— Сæ чызг, мæ худинаджы рæстæг æрцыди: мæ ронг нал æнхъизы; де ’фсымæр мæ æдзæллагæй куы ’рæййафа, уæд мæ маргæ кæндзæни.
— Æмæ дын цы кæнон, — зæгъы йын Сатана, — мæ хъуыддаг нæу.
Уæддæр йæ зæрдæ нæ лæууы чындзæн, — иу уад ронгмæ кæны; иннæ уад уатмæ, Сатанамæ:
— Цы кæнон, мæ уд æрдуйæ нарæгдæр куы сси, ме сæфт куы ’рцыд!
Куы йæ бауырныдта Сатанайы, гъеныр сфæлмæцыдис чындз, йæ лæгæй тæрсы æмæ тыхсы, зæгъгæ, уæд дзуры:
— Рæсугъд Елда, ды мын дæ чындздзон къаба æмæ кæлмæрзæн куы авæрис, уæд æз иу æхсæв Уырызмæджы фыдæнхъæл фæкæнин, дæуæн дæр дæ ронг ранхъизын кæнин.
— Хорз, — загъта чындз.
Сатана бацыди, æндæр æнхъизæн бантыдта æмæ ронг сæнхъизын кодта.
Уалынмæ Уырызмæг дæр æрцыди. Куывд скодтой, æмæ Нарт ронг фæнуæзтой. Изæрæй куывды адæм сæ хæдзæрттæм фæцыдысты. Сатана скодта йæ уæлæ Елдайы чындздзон дзауматæ æмæ æхсæвы Уырызмæджы уатмæ бацыди. Уырызмæг æй нæ базыдта: йæхи ус æй фæхуыдта.
— Алæгаты чызг, фыццаг æхсæвæй ныр хуыздæр дæ, — дзуры йæм Уырызмæг.
— Нæ мыггаджы хъæд афтæ у, — дзуапп ын радта чызг, цæмæй йыл нæ фæгуырысхо уыдаид, уый тыххæй.
Æхсæвы Сатана царыл фестын кодта мæй æмæ стъалыты хуызтæ.
Куы сбон ис, уæд Уырызмæг дзуры:
— Бон уыдзæнис ныр, стын афон у.
— Кæм ис нырма бон, уæлæ-ма скæс, нырма мæй æмæ стъалытæ арвыл куы зынынц, — загъта Сатана.
Елда дуæрттæ хоста, рауай-бауай кодта æмæ йын дуар куы нæ кодтой, уæд мæстæй фæзæрдæдзæф — амард.
Сатана уый куы базыдта, уæд мæй æмæ стъалыты хуызтæ царæй фесæфта æмæ лæгмæ дзуры:
— Сыст, бон уыдзæнис ныр.
Уырызмæг æй куы ауыдта, уæд фæджихау ис æмæ загъта:
— Ай Сатана куы дæ!
Уый йын загъта:
— Æмæ уæдæ дысон-бонмæ кæимæ уыдтæ?!
Цы гæнæн ма уыди Уырызмæгæн.
Марды баныгæдтой.
Уырызмæг хъыг кодта:
— Фæхудинаг мæ кодтай, Сатана, Нарты ’хсæн ма куыд фæцæрдзыстæм, цы цæсгомæй ма равдисдзыстæм нæхи?!
— Адæмы фидис — дыууæ боны, бирæ худинаг нæу, — загъта Сатана. — Худинаг цæмæй ферох уа, уымæн дын æз амал скæндзынæн. Баздæх æмæ хæрæгыл сбад фæстæрдæм æмæ йыл æртæ здæхты акæн Ныхасы астæуты. Ныхасы адæммæ кæс, æмæ чи куыд кæна, уый-иу мын радзур.
Уырызмæг хæрæгыл сбадтис фæстæрдæм æмæ ацыдис Ныхасы астæуты.
Нарты адæм — стырæй, чысылæй, зæрондæй, ногæй — худæгæй ныффæлдæхтытæ сты, сæ фырхудтæй уæлæмæ стын дæр нал фæрæзтой.
Фæстæмæ æрбаздæхт, æмæ ма чи бахудтис, чи — нал, бирæ йæм кæсгæ дæр нал ракодта, бирæтæ ма йыл хъынцъым дæр бакодтой, сæрра ис нæ зондамонæг Уырызмæг, зæгъгæ, Ноджы: та ацыд, æмæ йыл æппындæр ничиуал бахудт. «Уый хуымæтæджы не сбадти хæрæгыл фæстæрдæм, цыдæр хæйрæгдзинад та æрхъуыды кодта, æвæццæгæн», — загътой адæм.
Æрбацыди фæстæмæ, йæ хæдзармæ, Уырызмæг, æмæ йæ Сатана фæрсы:
— Гъы, куыд кодтой адæм?
— Фыццаг куы ацыдтæн, — загъта Уырызмæг, — уæд адæм худæгæй ныффæлдæхтытæ сты, сæ фырхудтæй уæлæмæ стын дæр нал фæрæзтой. Фæстæмæ куы сыздæхтæн, уæд ма чи бахудти, чи — нал, бирæтæ та ма хъынцъым дæр кодтой, сæрра ис нæ зондамонæг Уырызмæг, зæгъгæ. Æртыккаг здæхт куы акодтон, уæд мыл ничиуал бахудти, æмæ дзырдтой: «Уый æрра не сси, стæй хуымæтæджы дæр не сбадти хæрæгыл фæстæрдæм, фæлæ та цыдæр хæйрæгдзинад æрхъуыды кодта, æвæццæгæн».
Сатана йын загъта:
— Гъе уæдæ мах хъуыддаг дæр афтæ у: ахуддзысты ныл, стæй нæ хъуыды дæр ничиуал æркæндзæнис.
Куы базыдтой адæм, Уырызмæг йæ хо Сатанаимæ бацард, уый, уæд сыл фыццаг ахудтысты, стæй сæ, æцæг, хъуыды дæр ничиуал кодта.
Афтæмæй Сатана æмæ Уырызмæг лæг æмæ усæй цæргæйæ баззадысты.
САТАНА ÆМÆ БОРÆТЫЧЫЗГ
Сатана райста йæ зæронд хуыз. Уырызмæгмæ бацыди æмæ йын зæгъы:
— Мæнæй дын бинонтæ нал ис, фæлæ дæхицæн мæ удæгасæй бинонты кой бакæн.
Уæд ын Уырызмæг загъта:
— Сатана, цалынмæ мын дæ цæст æрттива, уалынмæ мæнæн бинонтæ ’рхæссæн нæй.
Уæд та йæм дыккаг хатт дзуры Сатана, лæгъстæгæнæгау:
— Уырызмæг, мæнæй дын пайда нал ис, æмæ ’ртæ Нарты ’хсæн фесæфдзынæ. Цалынмæ дын мæ цæст æрттивы, уалынмæ дæхицæн бинонты кой бакæн.
Уырызмæг куы бакастис усы уынгæгдзинадмæ, уæд йæ бæх Æрфæны сифтыгъта æмæ далæ Дæлæсыхы Борæтæм ныццыдис. Борæты Бурæфæрныгæн авд лæппуйы æмæ иунæг чызг уыд. Уырызмæджы куы федта Бурæфæрныг, уæд ыл бацин кодта:
— Уырызмæг, дæ фенд мын æхсызгон уыдис. Рагæй фæстæмæ бæллын дæ уындмæ. Цы хур, цы къæвда дæ ’рхаста?
Уырызмæг ын загъта:
— Уынгæг лæг кæдæм нæ бахаудзæн! Сатана мын ныззæронд ис, ницыуал хъом у, æмæ уæм фехъуыстон чызг куринаг.
Уырызмæгыл йæхи чи атигъ кодтаид!
Бафидыдта Борæтимæ. Фæстæмæ ссыд.
Нарты бæгуыдæрты амбырд кодта æмæ сæ акодта чындзхæссæг: Хæмыц — хистæр уазæг (хæдзары хицау), Сослан — ’нымæттухæг (дзауматухæг), Батрадз — къухылхæцæг.
