Әле ярый алар мине күрмәделәр, дип уйлап куйдым мин үземне тыныч ландырырга тырышып. Тик кая анда тынычлану, өстәвенә аларның шаярышып көлешкән тавышлары ишетелгәләп куя: “...Кая үреләсең, әллә мине Рәйсәң дип белдеңме, бозып ташларга?” – дип нәрсәгәдер карыша кебек Сәвия. “...Рәйсә үзе гаепле булды анда... мин теләмәгән идем...” “...әһә-ә, теләмәгән идем, имеш... Сез егетләр гел теләмисез, безнең кебек беркатлы кызларны бозып ташларга гына беләсез...”. “...юк ла инде, ышан миңа...” “...Рәйсәне мәсхәрә итеп, әни сен акылыннан яздырдың менә, сиңа ышансаң...” “...борчылма, мин сиңа өйлә нәчәкмен...” “... Рәйсәгә дә өйләнәм дип вәгъдә иткән идеңме? Кара аны, алдасаң әгәр!..”
Балачагымның һәм үсмер елларымның Сәвия исеме белән бизәлгән иң якты хисләр тупланмасы – сәхифәсе шушы мизгелләрдә челпәрәмә килде... Димәк барысы да бетте!? Бу вакытта мин йөгереп барып, Әүхәтнең изүеннән алып селтәргә дигән теләгемне көчкә генә йөгәнләп тота алдым. Шуннан соң ничек өйгә кайтып егылганымны да хәтерләмим, ниндидер томан өстендә очкандай халәт кичердем ул чагында. Кайтып керүгә әллә ничек кенә хәл китеп, урынга аудым. Салкын тигән булган икән, шуның белән бер атнага якын авырып яттым. Әти аркага банкалар куеп, мунчаларда чабындырып кына игә китерде.
Терелеп аякка баскач, башны да күтәрмичә әтигә гел йорт эшләрендә булышырга тырыштым. Чөнки бер аяксыз килеш аңа, мине дә кушып санаганда, җиде җанлык гаиләне алып бару җиңел бирелмәвен яхшы аңладым. Шуңа күрә кышлыкка күп иттереп терлек азыгы көйләргә дә, бакчада эшләргә дә – бары сына да өлгерергә кирәк иде. Печәнлекләр нигездә колхозныкы саналганлыктан, чокырлыклардан кычыткан, уйсулык-күлләвекләрдән камышны гына чабарга ярады. Без исә, шундый урыннарны барлап, башкалар өлгергәнче тиз-тиз генә чапкалыйбыз да, кул арбасына алтышар поттан артык төяп, көне буена шулай болыннан өйгә ике-өч тапкыр әйләнә торган идек.
Печән чабарга миңа куш инде, бу искиткеч авыр да әмма шул ук вакытта ашыкмыйча, тәмен табып кына селтәнгәндә, күңелгә үзенә күрә бер рәхәтлек өсти торган хезмәткә, мин 12 яшемнән үк ныклап торып өйрәндем. Печәнне оста чабу гына түгел, шәп иттереп чалгы суга белүем белән дә үзебезнең кечкенә авылыбызда дан казанырга өлгердем. Тирә-күрше апалар миннән бик теләп чалгы суктыралар, урак тешләттерәләр иде. Хезмәтемә күрә кем ничек булдыра, әҗерен дә бирәдер иде, билгеле. Ә ул ризыклар Рәшит белән миңа бик тә ярап куялар иде.
Чалгы сугарга, урак тешләтергә безгә ачакмай яшәүче Гайнетдин абзыйдан, читтән генә күзәтеп торып өйрәндем. Ул чалгы сукканда: “Түк-түк молотюк, коса лүбит молотюк”,-дип көйләп суга торган иде. Мин дә тора-бара аның бу такмагын отып алып, чалгы сукканда шуны кабатларга өйрәнеп киттем. Ахырдан Гайнетдин абзый минем оста иттереп чалгы сугуымны мактап та торган иде, әле...
