ТАБАДУГААР БҮЛЭГ
«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» хожомой холые бодожо ябаха табадугаар бүлэг.
ГЛАВА ПЯТАЯ
Пятая глава «Зерцала мудрости, разъясняющего принимаемое и отвергаемое по двум законам» излагает, как в действиях предусматривать далекое будущее.
| Бусадай магтан байхадашье, Тэрээндэнь үлүү баясан бү яба. Бусадай өөрыешни муушалхаһаа, Магтан һайшааха ехэдээ һаа, хорлохонь ехэ. Тэрэшэлэн бусадай муушалбашье, Тэрээндэ үлүү хонтогошон бү бай. Магтаһанһаа муушалһан хадаа Хойшодоо өөртэшни туһа ехэтэй. Бусадай гужэрдэжэ гэм хэлэбэшье, Тэрээндэ сэдьхэлээ хёморуулан бү эхилэ. Өөртөө гэм үгы тула Тэрэниие наадалха зохисотой. Бусадай өөртэшни хорлоо һаа, Энэрхы дүрөөр туһа хүргэ. Оюун ухаан багахан бии байгаа һаа, Тэрэ хадаа эшэжэ хулисэл гуйха. Багахан баясаһан сагтаа Баясаһанай энеэдэ бу алда. Баясабашье һаа, энеэдэ алдадаггуй — Тэрэ хадаа уужам сээжэтэнэй ёһо мун. Дотороо бага сухалдабашье, Шарайгаа барайлган, нюдөө хубилган бу бай. Хилэннэбэшье сухалтай дурэ узуулдэггуй — Тэрэшье оюун сээжэ уужамуудай ёһо мун. Тобшолходо, багахан һайн, мууһаа Баясаха, хилиннэхын дурэ узуулхые тэбшэ. Оёорынь хэзээшье худэлдэггуй Далай мэтэ ябагты. Магтаха, муушалха — ямар уйлэ бологшье, Хүдэлэн угы, хёморон угы дотороо уужам болон яба. һайн муу бухэниие Үргэлэн тэсэдэг газар мэтэ ябаха мун. Бусадай хэлэһэн угын Алиниинь унэн, худал муниинь шэнжэлжэ оро. Өөрөө шэнжэлээд, бусадһаашье асуужа бутээдэг гээшэ Болгоомжотойн ёһо мун. Соносоһон үгые унэн гэжэ һанабашье, Тэрэниие дары зуура бу дуулга. Соносоһон бүгэдые дуугараа һаа, Тэрэ хун хадын сууряан мэтэ мун. Нюдэндөө хараһан бүгэдэеэ Хэсэн хэсэн бү хөөрэ. Тэрэ хадаа Заргын гэршэдэ ба элдэб хэлэ аманда абаашаха. Сэдьхэлдээ һанаһан бугэдэеэ Амандаа эли бу гарга. Дайсан ба садан бугэдэдэ Зэргэ хирыешни мэдэхэдэнь бэлэхэн болоно. Өөрын хусэн ба олзо ехэ болбошье, Тэрээндээ омогые ехээр бу гарга. Тэрэ хадаа зуудэнэй хан турын сог мэтэ Хододоо бата бэхи бэшэ мун. Тэрэшэлэн ирагуу алдар ехэ болбошье, Тэрээндээ омогые бу ехэдхэ. Тэрэшье хэрэггуй хадын сууряан мэтэ — Хуурмаг гээшэ. Зеереэр дуурэн баян болбошье, Үгытэйнүүдые бу баһамжала. Нэгэхэн үдэр хулгай ба галһаа гэмтээд, Тэдэнһээ гуйхадаа магадгуй. Тэрэшэлэн хотоло түгэсэһэниие олобошье, Доодонуудые баһамжалхаа бу ехэдхэ. Тэрэ хун ямаршье хусэ багатай болог, Тэрэнииешни сэдьхэлэйнгээ оёорто хадагалха. Хэрбээ үндэр зэргэ хутаг олоо һаа, Омог дээрэнхи ёһо зан тэбшэ. Хаан мун бологшье, Омог ба дээрэнхын шалтагаанһаа доройтодог гээшэ. Зоболонгой ашаанда дарагдабашье, Тэрээнһээ ехээр сэдьхэлээ бу гунигла. Өөрын буяниие эдиһэнһээ Хилинсын нимгэрһэниинь дээрэ гэжэ һана. Тэрэшэлэн эдэй гарза ехэ болбошье, Тэрээндэшье сэдьхэлээ бу зобо. Жэшээлээ һаа, үри шэнээр абаһанһаа Хуушанаа түлэһэн дээрэ гэжэ һана. Хэрбээ ядуу болоошье һаа, Тэрээндээ сэдьхэлээ бу зобо. Богони наһатай баянһаа Ута наһатай үгытэйнь дээрэдэ һанагдаха. Тобшолходо, амгалан, зоболон — алиниинь ушарагшье, Баясаха, уриннахын адхаг бу ехэдхэ. Удан угы амгалангай сог ба зоболон хоёр хадаа Үдэр һүниин ээлжээн мэтэ һэлгэдэг. Бага наһатаи нялхануудые Бага гэжэ бу баһамжала. Гурбан жэл унгэрхын сагта Тэдэнэршье галай дулэн мэтэ бадарха. Үгытэй доодошуулда Хэзээшье баһамжалал бү хэ. Тэдээнһээ хонолго гуйха, Тэдэнэй эдеэшье эдихэ саг ерэхэ. Энэ хүн хадаа үгытэй, шадал багатай тулань, Энээгээр юу хэхэбиб гэжэ бү сэдьхэ. Тэрээгээр өөрынгөө эд ба ами абаруулхашье, Магад үгы