Ныццыдысты Борæтæм. Борæтæ сæ фæхынцтой иннабонæй-иннабонмæ. Уый фæстæ рараст сты Нарты чындзхæсджытæ сæхимæ.
Уырызмæг фервиты Æртæ Нартмæ хонæг. Æрæмбырд вæййынц Нарт æмæ иннабонæй-иннабонмæ фæминас кæнынц Уырызмæджы чындзæхсæвы.
Гъа ныр чындзæхсæвы адæм ацыдысты, æмæ Уырызмæг Борæты чызджимæ æмуат цæудзæн, зæгъгæ, афтæ та Сатана райста йæ чызгон хуыз. Уырызмæг æй куы федта, уæд Борæты чызгмæ æмгæрон дæр нал æрцыд. Нартыл айхъуысти уыцы хъуыддаг. Æмæ та æрцыди Нарты Ныхасы Уырызмæджы кой.
Уæд иу фæсмæргомау лæппу зæгъы Ныхасы адæмæн:
— Æз ахæсдзынæн ме ’хсæв Уырызмæджы хæдзармæ æмæ уын райсоммæ йæ бæрæг хæсдзынæн.
Араст ис лæппу æмæ ныццыди Уырызмæгтæм æмæ сæм æхсæвиуат æркодта. Уырызмæг ын аргæвста бурæ нæл фыс. Хорз æй федта. Кæдмæ бадтысты, уæдмæ фæбадтысты, фæныхас кодтой; стæй лæппуйæн бауат кодтой хæдзарæн йæ иу къуымы, Борæты чызгæн — йе ’ннæ къуымы. Сатана æмæ Уырызмæг та се ’ргъæу уатмæ афардæг сты.
Лæппу чысыл куы афынæй ис, уæд Борæты чызг сыстад æмæ бацыд æмæ йын йæ хъæццулыл рахæцыд.
Лæппу йæ базыдта æмæ йæм дзуры:
— Гъæцитт, кæй дæ, уый дæ ма байрайæд, хуыссын мæ ныууадз! Чызг фæстæмæ раздæхтис хъуырхъуыргæнгæ. Чысыл афæстиат ис, стæй та бацыд лæппумæ æмæ та йын рахæцыд йæ хъæццулыл. Æмæ та йæм лæппу дзуры:
— Кæй дæ, уый дæ ма байрайæд, хуыссын ма мæ куы ныууадзай!
Раздæхтис та чызг фæстæмæ хъуырхъуыргæнгæ. Æртыккаг хатт куы бацыд Борæты чызг лæппумæ, уæд нал дæр «гъæцитт!», нал дæр æндæр — æмуат æрцыдысты лæппу æмæ Борæты чызг.
Зонынджын Сатанайæн цæй æнæ базонгæ уыд уыцы хъуыддаг!
Райсом куы сыстадысты æмæ сæхи куы ныхсадтой æмæ куы ’рбадтысты фысымæй, уазæгæй, уæд Сатана дзуры:
— Сехы гоппыл фæхауæд, уазæгæй, фысымæй нæ дысон чи цы фын федта, уый куы нæ радзура!
Уырызмæг фæрсы:
— Хистæрæй дзурут уæ фынтæ æви кæстæрæй?
Сатана загъта:
— Нæ зæронд лæг, дæ разæй махæй ныхасы бар никæмæ хауы.
Уæд Уырызмæг зæгъы:
— Дысон куы бафынæй дæн, уымæй бонмæ фыны мыггагæй ницы федтон, фæлæ, не ’фсин, дæхæдæг цы фынтæ федтай, уыдон дзур.
Сатана загъта:
— Дысон нæ ефс бæх йæ бæндæн аскъуыдта æмæ ныццыдис далæ дæллаг нæ хицæуттæм æмæ уым уырсмæ цыди.
— Лæппу, ды та цы фын федтай?
