ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
«Хоёр ёһоной абаха, орхихые үгүүлэгшэ Бэлигэй толиһоо» оюуниие шудалхын хоёрдугаар бүлэг.
ГЛАВА ВТОРАЯ
Вторая глава «Зерцала мудрости, разъясняющего принимаемое и отвергаемое по двум законам» излагает, как совершенствовать разум.
| Алдар ехэтэй хүнүүдһээ Ушаргүй бү ай. Хойтын ехэ аюул һанаа һаа, Энэ наһандаа айха газар байхагүй. Тэрэшэлэн баяшуудһаашье Үшаргүй бү ай. һан болон эдтэй болбошье, Шамайе хэзээшье тэжээхэгүй. Ехэ хүнүүдээр ушархын сагта Гэм үгы аад лэ бү ай. Хэршье дошхон, ехэ хүсэтэй болбошье, Хүсөөр түрмэдэ оруулхагүй. Буса хүнүүдээр ушарха сагтаа Нюур ба толгойгоо бү эльбэ. Тэрэ айжа зүрхэсэжэ, Аргаа мухардаһан дүрэ мүн. Баһа бусадтай ушархын сагта Хоёр гараа бү мушха. Тэрэшье айжа шэшэрһэн гү, Апи аргаа барагдаһан дүрэ мүн. Бусадай нюур хараха сагтаа Нюдөө бэлтылгэжэ бү хара. Тэрэ айжа хэмшээрхэһэн гү, Үгышье һаа гэмтэн мэтэ үзэгдэхэ. Бусадтай ушарха сагтаа Худал хуурмагаар бардамаа бү ехэдхэ. Айбала хүнэй дүрэ бариһан мэтэ, Бусад мэдээ һаа, нааданай орон болохо. Хүнөөр хэнтэйшье ушараа һаа, Баясан миһэрхын дүрэтэйгөөр угта. Тэрэ юртзмсын хүнтэй Зохилдон орохын ябадал мүн. Хүниие хэнииешье харахадаа Баясхалангай нюдөөр хара. Урдын таняашье үгышүүл Инаг нүхэр мэтэ ябаха болохо. Хэнтэйшье хүнөөр хөөрэлдэхэдөө Уян зөөлэнөөр үгэеэ хэлэ. Хариин орондо ябаһан болбошье, Өөрын нютагта мэтэ ябаха. Бусадһаа һалан ябахын сагташье Миһэрхын дүрөөр үдэшэ. Инаг нүхэд мүн һаа, улам инагаар хүлеэгдэхэ. Дайсан мүн байгаа һаа, эндүүрэл түрэхэ. Ушар шалтагаан үгыгөөр Энеэхэ, миһэрхые ехээр бү гарга. Тэрэ хадаа хэлэгүйн энеэдэн мэтэ Бусадта шүүмжэлэгдэхын орон болохо. Ехэшүүлэй нюур сахихые ехэдхэжэ, Эрхэеэ бусадта бү алда. Өөрынгөө эбэрдээе өөрын толгойдо орёожорхёо һаа, Амар гэжэ юртэмсэтэн хэлсэдэг. Замда хүниие үзэхэ сагтаа Гэмтэн мэтэ бү тэрьелэ. Газарай эзэн хэншье мүн байгаа һаа, Ушарамсаараа хэһээлтэдэ оруулхагүй. Буса хүнтэй ушарха сагтаа Тэрэнһээ хайшаа ошоноб, юунэй талада ошоһыень асуу. Тэрээнэй ямаршье зэргын һонин хэлэхэнь магадгуй гээшэ. Сэрэг дүүрэн хааншье мүн болог Тэрээнһээ хайшаа морилһыень ба юунэй тулада морилһыень асуу. Хүнһөө үгэ тэдые асууһанда Хэһээлтэ хэзээшье байхагүй. Хэнтэй ушараашье һаа, һанаһан үгэеэ асуухаяа бү ай. Харюу табихада гэм гарадаг гээшэ, Асуухада гэм гараха байхагүй. Сагтаа хүртөө һаа, Хэрэгтэй удхаяа хэнһээшье айнгүй оншотой хэлэ. Айгаад дуугай һуугаа һааш, Үхэһэн эсэгэ, эхэшни тэрэ хэрэгые бүтөөхэгүй. Ехэ хүнтэй хэрэг үгыгөөр ушараа һаа, Амарые айладхахын тулада бараалхааб гэжэ хэлэ. Гуйраншан болбошье, Мэндые асуудаг амиды хүнэй ёһо мүн. Өөрөө мэдэхэгүй аад лэ, Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ. Мэргэн бэшэ мэргэнэй үүргэ абаа һаа, Тэрэнь өөрынгөө зоболон өөрөө худалдажа абаһан мүн. Эды тэдые мэдэмсээрээ Хамагые мэдэгшын омог мэтэ омогые бү үүсхэ. Уншалга тэдые мэдэмсээрээ омогшоо һаа, Тэрэ мэргэдэй нааданай орон мүн. Бусадай хэлэхэ үедэ үгынь удха мэдээгүй аад, Мэдэһэн дүрэ бү үзүүлэ. Тэрэшье ойлгоһоор, мэдэһээр байжа, Өөры гөө хуураһан мэтэ. Хэрбээ мэргэн мүн байгаашье һаа, Мэргэнэй дүрэ бү үзүүлэ. Асууһан бүгэдые тогтонгүй харюусаагүй һаа, Эшэгүүритэй болохо. Хэрбээ тэнэг мүн байбашье һаа, Тэнэг заншалаа бү элирүүлэ. Асуужа мэдээгүй хүрэтэрөө Хэн нэгэн баһамжалжа шадаха аал? Өөртөө эрдэмгүй гээшэ һаа, Эрдэмтэй мэтэ бү аягла. Тэрэ хадаа шэмэһээ хахасаһан, Саарһаар урлаһан сэсэг мэтэ. Тэрэшэлэн ехэ эдгүй гээшэ һаа, Эдтэй мэтэ бү аягла. Тэрэшье