гээшэ. Энэ хэрэггүй гэжэ һанабашье, Хэрэг үгы гэжэ бү хэлэ. Үмдэхэ үгыб гэһэнээ үмдэхэ, Эдихэ үгыб гэһэнээ эдихэшье байдаг. Хурмахан үйлын хүсөөр доройтоһон Оюун түгэлдэр зониие бү баһамжала. Саһатын арсалан үтэлөөшье һаа, Зуун гэрэй нохойн тархи хэмхэлхэ. Асуужа багаханшье шэнжэлэл хэнгүй Бусадые баһамжалалга бү гарга. Хубсаһанай һайн муу тэдыгээр Хүнэй сэсэн, тэнэгые илгаа һаа, мүнхаг гээшэ. Газаахи дүрэ тэдыгээр Бусадай сэдьхэлэй һайн мууе бү шиидхэ. Нюур ба сэдьхэлэй хара сагаанай үнгын Зохилдохонь лаб үгы. Бусадай сэдьхэл һайн мэдэбэшье, Тэрэнээ эли бү хэлэ. Хэрбээ эсэргүүсэн тэмсээ һаа, Мэргэншье байгаа һааш, диилэхэ үнэмшэлгэ үгы гээшэш. Нэгэнтэ һайниие хэһэндэнь Тэрэ хүниие һайн гэжэ бү шиидхэ. һайнай этигэл эртэдүүлһэнһээ Муугай гэмшэл хожом гараха. Нэгэнтэ гэм хэһэндэньшье Муу хүн гэжэ ехээр бү муушала. Гуталаараа гэшхэһэн уһаараа умдаяа харюулдаг мэтэ Тэрэшье элдэб туһа бүтээхэ. Бусадай багахан гэм үзэһэн сагтаа Тэрээндэ ехээр бү муушала. Аршаанай һан гэгдэдэг һарадашье Халтар хултар хирэ багахан үзэгдэдэг гээшэ. Бусадай һэрэмжэ үгын эрхээр эндүүрхэ сагтань Тэрэниие ехээр бү баһамжала. Үглөөдэр өөрөөшье тэрэнһээ ехээр Бааһа гаргахаш. Бусадай хүүгэдэй гэм хэхэ сагтаньшье Тэрэниие ехээр бү муушала. Өөрын хүбүүн хулгай хэжэ, Гар хүлөө хүлюулхэдээшье магадгүй. Бусадай өөртэшни туһалһые Буса хүнүүдтэ үргэлжэ дуулга. Тэрэ ёһо хадаа урда, хойто хизаар ба өөр бусад хоюуланда Бүгэдэдэ таарамжатай мүн. Өөрөө бусадые хорлоһоноо Буса хүнүүдтэ бү дуулга. Хүн бүхэн хорото могойһоо мэтэ Шамһаа айдаһаа хүрэхэ болохо. Бусадай миһэлзэһэн шарай үзэмсөөрөө Али һанаһан, али соносоһон бүгэдэеэ бү хөөрэ. Тэрэ хадаа Хэрэггүй, ялигүй хүнэй ябадал мүн. Бусадай хоб хэлэхэ сагта Тэрэнэй харюуда хоб бү хэлэ. Бусадай унгаһа алдахада тэрэнэй харюуда Унгаһа алдаха хэрэг юун байхаб. Үгүүлхэ үгөөр ядуурха үедөө Буса хүнүүдтэ элдэб үнэн бусые бү хөөрэ. Үнэн бэшэ худалые үгүүлһэнһээ Хэлэгүй мэтэ һуугаа һаа, үзэсхэлэнтэй мүн. Баһа үгүүлхэ үгөөр ядуурха үедөө Буса хүнүүдэй гэмүүдые бү хэлэ. Айлшандаа үргэхэ эдээр ядуурха сагтаа Нүхэрэй эдые хулуужа үргэһэн мэтэ мүн. Бусадай эдеэ эдихэ сагтаа Үнэн худал бүгэдые бү хэлэ. Нэгэ үмхэ эдеэгээр зүрхөө хөөрэжэ, Өөрынгөө доторые хэн нэгэн гаргахаб? Хэрэг үгы аад лэ бодолгүйгөөр Бусадай эдеэ бү эди. Тэрэ хүн алта мүнгэ зээлилхын гү, Апи хүдэлмэридэ зарахын гэнэ ехэ байна. һэжэгтэй эдеэ эд үгэгшье Хэзээдэ бү аба. Тэрэнэй зөөреэр амидарһан мэтэ Үгын харюу табиха аман хаагдаха. Бусадһаа бэлэг абаа һаа, Үри мэтэ түргэн бэлэг баһа үгэ. Бэлэгэй харюу үгөөгүйһөө һартабшаяа алдаа һаа, болохогүй. Өөрынгөө гэртэ һууха сагтаа Эрэлхэгээр дуугаржа бү омогшо. Гэргэнэйнгээ дэргэдэ арсалан мэтэ эрэлхэгээр аашалдаг гээшэ Адаг эрын ёһо мүн. Мэргэн ба сэсэн гүүлэхын арга бэдэржэ, Бүхэнтэй үгэ бү бүляалда. Бүхэнтэй тэмсэдэг гээшэ Бага ухаатай атаархалтын ёһо мүн. Бусадай муушалан хэлэхын сагта Тэрээндэ хэзээшье бү сухалда. Өөрыншни оньһотой харюу табиха һамбаашни үгы болохо. Бусадай шэрүүн үгэ хэлэхэ үедэ Тэрээндэ зүрхэнһөө баясхалан хүргэ. Мэхын хуурмаг магтаалһаа тэрэ хадаа Оюуншье шудалха аргада ехэ туһатай. Баһа бусадай шэрүүн үгэ хэлэхэ сагта Илабат гэжэ баясхалан хүргэ. Тэрэ хүн эрхэ, хүсэ түгэлдэр болбошье, Хожом шамһаа айдаһаа хүрэхэ. Хүсэ шадал эди эрдэм түгэлдэр болобошье, Бусадта сэдьхэлээрээ бү суха л да. Хүсэн бии аад лэ, хүлисэхэ гээшэ. Хүсэн түгэлдэр хүнүүдтэ ехэ үзэсхэлэнтэй болохо. Бусад юушье шамда хэг, Сэдьхэлээ хэзээшье бү хёморуула. Мэргэдшье сэдьхэлээ хёмороо һаа, Харюу үгэхэ ёһодо мунхарха. Ехэ хүсэтэнэй баһамжалаа һаа, Урдаа байһые бодоно гүш гэжэ хэлэ. Тэрэнэй эд буляаһан хулгайшан мэтэ Өөрымни гэм хөөрэгшэб гэжэ балартаха. Адлишуул баһамжалаа һаань, Шамайе һайн гэжэ хүнүүд хэлсэдэг гэжэ хэлэ. Тиигэжэ хэлээд энеэгээ һаа*, Тэрэнэй сэдьхэл зобохо болохо. Бусадай гэмыешни уудалха үедэ Харюудань гэмынь бү уудала. Толгойень эрьюулхэ үгэ хэлэжэ, Эльгэ хатаа һаа, үзэсхэлэнтэй байха. Бусадай муушалха сагта Тэрэ хүниие тэнэг гэжэ хайрлан бодо. Тэрэниие хүгшэн нохой хусана гээшэш гэжэ бодоо һаа, Сэдьхэл хёморхогүй. Үгышье һаа, бусадай муушалха үедэ Наадалһан мэтэ энеэжэ бай. Тэрэнэй сэдьхэл зобохо, Өөртэшнишье маша үзэсхэлэнтэй мүн. Бусадай муушалхын үедэ Сухалаа хүрөө һаа, хатуу дүрөөр дуугай һуу. Ухаан мэдэл багахан бии гээшэ һаань, Тэрэ хадаа гэмшэжэ хүлисэл гуйха. Үгышье һаа, бусадтаа сухалдаха үедөө Сэдьхэлээрээ шадаха байгаа һаа, энеэжэ үзэ. Сухалдабашье, энеэгээ һааш, Тэрэнэй шанар мэдэхэнь бэрхэ байха. Хэды шэнээн бусадта сухалдабашье, Зохидгүй зүйл бүгэдые бү хэлэ. Сухалдабашье, амандаа гаргадаггүй тэрэ хүн гээшэ Лаб гүнзэгы хүн. Дайсанай талынхидай ехээр дэлгэрһэн үедэ Шэрүүн үгэ хэлэнгүй дуугай һуу. Тэрэ ёһо хадаа өөрыгөө ба өөрынгөө аймагтаниие Бэхеэр сахихын хэрэм мүн. Бусадай өөртэшни хорлоһон байгаа һаа, Тэрээнтэй ушарха сагтаа энеэжэ угта. Тэрэ эшэжэ сүхэрхэ гү, Али үгышье һаа, хүлисэл гуйха. Илаха, илагдаха — алинданьшье олзо, гарза багатай юумэндэ Бусадтай хэрүүл бү хэ. Тэрэнээ илаһан гү, али илагдаһан богоолшье, Лаб доодошуулай тоодо орохо. Зохидгүй доодошуултай Хэзээшье хэрүүл бү хэ. Гуйраншанда муушалагдаа һаа, үзэсхэлэнтэй бэшэ, Тэрэниие муушалаашье һааш, үзэсхэлэнтэй аал. Хэрбээ бусадтай хэрэлдээ һаа, Хуулида харша үгэ бү хэлэ. Хуулиин газар заргалдаа һаа, Лаб булигдаха болохо. Илангаяа гэршэ бии байгаа һаань, Хуулида харшалһан үгэ бү хэлэ. Мэргэн болбошье гэршын үгөөр Хулгайшан мэтэ булигдаха болохо. һэримжэ үгыгөөр хэрэлдэбэшье, Сэдьхэлээ ехээр бү хёморуула. Сэдьхэл тэгшэ байгаа һаа, Хуулида харша үгэ алдахагүй. Хэрбээ бусадтай заргалдаха сагтаа Худал үгэ хэзээшье бү холи. Нэгэнтэл худал хэлээ һаа, Зүбшье байгаа һаа, илажа шадахагүй. Бусадые заргаар илаха үедөө Хэһээлтэ бү үйлэдүүлэ. Засаг үзүүлһэнһээ үһөө улам ехээр эхилхэ тулань Зөөлэнөөр эблээ һаа, сэсэн мүн. Эрхэбэшэ нюуха хэрэгтэй үгэнүүдые Далдааршье хэзээдэ бү хэлэ. Оёоршьегүй, амһаршьегүй гэжэ Нүхэд холодохо. Хари орондо ошобошье, Нюуха хэрэгтэй үгэнүүдые бү хэлэ. Хари орондо хэлэһэн тэрэ үгэ хадаа Өөрһөөш урид нютагташ бусаха. Ерээ үды хэрэгүүдые Шиидхэжэ бү хэлэ. Хожом тэрэ хэрэгэй бүтэхын сагта Ямар мэтэ болохыень мэдэхэнь бэрхэ гээшэ. Тэрэшэлэн үзөөгүйгөөшье Шиидхэжэ бү хэлэ. Тэрэнииешье хүнүүд Тэнэг бардам гэжэ муушалха. Зарим нэгэнһээ үзэһэн, соносоһондоошье Ехээр бү этигэ. Толгойнь маша сагаан болбошье, һүүлэйнь хара байха үзэгдэдэг. Өөрынгөө гансаараа шэнжэлһэн тэрээндээшье Ехээр бү этигэ. Хожом гэмшэлэй галта нүхэн соо Өөрөө гансаараа галдуулхаш. Олон хүнүүд сугларагшадай дунда Сэдьхэлээ хэзээшье бү хөөрэ. Баян болбошье, һэрэмжэ үгы үгэ алдаа һаа, Суглаанай дотор унгаһан болохо. Сугларагшадай дунда үгүүлхэ үедөө Бусадай нюур дахин дахин бү хара. Бэхи ёһоор ехэ хүн огторгой хаража үгүүлээ һаа, Үзэсхэлэнтэй мүн. Сугларагшадай дунда ехэ алдартын нюурыешье Дахин дахин бү хара. Нэгэ зүг хараад, оньһотой үгэ хэлээ һаа, Бүгэдэ һэргылхэ. Сугларагшадай