Уый загъта:
— Дысон иу суангыл цуаны ацыдтæн, æмæ иу хъуг-саг мæ разы февзæрдис. Гъа ныр æй фехсон, куыд загътон, афтæ мæм дыккаг суангæй ныхъхъæрчынд: «Ма йæ фехс — Уырызмæджы фæтдзæф у!» Чысыл та афынæй дæн æмæ та дыккаг суангыл ацыдтæн, æмæ та уыцы хъуг-саг февзæрдис мæ разы. Æмæ та йæ фехсон, зæгъгæ, куыд загътон, афтæ та мæм æртыккаг суангæй ныхъхъæрчынд: «Ма йæ фехс — Уырызмæджы фæтдзæф у!»— æмæ та йæ ныууагътон. Чысыл та афынæй дæн æмæ та ауадтæн æртыккаг суангыл, æмæ та мæ разы февзæрд уыцы хъуг-саг. Нал дæр хъæрмæ байхъуыстон, нал дæр æндæрмæ æмæ йæ фехстон.
— Гъе, Борæты чызг, ды та цы фын федтай?
— Æз дысон бантыдтон ронджы гæрзтæ. Æппындæр мын не ’нхъызтысты, æмæ æз дæр ныццыдтæн далæ дæллаг нæ хицæуттæм æмæ уырдыгæй схастон æнтуан; уыцы æнтуанæй куыддæр фæхъæстæ сты, афтæ æнхъизын байдыдтой.
Райсомæй лæппу ацыдис. Нарты Ныхасы йыл Нарты фæсивæд æмбырдтæ кæнынц:
— Гъы, куыд у Уырызмæджы хъуыддаг?
— Куыддæриддæр æй дзурынц афтæ: Сатана райста йæ чызгон хуыз, æмæ Уырызмæг æппындæр нæ цæуы Борæты чызджы ’мгæрон, — загъта лæппу.
УЫРЫЗМÆГ САТАНАЙЫЙÆ ЦÆГАТМÆ КУЫД ÆРВЫСТА
Фырмæстæй иухатт загъта Уырызмæг йæ ус Сатанайæн:
— Дæ хуыцауы тыххæй, фæцу дæ цæгатмæ!.. Ахæсс нæ хæдзарæй, цы дæ бафæнда, уыдон иууылдæр, дæ зæрдæ цы хæзнатæ зæгъы, уыдон, æмæ мæ ныууадз, нал дæ фæразын!
— Иттæг хорз, — загъта Сатана. — Гæнæн мын нал ис, мæ лæджыхай, дæ коммæ бакæсдзынæн, фæлæ ма дæ курын иу хъуыддаг. Æз Нарты цæхх æмæ кæрдзынæй хайджын дæн, уыдон дæр — афтæ. Ныр мын куывд скæн, — æз Нартæн мæ нуазæн радтон.
Уырызмæг сразы ис æмæ йын куывд скодта. Сатана заманайы фынг сарæзта — къæбицты ницыуал ныууагъта хуыздæр хæринагæй, хуыздæр нуазинагæй. Нарты адæм куывды авд æхсæвы æмæ авд боны фæбадтысты, стæй сæ хæдзæрттæм фæцыдысты, æрмæст ма уырдыгыстджытæ фæстæдæр аззадысты. Æмæ сын Сатана загъта:
— А лæгыл ма мын ацин кæнут!
Уырдыгыстджытæ Уырызмæгæн нуазæнтæ авæрдтой, — æнæуи дæр цух кæм уыдаид, — æмæ Уырызмæг фæрасыг ис, æмæ тарф фынæй бацис. Уырдыгыстджытæ дæр фæцыдысты сæ хæдзæрттæм.
Сатана хаст галтæ уæрдоны сифтыгъта, гуыффæ байдзаг кодта фæсалæй, гобан дзы айтыдта, гауыз ыл æрæмбæрзта, фынæй лæджы уым авæрдта æмæ араст ис йæ цæгатмæ, хæдзары исбонæй æппындæр ницы рахаста, афтæмæй.
