? Гэм ба эди эрдэмэйнь алиниинь ехэнхи байнам гэжэ, һайсаар шэнжэлжэ, абаха, орхихые бүтээ. Хирээнүүдтэшье эдеэ үгөө һаа, Тэрэнииеш үни удаан ажаглаха. Дээдэ хэрэгые бодомжолхые хүсөө һаа, Тэрэнээ бүхэндэ бү хэлэ. Атаархагшадууд тодхор хэхын тулада Дайсанаа дараһан мэтээр оролдохо. Алишье хэрэгтэ оролдоо һаа, Суусагаалжан мэтэ, дуугайгаар оролдо. Хэрбээ тэрэшни бүтээшьегүй һаа, Бусадай энеэдэн болохогүй. Өөрын хүсэһэн хэрэгүүд тухай Холын бодолоор үни удаан бодо. Оюун багадаад бодолго богонидоо һаа, Хэрэг бүхэнэй газарай хоролто бага байха. Хэрбээ хүсэһэн хэрэгээ үгүүлээшье һаа, Тэрэнээ эли бэшэ, богонихоноор хэлэ. Хэрбээ һаад ушарбашье, Наадалагдахань хэзээшье бага байха. Өөрынгөө гансаараа шадахагүй хэрэгтэ оролдоходоо һайн нүхэртэ шүтэ. Мэргэн сартавахида шүтөө һаа, Далайн оёорой шандаманииешье абаха. Ехэ, бага — алишье хэрэг бүтээбэл, Баһамжалангүй, хинажа бүтөө. Арсалан туулайе алахадаашье, Хинадаг гэжэ зон хэлсэдэг. Юрэ хэрэг бүхэниие Өөрынгөө хирэ боломжотой зохилдуулжа уйлэдэ. Доородо изагуурай хара уладта Хаан тушэмэдэй агууехэ ябадал, хайшан гэжэ таарахаб. Өөрынгөө, бусадай ямаршье хэрэг бүтээгээ һаа, Эли, далда үгыгөөр ёһо руунь бүтээ. Үйлэ үрын ёһон* хадаа Хэзээшье хуурмаг үгы байдаг. Ехэ үйлэ туүсэблэхын сагта Мэдэгшэ гүүлэхын тула гансаараа зүдхэжэ бү оролдо. Гансаараа мэдэгшэ гүүлэхын тула шармайгаа һаа, Нэрлүүлһэн нэрэлхэгэй ехэ хэрэгые бүтээжэ шадахагүй. Ехэ үйлэдбэри эхилхые хүсөө һаа, Үни удаан бодолго таби. Бүхэли жэлэй үдэр бүри шэнжэлхэ бүри Нэмэлтэ, хороолто гаражал байха. Шухала бэшэг бэшэхын сагташье Тэрэнээ дахин дахин шүүжэ, буулган бэшэ. Хэды шэнээн буулгабашье, Тэрээндэшни нэмэлтэ, хороолто дахин дахин гараха. Хамтын хэрэгэй зүйлнүүдые Нүхэдтэеэ зүблэжэ бүтээ. Хэрбээ гэм гараашье һаа, Гэмшэл үгы байха. Хэрэгтэй үйлэдэ бусадта амаа амалаа һаа, Өөрынгөө хэрэг мэтээр оролдожо бүтээ. Бүтээнэб гэжэ элитэ амаа гараад, Хуурадаг тэрээнһээ адаг хэн байхаб. Лаб гэмтэй үйлэдбэриие амаа амалһан болбошье, Аргыень оложо орхи. Ухаатай мэргэд тэрэниие муушалхагуй, Болгоомжотой гэжэ һайшааха. Өөртэшни таарамжатай үзэгдэбэшье, Бүгэдэнэй муушаадаг үйлые тэбшэ. Тэнгэриии үхин мэтэ үзэсхэлэн бологшье, Өөрынгөө үхиниие хэн нэгэн эдлэхэ аал? Эхилхэ хэрэгүүдэй дары ба аласайнь Олзо гарза хоёрые бодо. Ашаг олзо лаб үгы болоо һаа, Тэрэ хадаа хүлһэ үгы хүдэлмэриин зоболон болохо. Мүнөө байдал, сагай эрхээр Бүтэхэ ба бүтэхэ үгыень нягга шэнжэлэ. Хэрбэеэ бүтэхэгүй болоо һаа, Тэрэшье хэрэггүй өөрын зоболон болохо. Урдань бусадай үйлэдэһэнэй һайн ба муугай али мэтэ болоһые бодо. Тэрээнһээ өөртөө жэшээ үльгэр абажа, Бодолго табяа һаа, мэдэхэ болохо. Үйлэнүүдые бүтээхын урда Бардам ехэ үгэ бү үгүүлэ. Хэрбэеэ бүтээжэ шадаагүй һаа, Бусадай энеэдэ нааданай орон болоно. Урдахи хэрэгүүдээ дүүргэнгүй Удаадахинуудтань бү яара. Хоёр тахилай үглигэдэ гүйгшэ бирман* Гар хооһон үлдэһэн гэдэг. Хойнохиин һайн мууе шэнжэлэн үгы Урдахинуудые бү орхи. Янхан эмын энеэбхилэмсээр Өөрынгөө һамгые хэн нэгэн орхихо аал? Түсэблэһэн хэрэгүүдэй бүтэхэгүй сагта Хүдэлһэн нүхэртөө бү сухалда. Би буян багатай гээшэб гэжэ Сэдьхэлдээ мэдэхэ хэрэгтэй. Хэрэгэйнгээ нэгэнтэ бүтэһэн сагта Би бүтээбэб гэжэ бү омогорхо. Нааданай шагайн гэдэргээ уруу унадаг мэтэ,* Золой эрхээр бүтэдэгшье байдаг. Ёһо бусын аргаар бүтээбэшье, Тэрээндээ омогые ехээр бү гарга. Хулгайлһан хубсаһан ба шэмэгээр гоёһон мэтэ Үзэсхэлэнтэй бэшэ байха. Ёһо бусын эрхэ, аргаар илаа һаа, Илабаб гэжэ хөөргэжэ бү дуугара. Хоро халдаһан эритэ мэсэһээ Ухаан түгэлдэр хэн нэгэн айхагүй аал? Бусадай түсэблэһэниие эбдэмсээрээ Би болгоомжотой эрэб гэжэ бү эрэмшэ. Эбдэхэдэ бүгэдэ бэлэн аад, Бүтээхэдэ бүгэдэ бэрхэ юм. Бусадай зүблэлые эбдээд, Сэсэнби гэжэ бү эрэмшэ. һайн, муу — алинииньшье мүн болболынь, Эбдэхэдэ бэлэн, бүтээхэдэ тиимэ бэшэ. Ёһо бусаар хэрүүлээ илаһан сагтаа Тэрэнээ бусадта бү һайрха. Бааһа шээһэ эдилгын урилдаанда илабашье, Тэрэнээ хэн һайрхабаб. Бусадые илаад хүсэндөөе омогшохо сагтаа Өөрынгөө ябадалые маша хина. Хүниие баһамжалаад энеэхэ сагтаа Унгаһа алдаа һаа, үзэсхэлэнтэй бэшэ. Бэрхэ болбошье маша хэрэгтэй үйлэһөө айнгүй, Бүхэ зүрхэ барижа оролдо. Зүрхэнэй хүсэн бэхи байгаа һаа, Агуулыешье тооһон тоброг болгохо бэрхэ бэшэ. һайниие хүсэһэн бусадые Митаруулан бү хойшолуула. Хүлтэйнүүдэй гүйхэдэ Тохирой тодхор хэхэ зохисотой бэшэ гээшэ. Үйлые нэгэнтэ шадаагүй сагтаа, Тэрээндээ горидол хүсэлөө бү таһала. Баатар һайн эрэ Өөрын шуһанай адхархада улам хүсэлдэг. Бүтээхэ, эбдэхэ — бүгэдэеэ Олонхииень зөөлэнөөр бүтээ. Зөөлэнөөр зөөлэн, шэрүүн бүгэдые дарадаг тула, Имагта зөөлэн хурса гэжэ мэргэд хэлэдэг. Зарим сагта үе сагтайнь зохилдуулан, Зарим зондо шэрүүнээр оро. Амарлингыгаар аргалуулагдахагүй Нюдэнэй ярада хануур, төөнүүрээр туһалха үзэгдэдэг. Ар га а бара гд а ха сапа а Мэргэн ба үбгэд сагаан толгойтонһоо асуу. Тэдэнэр аляандань эли зохисотой Арга, ёһые