дунда ууртай дайсан бии байгаа һаань, Тэрэнииешье дахин дахин бү хара. Тэрэ хадаа айна гэжэ эрэмшэхэ, Өөрөөшье сэдьхэлээ хёморхо болохо. Сугларагшадай дунда бусад тоогоогүй һаань, Наадан энеэдэнэй үгэ аалихан хэлэ. Тэрэ үгэ хадаа ехэ оюунай һанһаа гараһан мэтэ Бага үзэсхэлэнтэй гээшэ. Яабашье хэлэжэ шадахагүй сагтаа Бата дүрөөр дуугай һуу. Шарайгаа хэзээшье хубилангүй амарлингы бай гаа һаа, Зон эндүүржэ ондоогоор бодохо. Үгүүлхэдээ мэргэн гээшэ һаа, Бэхигүй хүнгэн ба хүдэлхэ зангаа тэбшэ. Яли багатай хүнүүдэй үгэнүүдые Хурса байгшье бусад тоохогүй. Үргэлжэ бэхи аад, Үзэсхэлэнтэй зангаар хэлэ. Бэхи ба үзэсхэлэн байдалаар үгүүлһэн үгэнүүдые Бүгэдэ тоохо. Эрэлхэг зан гарганаб гэжэ Сугларагшадай дунда ехээр бү хэрхыгты. Хэмжээһээ хэтэрһэн хэрхыхэ дүрэ харуулаа һаа, Хэрэгтэ зорюулһан золиг мэтэ баһамжалха. Зүблөө хэхэ сагта Аха ехэшүүлһээ зэргээрнь асуу. һайн, муу — али мэтэ бологшье, Тэрээндэ гэмшэл үгы байха. Өөрөө һайн мэдэһэн болбошье, Тэрэ хэрэгээ сугларһан бүгэдэнһөө асуу. Атаархалдаха ба тэмсэлдэхэ сэдьхэлтэн Тэрэ хэрэгые худхуулжа шадахагүй. Өөрөө болгоомжотой эрэ болохын тула Зүблөөн бүхэниие бү худхуула. Зүблөөнэй үедэ худхуурай модон бологшые Үймөө гаргагша нохой мэтэ муушалха. Хэрбээ зүблөөнэй газарта һууха эрхэгүй гээшэ һаа, Зүблүүшэдэй һурэгтэ бү шахасалда. Ехэ зондо үүдэнэй нохой мэтэ үлдэгдөө һаа, Эшэгүүри ехэтэй болохо. Юрэ бусадта хэлэһэн бүгэдэеэ Шиидхэжэ бү хэлэ. Тэрэ хэрэгэй ямар мэтэ болохын Магад үгы гээшэ. Энэ хадаа тиимэ болохо үгы гү гэжэ Магад үгыгөөр олонхинь хэлэ. Тэрэ алиндашье харша үгы, Бусадай шэхэндэ ирагуу байха. Зарим үедэ үзэһэн ба соносоһоноо Оншотой үгүүлэ. Үргэлжэ лаб үгы үгэ хэлээ һаань, Тэрэнэй үгэ хэн нэгэн этигэхэ аал? Саг ба үедэ буугаагүй үгэ Хэзээшье бү хэлэ. Гараг, одоной ябадал хэлсэхын үедэ Үхэрэй хүгшэн залууе хэлэһэн мэтэ болохо. Бусадай лаб дуулахагүй гээшэ һаа, Тэдээндэ номнохо жүдхэлгээ бү ехэдхэ. Тэрэ хадаа гансаараа дуугарагша Дүлии хүгшэнтэй адли гээшэ. Сугларагшадай дунда гаргажа болохогүй үгэнүүдые Хэзээшье бү хэлэ. Бүгсэһөө гарадаг бааһые Аманһаа унагаагаа һаа, үзэсхэлэнтэй бэшэ. Өөрынгөө хэлэһэн үгэдөө Хэзээшье өөрөө бү энеэ. Энеэмсээрээ үгэ ба хүн хоёройнгоо шадалые Хамта доро хюрбаһан болгон галдана. Нэгэ хурса үгэ хэлэһэн дары Олон хүнэй нюурые бү хара. Тэрэ хадаа оюундаа байһан үгые Үлдөөнгүй хэлэһэнэй дүрэ мүн. Өөрыгөө мэдэнэ гүүлэхын ашаг хүсэжэ, Ехээр жүдхэжэ бү хэлэ. Бусадһаа урид хэлэһэндээ Бүгэдэдэ мэргэн гэжэ тоогдохогүйш. Өөрынгөө үгэнүүдые Бусадтай аман сасуу болгожо бү хэлэ. Аяга соохи уһан мэтэ багахан оюун хадаа Оёорһоо халиһан мэтэ үзэгдэхэ. Удха дүрэн үгэнүүдээ Бусадай үгын забһарнуудта хэлэ. Тэрэ үгын амта, шадал бүгэдыешье Бусад элирхэй амсаха болохо. Үгын удха түгэлдэр бологшье, Тэрэниие оло дахин бү хэлэ. Үетэй зохилдуулан нэгэ дахин хэлэдэг — Тэрэ хадаа хурсаар үзэгдэхэ. Бусадай үгэ соносомсоороо тэрэнь хадаа буруу гэжэ, Хэлэхые бү эртэдүүлэ. Хожом ушарынь дуулаха сагтаа Зүбынь үгэхэ болоо һаа, эшүүритэй болохо. Бусадай зохидгүй үгэ үгүүлбэшье, Соносомсоороо хааһан үгэ бү хэлэ. һабаяа, һайн муу бүгэдые багтааха огторгой мэтэ Уужам болгон ябаха хэрэгтэй. Бусадай зохисотой үгүүлээшье һаань, Зүб гэхэеэ бү яара. Зохисотой ба зохис үгы гэжэ алинииньшье хэлэдэггүй — Тэрэнэй хирэ байдалые бусад мэдэхэгүй. Зарим үедэ зохид үгыень Зүб гэжэ байжа хөөрэлдэ. Һайн номнол сонособошье дуугай һуугаа һаа, Тэнэг гү, али атаархалтай гэжэ муушалха. Бусадай