Быдырмæ куы ахæццæ сты, уæд Уырызмæг фехъал ис, — уæдмæ æвронг дæр æрцис. Кæсы, дын, æмæ йæ фарсмæ Сатана бады, бæрз уисæй галты размæ тæры, йæ цæсгомæй йын залмысыфæй бындзытæ асур-асур кæны. «Ай та цы диссаг у, куы ницы æмбарын!» — зæгъы йæхинымæры Уырызмæг.
— Ай кæдæм цæуæм? — фæрсы лæг усы.
— Ферох дæ ис, æвæццæгæн, дæ хæдзарæй мæ кæй ратардтай, уый? Мæнæ мæ цæгатмæ цæуын, — дзуапп ын радта Сатана.
— Хорз, — загъта Уырызмæг, — фæлæ мын бамбарын кæ, мæн та демæ цæмæн ласыс?..
— Куы мæ ’рвыстай мæ цæгатмæ, уæд загътай: «Дæ зæрдæ цы хæзнатæ зæгъы, уыцы хæзнатæ алас демæ!» Мæнæн мæ царды мидæг дæуæй зынаргъдæр æмæ уарзондæр хæзна нæй, æмæ дæ раластон, иннæ хæзнатæ ныууагътон.
— Ай хæйрæгыл куы фæхæст дæн! — загъта, йæ мидбылты худгæйæ, зæронд Уырызмæг; йæ усимæ бафидыдта, æмæ фæстæмæ сæ хæдзармæ раздæхтысты æмæ цæргæйæ баззадысты иумæ, кæрæдзийы уарзгæйæ.
УЫРЫЗМÆДЖЫÆНÆНОМ ЛÆППУ
Фыд аз скодта Нартыл. Тыхсын байдыдтой тынг, сыдæй мæлынмæ æрцыдысты. Сæ ныфс асаст Нартæн, сæ зæрдæ амард, сæ къухы ницыуал æфтыдис. Уыйбæрц æгуыдзæгмæ, уыйбæрц æдзæллагмæ æрцыдысты Нарты сгуыхт фæсивæд, æмæ-иу Ныхасы бон-изæрмæ хуысгæйæ баззадысты. Куы сæм байхъуыстаис, уæд ма æрмæст мысыдысты сæ цард. «Æз уыцы ран фесгуыхтæн, æз уæд фосы конды фæдæн», — дзырдтой-иу Нарты адæм, Ныхасы бадгæйæ, æндæр сæ ничиуал кодта хорз карды кой, хорз фат æмæ æрдыны кой.
Уæд-иу Сырдоны гадза рацыд Ныхасмæ æмæ-иу адæмæн сæ сæрты рахиз-бахиз кæнын байдыдта æмæ-иу кæмæн йæ былтæ астæрдта, кæмæн-иу йе ’рчъи бахордта, кæмæн-иу йæ рон фæлыг кодта йæ астæуыл.
Уымæй тæригъæддагдæрмæ ма цæмæ бакастаид адæймаг!
Иубон куы уыди, уæд Уырызмæг Ныхасмæ рацыди. Кæсы, æмæ Нарты сгуыхт æмæ фидауцджын фæсивæд цагъды мæрдтау хуыссынц уыцы ран, æмæ та сын Сырдоны гадза æнæуаг митæ кæны. Ныккæрзыдта Нарты Уырызмæджы зæрдæ, йæ пылыстæг лæдзæг фехста гадзайыл, æмæ дыууæ дихы фæци лæдзæг.
Систа йæ лæдзæджы сæстытæ æмæ мæстæйдзагæй баздæхт фæстæмæ сæ хæдзармæ. Лæдзæджы сæстытæ æрæппæрста æмæ йæ пылыстæг къæлæтджын бандоныл йæхи мæсты уагъд æркодта. Ныкъкъæс-къæс кодта бандон йæ быны.
— Дæ къæлæт æрфгуытæ цы ’рталынг кодтай, уыцы мæсты уагъд цæмæн æркодтай дæхи дæ къæлæтджыныл, мæ сæры хицау? Цы кодтай, чи дæ бафхæрдта? — фæрсы йæ Сатана.