ехэ суургаар шанга бэхилһэн Хооһон абдар мэтэ мүн. һураһан эрдэм түгэлдэр гээшэ һаа, һурахые хусэгшэдһөө бү нюу. Тэрэшни лонхын доторхи зула мэтэ Хэрэггүй унтарха болохо. Маша гүнзэгы дээдэ номые Урдан сагтаа хүрөөгүй һаа, бү үзүүлэ. Һүниин зулын гэрэлдэ Зарим мунхаг жэгүүртэн төөридэг гээшэ. Бусадай үгэһөө мэдэһэнээ Өөрын болгон хэлээд бү һайрха. Хүнһөө урьһаар бариһан шэмэгые Өөрын гэжэ хэлэһэнтэй адли. Юрэ мэргэн, тэнэгые илгангуй Алинтайнь ал и зохисотой хөөрэлдөө хэ. Хэлэгүйн зангяа тайлдаха, Үгын ёһондо мэргэжэхэ. Илангаяа мэргэн хүнтэй Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ. Мэргэдэй хэлэһэн үгэ бүхэниинь Лаб сэдьхэлэйнь шэмэ мүн. Ехэ оюута сэсэшүүлтэй Али ба али зохисотой үтэ хэлэлсэ. Зуун соо мэргэн олон болбошье, Зуун соо сэсэн хомор. Зарим үедэ дайсан нүхэр хоюулантайнь Али ба али зохисотой үгэ хэлэлсэ. Тэрэ хоёрой һаналые Имагта мэдэхэ хэрэгтэй. Зарим үедэ шэрүүн үгэтэнтэй Али зохисотой үгэ хөөрэлдэ. Хоможоо зөөлэн, шэрүүн бүгэдын Харюуда аргатай болохо. Тэрэшэлэн үбгэн хүнүүдһээ Үнгэрһэн хэрэг ба урда болоһые асуу. Өөрын наһан залуу болбошье, Үбгэдэй оюун олдохо болохо. Адагай наадашанай үгэдэшье Шэхээ таби. Үгэ ба шог нааданай Үгын үнсэгһөө мунхарахагүй болохо. Баһа хото, балгад, Тархаамал хотонуудта ябажа үзэ. Тэрэ ойн дотор ябадаг Зэрлиг хүнһөө дээшэ болохо. Баһа олон хүнэй сугларһан Суглаанай газарта ошогты. Олон хүнэй нюурыешье Нюдөөрөө харахадаа тэсэхэ болохо. Баһа сагынь зохилдуулан Ехэ хүн ба ноёдтой уулза. Хүн хэнтэйшье ушарха болобошье, Шэлбээ хэзээшье шэшэрхэгүй болохо. Баһа оюун түгэлдэр мэргэдэй Асуудаг ба харюусадаг ёһо үзэгты. Яажа үгэ хэлсэдэг Ёһо байдал мэдэхэ болохо. Баһа нэрэтэйшүүлэй хэрэг зүблэһэн Үгэнүүдые бэшэржэ соносо. Өөртэш оюун түрэхэ, Суглаанда хэлэжэ шадаха болохо. Баһа элдэб һонирхолтой Үзэлгын суглуулбаринуудыешье үзэ. Тэрээнһээшье оюун түрэхэ, Соносолго уужам болохо. Баһа урдын хуушан бэшэг, Туужануудыешье һайн унша. Тэрээнһээшье оюун түрэхэ, Үзэсэ ехэтэй болохо. Хамагые заршамлаһан Хаанай хуулиин бэшэгүүдыешье унша. Өөр өөрын абаха, орхихо Түрын хэрэгтэ мэргэн болохо. Тэрэшэлэн дээдэ, доодо зургаанай Бэшэгүүдыешье бэшэ, Хуулиин ёһондо мэргэжэхэ, Албата болон ноёдой уйлэдэ мэргэжэхэ. Баһа ухаан түгэлдэр хүнүүдэй хоорондохи Заргын бэшэгыешье далда газарта унша. Мэсын үйлые мэдэхэгүй гээшэ һаа, Дайсан дээрмын ерээ һаа, юу хэхэбта? Баһа үгэдэ мэргэн үгэнсэрнүүдтэй Зарим үедэ наадажа үгэ буляалда. Бусадтай үгэ буляалдан тэмсэлдэхын сагта Аргаяа хэзээшье мухардахагүй болохо. Угэ буляалдаад илаха сагтаа Ехээр наадалан бү баһамжала. Зүрхэеэ шүбгөөр хадхуулһан мэтэ Тэрэнэй сэдьхэл хороор бусалха. Шадаха байгаа һаа, Уужам хан оронуудые тоорин ябажа үзэ. Хан орониие үзөөгүй мэргэнһээ Үзэһэн тэнэг һайшаагдаха. Хари хан орондо хүрэхэ сагтаа Хото балгааһыень ябажа үзэ. Ехэ замһаа гараагүй һаа, Үртөө тэдыһээ бэшэ үзэхэгүй. Тэрэшэлэн хари орондо хүрэхэ сагтаа Тэрэ ороной үйлэдбэри зохёол бүхэнииень шэнжэлэ. Багаханшье шэнжэлэл үгыгөөр гэдэргээ бусаа һаа, Хари орондо ошоһон унаа мэтэ болохо. Хари орондо хүрэхэ сагтаа һурахын орон юун байнаб гэжэ бэдэржэ һура. Зэндэмэниин газарта хүрэһэн Газаршан-сартавахи мэтэ ябаха мүн. Хари орондо хүрэхэ сагтаа Тара ороной оюун түгэлдэр мэргэдтэй уулза. Хаан мүн болбошье, Хари ороной хүниие хэһээлтэдэ оруулхагүй. Хари орондо хүрэхэ сагтаа Тара ороной урлалгын ухаае үзэ. Бага тэды һуралсабашье, Сэнгүй зэндэмэни мүн. Баһа хари ороной али гайхамшагые Үзэһэн ба соносоһонуудаа