хэлэхын дүүрээдүйдэ Харюу табихаяа бү яара. Тэрэ хадаа алим жэмэсэй үрын яһан мэтэ Бага оюутанай ябадал мүн. Бусадай үгэ соносомсоороо Тэрээндэ харюу табихаяа бү яара. Өөрын оюунай хирээр бага шэнжэлжэ харюу табидаг гээшэ Мэргэнэй ёһо мүн. Бусадай хэлэһэн үгэнүүдые Бага тэды шэнжэлжэ аба. Туһалха гү, али хорлохо гү гэжэ шэнжэлэнгүй Хоолой руу залгяа һаа, тэнэгэй дээдэ мүн. Тэрэшэлэн өөрынгөө үгыешье Бага тэды шэнжэлжэ хэлэ. Шэнжэлэл үгы амандаа ороһониие хэлэхэ гээшэ һаа, Галзууе дууряалга мүн. Урдань хэлэһэн өөрынгөө үгэнүүдые Сэдьхэлдээ һанажа хэлэ. Нэгэ дэбисхэр дээрэ урда хойто хоёр харшалһаниие хэлээ һаа, Тотиин номнол мүн. Хожом өөрынгөө хэлэхэ үгые Сэдьхэлдээ бодоһоор байжа хэлэ. Хойтые бодонгүй амандаа ороһые хэлээ һаа, Тэрэ хадаа охор бодолгото мүн. Бусадта үгүүлхэ сагтаа Энээнэй харюу я мар мэтээр ерэхэб гэжэ бодоһоор хэлэ. Шатар гэхэ мэтээр наадаха сагтаа Бусадай харюу угтуулжа ябаха үзэгдэдэг. Үгэ хөөрэлдэхэ үедөө Аман соогоо шэбэнэн үзөөд хэлэ. Үзэсэ ехэтэй болгоомжотой зарим хүнэй ябадалда Тэрэ ёһон үзэгдэдэг. Хүн хэнтэй үгүүлэлдэбэшье, Аажамаар урид тэрэнэй үгэнүүдые соносо. Бусадай үгэнүүдые урид гаргуулаад үйлэдэдэг гээшэ Мэргэдэй ёһо мүн. Хэрбээ харюугаар ядуураа һаа, Хаанай албан бууһан мэтэ харюу бү таби. Мүнөө һайн мэдэнэ үгыб, Хожом бодолго табяад үгүүлхэб гэжэ хэлэ. Үнгэрһэн хэрэг бүгэдэдэ Хаанай албан ерэһэн мэтэ харюу бү таби. Мартажа юун болоһые һайн һананагүйб гэжэ хэлэ. Хэрбээ бусадтай заргалдаха саг болог, һананагүйб гэжэ бү хэлэ. Миниихи лаб үнэн гэжэ Хэлэхэ сүлөөгөө хааха. Бусадай нюурые хаража тэсэхэгүй һаа, Газар гү, али огторгой хаража хэлэ. һохор заримууд үгүүлхэдээ Нюдэтэйһөө һамбаатай байхань үзэгдэдэг. Бусадай һаналые мэдэнгүй Өөрын бодолго бү хэлэ. Бусадай һаналые һайсаар мэдээд Хожом хэлэдэг гээшэ мэргэдэй ёһо мүн. Хэн хүнтэй хэлсэбэшье, Аажамаар урид тэрэнэингээ һанал соносо. Бусадай һаналые урид гаргуулаад, Хожом үйлэдэдэг гээшэ мэргэдэй ёһо мүн. Хүн хэнтэй хэлсэбэшье, Ехэ түргэнөөр бү хэлэ. Тэрэ хадаа эхи ойротой һубагай уһан мэтээр бусадта үзэгдэхэ. Үгүүлхэ үгэеэ Айхабтар шанга дуугаар бү хэлэ. Тэрээгүүр удхын зөөлэн хурын уһан хадаа Агаарта хэрэггүйдэ сэсэрхэ болохо. Лаб хурса үгэнүүдээ аажам, Зөөлэнөөр үсөөхэн хэлэ. Аажамаар оншотой хэлэхэ гээшэ Хэрэг бүтээхэдэ оньһо ехэтэй байха. Хэнтэйшье хөөрэлдөө һаа, Зөөлэн үгөөр асуужа байжа аажамаар хэлэ. Бусад үгэ бүгэдэеэ гаргаха, Өөрыншье оюун хёморхогүй. Аман сэдьхэл хоёроо зохилдуулжа хэлсэбэшье, Нюуха хэрэгтэй үгэнүүдые бү алда. Ураг садан байбашье, Бусадта шэбэнэн шэбэнэн хэлэхэ. Олзо гарза багатай зүйлнүүдэй түлөө Бусадтай хэлэ ама бү хэ. Нэгэ адха таряанай тулөө Хуулиин газарта заргалдаа һаа, хэр мэтэ үзэсхэлэнтэй гээшэб? Өөртэшни эндүү гараха сагта Эндүүрбэб гэжэ хэлэ. Унгаһа табиһанай абяае Хэхэрхэ, дарьяха дуугаар халхалаа һаа, нааданай орон мүн. Өөрынгөө зүгэйхидтэ уурлаха сагтаа Бусадай зүгэйхинөөр бү ниилэ. Хирээ галуунай һүрэгтэ ниилээ һаа, Ехэ үзэсхэлэнтэй бэшэ гээшэ. Бусадай тоогоогүй һаань, Өөрөө ехэ дүрэ бү үзүүлэ. Бүхы эрэгтэйнүүдтэ орхигдохо сагтаа Эсэгынгээ гэртэ бэриин дүрэ абаһан мэтэ болохо. Бусадай ехэ болгожо хүндэлөөгүй һаань, Ехэшүүлэй һуудалда бү шахалда. Дээрэһээ тушаал үршөөгдэнгүйгөөр Ноёной тэмдэг зүүгээ һаа, нааданай бүлэн болохо. Бусадта тоогдохые хүсөө һаа, Үнэн ябаад, үсөөн дуугара. Эли, далдые илгажа хэлэхэнь олошороо һаа, Тэрэ хүн бусадта тоогдохогүй. Бүгэдэ ехэ болгон хүндэлэгшье, Айхабтар үндэр