Тугызынчы сыйныфны тәмамлагач, без җәхәннәм читендәге бер районның кечкенә генә Элмә авылына күчеп килдек. Әти колхозны җитәкләргә кереште, ә миңа 7 чакырым ераклыктагы Каенсар авылының урта мәктәбенә йөреп укырга дип хәл ителде. Укудан курыкмыйм анысы, миңа кайда укысам да барыбер.
Монда яшәүче халыкның сөйләме бик кәмит икән, кайчакларда аңламыйча да торам хәтта. Безнеңчә почмакны нүеш дип йөртәләр, ә аларча поцмак кухня икән. Ничектер цыкылдап сөйләшәләр – көл дә ела инде.
Үзебезгә аерым йорт салганчы колхоз бригадиры, элек колхоз рәисе булып эшләгән, ирен сугышта югалтып, тол калган Сәрбия апаның ярыйсы ук иркен алты почмаклы өенә урнаштык. Рәйсә атлы минем яшьтәге шәп кенә кызы да бар икән әле. Сизеп торам, кыз миңа битараф карамый, шуңа күрә өйдә кеше булмаган вакытта бер җаен туры китереп үзен үбеп, кочагымда изрәттем.
1943 елның 13нче июне, Иске йорт дигән әрәмәлек, Рәйсә.+ Елап йөрәккә тиюе белән шунда ук күңелне дә кайтарды. Әмма атна-ун көннән соң үзе үк минем янда сырпалана да башлады. Нишләп тә булмый, күңелен күрергә туры килде. Тик аның белән башка хаты-кызлар белән яткандагы шикелле үк ләззәт көтәрлек түгел.
1943 елның 24 нче июне, Рәйсәләр өендә. + Сакланырга тырышам, Нурдидә шикелле корсакка калса нишләрсең? Шуңа күрә үзебезнең йортны өлгертеп күчүгә үк Рәйсәгә күренмәскә тырышам, тик көтмәгәндә генә үзе килеп чыгып сырпалана башлый да, тагын дөньялар онытыла.
1943 елның 15 нче июле, Рәйсәләр өе. + Эш беткәч, Рәйсә: “Мин корсакка калдым”,- дип “сөенеч алды”. Шул гына җитмәгән тагын, алар йортыннан ут капкандай чыгып чаптым. Җитмәсә әни дә: ”Син шул Сәрбия кызы белән була шып, безне тагын хурлыкка калдырырга телисеңме әллә, малай актыгы!”-дип
каршы алды. Бетте, Рәйсә янына бүтән якын да бармаячакмын.
1943 елның 21 нче июле, печән чабучыларга Хафизә исемле 19 яшьлек кыз белән атта төшке аш пешерер өчен су алып барганда, Иске Йорт әрәмәлегендә кочаклаштык, үбештек,- очрашырга сөйләштек, ничек оештырырга?Моңа кадәр хатын-кызлар үзләре минем белән ялгыз калу җаен эзли торган иде, монысы да башкалардан әллә ние белән аерылып тормыйдыр әле.
1943 елның 5 августы, Рәйсә өйгә килде. Әни сизенде ди, бик борчулы. Әле ярый безнекеләр өйдә юк иде. Көч-хәл белән тынычландырдым үзен.+
1943 елның 16 нчы августы, Хафизә белән Иске Йортта очраштык. –Баштан өйләнүне таләп итә, нинди акыллы баш!
1943 елның 27 нчы августы, Хафизә белән Иске Йортта. + Беркем белән үбешкәнем юк иде дип башны катырып йөргән булды. Беләм мин, үбешмә гәннәрнең нинди булганын.
1943 елның 1 нче уку көне, күрше Каенсар авылындагы урта мәктәпкә 4 кыз белән бер үзем атлыйм. Рәйсә башка кызларга минем янәшәдә атларга ирек бирмичә гел арага кереп, кысылып бара. Сизәм, барысының да минем белән буласы килә, ничек җаен табарга, ничек өлгерергә?
10 нчы класста 11 кыз, 9 егет. Егетләрдән Әхнәф белән Әхәт иң ныклары, ә калганнары вак-төяк шунда. Димәк әнә шул Әхнәф белән Әхәткә ориентир тотарга кирәк булыр, алар үзара туганнан-туганнар да икән әле. Кызлар арасыннан иң шәбе Асия Галиева. Химия укытучысы Шәүкәт абый кызы икән.Ул минеке булырга тиеш! Әмма миңа игътибар итмәгән була, карарбыз!!! Үзен артымнан сарык бәрәнедәй йөгертмәсәм, исемем Әүхәт булмасын. Юри, өстенә дә борылып карамаячакмын! Андыйларның горурлыгын ничек сындырырга икәнен беләбез!