бэшэгтэ баша. Оронойнгоо зондо Түгээн дэлгэхэ бэлиг мүн. Хото балгааһан, ордон тэдэнэйнь Зохёол зурагуудыешье буулган яба. Шэна ухаан үүсхэлгын һайн хүрэнгэ мүн. Оронуудые тойрожо шадахагүй байгаа һаа, Хари ороной хунтой үгэ хөөрэлдэ. Тиигэжэшье худагай мэлэхэйн байдалһаа Зайсажа шадаха. Хари ороной хүн гуйраншан болбошье, Үгэ хэлэлсэ. Тара хадаа өөрын ороной мэргэнһээ Гайхамшагтайе хөөрэжэ магадгүй. Тэрэшэлэн хари хан орониие Ябаһан хүнтэй хөөрэлдэ. Тэнэг хүн болбошье, Арбан үгын дотор нэгэ гайхамшагые лаб хэлэхэ. Гайхамшагуудые тунхаглан дуулгагша һонинтой бэшэгыешье һайтар унша. Орон бүгэдын гайхамшагтай үгэ Сэдьхэлэйнгээ тэжээл болгон соносхо. Түби ба бага түбинүүдэй* Зохёолой зурагуудые үзэ. Хан орон бүгэдын байдалай ёһонуудые Зоноор хэлсэжэ шадаха болохо. Бусадтай хөөрэлдэхын сагта Магтан байжа хэлэлсэ. Илаха, илагдаха алиниинь болобошье, Тэрэ ёһо маша таараха мүн. Угэ хэлэлсэхын сагта Өөрыгөө муушалан байжа хэлэлсэ. Тэрэшье илаха гү, али илагдаха болобошье, Таарамжатай мүн. Үгэ хэлэлсэхын сагта Айха омогшохо хоюулайень холо тэбшэ Тэрэ хоёрой али нэгэндэнь ороо һаа, Муушалуулхын хизаарта унаха. Бусадай нэгэхэн үгын һомоной тудахын сагта Айжа зүрхэсэжэ шарайгаа бү хубилга. һэнгүүрэй шулуунда тудагдаһан муу нохой мэтэ айгаа һаа, Хүсэһэн хэрэгэй бүтэхэнь бэрхэ гээшэ. Үгэдэ булигдаа һаа, эльгээ хатан, Али тэрэ мэтэ бэлэй гэжэ хэлэ. Шоглон бусадые туршажа үзэһэн мэтэ Бага зэргэ зохидшье байжа болохо. Хурса үгэ алиниие дуулаа һаа, Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ тогтоо. Тэрэ угэһөөшье үльгэр оложо, Хэлэхэ нэгэ саг лаб ерэхэ. Заргалдаһан ба нааданай үгэнүүдые соносоо һаа, Тэдэнээ сэдьхэлдээ тогтоо. Тэрэ хадаа оюунай ба хэлэнэй зангяа тайлаха Оньһото арга мүн. Бусадай эндүүрһэн ба гэмтэһэн ёһые дуулаа һаа, Тэрэнээ сэдьхэлдээ тогтоо. Эндүүрһэн газарнуудые һайн мэдээ һаа, Өөрөө тэрээнһээ зайлажа шадаха. Нюдөөрөө али гайхалтайе үзөө һаа, Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ һана. Үзэһэн, соносоһон бүгэдэеэ дурдажа шадаа һаа, Үхэршэн болбошье мэргэн гээшэ. Хүн хэншье мүн гээшэ һаа Ухаан эрдэмдэ һуралса. Тэрэ хадаа эдтэй адли буянда дулдыдаха бэшэ, Өөрын хүсэндэ дулдыдаха. Дайсануудые һүрөөрөө дарахаа хүсөө һаа, Ухаан эрдэмдэ оролдожо һуралса. Арсаланай өөрынгөө хүсэ түгэсөө һаань, Тэмсэлгүйгөөршье амитанууд айха. Энэ, хойтын һайнай алинииешье хүсэлөө һаа, Хэндэшье али зохисотой эрдэмдэ һуралса. Хотол түгэд алинииешье хүсэлөө һаа, Тэрэнэй зохилдохын шалтагаан ухаан мүн. Изагуурай ба түрэһэн олбориин сог ехэ болоошье һаань, Али зохисотой эрдэмдэ оролдожо һура. Эрдэмэй шэмэг үгы гээшэ һаа, Изагуур яһан үндэр болбошье нюсэгэн мүн. Тэнэгшье гээшэ һаа, Ухаа орохын оролдолгые уһанай урадхал мэтэ үргэлжэ бүтөө. Үдэр бүри нэгэхэн үгэ тогтоһооршье Удалгүй газарай хоролто ехэ болохо. Тэнэгшье гээшэ һаа, Адагынь өөрын хэлэнэй бэшэгтэ оролдожо һура. Өөртэшни туһалха, хорлохоо забдаһан Бэшэгые мэдэхэгүй гээшэ малтай адли мүн. Турэһөөр ухаатай болбошье, Улам лэ эрдэмдэ һура. Ниидэхэ жэгүүртэй аад лэ, Огторгойдо ниидэхэгүй гээшэ һаа, ядуу хэрэг мүн. Ехэ хэрэгэй түлөө оролдохо сагтаа Айха ба эшэхые орхёод оролдо. Эшэмхэйдэ хүлигдөөд олохые һанадаг гээшэ Эхэнэрһээ бэшэнэй бүтээхэнь бэрхэ. Илангаяа эрдэмдэ һуралсаха сагтаа Айха ба эшэхые орхёод һуралса. һуража шудалха ябадалһаа эшэхэ гээшэ һаа, Тэрээндэ һурахын арга угы гээшэ. Эрдэм шудалхын сагта Хатуг тэсэбэритэй шудала. Буян тэдыһээ өөрөө баяжаха байдаг болбошье, Мэргэн болохо гээшэ байхагуй. Эрдэм