болон бү хэрхы. Модоной үзүүртэ абираад байгша Бүжэглэн хатараа һаа, газарта унаха. Ехэ болгон хүндэлэгдэхэ сагтаа Доодонуудые баһамжалга ехээр бү хэ. Бүхэнэй сэдьхэл буруутаа һаань, Бүгэдэнтэй тэмсэлдэжэ хэн шадахаб. Олбори хотол түгэсые олохын сагта Хэзээшье харамнан бү яба. Гуйраншаншье ерэхэгүй, Тэрэ гэр үхэлэй гэр мэтэ болохо. Хэрбээ ядуураа һаа, Бүхэ зүрхэ барижа оролдолгодоо шүтэн яба. Тэрэ хадаа үгытэй мүн бологшье, Хаан мэтэ бусадые өөрынгөө шадалгүй бэеэрээ дагажа шадаха. Хэрбээ ноён болоо һаа, Хуулиин ёһые ёһо руунь сахи. Үнэн ёһын хуяг үмдөө һаа, Дайсанай мэсэ юу хэхэб. Тэрэшэлэн ахалагша хүн болохо сагтаа Бүгэдые алгадангүй харгалзан тэдхэ. Гэм бэдэрэгшэ сэдьхэлтэншье Юун гэжэ захирһан ёһоор бүтээхэ. Баһа эрхим хүн болохо сагтаа Үгэеэ үсөөлэн, бэхи үгэтэй болон яба. Үгэ бүхэниинь хаанай зарлиг мэтэ Бүгэдын шэлэдэ хүндөөр бууха. Оюунаа гүнзэгы болгон, абари зангаа уужам, Алиндашье тэсэбэри ехэтэй болон яба. Тэрэ хадаа зөөлэн, шэрүүн — Бүхы үйлэ ябадалдашье маша таараха мүн. |
Хотя другие тебя похвалят, излишне не радуйся этому.
Больше повредят тебе люди тем,
что излишне похвалят, чем выскажут замечания.
Также если другие сделают тебе замечание, особенно не обижайся на них.
В будущем больше пользы получишь от
замечания, чем от похвалы.
Хотя другие, клевеща, и обвинят тебя в
чем-нибудь,
от этого не следует душевно расстраиваться.
Поскольку ты не виновен,
это достойно осуждения смехом.
Если другие и повредят тебе,
отнесись к этому с видом сожаления и сделай им
добро.
Если они обладают хоть немного умом, то, устыдившись, попросят у тебя извинения.
Не позволяй себе радостного смеха, когда тебе чуточку весело.
Даже радуясь, не позволять себе смеяться — это привычка людей с глубокой душой.
Хотя ты в душе немного и гневен,
не показывай этого, нахмуря лицо и изменяя свой
взгляд.
Будучи в гневе, не показывать гневное лицо — это тоже привычка тех, у кого глубокая душа.
Короче говоря, воздерживайся выражать свои
чувства радости или гнева по поводу незначительного хорошего или
плохого.
Будь подобен морю, у которого никогда не волнуется дно.
Хвалят ли тебя или осуждают — как бы о тебе ни
отзывались,
действуй с глубокой душой, без волнений, без
расстройства.
Держись подобно земле, с терпением выдерживающей на себе все — и хорошее, и
плохое.
Только проверив, где правда и где ложь, соглашайся со словами, сказанными другими. Проверить самому, да еще расспросить у других, а потом действовать — привычка осторожных.
Не спеши сейчас же разглашать услышанные слова, хотя и решишь, что они правдивы. Человек, разглашающий все услышанное, напоминает горное эхо.
Шатаясь от одного дома к другому, не рассказывай обо всем увиденном.
Иначе тебя приведут свидетелем на тяжбу или ты будешь участником в разных спорах.
Вслух не говори все, что держишь в мыслях.
И врагам и близким —
всем легко будет узнать твои возможности.
Хотя велики собственные сила и доходы, чрезмерно ими не гордись.
Подобно величию приснившегося государства, они действительно непостоянны.
Хотя будет и велика громкая слава, также чрезмерно этим не гордись.
Она тоже лжива,
подобно ненужному эху в горах.
Будучи полным имущества богачом, не унижай бедных.
Пострадав в один день от воров или огня, вполне возможно, придется просить у них
помощи.
Также достигши совершенства во всем, чрезмерно не унижай низших.
Какой бы малой силой ни обладали, они запомнят унижение в глубине души.