— Æфхæргæ мæ бæргæ ничи бакодта, фæлæ ма уымæй тынгдæр мæ зæрдæ цæуыл фæрисдзæн?! — загъта Уырызмæг. — Нæ фæсивæд æнæ хæринагæй хæрз æдзæллагмæ æрцыдысты, Нарты Ныхасы ныффæлдæхтытæ сты æмæ хуыссынц, куыд сыл не ’мбæлы, ахæм хуыстæй. Сырдоны æнаккаг куыдз сæ сæрты рахиз-бахиз кæны, æмæ кæмæн йæ былтæ астæры, кæмæн йе ’рчъитæ бахæры, кæмæн йæ рон йæ астæуыл фæлыг кæны; уыдонæн та «ацу æддæмæ!» зæгъын сæ бон нал у. Не ’фсин, бирæ цæрæнбон мын куы нæ уаид, æмæ ма уыдоны иу æфсæст куы бакæнин! Уæд та сæ туг йæ бынат ссарид, сæ зæрдæ та сфидар уаид.
— Ууыл та цы мæт кæныс? — загъта Сатана. — Ацу, æрбахон сæ, æз дын сæ иу лæджы хуызæн суазæг кæндзынæн: дæлæ нæ къæбицтæ се дзаг куы сты алы хæрд æмæ алы нозтæй.
Æмæ бахуыдта Сатана Уырызмæджы йæ иу къæбицмæ: къæбиц йæ тæккæ дзаг уыдис чъирийæ; бахуыдта йæ иннæ къæбицмæ: уый йе дзаг уыдис авджыдзагæй; бахуыдта йæ æртыккаг къæбицмæ: царæй зæхмæ амадæй лæууынц кæрæдзийы уæлæ сгуытæ æмæ базгуытæ уыцы ран.
— Адон æппæт мын фервыстой Нарты стыр куывдтæй хуынтæн, ном ссарынæн, — зæгъы Сатана.
Фæрухс ис Уырызмæджы цæсгом, æмæ дзуры Сатанамæ:
— Уæдæ барæвдз кæн дæхи: Нарт иннабонæй-иннабонмæ цы фæхъауой, уымæй дзы фылдæр ис ацы ран.
Æрбасидын кодта фидиуæгмæ Уырызмæг, хорз æй бафсæста æмæ йын загъта:
— Цæугæ æмæ ныхъхъæр кæн Нартыл: «Йæ бон цæуын кæмæн у, уый цæугæ ракæнæд, цæуын йæ бон кæмæн нæу, уый хæсгæ ракæнут, сывæллон кæмæн ис авдæны, уый та йæ авдæн йемæ рахæссæд, — Æхсæртæггаты Уырызмæг куывд кæны æмæ уæ хоны!»
Ацыди фидиуæг æмæ ныхъхъæр кодта:
— О Нарт! Йæ бон цæуын кæмæн у, уый цæугæ ракæнæд, йæ бон цæуын кæмæн нæу, уый хæсгæ ракæнут, сывæллон кæмæн ис авдæны, уый та йæ авдæн йемæ рахæссæд, Æхсæртæггаты Уырызмæг куывд кæны æмæ уæ хоны!
Нарт уый куы фехъуыстой, уæд ныххæррæтт кодтой æмæ æрæмбырд сты Уырызмæджы хæдзармæ иууылдæр стырæй, чысылæй. Равæрдтой фынгтæ, æмæ Нарт куывды бадынц Уырызмæджы хæдзары иннабонæй-иннабонмæ.
Уæд иуахæмы сæ арт æрмынæг ис. Уырызмæг сыстад йæ бандонæй æмæ сугсæттæнмæ рацыд. Гъа ныр сугтæ æрбамбырд кæнон, куыд загъта, афтæ сау хохæй сау тъыфыл цæргæс ратахти, Уырызмæджы йæ ныхты систа æмæ йæ дард, иу денджызы астæу, стыр дуры сæр æрæвæрдта.