һуралсахада түрүүшээр бэрхэтэй болбошье Эрхэсэжэ оролдолгоо бу орхи. Тэсээгүй һаа, үнеэ һааханьшье бэрхэ, Тэсээ һаа, гүнзэгы хооһон шанаршье хилбар болохо. Эрдэмэй алиндашье һуралсаа һаа, Наһанай залуу үедэ һура. Намар гээшэ үрэ түмһэ эдлэхэ саг мүн, Газар хахалха саг хадаа хабар юм. Зарим тэды эрдэмые Дундахан мэдэжэ бү хана. Далайн уһанда ханадаггүй шэнги, Мэргэн гээшэ эрдэмдэ ханахагүй юм. Багахан зэргэ һураһан сагтаа Ирагуу алдараар суурхахаяа бү яара. Бэшэхэ уншаха тэдые мэдэмсээрээ Мэргэнэй алдараар суурхаа һаа, мэргэдтэ наадалуулха. Юрэ нэгэхэншье үдэрые Хэрэггүй бү үнгэргэ. Зүгы бал хуряаха шэнги Өөрын хэрэгтэ үргэлжэ оролдо. Өөрынгөө хүбүүн ба хүүхэнииешье Үзэгэй зүйлнүүдтэ һурга. Тэдэнэр дуугарха хэлэ, Дуулаха шэхэ олохо. Өөртэшни шухала хэрэглэгдэхэ хирэтэй Хэлэнэй зүйлнүүдые оролдожо һура. Тэрээгээрээшье урдань үгы Хэлэ ба шэхэ олохо болоно. Өөрынгөө али мэдэһэн үзэгүүдые Бэшэхэ ёһондо һайнаар һура. Мэргэн болбошье бэшэлгын ёһые мэдээгүй һаа, Бэшэхэ саг дээрээ хэлэгүй мүн. Өөрынгөө багахан хүүгэдтэшье Зүб ба бурууе абаха, орхихыень ойлгуула. Тэрэ хадаа абаха, орхихые мэдээгүй һаа, Ухаатайшье болбол һохор мэтэ мүн. Наймаа худалдаан ба таряалангай үйлэһөө эхилээд, Өөрын али мэдэхэеэ хүүгэдээ һурга. Тэдэ бүгэдэшье бусадта Абтахагүй эдэй дээдэ гээшэ. Үхид ба һамгаяашье Худалдаан ба бодолгодо һурга. Бүгэдэ худалдаанай ёһые һайн мэдээ һаа, Гэрэй сог доройтохогүй. Хэрбээ хүүгэдэй гэмтэ ябадал хээ һаа, Али зохихо хэһээлтэ хэ. Тэрэ хадаа доторой үбшэниие арилгахын тула Ханаха, төөнэхые хэһэнтэй адли мүн. Бишыхан хүүгэдые Саг үргэлжэ сохижо бү зүрхэсүүлэ. Бүхэ зүрхэн ба омогынь сүхэрөө һаа, Оюуниинь дэлгэрхэгүй болохо. Бишыхан хүүгэдые һургахын сагта Үгөөрөө бү доромжоло. Доромжолон зэмэлхэ ехэдээ һаа, Тэрэнэй оюун хуй һалхинай дундахи зула мэтэ болохо. Хүүгэдтэ бүхэ зүрхэ үүдхэхын тула Тэрэниие урмашуулан магта. Омог ба баярай дурашал тэдхээ һаа, Аластаа туһатай мүн. Хүүгэдые буса орон, Хото балгадта эльгээ. Нялха ябадалаа болижо, Үбгэдэй ябадалые хэрэглэхэ болохо. Хүүгэдые буса орондо Наймаа гэхэ мэтээр эльгээ. Тэрэшье эсэгын орые Хүбүүнэй эзэлхын мэргэн арга мүн. Гэм үгы хүбүүе Гэр соогоо гэмтэн мэтэ бү хаа. Тэрэ хадаа нүхэдөө үзэмсөөрөө Нүхэ руугаа тэрьелдэг тарбаган мэтээр байха. Зарим үедэ хүүгэдтэ Үгэ ба нааданай сүлөө таби. Үдэр һүнигүй малшан болгоо һаа, Хоёр хүлтэй мал болохо. Хүүгэдтээ зүрхэнһөө дурлабашье, «Муха, муха» гэжэ үлүү бү эрхэлүүлэ. Тэрэ хадаа журамда орохогүй болоод, Зарим үедэ бусадай хүүгэд мэтээр аашалха. Үлгы соо хэбтэһэн нялхые Тарбаган мэтэ үргэлжэ бү унтуула. Нойрой мунхагай бүрхээлтээр Сэдьхэлэйнь тунгалаг ухаан булангиртаха. Хүүгэеэ хүхүүлхын забһарнуудташье Наадаар уни удаан һэргэгшүүлэ. Нойрынь хэзээшгүй үсөөн байгаа һаа, Тэрэ хадаа һэргэг нэгэн болохо. Бишыхан нялхануудта мяхан ба өөхэн мэтые Ехээр бү эдюулэ. Талхаар тэжээгээ һаа, Зэрлиг амитан мэтэ хаанаһаашье амидарал олоходоо бэлэн байха. Хари уладай эрдэм ухаануудые Тэдэнэй эдынь мэтэ бэшэржэ аба. Бусадай ухаае мэдээгүй һаа, Хэзээ нэгэндэ бусадай эрхэ доро орохо. Шэнэ ухаанай юунэйшье гараа һаа, Шэнэ эрдэни мэтэ аба. Имагта хуушан ёһондо шунадаг гээшэ Нүүрһэшэнэй хүбүүн* мэтэ мүн. Урлалгын юумэнүүдтэ Бусадай богоол зарса мэтэ хэшээ. һуралсангүй дэмы һуугаа гээшэ һаа, Арбан хурган биишье һаань, гар мухар мүн. Хүниие хорлохо ухаа Муу сэдьхэлтэй хүнһөө нюу. Мэдэрэлһээ хахасаһан галзуугай гарта Мэдэл түгэлдэр хэн нэгэн эритэ мэсэ үгэхэ аал? Ерээдүйн хэрэгүүд тухай Мүнөөнэй байдалаар бодолго таби. Тэрэ хэрэгэй ямаршуу болоһые Хожом үзэхэдөөшье оюун ухаан түрэхэ. Үнгэрһэн хэрэгүүүдыешье хөөрэлдэжэ Бодолго таби. Урда ба хойто хоёр хизаарые жэшэжэ үзэхэдэ Оюун ухаан түрэхэ. Ехэ үйлэдбэринүүдтэ Оюунай эди шадалаар бодолго таби. Тэрэшье өөрын оюун Дээшэнь арьбадхахын арга мүн. Ном ба түрын хэрэгүүдтэ Оюунайнгаа эдеэр бодолго таби. Хоёр ёһондо мэргэжээ һаа, Огторгой газар хоюуландань ябагша мүн. Гансаараа бодожо мунхараа һаа, Оюун түгэлдэр бусадтай зүбшэлсэ. Сэдьхэл эсэһэнээ амарха, Шэнэ ухаан нэмэришье гараха байха. Ехэ хэрэгтэ бодолго табиха сагта Мяхан ба өөхэ ехээр бү эди. Зүрхэнэй һудалай хиин зам хаагдажа, Оюун мунхарха. Ехэ хэрэгые бодохо бодолгын үедэ Шинта нэрэтэй сай уран зэргээр уу. Толгойн ба зүрхэнэй һудалда ябадаг Хиин замые уужам болгохо. Баһа бодолго табиха сагта Гансаараа саашаа наашань үгүүлэн үзэ. Тэрэ хэрэг эли болоһон мэтэ зохисотой Зохихо үгыень түргэн мэдэхэ. Тэрэшэлэн зүблэлэй газарта ошохо сагтаашье Гансаараа үгүүлэн байжа тэрэ удхые шудала. Хүрэхэ газараа урдань үзэһэн морин мэтэ Суглагшадай газарта ажаг һэжэггүй үгүүлхэ болохо. Хэрбэеэ заргалдахаяа ошохо саг хүрэбэл, Гансаараа хэлэхэ үгэеэ үгүүлжэ дахин дахин шудала Байлдаанда орохые забдаа һаа, Эритэ мэсэеэ дахин дахин бэлэдэдэг бэшэ гү? Алин тухайшье бодолго табиха сагтаа Оюунаа уужам болгон бодолго таби. Оюун ба омогые уужам болгоо һаа, Газарай хоролто ехэ байха. Өөрһөөшни оюугаараа ехэшүүлые Үргэлжэ шүтэжэ үгэсэн бүтөө. Эгээлэй модондошье Занданай һайхан үнэр халдаһан үзэгдэдэг. Багшые шүтэхэеэ эшээд Гансаараа һураха гэжэ бү түнхэлэ. Багша үгыгөөр һурахашье бэрхэ, тиигээдшье һураашье һаа, Эрэгүй ябуул эхэнэрэй хүбүүе олоһон мэтэ болохо. Хоёр ёһондо ухаагаа уужамдуулһан Мэргэн багшые үргэлжэ шүтэ. Гансаараа жэл ба һара хүртэ оролдоһон тэрэнээ Багшые шүтөө һаа, нэгэ үдэр мэдэхэ. Ухаан алиндашье һурахые хүсөө һаа, Нэгэ һайн нүхэртэй ханилжа һура. Тэрээгээршье жэл һара оролдоһоноо Нэгэ үдэрөөр эсэстэнь хүрэхэ. Шибэхэ балартаха ба залихайн эрхэдэ орохо байгаа һаа, һайн нүхэртэй нүхэсэжэ һуралса. Нүхэсэжэ оролдохо гээшэ Залихайе арилгагша эм мүн. Мэргэдэй абаха ба орхихые үйлэдэдэг Мэдэсын оронуудта һайтар һуралса. Арһа элдэлгэ ба үбһэ сабшахада мэргэжээ һаа, Тэрэ хадаа эрдэм бэшэ гээшэ. Оюунтанай оролдодог үйлэдбэридэ Түшэмэлэй хүбүүн мэтэ оюуниие шудала. һураха юумэеэ шудалаагүй һаа, Тэрэ хадаа зүүн гар мэтэ мүн. Бурханай һайн айладһан аймаг савын сударнуудта* Эрхилэн һуралса. Энэ бэеые тэжээхын арга тэдыдэ һуралсаха гээшэ һаа, Тэрэ хадаа хэрэг бага гээшэ. Судар ба шастар тэдэнэй удхада Нарин нягта бодолго таби. Үнгэ жүһэ таниһан тэдыгээр Удхын амта амсахагүй. Өөрынгөө мэдээгүй удхые Буса хүнһөө асуу. Мэргэн, тэнэг хэнэйшье аманһаа һайн номнол гарахань магадгүй. Тэрэшэлэн өөрынгөө мэдэһэнүүдыешье Оюун түгэлдэр бусадтай хэлсэ. Тэрэшье һэжэг таһалха, Тэрэнэй удхые гүйсэд мэдэхэ болохо. Өөрынгөө шанарые үзүүлбэл болохогүй гэжэ, Оюун түгэлдэрнүүдһээ бү тэрьелэ. Мэргэдэй сугларһанһаа зайлан ябаа һаа, Тэрэ мэргэн болохын аргагүй гээшэ. Юрэ өөрынгөө мэдээгүйнүүдые Бусадһаа асуухадаа бү эшэгты. Эшээд гансаараа мунхарха гээшэ һохорой гараараа шэншэлһэнтэй адли. Шэнэ ухаае олоо һаа, Инагуудтаяа хөөрэлдэ. Тэрэ хадаа хэзээшье мартагдангүй Сэдьхэлдээ бэшэһэн мэтэ болохо. Гайхамшапгайе һанаһан гү, али соностоһон һаа, Тэрэнээ дары бэшэг болгон бэшэ. Мартамхайн хулгайшанда абхуулһан болбошье, Дахин абажа шадаха. |
Чрезмерно не страшись человека с большой славой.