Если удостоился высокого положения, воздерживайся от гордости и высокомерия.
Хотя был хаганом,
по причине гордости и высокомерия начинается
у него падение.
Если и подавлен тяжестью несчастья, об этом сильно не печалься.
Лучше убавлять грехи,
чем проедать свою добродетель.
Даже если будет большой ущерб имуществу, об этом также не переживай от души.
Считают, ведь, что лучше расплатиться со
старым долгом,
чем брать снова в долг.
Если станешь беден,
об этом не переживай от души.
Признано, что лучше быть бедняком с долгой жизнью, чем богачом с короткой жизнью.
Короче говоря, счастье или несчастье — что бы
ни пришло,
излишне не волнуйся, не преувеличивай свою
радость или печаль. Радостное благополучие и несчастье между собою чередуются без промедления, как
смена дня и ночи.
Не пренебрегай малолетними детьми, считая, что они маленькие.
Пройдут три года,
и они поднимутся, подобно пламени огня.
Никогда не оскорбляй бедных низших.
Придет время,
когда будешь у них просить ночлег и есть их
пищу.
Не думай, что, поскольку человек слаб и
несостоятелен,
то он не пригодится тебе.
Вполне возможно, он будет спасать твое
богатство
и даже твою собственную жизнь.
Хотя и думаешь, что он не нужен тебе, не говори об этом ему.
Ведь приходится одеваться в ту одежду, которую
отвергал,
и есть пищу, от которой отказывался.
Также не унижай того, кто исполнен ума, но пострадал в силу неожиданно возникшего
случая.
Снежной горы (Гималайской) лев, хотя и
состарится,
но оторвет головы у сотни домашних собак.
Не сделав хотя бы поверхностной проверки
путем вопросов,
не унижай других.
Глупо делить людей на ученых и на невежд
только по тому,
как хороша или плоха одежда.
По внешнему виду и подобным признакам не суди, плохая или хорошая у людей душа. Чернота и светлость лица не обязательно совпадают по цвету с черной или светлой душой.
Хотя и хорошо знаешь душу другого, открыто не говори об этом.
Если, протестуя, станут оспаривать, то у тебя не окажется обоснованных
подтверждений, хотя ты и знающий.
Если кто однажды и сделает тебе хорошее, не заключай, что этот человек хорош.
Из-за торопливого доверия
впоследствии придется раскаиваться в ошибках.
Также, когда однажды кто-либо совершит плохой
поступок,
особенно не охаивай его.
И он сможет оказать тебе услугу подобно тому, как утоляют жажду водой со следа из-под обуви.
Когда заметишь небольшие проступки других, сильно не охаивай их.
И на луне — на сосуде рашияна —
бывают чуть-чуть заметны кое-какие пятнышки.
Если из-за отсутствия предосторожности
ошибутся другие,
особенно не унижай их.
Назавтра сам же в одежду испражнишься в
больших размерах, чем они.
Также, когда дети других допустят провинность, чрезмерно не охаивай их.
Вполне возможно, что и твой сын совершит воровство, и его руки и ноги будут закованы в
кандалы.
Всегда рассказывай посторонним людям о
помощи, оказанной тебе другими. Такой поступок выгоден обеим сторонам — тебе
и другим —
в пределах и настоящего, и будущего времен.
Не разглашай среди посторонних О причиненном тобою вреде другим.
Каждый человек начнет смотреть с опасением на
тебя,
словно на ядовитую змею.
За улыбающийся взгляд не рассказывай другим
обо всем,
что услышал и что задумал.
Это — поступок человека негодного и неделового.
Когда другие сплетничают, в ответ на это не говори сплетню.
Хотя другие пускают дурной воздух, тебе нет нужды отвечать тем же.
Когда исчерпана тема для разговора, не говори другим всякие небылицы.
Сидеть, как немой, привлекательнее, чем рассказывать несусветную ложь.
Также, когда у тебя исчерпаны слова для
разговора,
не рассказывай о проступках других.
Это равносильно тому, что когда у тебя не
окажется вещи для подарка, утащить ее у товарища и преподнести гостю.
Когда ешь чужую еду,
не говори всякую всячину — и правду, и
неправду.
От одного куса еды растрогавшись от сердца, разве кто-нибудь выложит свое сокровище?
Не имея потребности,
со спокойной душой не ешь чужую еду.
Возможны большие неожиданности: он может
попросить в долг золото или серебро или же заставит тебя отработать.
Хотя тебе и преподнесут,
никогда не принимай подозрительное кушанье
или вещь.
Хотя ты и способен ответить словом на слово, рот твой будет затянут, будто ты жил на его
средства.
Если принял подарок от других, то наравне с долгом быстро отплати за него. Нельзя допускать, чтобы держали тебя на поводу из-за оставленного тобою без ответа подарка.
Когда сидишь в своем доме, не храбрись, высказываясь мужественно. Показывать перед женой себя мужественным, как лев, — привычка
последнего мужчины.
Ради возможности прослыть знатоком или умным со всеми не спорь из-за каждого слова.
Спорить со всеми —
это поступок малообразованных завистников.
Когда другие делают замечание, никогда не сердись на это.
Иначе сам не будешь иметь возможности дать остроумный ответ.
Когда другие выскажут тебе суровые слова, думай о них с сердечной благодарностью.
Они больше подтолкнут тебя к постижению
знаний,
чем пустая похвала, высказываемая без пользы.
Также, когда другие выскажут суровые слова, вырази благодарность за то, что они победили. Даже обладая силой власти, они впоследствии будут тебя бояться.
Даже будучи исполненным силы или знания, от души не гневайся на других.
Обладая невероятной силой, прощать — весьма красиво со стороны исполненных сил
людей.
Что бы ни совершили другие, никогда сильно не расстраивайся.
Даже мудрые, если расстроить их душу, допускают ошибки в правилах ответа.