зааха. Үгышье һаа өөрын ураг саданһаа Олые үзэһэнөө һайсаар асуу. Тэдэнэршье ал и мэдэһэн Арга ёһыень хэлэхэ. Хэрбэеэ дайсанда сохигдоо һаа, Тэрэнээ уһөөтэ дайсанһаа асуу. Тэрэ өөрынгөө али мэдэһэниие Үлөөнгүй үгүүлхэ. Яабашье аргаа барагдаа һаа, Эшэнгүй гуйраншанһаашье асуу. Ехэ хүсэтэниие, тэдэнэй ами бэеыешье Шадал багатанай* абарһан түүхэ олон бии. һанаһан хэрэгтээ һэжэг таһалхын тула Үлүүсэ ехэтэй сэсэнүүдһээ асуу. Айха ба омогшохын хоёр хизаарые тэбшэһэн Дундахи мүр зааха. Өөрынгөө ябадал асуужа шадахагүй байгаа һаа, Тэрээндээ адли бусадай хэрэг ябадал асуу. Бусадай хэрэгые өөрынхитэеэ жэшээ һаа, Тэрээнһээшье багахан ухаа оложо шадаха. Юун болохыень һайн мэдээгүй хэрэгые Бусадта бү дурадха. Үбшэн тэрэгүүтэн зохилдохогүй ушар гараа һаань, Шинии гэмээр гэмтэбэ гэжэ хэлэхэ. Атаархалтан ба омогшуулда һургаалай үгэнүүдые бү хэлэ. Омогшуул бусадай туһатай үгэһөөшье Зүүгээр хадхуулһан мэтэ сухалдаха. Өөрынгөө али мэдэһэн бүгэдые һайрхан үгүүлхэеэ бү яара. Өөрынгөө али мэдэһэнээ бусадта номноһонһоо Бусадһаа асуугаа һаа, өөртэш туһатай. Бусадта һургаалай үгэ үгүүлхэ гээшэ һаа, Өөрөө ёһо руунь ябахаяа оролдо. Ёһо руунь ябангүй зоргоороо ябаа һаа, Уншалга мэдэдэг тотиин хани мүн. Бусадай өөрыешни хүндэлхэ сагта Тэрээнһээ митаралгүй хүлеэжэ аба. Зүрхэсэн митараад хүнжэл дороо шурган ороо һаа, Доройшуулай тэмдэг элирхэ мүн. Бусадай гэртэ һууха сагтаа Тэрэ гэрэй эхэнэрые ехээр бү хара. Бусадай харахада зохисотой бэшэ, Задагай ябадалтай гэжэ муушалуулха. Бусадай гэртэ эдеэлхын сагта Эдеэень аалин ба ехэ багыень хирэлүүлжэ эди. Эдихэдэнь ехэдэхэ ба түргэдөө һаань, Тэрэниие гуйраншан мэтээр тоолохо. Баһамжалхатай холижо эдеэ үгөөшье һаань, Үлэсэбэшье тэрэниие бү эди. Тахиһан ба баһамжалһаниие илгадаггүй Адагууһан мэтээр тоолохо. Шадар айлайндаа эдеэнэй үедэ Дахин дахин бү оро. Тэдэнэр хашарха болохо, Өөрөөшье маша эшүүритэй байдалда орохо болохо. Хэрбээ эдеэнэй үедэ ороо һаа, Урюулһан айлшан мэтэ бү эдеэлэ. Мүнөө эдеэлээд ерэһэнби гэжэ үгүүлээ һаа, Үзэсхэлэнтэй гээшэ. Бусадай ёһо руунь уриһаншье һаань, Эдеэ ехээр бү эди. Үхэгшэдэй хуримда ерэһэн гуйраншан мэтэ Эдихэ болоо һаа, нааданай тэмдэг болохо. Шадар айлнуудһаа үдэр бүри Эд уриһаар бү гуй. Танил болбошье хашарха болохо, Өөрөөшье гуйраншан мэтэ болохо. Буса хүнүүдэй баһамжалдаг ябадалнуудые Шэнжэлжэ тэбшэ. Бусадта баһамжалуулан амидарһанһаа Үхэһэниинь дээрэ гэжэ дээдэшүүл үгүүлдэг. Бусадай нюур доро