Нет ничего страшного в этой жизни, если подумать о великом страшилище в
будущем.
Также чрезмерно не страшись богатых людей.
Хотя они и имеют кладовую, казну и другое
богатство, никогда тебя не поддержат.
Когда встречаешься со знатными лицами, не робей, будучи невиновным.
Какими бы грозными, большими силами они
ни обладали, силою не заключат в тюрьму.
Когда встречаешься с другими людьми, не поглаживай свое лицо и голову.
Это — действия человека,
оказавшегося в безвыходном тупике и в страхе.
Также, когда встречаешься с другими, не поглаживай свои руки.
Это тоже — действие человека, трясущегося от страха или исчерпавшего
возможности.
Когда смотришь в лицо другим, не выпучивай глаза.
Иначе может показаться будто бы стесняешься из-за боязни или же являешься преступником.
Когда встречаешься с другими,
путем лжи и обмана не преувеличивай свою
важность.
Если другие узнают,
можешь стать посмешищем, как человек,
напяливший маску пугала.
С каким бы человеком ни встретился, принимай его с улыбающимся от радости лицом. Это — поступок,
ведущий к установлению согласия между людьми
мира сего.
Кого бы ни увидел,
смотри на него радостными глазами.
И тогда даже ранее незнакомые люди станут относиться к тебе как близкие
родственники.
С кем бы ни разговаривал, произноси слова вежливо и мягко.
Хотя и пребываешь в чужой стране, будешь принят как на родной земле.
Когда расстаешься с другими, провожай их с улыбающимся лицом.
Если это близкие родственники, ты будешь ожидаем ими с еще более близким чувством, если это были даже враги, они будут охвачены
сомнениями.
Без подходящего повода чрезмерно не улыбайся, не смейся.
Для других это станет предметом осуждения, поскольку напоминает смех глухонемых.
Чрезмерно лицемеря перед знатными, не отдавай свою свободу другим.
Люди говорят, что будешь спокоен,
если собственные поводья обмотаны вокруг
своей головы.
Когда в дороге увидишь людей, не убегай от них, как преступник.
Хотя хозяин земли будет ханом,
как только встретились, он не учинит наказание.
Когда встретишься с человеком, спрашивай, куда он направляется и с какой
целью.
Вполне возможно, что он расскажет новости любого значения.
Пусть он будет хаганом с большим войском, спрашивай, куда жалует и с какой целью.
Никогда не будешь наказан за то, что у человека спросил несколько слов.
С кем бы ни встретился,
Не стесняйся спрашивать интересующее тебя
слово.
Есть возможность для появления ошибок, когда
даешь ответ,
но нет возможности для появления ошибок, когда
спрашиваешь.
Когда потребуется, не стесняясь никого, четко излагай нужную мысль.
Если будешь сидеть молча, стесняясь, то мертвые отец и мать не сделают за тебя твое
дело.
Если без нужды встретился со знатным
человеком,
говори, что пришел пожелать ему доброго
здоровья.
Даже нищие спрашивают о здоровье, ведь это — обычай живых людей.
Если сам не знаешь, не принимай вида знающего.
Коль невежа возьмет на себя роль мудреца, это подобно покупке самим себе же собственного
мучения.
Обладая немногими познаниями, не делай гордого вида, подобно гордости
всезнайки.
Если возгордишься, мало-мальски научившись читать, станешь предметом насмешек мудрецов.
Когда говорят другие, не поняв смысла их речей, не делай вида, будто тебе все понятно.
Это равносильно сознательному и преднамеренному обману самого себя.
Если ты мудр,
не старайся казаться мудрым всегда.
Будет стыдно,
коль не ответишь беспрепятственно на любой
вопрос.
Если ты глуп, то по крайней мере старайся не выдавать свою глупость.
До тех пор, пока не разузнают о ней через
беседу,
сможет ли тебя кто-нибудь обидеть?
Коль нет у тебя учености, не притворяйся образованным.
Это подобно бумажному цветку, полностью лишенному соков и свежести.
Также, коль не обладаешь большим богатством, не притворяйся имеющим его.