Сау æрдиаг байдыдта Уырызмæг, ацы æнамонд цæмæн фæдæн, зæгъгæ, цы уыдзынæн ацы ран, доны цъæхы йеддæмæ куынæуал хох зыны, куынæуал бæлас?!.
Бады дуры сæр æмæ алырдæм хъахъхъæны. Уалынмæ æризæр ис. Куы ’рталынг ис, уæд кæсы, æмæ донæй иу дуры рæбынæй рухс цæуы.
«Цыдæриддæр уа, уæддæр ай циу, уый куы нæ басгарон, уæд нæ уыдзæни», — загъта Уырызмæг æмæ дуры фæрсты йæхи доны ауагъта. Æмæ иу дуармæ ныфтыдис. Дуар бакодта, æмæ йæм рауадис æртæ чызджы — амæй-ай рæсугъддæр, амæй-ай хæрзконддæр, ахæм чызджытæ.
— Æгас нæм æрцæуай, Уырызмæг, æгас нæм æрцæуай не ’мцег! Мидæмæ, мидæмæ, фысым нæм бакæн! — цинтæ йыл кæнынц чызджытæ.
Бакодтой йæ мидæмæ; кæсы, æмæ хæдзары бады зæронд ус.
— Фарн уæ хæдзары уæд! — загъта Уырызмæг.
— Фæрнæйдзаг у æмæ нæм æгас цу! — дзуапп ын радта ус æмæ йæ æрбадын кодта къæлæтджын бандоныл.
Акæстытæ кодта Уырызмæг алырдæм, ахаста йæ цæст хæдзары къуымты: хæдзарæн йæ бын цъæх авгæй уыд, йæ къултæ — æргъæу, йæ цар — сæууон стъалы. Дис кæны, мæнæ цы хорз хæдзар ис ацы денджызы астæу, зæгъгæ.
Базыдта йæ, Донбеттыртæм кæй æрæфтыдис.
Хæдзары хъазыд иу чысыл лæппу? куы иуырдæм азгъоры, куы иннæрдæм — йæ фезмæлдыл цæст нæ хæцы, афтæ рог. Уырызмæджы зæрдæ йæм бахъазыд æмæ йæм кæсгæйæ баззад. «Тæхудиаг у, ды кæй лæппу дæ!» — загъта йæхинымæры:
— Цы хур, цы къæвда дæ ’рхаста ацы бæстæм, мах рагæй дæр дæ фенынмæ куы бæллæм! — дзуры зæронд ус Уырызмæгмæ.
Уырызмæджы зæрдæ фæфидар ис, уæдæ та бынтон сæфт нæ дæн, кæд мын ацы ран дæр æмцегтæ æмæ, мæ уындмæ чи бæллы, ахæмтæ разындис, уæд, зæгъгæ, æмæ сын радзырдта, куыд æгъдауæй æрæфтыдис Донбеттырты бæстæм, уый.
Чызджытæ байдыдтой зилæнтæ кæнын. Кусæрттагæн ын бурæ нæл фыс æрбакодтой, Уырызмæгæн æй йæхицæн аргæвдын кодтой, арт бандзæрстой æмæ йын уадидæгæн бæркадджын фынг авæрдтой йæ разы.
Уырызмæг, Нарты ’гъдаумæ гæсгæ, базыг цирхъы фындзыл бакодта æмæ кувы. Куывд куы фæци, уæд дзуры лæппумæ:
— Лæппу, рауай, ацаход, мæ хур!
Лæппу тагъд-тагъд базгъордта; Уырызмæгмæ куыд фæцæйхæццæ кодта, афтæ фæцудыдта æмæ размæ бахауди — цирхъ йæ зæрдæйы ауади. Æрхаудта лæппу, рæсугъд æрттиваг кæркусæгдидинæгау, бацагъта йæ гæндзæхтæ æмæ уайтагъд систа йæ рæзгæ уд.
Фенкъард сты Уырызмæг дæр, бинонтæ дæр. Сабийы мард чызджытæ иннæ уатмæ ахастой.