үзэсхэлэн бэшэ ябадалые Янхан эмэ мэтэ һэйсаар сахи, Хүнүүдтэшье хэлэгдэхэгүй, Нохойдошье хусуулхагүй хэрэгтэй. Танихагүй замда гараа һаа, Нүхэр үгы гансаараа бү ошо. Үбшэн ба хулгайшанай ерэхын сагта Хэнһээ абарал эрихэб. Ута замда ошохо сагтаа Муу нүхэрые хэзээшье бү шэлэ. Гэнтэ үбшэндэ абтаа һаа, Эрхэгүй тэрэнэй гарта орохо. Буса орондо ошолсохо замай нухэрые Өөрын ороной хүниие нүхэр болгожо шэлэ. Тэрэ муу һайнаа барибашье, Нютагтаа бусаха тула хорлохонь бага байха. Здээ хадагалуулхын тула Өөрын эхэнэрые хундэлжэ яба. Эрэгүй үни удаан һуугаа һаа, Бусадтай амараг болохонь магадгуй. Үгышье һаа хэрэгтэ зарахын тула Өөрын хүбүүе дахуулжа замда яба. Өөрын хүбүүнтэй адли нухэр Хаанашье байха угынь мун. Замда ябаха сагтаа Гарза багатай эдеэнэй ба эдэй тоосоо бу хэ. Аягын дунда дүүрэн тэдыһээ тэмсэлдээ һаа, Нухэр холодохо. Нухэртэеэ хамтын эдеэн, Эдтэ хомоголзожо улуу бу эдлэ. Тэрэ маша муушалагдаха уйлэ мун, Адаг эрын ябадал мун. Баһа замда ябахын сагта Нухэртэеэ хэруул, тэмсэл гаргахые ходо тэбшэ. Тэрэ сагтаа убдэхэ гу, ухэхэшье саг байха, Тэрэ нүхэртөө лаб шутэхэ хэрэгтэй. Замда ябахын сагтаа нүхэртөө богоол зарса мэтээр Ьайн хэрэг уйлэдэн яба. Шамда яарал, ядарал гарахын сагта Тэдэнэр шинии богоол мэтэ туһалха. Замда ябаха сагтаа нүхэдэйнгөө хайратай эдые Нэгэ газар бү ниилүүлэ. Уһа уһантай ниилүүлээ һаа, Тэрэнэй шалтагаанһаа хэрүүл тэмсэл гараха. Баһа мориной үбшэнүүдые, Тэдэнэй эдэгэхэ аргануудта мэргэжэн шудала. Ута замда морин үхөө һаа, Замай нүхэрэй үхэһэнһөө зоболонтой болохо. Замда дайсан дээрмын ерээ һаа, Олон нүхэд хойно бии мэтэ дууда. Хулгайшан эдэй тэдые абахые хүсэһэн тула Өөрынгөө ба бусадай шадалые шэнжэлээд орохо. Хүсэ ехэтэй хулгайшан ерээ һаань, Аминай золиг болгон эдээ үгэ. Хонин нооһошондо нооһоёо хайшалуулаад Амиды мултараа һаа, һайн хубитай гээшэ. Хүсэ ехэтэй хулгайшанай ерэхэ сагта Түргэн абаад яба гэжэ хэлэ. Хойноһоо олон хүн ерэхэ гэжэ хэлээ һаа, Тухашарһаар ами бэедэш багаар хорлохо байха. Буса орондо ябахын сагта Дайсанай гэртэ ороһон мэтэ һэрэмжэ бари. Хаанашье хорлохо муу хүн, Сонжуури үйлэдэгшэ мэргэд бии гээшэ. Буса орондо ябахын сагтаа танихагүй гэжэ һэрэмжэеэ һуладхажа гэмтэ ябадал бү хэ. Тэрэнэй муу алдарынь Хаанай захяа мэтэ өөрын нютагта ерэхэ. Хари орондо байха сагтаа танихагүй гэжэ Үнэн бэшэ бардам үгэ бү хэлэ. Тэрэ дары үгытэй, баян ба мэргэн, тэнэг Алин мүн байһаниинь мэдэгдэхэ. Хариин орондо байха сапа Омог ба сухалаа тэбшэжэ яба. Мэргэн болбошье гансахан хүн Түмэн ба бум зонтой яажа тэнсэхэб Хаанахи орондо ошобошье митарангүй, омогорхонгүй Уран дунда яба. Тэрэниие хэн хүншье муушалхын Сулөө заб оложо шадахагүй. |