Если унижает обладающий большой силой, спроси у него, подумал ли он о предстоящем.
Как вор, укравший чужое имущество, он будет опасаться, как бы не рассказали о его поступке.
Если унижает равный, скажи ему,
что люди говорят, что он хороший мужчина.
Если, сказав так,
ты улыбнешься, его душу охватит печаль.
Когда другие раскроют твою вину, в ответ не разглашай чужую.
Привлекательно сказать слова, чтобы вызвать сомнение в их голове и
разразиться смехом.
Когда другой хулит тебя,
думай с состраданием, что этот человек невежа. Если думать о нем, что он лает, как старая
собака,
не расстроится душа.
Тогда, когда другой хулит тебя, отвечай улыбкой, будто шутишь.
Его душу охватит печаль,
а ты окажешься великодушно привлекательным.
Когда другие хулят тебя,
сиди молчаливо, со спокойным видом, хотя и
будешь охвачен гневом. Если они имеют хоть немного ума, то они, сожалея, попросят извинения.
Или же, гневаясь на других, действуй с улыбкой, если рассудок будет способен на это.
Если и в гневе улыбнешься,
тогда трудно определить твое состояние.
Сколько бы ни гневался на других, не говори разные ненужные слова.
Если даже в гневе человек не выдает себя на
словах —
такой человек действительно глубок.
Если чрезмерно расширились ряды противника, не произноси жестоких слов, сиди молчаливо. Такой поступок — крепость, надежно оберегающая тебя и твою округу.
Если другие тебе и повредили,
во время встречи приветствуй их с улыбкой.
Они со стыда потеряют решимость или же попросят извинения.
Не ссорься с другими из-за выигрыша или проигрыша, одинаково несущественных как для
победы, так и для поражения. Некрасиво, если тебя унижает попрошайка, настолько же некрасиво, коль унизишь
попрошайку.
С непривлекательными низшими никогда не затевай ссоры.
Победишь или будешь побежден — все равно причислят тебя к ряду низших.
Если ссоришься с другими, не произноси противозаконных слов.
Коль придется вести тяжбу в судебном месте, наверняка будешь побежден.
Если есть свидетель,
тем более не произноси слов против закона.
Даже будучи знатоком,
окажешься, как вор, уличенным словами
свидетеля.
Даже поссорившись из-за неосмотрительности, чрезмерно не возбуждай страстей.
Если душа пребывает в равновесии, не проговоришь слова против закона.
Когда предстанет случай вести тяжбу с другими, никогда не примешивай к своим словам ложь. Солжешь хоть один раз, не добьешься победы, если даже ты и был прав.
Когда победишь других в тяжбе, не требуй для них наказания.
Поскольку с применением власти еще больше у
них будет возрастать месть, то будет разумнее вежливо помириться.
Даже в скрытом месте никогда не разглашай
слов,
которые обязательно нужно таить.
Иначе тебя будут избегать друзья, считая, что ты не имеешь ни дна, ни крыши.
Даже находясь в чужой стране, не разглашай слов, которые нужно таить. Сказанные в чужой стране слова вперед тебя прибудут в твои родные места.
Окончательно не высказывайся о будущих делах.
Трудно предположить, что из дела получится, когда впоследствии начнется осуществление его.
Также не высказывай окончательного суждения о
том,
чего не увидел сам.
Ты будешь осужден людьми, как глупый хвастун.
Излишне не верь увиденному и услышанному у некоторых людей,
Хотя голова и будет седой,
но «хвост» у них может оказаться черным.
Излишне не полагайся на то, что изучил в одиночку.
Впоследствии сам будешь гореть в огненной яме раскаяния.
В большом обществе собравшихся людей никогда не будь в возбужденном настроении.
Если даже богач проронит неосторожное слово, все равно, что пустить воздух в присутствии
многих собравшихся людей.
Когда говоришь перед собравшимися, не смотри часто на их лица.
Будет привлекательно, если говоришь как
солидный человек,
с твердостью глядя вдаль.
Находясь в обществе,
не заглядывай время от времени в лицо
прославленного человека. Все с вниманием выслушают тебя, если ты, смотря в одну точку, выскажешь
остроумную мысль.
Если среди собравшихся есть ненавистный враг, на него не смотри часто.
Он станет самоуверенным, думая, что ты его боишься, да и сам ты расстроишься.
Если среди собравшихся тебя не замечают, незаметно выскажи веселую шутку.
Эти шутливые слова, будто найденные в
сокровищнице большого ума, будут хоть немного замечены.
Если, несмотря ни на что,
не сможешь высказаться, сиди молча, со
спокойным видом.
Если быть спокойным, никогда не изменяясь в
лице, могут просчитаться.
Если умеешь искусно говорить, воздерживайся от легковесной, неосновательной
манеры в поведении. Люди не будут считаться со словами
легкомысленного человека, пусть даже остроумными.
Говоря, всегда
держись привлекательно и уверенно.
Все будут считаться со словами, высказанными человеком, который держится
уверенно и привлекательно.
В кругу собравшихся сильно не задавайся, считая, что действуешь с мужественной
дерзостью.
Если сверх меры будешь проявлять признаки
задавалы,
станут оскорблять тебя, как фигурку для выкупа
при обряде жертвоприношения.
Когда советуешься со старшими высшими, спрашивай у всех по порядку старшинства.
Как бы это ни выглядело — п
Поиск по сайту©2015-2024 poisk-ru.ru
Все права принадлежать их авторам. Данный сайт не претендует на авторства, а предоставляет бесплатное использование. Дата создания страницы: 2019-08-08 Нарушение авторских прав и Нарушение персональных данных |
Поиск по сайту: Читайте также: Деталирование сборочного чертежа Когда производственнику особенно важно наличие гибких производственных мощностей? Собственные движения и пространственные скорости звезд |