«Цæй æнамонд фæдæн ай, ацы фыдбылыз та мæм кæцæй касти?!» — загъта йæхинымæры Уырызмæг æмæ фынгмæ нал æвналы.
Уæд æм ус дзуры:
— Исты ахæр, Уырызмæг! Цы ’рцыдис, уымæн фæрæз нал ис, хуыцау ын гъенырмæ ’рхаста йæ адзал.
Фæлæ ма цæй хæрд æмæ цæй æндæр! Уыцы æнкъардæй сыстадис Уырызмæг æмæ рацыд, ус æмæ чызджыты та æдзард сабийыл кæугæ ныууагъта.
Фæстæмæ та фестадис Уырызмæг, цæргæс æй цы дурыл æрæвæрдта, ууыл. Сау тъыфыл цæргæс дæр та фæзынд, систа та Уырызмæджы йæ тыхджын ныхтæй, хæссынтæ та йæ байдыдта æмæ йæ фæстæмæ сугсæттæны æрæвæрдта. Уым Уырызмæг сугтæ амбырд кодта йæ хъæбысы дзаг æмæ сæ æнкъардæй бахаста хæдзармæ. Нарт уæддæр бадынц куывды æмæ минас кæнынц, Уырызмæджы æрбацыд сæ фиппайгæ дæр ничи бакодта.
Æрбадтис йæ бынаты Уырызмæг æмæ дзуры куывды адæммæ:
— Рагон таурæгъ уын ракæнон æви æрыгон?
— Рагон таурæгъ ма фехъуыстаиккам, — загътой куывды адæм, — фæлæ нын æрыгон таурæгъ ракæн.
— Уæдæ уæ астæуæй кæд сыстадтæн, уый зонут? — дзуры Уырызмæг. — Æз ацыдтæн сугсæттæнмæ, арт бакæнон, зæгъгæ; сугтæ мæ хъæбысы куыд амадтон, афтæ сау хохæй ратахтис иу сау тъыфыл цæргæс, фелвæста мæ йæ тыхджын ныхтæй æмæ мæ ахаста денджызмæ. Уым мæ иу дуры сæр æрæвæрдта. Ницыуал зыдтон, цы ма акодтаин, уымæн. Изæры кæсын, æмæ донæй, иу дуры рæбынæй цæуы рухс. Мæхи ауагътон доны, цыдæриддæр уа, уæддæр æй хъуамæ басгарон, зæгъгæ, æмæ ныфтыдтæн иу дуармæ. Дуар бакодтон, æмæ мæм рауадис æртæ рæсугъд чызджы. Ныццин мыл кодтой, æгас нæм цæуай, не ’мцег, зæгъгæ, æмæ мæ бакодтой хæдзармæ, йæ бын — цъæх авг, йæ къултæ — æргъæу, йæ цар та — сæууон стъалы, ахæм хæдзармæ. Хæдзары ма уыдис зæронд ус æмæ æнахъом саби. Нæ уазæджы хорз куы фениккам, зæгъгæ, мын кусарт акодтой бурæ нæл фыс. Куы сцæттæ ис, уæд мын æй мæ разы æрæвæрдтой. Ракуывтон, куыд æмбæлдис, афтæ, æмæ фæдзырдтон лæппумæ, рауай, ацаход, зæгъгæ. Лæппу тагъд æрбауади, фæцудыдта, æмæ мæ цирхъ йæ зæрдæйы ауадис. Фенкъард сты бинонтæ, мæхæдæг дæр, кæй зæгъын æй хъæуы, афтæ; хæргæ дæр ницыуал бакодтон æмæ уыцы æнкъардæй, хъынцъымгæнгæ, рацыдтæн хæдзарæй æмæ ссыдтæн, цæргæс мæ цы дурыл æрæвæрдта, уыцы дурмæ. Уалынмæ та æртахти уыцы сау тъыфыл цæргæс, йæ ныхты та мæ систа æмæ мæ фæстæмæ нæ сугсæттæны æрæвæрдта.