С бессознательной грубостью, собственным нахальством не действуй никогда. Если будешь поступать, как обезумевший слон, ты повредишь либо себе, либо другим.
Хотя тебе и покажется вкусным архи, не пей его, опьяняющего организм.
Иначе ты совершишь непристойные дела и свои сокровенные слова выдашь другим.
Действуй с пониманием и с сознанием всех условий времени и положения.
Кто почил в атмосфере отсутствия
сознательности,
тот — неживой, хотя и дышит.
Даже когда будешь полон счастья и спокойствия, будь всегда настороже, как вор.
Если, заблудившись в счастье, изнежишься, то упадешь в пропасть несчастья.
Если достигнешь даже высокого положения, действуй с осторожностью, как раб у хозяина. Иначе даже не имеющие к тебе отношения люди будут испытывать тебя подобно тому, как посторонние пробуют золото и драгоценности.
Не верь ничьей душе — ни врага, ни родственника.
Глазом не увидишь
Заложенную в человеке душу.
Думая, что имеешь доброе сердце, не сиди без предосторожности.
Бывает, грешные охотники ранят питающихся травами безвинных косуль.
Тому, что враг скажет за твоей спиной, не верь и не думай, что он доволен тобой.
Между словами, сказанными открыто в лицо, и
словами, высказанными скрыто, существует большей частью противоречие.
Человеку, склонному к сплетне, не пророни опасных слов.
Он подобен грабителю: выражая на лице улыбку, отнимает твое душевное сокровище.
Никому не говори слов, переданных сплетником, хотя и поверишь ему.
Поступишь разумно, если, не выронив из уст, удержишь те слова в душе.
Когда слушаешь слова сплетни, не принимай их наравне с хорошим подарком. Помни, что в большинстве своем людские ссоры и вражда происходят по причине сплетен.
Когда кто-нибудь с улыбкой хвалит тебя в лицо,
не верь,
что он радуется от чистого сердца.
Случается, приманив приятным звуком манка, убивают косулю.
Не верь даже своей жене до тех пор, пока она не родит сына.
Если вдвоем нажили сына,
только с этого времени можно ей верить.
Скрытую тайну собственной души не показывай людям.
Иначе ты уподобишься дому, расставшемуся с дверью.
От чужих скрывай
ценность своего имущества, словно оно
ворованное.
Никто не узнает качество и цену его, как и не увидеть дно омута.