Это подобно пустому сундуку, запертому на большой замок.
Если научился знаниям в полной мере, не скрывай их от жаждущих научиться.
Иначе знания потухнут без пользы, подобно горению светильника, заключенного в
кувшин.
Если не постиг самого глубокого святого высшего
учения в положенное время,
не применяй его.
Ведь ночью при свете светильника заблуждаются иные глупые крылатые.
Не хвались, выдав за свое высказывание то, что узнал из чужих уст.
Это напоминает тех, кто хвастливо говорит
об украшениях,
взятых взаймы, как о своих собственных.
Обычно умей вести любую приемлемую беседу без различия — и с мудрым, и с глупым.
Этим развяжется тормозящий узел на нити связи и станешь совершенен в навыке беседы.
Особенно умей заводить любую подходящую беседу со знающими людьми.
Каждое слово мудрых — действительно нектар их души.
Умей вести любую подходящую беседу с мудрыми людьми с глубоким умом.
Хотя умных среди сотни встретишь чаще, но мудрых — реже.
В некоторых случаях умей заводить любую
подходящую беседу
как с врагом, так и с другом.
Особенно необходимо хорошо знать мнение их обоих.
Иногда заводи какой-нибудь подходящий разговор с людьми с жестким языком. Впоследствии научишься свободно отвечать и на мягкое, и на суровое слово.
Расспрашивай у старых людей о прошедших делах и случившемся прежде.
Хотя ты будешь молод, но обретешь знание стариков.
На худой конец прислушивайся к речи даже веселящихся людей.
Не будешь проявлять невежество в словах и в остротах веселой шутки.
Совершай поездки в города и поселки.
Этим ты станешь
выше обитающего в лесу дикого человека.
Также иди к местам схода, где собралось много людей.
Научишься проявлять выдержку,
когда смотришь своими глазами на лица людей.
Также, выбрав подходящий момент, встречайся со знатными людьми и начальством.
С кем бы ни пришлось встретиться, никогда колени твои не станут дрожать.
Также следи за манерой наделенных умом
мудрых
задавать вопросы и давать ответы.
Этим ты узнаешь,
каков обычай вести беседу.
Также с почтением слушай высказываемые знаменитостями суждения о
делах.
Для себя приобретешь знание и научишься высказываться перед
собравшимися.
Также познакомься с представляющими
разнообразный интерес коллекциями для обозрения.
От этого рождается знание и обогащается восприятие.
Усердно читай
старинные сочинения и исторические
повествования.
От этого также рождается знание и расширяется кругозор.
Читай повелевающие всех бумаги ханской власти.
Этим приобретешь знания в делах государства и в том, что каждому в отдельности необходимо
принять или отвергнуть.
Затем научись писать бумаги
как вышестоящих, так и нижестоящих
учреждений.
Приобретешь навыки в формальностях закона и узнаешь обязанности подданных и сановников.
Также в скрытом месте читай
тяжебную переписку между исполненными ума
людьми.
Если не знаешь действия оружия,
что же предпримешь, коль нападут разбойники?
Иногда в шутку состязайся с искусными на словах, красноречивыми.
Во время словесного состязания с другими находчивость твоя не окажется в тупике.
Когда победишь в словесной борьбе, не унижай побежденного сильной насмешкой. Словно от укола шилом в сердце, в его душе вскипит злость.
Если имеешь возможность,
пешком пройдись по обширным землям стран.
Увидевший страны глупый заслуживает
одобрения больше,
чем не побывавший в тех странах мудрый.
Когда прибываешь в чужую страну, пешком ходи по ее городам.
Знай, если не свернешь с главного тракта, не увидишь ничего, кроме ямщицких стоянок.
Также, когда прибываешь в чужую страну, изучай ее устройство и хозяйство.
Если вернешься обратно, не получив даже
небольших познаний, будешь наравне с верховой лошадью,
побывавшей в чужих странах.
Когда прибываешь в чужую страну,
учись, заранее определив отрасли, которые тебе
следует познать.
Делай так, как поступал кормчий, отыскавший мир драгоценностей.
Также, когда прибываешь в чужую страну, встречайся в ней с исполненными ума мудрыми. Знай, пусть будет он даже хаганом, не станет же подвергать наказанию человека из
другой страны.
Также, когда прибываешь в чужую страну, ознакомься с ее технологическими знаниями. Если даже ты немногому научишься, и то это будет бесценный камень — зэндэмэни.
Веди запись обо всем, вызвавшем у тебя
интерес,
о чем услышишь или что увидишь в чужой стране.
Это будет дар,
который торжественно вручишь жителям своей
страны.
Делай схемы устройства
городов, селений, дворцов и тому подобных.
Это — хорошие семена для начинания новых областей знаний.
Если не можешь совершить хождение по другой
стране,
хотя бы беседуй с людьми чужой страны.
Даже таким образом ты сумеешь избежать положения колодезной черепахи.
Заводи разговор
даже с нищим из чужой страны.
Вполне возможно, он сможет рассказать более
любопытное,
чем знаток из твоей страны.
Также заводи разговор с человеком, побывавшим в других странах.
Пусть он будет даже невеждой,
Но из десяти слов наверняка произнесет одно
примечательное.
Также подробно читай газеты, распространяющие во всеуслышание много
любопытного.
Изо всех стран донесутся интересные слова, являющиеся пищей для души.
Изучай по карте
расположение больших и малых стран.
О состоянии каждой страны в отдельности сможешь поговорить с другими.
Когда разговариваешь с другим, говори с похвалой, отзываясь о нем.
Эта манера весьма прилична,
какой бы результат ни был: победишь ты или
будешь побежден.
Когда разговариваешь с другими,
говори с пренебрежением, отзываясь о себе.