Әти белән без терлек азыгы хәстәрләгән вакытта Рәшит уйсулыкта яшәвек йолкып, гаилә өчен акча эшләде. Аны йорт торгызучылар мүк урынына алдылар. Әти гарип булганга күрә колхоз эшенә ярамады, ә пособияне бик аз ала иде, шуңа күрә аз гына булса да акча юнәтүнең бөтен җаен эзли торган булды ул, безне дә шуңа өйрәтергә тырышты.
Ул, сугыш елларында чит илләрдә дә булып, андагы халыкның бар нәрсәне бәрәкәтле тотарга тырышуларын күргәнлектән, йортта да шундый ук тәртип урнаштырды. Өй алдында бер йомычка, чыбык-чабык аунаганын яратмый, күтәреп алып утынлыктагы бер почмакка илтеп куяр һәм бездән дә шуны таләп итәр иде. Хәтта берәр тавык, каз йонын күрсә анысын да иренмичә иелеп алып, кош-корт чалып чистартканнан соң калган йоннар арасына җыеп куяр. Миңа аның бу гадәтләре ул вакытларда артык ваклык кебек тә тоеладыр иде. Ләкин олыгая барган саен әтинең шушы “вакчыллыклары” сагындыра гына бара икән. Чөнки үзебезнең әтидән аерым тормышыбызда бик күпләп тавык, каз-үрдәк асырап, аларның йоннарын ничәмә дистәләгән килограмм гына түгел, мөгаен центнерлаганны ук яндырып, чүпкә ыргытып юкка чыгарганбыздыр. Ә алар дан никадәр ястык, мендәр-түшәк тутырып булыр иде. Әти исән вакытта ул йоннарны күрше авыл марҗалары махсус килеп, сатып ала торган булдылар.
Әтинең бакчада яшелчә, җиләк-җимеш үстерүе, умарта тотуы да гаиләне җитүлектә яшәтергә нык ярдәм итте. Бу җәһәттән әти әнисе ягыннан бабасының революциягә кадәр 2 йөзләп умарта асырап, бик иркен яшәве хакында сөйләргә ярата иде безгә – үзенең улларына.
Аның сөйләүләре буенча, бабасының бер кызы, ягъни әтинең әнисе, 5 улы булып, ул аларны үз янәшәләренә генә йорт корып, аерып чыгарган һәм бөтен эшләрне дә бергәләп, уртактан башкара торган булганнар. Әнә шулай үз көенә иркен, патриархаль тормыш алып барган ул.Тик менә революциядән соң аны яхшы нарат йортыннан сөреп чыгарып, сөргенгә озатканнар. Ә анда укымышлы кешеләр очырап, син ялчы тотып баемаган, барысын да үзеңнең гаиләң тырышлыгы белән булдырган дип, Ленинга хат язганнар. Лениннан аны акларга дигән язу килгәч, бабайны азат иткәннәр, имеш. Тик үз йортын кайтарып ала алмаган ул, әйбәт нарат йортта ярлылар комитеты урнашып куйган булган инде.
Әлеге ярлылар комитеты эшчәнлеге хакында әти аерым алып, бик тәфсилләп сөйләргә ярата торган иде. Имеш, ярлылар комитетын авылның иң ярлы, ялкау һәм надан кешесе Мортаза дигән берәү җитәкләгән. Халык гадәттәгечә, исемне кыскартып, Мортый дип кенә йөрткән үзен. Әмма авылдашлары элек үзеннән көлеп кенә йөргән булсалар да хәзер ул Яңавылның иң куркыныч һәм дәрәҗәле бәндәсенә әверелеп өлгергән. Куштаннар табылып, аның өстенә күн тужурка, тубал кадәр булса да аңгыра башына яраклы фуражка кигезеп куеп, уңганнардан талап алынган иң яхшы атка атландырганнар. Шундый дәһшәтле кыфәттә безнең әтинең дәүәтиләре кебек берәр хәллерәк кеше йорты каршына үзенең куштаннары белән килеп басса: “ Әнә, Мортый таларга килгән!”-дип авыл халкының өннәре алына торган булган.