Скрывая свои возможности, старайся разузнать чужие.
Действуй подобно тем,
кто, скрывшись в тени свечки, наблюдает за
другими.
Не задирай нос, чтобы казаться имеющим
заслуги,
коль их у тебя нет.
Подобно высохшему дереву,
на глазах других это будет выглядеть некрасиво.
Если обладаешь заслугами, постоянно держись мирно, спокойно.
Это будет выглядеть особенно красиво, напоминая согнувшееся под тяжестью плодов
садовое дерево.
Тщательно не разузнав, где правда, не торопись восхвалять или осуждать кого-либо. Торопиться высказаться, обладая немногим, — это привычка людей недалекого ума.
Обстоятельно не зная виновность другого, не обвиняй его открыто.
Что скажешь для подтверждения этого, если придется вести тяжбу в судебном месте?
Если ты один увидел преступление других, не разглашай его.
Если также придется вести тяжбу в судебном месте, каждый из вас будет свидетелем за себя.
Хотя ты и гневаешься на чужого за его проступки, ничего не говори ему.
Если проговориться,
ты уподобишься молящемуся о разглашении и твоей вины.
Не рассказывай о виновности кого-либо другого, если тебя спросят об этом даже в тайном месте. Всегда помни, что разных проступков имеется гораздо больше у тебя, чем у другого человека.
Заметив у других единственный проступок, с пристрастием не рассказывай о нем.
Сотни твоих проступков
бывают замечены всеми, кроме самого тебя.
Если ты даже ясно увидишь проступки человека, не издевайся над ним.
Помни, сначала нужно смыть
полосы и пятна грязи с собственного лица.
Не издевайся над другим, не охаивай его, если он не поймет только одну твою мысль.
Хотя он будет и знатоком, но ему нет нужды в
точности, не пропуская и не добавляя, считать каждое дерево в лесу.
Не охаивай другого человека только потому, что он не нравится тебе.
Ты заслужишь прозвище малосознательного ребенка, хотя и достиг ста лет.
Не смейся над делами других только потому, что они не нравятся тебе.
Разве кто-нибудь осуждает, что звери ходят в лесу, а рыбы плавают в воде.
Никогда не копайся в проступках людей высокомерных и тщеславных.
Их охватит пламя гнева и возникает большая опасность, что тебе повредят.
Не шути над теми,
кто обладает недалеким умом и узкой грудью
(т. е. вспыльчивыми). И своей подругой брошенное колечко они могут воспринять как ядовитую стрелу.
Не говори обидные или суровые слова человеку, полагаясь на то, что ты ему помогал раньше. Плохой человек, хотя ты и спас ему жизнь, решится отомстить тебе из-за какой-нибудь мелочи.
Никогда не передразнивай
повадки криворукого, слепого, глухого, хромого, горбатого.
Может статься, что и сам сломаешь ноги или
ослепнешь.
Криворукому, слепому, тому подобным не давай оскорбительных прозвищ.
И у тебя могут быть явно замечены выпяченная грудь, горб и другие недостатки.
Не смейся
над слабостью и беспомощностью престарелых. Желай же им всякого благополучия, думая о том, что ты тоже станешь таким же.
Никогда не издевайся над человеком, пришедшим из чужой страны.
Он узнает,
что ты со своим высокомерием — колодезная
черепаха.
Также чужому человеку
без повода не причиняй мучений,
Это подобно ненависти,
возникающей у стаи собак при встрече с чужой собакой.
Хотя ты и преисполнен силы могущества и
силы богатства,
не бей другого.
Будешь также опасаться его, как вор, постоянно опасающийся того человека,
у которого украл имущество.
Грубо не обижай даже нищего, не способного отомстить обидчику.
И законы хагана служат ему воинами-
заступниками,
и стража тама является его войском.
Хотя обладаешь огромной, как у слона, физической силой, чрезмерно не гордись ею. Хвастаться своей огромной богатырской силой — признак только глупцов.