Эта манера подходит в любом случае: победишь ты или будешь побежден.
Когда разговариваешь,
одинаково воздерживайся от высокомерия и
робости.
Если поддашься любому из них, упадешь в пропасть опороченных.
Когда словесная стрела других попадет в тебя, не изменяйся в лице, не показывай свою робость
и нерешительность.
Если робеешь, как негодная собака, вспугнутая
попаданием камня из пращи, то желанное дело будет трудно осуществить.
Если побежден в споре,
то, надрываясь от смеха, скажи, что так и есть,
пожалуй.
Могут подумать, как будто в шутку ты испытывал
других;
этим ты будешь хоть немного привлекателен.
Если услышишь какое-нибудь острое слово, не забудь его, удержи в памяти.
Наверняка придет когда-нибудь время использовать это слово, найдя в нем пример.
Если услышишь слова шуток и спорящихся, Удержи их в памяти.
Они — искусное средство
развязывания пут, сковывающих мысль и язык.
Если услышишь о заблуждениях других, приведших к ошибкам и несчастьям, запоминай их. Коль хорошо представляешь область ошибок, сам сумеешь избежать их.
Увидев что-нибудь любопытное, не забудь его, запомни.
Кто сумеет поведать обо всем увиденном, тот, хотя даже и пастух, но мудрый.
Каким бы человеком ты ни был, учись разным наукам.
Они не служат, подобно имуществу, опорой
добродетели,
а дадут опору твоему могуществу.
Стремясь собственным величьем подавить врага, старательно овладевай науками и знаниями. Когда лев достигает своей ловкости и силы, то, даже не пытаясь сопротивляться, звери
сдаются ему.
Стремясь ко всему лучшему в настоящем и
последующем,
овладевай знаниями, одинаково необходимыми
любому человеку.
Если стремишься к полному совершенству
в чем-нибудь,
то основой исполнения этого явится наука.
Хотя и велико значение знатности
происхождения и наследуемого богатства, старательно приобретай любое знание.
Если не имеешь украшающего тебя знания, ты гол, хотя и происходишь из высокой знатной
кости.
Даже будучи невеждой, постоянно, словно
течение воды,
следуй стремлению познать науку.
Если будешь каждый день заучивать хотя бы
по одному слову,
в скором времени намного увеличишь
пройденное расстояние.
Даже будучи невеждой,
в худшем случае с усердием овладей письмом на
родном языке.
Не умеющий прочесть послание, намекающее
ему или помощь, или вражду, действительно одинаков со скотом.
Если обладаешь прирожденным талантом, тем более познай науку.
Если же иметь крылья, но не летать, то польза небольшая.
Когда хочешь сделать большое дело, действуй, отвергая робость и стыдливость. Надеяться, находясь в путах стыдливости на
успех, —
положение безнадежно трудное для всех,
кроме женщин.
В особенности, когда изучаешь науку, познавай, отвергая робость и стыдливость.
Если стыдишься в правилах познавать — потеряешь возможности научиться.
Когда постигаешь науки, действуй с твердым терпением.
Хотя и случалось, что благодаря добродетели,
сами собой становились богатыми, но не случалось, чтобы стали знатоками.
Как бы трудно в начале ни было усваивать науку, смалодушничав, не прерывай своих усилий.
Если не будешь терпеливым, не выдоишь и
корову;
если стерпишь, легкой станет и глубина
учения о пустоте.
Какой бы наукой ни овладевал, учись в пору молодости.
Знай, что осень — время собирать клубни,
плоды,
а весна — время пахать землю.
Не довольствуйся,
едва запомнив кое-какие понятия о науке.
Как не насытить море водой,
так и мудрого не удовлетворить знаниями.
Мало-мальски познав что-нибудь, не спеши к громкой славе.
Тебя осмеют знатоки, коль заявишь о своей
славе,
научившись лишь началам чтения и письма.
Ни одного дня
не проводи, как правило, без пользы.
Как пчела собирает мед,
так и ты постоянно усердствуй над своим делом.
Как сына, так и дочь научи началам грамоты.
Благодаря ей они обретут язык для речи и уши для слуха.
Усердно овладей крайне необходимыми тебе навыками в языке чужой страны.
Благодаря этому, приобретешь ранее неизвестный язык и слух.
Хорошо овладей правилами письма известных тебе письменностей.
Когда подойдет нужда писать, даже мудрый будет
немым,
коль не владеет правилами письма.
Своих малолетних детей научи,
как воспринимать и отвергать хорошее и плохое.
Если они не знают, что можно воспринять и что
отвергнуть,
то будут подобны слепым, хотя и одарены
разумом.
Научи детей всему, что знаешь сам,
начиная от купли и продажи и земледельческого
труда.
Все это — лучшее богатство, не поддающееся ограблению чужими.
Даже дочерей и жену
научи торговле и навыкам счета.
Если все хорошо усвоили правила торговли, то мощь дома не придет в упадок.
Если дети совершили проступок, воздействуй на них каким-нибудь подходящим наказанием.
Это будет подобно применению прижигания и
кровопускания,
совершаемых для искоренения внутренних
болезней.
Учиняя постоянно побои,
ты воспитаешь малолетних детей забитыми.
Если подавлены смелость и гордость, то разум не получ
Поиск по сайту©2015-2024 poisk-ru.ru
Все права принадлежать их авторам. Данный сайт не претендует на авторства, а предоставляет бесплатное использование. Дата создания страницы: 2019-08-08 Нарушение авторских прав и Нарушение персональных данных |
Поиск по сайту: Читайте также: Деталирование сборочного чертежа Когда производственнику особенно важно наличие гибких производственных мощностей? Собственные движения и пространственные скорости звезд |