Болар өй алдына керәләр икән дә, куштаннар йорттагы яхшырак әйберләрне Мортыйга күрсәтә-күрсәтә: “Мортый абзый, моны нишләргә?”-дип сораган булалар, ди. Ә тегесе алдан өйрәтеп куелганча, “Моны нишләргә?” дигән сорау бирелгәндә: “Алырга!”- дип көр тавыш белән үкереп куя икән. “Алырга!” сүзе алдыннан тоташ “Эһ” дип тамак кырып әйткәнгә, “Алырга!”сы “Таларга!” кебек ишетелә торган булган.
Әтинең дәүәтисе уллары белән Вятка губернясыннан кадәр атларда нарат ташып, элеккегесе шикелле йорт торгызган, хуҗалыгын ныгытып җибәргән, 200 ояга тикле умарта үрчеткән. Шуңа күрә әтиләр аны Баллы бабай дип йөртә торган булганнар. Аның бакчасы да авылда иң яхшылардан саналган. Әти безгә дә дәү әтисеннән калган матур гадәтләрне кечкенәдән сеңдерергә тырышты.
Яшелчәне ул чакларда кавын-карбызына чаклы бездән кала фәкать колхозның яшелчә бакчасында гына үстерә торганнар иде. Әтинең бакчачылык белән мавыгуы без – малайларына да күчте, билгеле. Хәтта бер җәйне өрек, әстерхан чикләвеген утыртып алар үсеп киткәч, аны өйдә үстереп булмыймы икән дип, көзен савытларга да күчереп утыртканыбыз хәтердә. Тик алар озак тормый корыдылар. Шул чагында: “Үсеп җиткәч кышкы бакча булдырасы иде”, -дигән хыял белән озак янып яшәдем. Соңырак лимоннарны өйдә иркенләп үстердек, анысы.
Авылда бездән кала бер кем дә үз бакчасында бәрәңгедән кала яшелчә үстермәде, багалмалары да фәкать бездә генә алланып пеште. Шунлыктан, бала-чага җае чыкканда, читән аша бакчага сикереп кереп, зыян итәргә дә күп сорамыйлар иде. Җәй айларында бакчаны малай-шалайдан саклау тулысынча Рәшит белән минем җаваплылыкта булды. Төннәрен үзебез корган шалашта үткәрүләре хәтта безгә кызык кына тоела иде. Нигездә малай-шалай безнең шалаштан чыкканны сагалап торып, көндезләрен керәләр. Ул вак-төяк угрылардан ничек котылырга белмичә аптыраудан аеруча Рәшитнең җен ачулары чыга торган булды. Хәтта капкын куярга, тактага кадаклар кагып, читән буена салырга омтылып караган иде дә, мин генә бу җинаятьчел ниятеннән туктатып калдым.
Шулай йорт мәшәкатьләре белән кайнаша торып, җае чыкканда күрше Хафизулла я Рәшит белән балыкка баргалап, җәйге каникул да узып китте. Бөтен җәй буена Сәвияне ни бары бер тапкыр, анда да зүрәни яшәгән йортның тәрәзәсеннән генә күреп калдым. Аны күрүдән йөрәк ярасы кузгалып, сыкрап алды алуын, әмма бу юлы әрнүе Кизләү Тавындагы вакыттагыдан йомшагырак булды кебек. Әле дә ярый аның күзенә күренмәдем, дип хәтта җиңел дә сулап куйдым. Ул мизгелләрдә күңелдә бер генә теләк, бу авылдан мөмкин кадәр тизрәк, Сәвиягә күренмичә кайтып китү булды. Тик барыбер, зүрәниләрдән үз өебезгә кайткач та күңелдәге бушлык тулмады...