Заранее зная чужие тайны,
Не передавай их другим.
Не только враги, но даже друзья будут, как острого оружия, бояться тебя.
Любопытными глазами не смотри на скрываемое имущество чужих.
Возникнет большая опасность,
что они с поспешностью учинят вред твоей
жизни.
Когда беседуешь с незнакомым человеком, не хвали самого себя и не унижай других. Унизишь других, обнаружат, что у тебя плохой характер;
похвалишь себя, узнают, что ты глупец.
Когда беседуешь с низшими, не говори слова пустого бахвальства.
Хотя они и поверят на миг, но те твои слова разгласят всем.
И днем, и ночью — все время не усердствуй, чтобы распространить громкую славу о себе во всех десяти сторонах света. Это все равно, что пригласить в гости на свои средства людей всех десяти сторон.
Не хвали себя,
коль хочешь распространить о себе громкую
славу.
Это подобно тому,
что криком разгласить другим о себе: «Я самый глупый».
Также перед другими не хвали сына и жену.
Если хвалить свою жену,
это все равно, что хвалить ее женские прелести.
Также не разглашай дурную славу о себе.
Всегда у людей будет возникать к тебе недоверие, как к волку.
Свои плохие поступки
не превращай в предмет любопытства других.
Даже животные — собака и кошка —
свои испражнения стремятся зарыть в землю.
Когда другие что-либо предлагают для
подстрекательства,
не изучив это, не приступай к выполнению
предложенного.
Допустишь оплошность и станешь подобен
старой собаке,
прыгнувшей в пасть страшного льва.
Не беги,
необдуманно подделываясь под других.
Это напоминает обитающих в горах и долинах животных,
гурьбой побежавших, услышав рассказ зайца.
Хорошо не изучив дело, не принимайся за него, надеясь, что это подсказано знатоками.
Даже мудрые, иногда из-за своей неосмотрительности, допускают ошибки.
Не обдумав услышанного, не пренебрегай им
только потому,
что оно сказано невеждой.
И невежды могут пополнить знания знатоков, и дети — знания стариков.
Не совершай негодные, преступные дела, хотя многие из них и будут доставлять
удовольствие твоей душе. Знай, что существуют здания, вмещающие все
три мира,
и здание тюрьмы, вмещающее тысячи людей.
Хотя у тебя и будет желание осуществить
какое-нибудь дело,
обдумай и изучи, следует ли его начинать или
лучше отложить.
Если провалился, следуя непродуманному
предположению,
то он — пустая голова нерасчетливого.
Кто бы ни приказывал,
не включайте в дело, которое нельзя допустить. Исполненный разума разве бросится в огонь, считая, что мысль возникла в сознании?
Также даже подневольного слугу не заставляй делать невозможное.
Если груз огромного слона навьючить на овцу или козу,
это — сумасшествие.
Никогда не присягай осуществить дело, которое сам не в состоянии сделать.
Это все равно, что гермафродит, не обладающий мужской силой, назначить
женщине свидание.
Усердствуй над важными делами,
подобно тому, как гусь извлекает молоко из смеси
молока и воды.
Если, подобно лезущему на крепостную стену червю, будешь усердствовать над бесплодными делами, испытаешь только изнурение.
Не давай другим обещание
сделать множество различных дел, хотя бы
легких.
Этим ты своими же словами опутаешь, как шелкопряд, самого себя.
Если предлагают нужное дело, то, словно пугливая птица, не избегай его.
Если ты не будешь прислушиваться ко всему
сказанному,
то все отвернутся от тебя как от трухлявого
дерева.
Необдуманно не принимайся за дело, не ведая, каковы его возможные последствия. Обладающий разумом разве пожелает сесть на дикого коня без узды и поводьев?
Также не принимайся за дело, в котором в равной мере имеется доля вины и
заслуги.
Это будет подобно употреблению приятной пищи, к которой примешан яд.