Сәер димә инде, башка малайлар каникулларның озаккарак сузылуын теләсәләр, минем киресенчә, тизрәк икенче йортыма әверелгән техникумга китеп барасым килде. Ярый әле, яңа уку елына үземә иптәшкә күрше малае Ха физулла да иярде. Аның белән баштан документларын тапшыру өчен техни кумга барып, әңгәмә үткәреп кайткан идек инде. Әтисе бер елга укудан бүлеп, колхоз эшенә чыгаруына карамастан, ул соңгарып булса да, үзенә генә хас үҗәтлеге белән барыбер, тырыша-тырмаша җидене әйбәт билгеләренә тәмам лады һәм техникумга җиңел үтте.
Гомумән, Хафизулланың да минем белән бергә булуы туган җирдән ерактагы чит-ят тарафларда һәр яктан ярап куйды әле ул. Беренче елны укыганда Сәвиядән кала күберәк аны гына юксындым да мин. Чөнки ярым ятим үсүенә карамастан, ул тумыштан оптимист иде ахырысы, аның боегып калуын минем беркайчан күргәнем булмады. Ә аның күңел көрлеге миңа да уңай яктан тәэссир итә торган иде. Шуңа күрә Сәвия Әүхәт белән йөри башлагач, янәшәмдә Хафизулла кебек көр күңелле, боекмас аркадаш барлыгын тою, янган йөрәгемне бастыру өчен бәһасез дәва булды.
Хәер, техникумда якташлар бер Хафизулла белән генә чикләнмәде, Иске авылның бздән олырак яшьтәге Тавык Габбасы да укып йөрде анда. Әмма олырак булгангамы, әллә инде староста итеп билгеләнүенә күрәме, ул үзен бик эре тотып, безнең белән санлашмаган да кебек кыланды. Аны гомумән, бер малай да яратмады, чөнки үзе армиядә хезмәт итмәсә дә карават тимерләренә кадәр кулъяулык белән сөртеп карап, тузан эзләгән булды, кизүдә торучылардан юк-бар гаеп табып каныкты. Безгә якташлар дип карау түгел, киресенчә бәйләнә генә төште әле.
II
Бервакыт аның тумбочкасындагы ипиенә кемнеңдер тигәнлеген сизеп, тавыш чыгарганы һич истән чыкмый. Икмәгенең күпме калганын ул линейка белән үлчәп калдыра икән. Әллә инде шул сәерлеген өнәмичәме, кемдер бер телем икмәген кисеп алган бит. Шул чагындагы тузынуын карап торуы кызык та, кызганыч та булган иде.
-Общежитьены общепитье дип белдегезме әллә? – Габбас үзенә генә хас черелдәвек тавышы белән чалырга алып барылучы дуңгыз кебек чинап җи бәрде,- барыбер кем эше икәнен беләчәкмен, аннан соң минекен урлап ашаган ипине костырырмын. Шул сүзләрен акырып, ул бер миңа, бер Хафизуллага карап алып, тумбочкаларыбызны тикшерергә тотынды. Без, билгеле аның тумбочкасы янына якын да килмәвебез турында ант иттек, ләкин ул барыбер ышанмады. Бәлки шуңа күрәдер дә җае чыккан саен каныга торды.
Шулай да айлар узып, безнең дә кирәгебез чыкты Габбаска. Үзенә кирәккәндә ачык та була белә икән үзе. Кытырдап көлгән итенә, күзләрен кыса. Ә күз кысуы бик кызык килеп чыга аның, башкалар гадәттә уң яки сул күзен генә кысса, бу ике күзен дә берьюлы йомып ала.
Аңлашылды ниһаять, аның нәрсә өчен безнең каршыда шулай маймыллануы. Техникумның секретарьшасына күзе төшкән икән моның, ә ул кыз белән без дивар газетасын бергәләп чыгарганга күрә, даими аралашып торабыз. Исәбе бездән шуны кодалату. Габбасның Әлфия белән якыннан танышырга теләге барлыгын җиткергән идек, кыз көлде генә:
-Хафизулла, синең белән булса мин рәхәтләнеп аралашыр идем, әмма Габбасыгыз үзегезгә генә калсын инде,- диде ул Хафизуллага шактый ук ачык рәвештә симпатиясен сиздереп.
Ни гаҗәп, мин Сәвия өчен ничек кенә өзгәләнсәм дә, Хафизулланың кызларга бик исе китми кебек иде. Мин дә аңардан шулай битараф булырга өйрәнергә тырышып карадым, тик барып кына чыкмады. Белмим бәлки ул да эчтән генә берәрсе турында хыялланып янгандыр, әмма бу хакта озак вакыт һич сиздерми торды. Соңырак исә, үзе белән бер үк сыйныфта укучы бригадир кызы Солтаниягә кызыгып йөрүен танымый булдыра алмады. Бик танымас иде дә, әмма ләкин “җинаять өстендә тотылды”. Төшендә: “...Солтания, синнән кала миңа бер нинди кыз да ошамый”,-дип сөйләнгәнен ишеткәч, уянганнан соң миннән серен башкаларга ачмаска ант иттереп, Солтания хакында яшерен януын танырга мәҗбүр булды. Хафизулла алдаша белмәве, сүзендә торуы һәм саф күңеллелеге белән дә минем өчен үрнәк булды. Гомумән, икенче курста укыганда янәшәдә Хафизулланың булмавын күз алдына да китерүе кыен иде. Рухи гына түгел, физик ятан да терәк булды ул.
Бер чакны югары курста укучы малай каникулда вакытта авылларындагы бер кыз белән үзенең ниләр кыланып беткәне турында безнең алда мактана башла масынмы?! Ул ихтыярсыз Әүхәтнең Сәвия белән Кизләү Тавында кочаклашып утыруларын күз алдыма китереп бастырды. Ахыр чиге түзеп тора алмадым, сикереп торып: “Туктат кызлар турында әшәке нәрсәләр сөйләвеңне!”-дип тегенең изүеннән эләктереп селкедем. Әгәр дә Хафизулла анда булмаса миннән күпкә эре бу малай “өлкәннәргә каршы” кул күтәрүемне шулай гына калдырмас иде. Әле ярый һәрчак тыныч күңелле Хафизулла арага кереп, киеренке хәлне җайларга иреште.
Хафизулла белән шәһәргә кибеткә чыккан очракта да тынычрак, чөнки урам тулы тәртипсез малайларның бәйләнеп, соңгы тиеннәреңне талап китүләре ихтималы бик зур иде. Беренче курста укып йөргәндә, урам малайларының бәйләнгәннәренә күрә, шәһәргә фәкать төркем белән, укытучылар озатуында гына чыга торган булдым. Хәтта югары курстагылар да ялгыз гына чыкмыйлар иде. Аннары Хафизулланың тагын бер файдасын күрдем әле, аның янәшәмдә булуыннан файдаланып, беренче курста каныгып йөргән Славка Козлов дигән малайның бәйләнгүеннән тулысынча котылдым.
Бергә-бер алышканда Славкага мин болай да бирешмәү генә түгел аны муеннынан борып салырга күп сорамыйм, тик аңламаган бәндәнең очраган саен килде-кирәкмәгәнгә “ о-о, таттарин” дип төрттерүе җен ачуларымны чыгара.
- Беренчедән таттарин түгел татар,- дим мин үртәлеп, -ә син чуввашин алайса”.
-Минем әти генә чуваш, әни рус”,- ди ул ачуланып ук,- ә син таттарин”.
-Татар булсам анда синең ни эшең бар? Мин горурланам татар булуыма, ә син чуваш булуыңа хурланасың.
-Нинди чуваш булыйм мин сиңа, таттарин, русча сөйләшә дә белмисең, каля-баля, - Славка ачуыннан кабарынып, миңа ябышмакчы була.
-Чувваш инде, чуввашин,-дим аны селтәп җибәреп һәм янынан ук китеп барам.
Шулай Славка белән безнең беренче елыбыз этле-мәчеле үткән иде. Ә инде икенче елны күрешүгә үк:
-О, таттарин, үзе кебекне тагын берне ияртеп килгән,- диүе булды изүеннән эләктереп алып, маңгаена каты гына чиертеп куйдым,- кара аны чуввашин, тагын бер шундый сүзеңне ишетсәм, аякларыңа басам да башыңны суырып алып, кулыңа тоттырам, аңладыңмы. Аңламасаң әнә минем дустым Хафизулла аңлатыр, ул боксчы!