Воздерживайся от дел с преобладанием доли вины, хотя и обретешь немного заслуги. Кто-нибудь разве, отрезав уши, утрет ими свой зад после испражнений.
Не отказывайся от дел, в которых преобладает заслуга,
хотя содержится и немного вины.
Кто-нибудь разве заткнет задний проход за то, что он столько раз пускает воздух?
Тщательно изучив, что в деле преобладает —
вина или заслуга -
выбирай: принять тебе его или отвергнуть Даже ворона долго рассматривает подброшенную ей пищу.
Если решил начать большое дело, всем не рассказывай об этом.
Иначе завистники, чтобы учинить тебе
препятствия,
будут усердствовать так, словно уничтожают
врага.
Над каким бы делом ни усердствовал, делай его без шума, как кулик.
Если оно не осуществится, не будешь осмеян другими.
Обстоятельно делай дельный расчет в делах, которых добиваешься.
Если из-за недостатка понимания окажется
недальновидным расчет, то расстояние до цели действия будет
сокращаться незначительно.
Если и расскажешь о деле, которого
добиваешься,
то говори о нем неопределенно и коротко.
Хотя и встретишь затруднения, осмеян будешь меньше.
В деле, с которым сам не справишься, опирайся на хорошего друга.
Если доверишься знающему кормчему,
со дна морского добудешь драгоценный камень.
Любое дело — большое или малое — осуществляй обычно без пренебрежения,
проверяя свои действия. Люди говорят, что лев осмотрителен, даже когда давит зайца.
Принимаясь за любое дело, учитывай свои возможности.
Разве величественная поступь хаганов и
сановников
подойдет людям низшего происхождения.
Чье бы ни было дело — свое или чужое — и какое бы оно ни было, выполняй честно,
без хитрости.
Обмана никогда не знал закон последствий дела.
Когда начинается большое дело,
не рвись, напрягаясь в одиночку, для того, чтобы
назваться знающим. Если будешь излишне усердствовать, чтобы тебя
одного назвали знающим, не сможешь выполнить важную роль
знаменитого.
Прежде чем начать большое дело, обстоятельно его обдумай.
Обдумывая ежедневно в течение целого года, ты каждый раз сделаешь и дополнения, и
сокращения.
Когда пишешь важный документ,
еще и еще раз проверь, переписывая его.
Сколько бы раз ты его ни переписывал, еще и еще раз сделаешь и дополнения, и
сокращения.
Выполняемую совместно с другими людьми часть дела осуществляй, обсуждая с ними.
Хотя и случится ущерб, не будет сожаления.
Если другим дал обещание в весьма нужном
деле,
с усердием, будто свое собственное, выполняй
его.
Тот, кто, открыто дав обещание выполнить дело, обманывает, есть ли человек хуже его?
Хотя ты и дал обещание, найдя нужный предлог, откажись от возможно преступного дела. Рассудительные знатоки похвалят тебя за осмотрительность и не будут укорять.
Воздерживайся от противных всем дел, хотя они тебе покажутся и выгодными.
Разве кто-нибудь использует собственную дочь, даже если она и привлекательна, как небесная
дева?
В намеченных делах прикинь одновременно настоящую и последующую
пользу и убыток.
Если не будет от них вероятной пользы, то этим найдешь только изнурение от
неблагодарного труда.
Тщательно изучи, выполнимо или невыполнимо
намечаемое дело
в настоящих условиях и обстоятельствах.
Если оно невыполнимо,
то из-за этого также бесполезно изнуришь самого
себя.
Размышляй над тем,
почему раньше получалось хорошо или плохо в
Поиск по сайту©2015-2024 poisk-ru.ru
Все права принадлежать их авторам. Данный сайт не претендует на авторства, а предоставляет бесплатное использование. Дата создания страницы: 2019-08-08 Нарушение авторских прав и Нарушение персональных данных |
Поиск по сайту: Читайте также: Деталирование сборочного чертежа Когда производственнику особенно важно наличие гибких производственных мощностей? Собственные движения и пространственные скорости звезд |