-Җибәр лә, аңладым,- дияргә мҗбүр булды Славик Хафизуллага шикләнеп карап. Шушы вакыйгадан соң ул безнең яннан кырын карап кына уза торган булды. Күп еллар узганнан соң Славка Козлов бер районның башкарма комитеты рәисе дәрәҗәсенә кадәр менде...
Хафизулла бик сабыр холыклы булса да физик көчле һәм чыныккан мус куллы малай, чөнки аны абыйлары җае чыккан саен көрәшергә өйрәтеп тордылар. Ә абыйлары күп иде аның, сугыш елларында аларның кечкенә генә ызбасы тулы кеше: бер-берсеннән ике-өч яшь ара белән туган зур абыйсы Габдулла, зур апасы Халисә, кечкенә абый, туган абый, алма абый дип йөрткән абыйлары һәм кечкенә абыйсы, кечкенә апасы бар иде. Тагын бер Таһирә апасы һәм үзеннән алда туган Минсәлим абыйсы, Хафизулла сөйләве буенча, бала вакытларында ук, күз тиюдән үлгәннәр.
Әтиләре гарип булса да балаларын укытырга тырышты. Габдулла, безнең авылдагыча әйтсәк Абдул абый 7 сыйныф белемле булганлыктан колхозда бухгалтер булып та эшләп алды. Аннары тракторчылар курсын бетереп, сугыш башланганчы тешләре тырпаеп торган тимер көпчәкле тракторыннан төшми эшләде. Ә башка балалары 10 сыйныф тәмамладылар. Ләкин 7 генә сыйныф тәмамласа да Фәрдук абзыйның малайлары арасыннан иң акыллысы, иң булдыклысы һәм иң үткене, әлбәтттә Абдул абый иде. Хафизулла аның белән һәрчак горурланып, зур абыйсының маҗараларын сөйләргә бик ярата торган булды. Абдул абыйның үзенең дә бездән берәр яшькә кечерәк малайлары үсеп килә иде инде.
-Гасыр башында туган Абдул абый 1917 елның көзендә Казанга икмәк сатарга баргач, тигән акчаның бер өлешенә әти рөхсәтеннән башка гына гармун алып кайта, -дип рухланып торып сөйләп китә Хафизулла өлкән абыйсы турында, -әти баштан ачуланса да, улының тырыша-тырыша гармунда уйнарга өйрәнүен күреп, соңыннан кичерә үзен. Ә абый авылның беренче гармунчысы булып җитешә. И-и-и, аның яшерәк чагында кылган маҗаралары турында кечкенә абыйларның сөйләгәнен ишетсәң, шаклар катар идең яшти. Кысыр аш туйдыра башласа: “Әти, анда бер тавык әтәч булып кычкыра башлаган, хәерлегә түгел бу, суярга кирәк”,-дип хәйләли икән зур абый. Белмим, әти ышаныпмы, әллә инде үзенең дә тавык ите ашарга теләге туыпмы, абыйның хәйләсенә каршы килми: “Шолаймыни әле? Алай булса тотыгыз, суярга ул мәлгунны”,-дип фәрман бирә булган. Ә абыйларга шул гына кирәк, шунда ук нахак бәла тагылган бер тавыкны тотып та бирәләр.
Тагын әтинең бүлнискә барып кызык булганын көлдереп сөйли зур абый. Әтигә табип бәвел белән кан анализы бирергә кушып: “На тощак!”-дия. Ә әти моны үзенчә аңлап, табип яныннан коты алынып чыга да: “Улым, нецкә зирдән кан алдырыга кушалар, нишләргә инде?” -ди аптырап. Зур абый исе дә китмичә: “Аның нәрсәсе бар, энә кадаудан куркасыңмы әллә?” –дигән була. “Ницек нәрсәсе булмасын, хатын-кызга шәлперәйгән нәрсәңне цыгарып салу язык бит ул,-ди әти ачуланып,-бар инде сүләшеп цык, бармактан гына алсыннар”. Зур абый табип янына кереп чыгып: “Әти, сиңа бит ул на тощак дигән”. “Соң факырым, мин дә нецкә зирдән дим төгелме сиңа?” “Ул ач карынга дигәнне аңлата”,- ди зур абый. Әти ышанмый, “Ац карын на голодный желудок була”,- дип бәхәсләшә...
Әнә шул иң олы Габдулла абыйлары безнең әтиләр белән сугышның беренче айларыннан ук мобилизацияләнде һәм озак та үтмәде, аның хәбәрсез югалуы турында Фәрдук абзыйларга соры кәгазь килеп җитте. Ләкин соңырак аңардан хат килә башлады. Сугышка кадәр тракторда эшләп йөргән Абдул абый, авылның беренче гармунчысы иде шул. Әмма зур абыйларыннан калган ул гармун Хафизуллага бик сирәк эләкте. Эләккән чагында безнең мунчага кереп бикләнеп, көй чыгарырга азапланып ята торган булдык. Соңырак, абыйлары кулында бөтенләй ватылып беткәч, ул гармун тулысынча Хафизулла карамагына калды. Тик аның телләре коелганлыктан, рәтле-конлы көе генә чыкмый иде.
Бер вакыт чыбык очы туганнары Нәсимә апаларга утын кисешкәндә алар өендә күргән гармун сәләмәсен үзенә алырга рөхсәт булгач, Хафизулла шатлы гыннан биемәде генә. Ике гармун сәләмәсеннән без бергәләп, ярыйсы гына гармун укмаштырып куйдык һәм шуннан минем дустымның эшләре хутка китте. Бер ел да узмады аны инде кадерле кунак иттереп, аулак өйләргә кызлар янына гармунда биетергә чакыра торган булдылар. Ничек кенә кызыкмый идек без – башка малайлар Хафизулланың шушындый өстенлегенә.
Тора-бара аны тальян гармун гына канәгатьләндерми, ике рәтлесе турында ук хыяллана башлады. Бирим дисә колына – чыгарып куяр юлына дигән кебек, бер марҗа әбиенә бәрәңге бакчасын казыганыбыз өчен өстәл астында аунап яткан хромка эләкмәсенме?! Бака ягы бер туктамый кычкырып торса да бу инде Хафи зулла өчен көтмәгәндә күктән төшкән бәхет иде. Кычкыра торган ярыкларын томалаштырып булса да, ул аның бер ягында гына өйрәнергә керешеп, тиз арада көйләр дә чыгара башлады. Аннары бер остадан бас ягын да көйләтеп алдыр дык. Хафизулла кадәр үк булмаса да, мин дә ыңгыр-шыңгыр гына уйнарга өйрәндем аңарда.
Үзебезнең уңышларыбыз турында өйдәгеләргә хатлар аша җиткерә тордык.
Миңа ике-өч җөмлә белән генә һәр хатын: ”...Чуктин чук сәламнәребезне җибәреп калабыз,”- дип бер үк сүзләр белән башлап, Рәшит яза торган булса, Ха физуллага Кечкенә апа дип йөрткән Галия апасы да, Алма абый дип йөрткән Кә лимулла абыйсы да озын иттереп, авылдагы барлык хәлләр турында бик тәф силләп торып язалар иде. Әнә шулай без техникумда укып йөргән чакта Абдулла абыйсының сугыштан соң ике ел үткәч, офицер киеме киеп кайтып, хәрби комиссариатка эшкә урнашуы, кечкенә абый дип йөрткән Хәнифулла абыйларының армиягә китеп баруы, ә Хәнифә атлы зур апасының Ярыслауга торф чыгарырга барган җиреннән авылга кайтып тормыйча, Молотов өлкәсендәге туганнары янында урнашып калуы турында билгеле булды...