1943 елның 10 сентябре, яңа мәктәп шартларына күнегеп киләм. Әхнәф белән бераз контакт урнаштырдым кебек. Әхнәфе дә Әхәте дә бик авырлыкта яшиләр икән, әмма горурлар үзләре. Мин тәнәфестә өстенә май яккан ипи ашый башлагач, бүтән малайлар төкерекләрен йота-йота, мәчедәй күзгә мөлдерәп карап биргәнне көтәләр, ә тегеләр ач булсалар да минем якка карамаган да булалар. Ләкин ипине сындырып төрткәндә кыстатып тормыйлар, шунда ук, мизгеле белән чәйнәп йоталар.
Әхнәфнең Зөләйха, Әхәтнең Нурания белән чуалып, Асиягә өмет тотмауларын сизгәннән соң, сак кына аның кылын тартып карарга булдым, “Егетем фронтта, аны көтәм”,- дип минем белән сөйләшмәде дә. Сөйләштерербез! Шул ук вакытта башка кызлар тирәмдә бөтерелеп йөриләр, ә Рәисәсе һаман да ашка төшкән таракандай каяндыр килеп чыгып, миңа сыланып йөдәтә.
1943 елның 15 нче сентябре, 8 нче сыйныф укучысы ниндидер Сәвиядән танышырга теләк белдереп язган хат алдым. Озын тәнәфестә яхшылабырак карар өчен 8 сыйныфлар укый торган бинага кереп: “Кайсыгыз Сәвия була?”-дип сорадым. Карап торуга шәп кенә, җитлеккән кыз: “Мин булам”,-дип кыю гына җавап бирде. “Укытучылар бүлмәсенә чакыралар, нишләп тәртип боздың?”-дип хәйләләп алып чыктым моны. Кочаклатмаган була бит әле, минем белән очрашып, сөйләшеп кенә йөрергә икән теләге. “Нәрсә, куллардан гына тотышып йөрергә телисеңмени?”-дим. “Әйе, ә нигә, гаепмени?”-ди бу нәүмиз елмаеп. Бала дисәң дә бала инде. Әтисенең райкомда эшләгәнен белгәннән соң, аның белән тирәнгә керү турында уйларга да ярамавын аңладым. Үсә төшсен, 16 га җитсен, аннары күз күрер!!
1943 елның 27 нче октябре кызлар өерләре белән минем тирәдә бөтереләләр.
Чөнки минем укулар бик яхшы, һәр линейкада мактап торалар. Рәйсә генә күзгә чалынып эчне пошыргалап тора. Инде әнисе безнең өйгә килеп кызының миннән корсагы булуы турында балавыз да сыгып алды. Тик минем әти-әни:”Кая инде хәзердән үк Әүхәтебезгә өйләнергә, башы яшь, укырга да, укырга әле аңар. Кыз бала үзе андый эшкә юл куймаска тиеш!”,-дип җавапны кыска тоттылар. Аннары үзен, әнисе белән минем әни, район больницасына алып барып, корсагын төшерткәннәр. Шуннан соң Сәрбия апаның акылы саегып калган дип сөйләделәр. Ләкин бу хәлләр узгач та Рәйсә мине үзенеке иттереп санап йөреп, миңа күз аткан һәрбер кызны гел кисәтеп, якын мөнәсәбәтләр урнаштырырга комачаулап торды. Әйтерсең лә минем хатыным инде!?
1943 елның 8 нче декабре, Сәвия бергә чаңгыда шуарга чакырып хат язган. Карда әүмәкләп үзен кыстым, издем, туйганчы үптем. Әмма тирәнгә үтәргә
кызның ризалыгын сизеп торсам да, үземә үзем юл куймадым. Әйдә, өлгерә төшсен, барыбер минем кулдан ычкына алмаячак!
Асияне менә ничек кенә бер каптырырга, һаман да кулга килмәгән булып кылана. Минем түземлелекне сыный күрәсең. Мәктәпне генә тәмамлыйк, бер кая да китә алмас!!
1943 елның 17 нче декабре, Рәйсә каян сизеп әти-әнинең өйдә юк чакларын чамалаган? ++ Миңа үпкәли алмый, ирексезләмәдем.“Өйләнмәсәң дә шулай очрашкалап йөрик инде, ташлама мине”,-дип үтенеп сырпалангач, каршы килә алмадым. Әмма барыбер аның ишеләр белән араны ныклып торып өзәргә кирәк, әллә нигә өметләнеп ятмасыннар.
IV
1943 елның 25 нче декабре, Яңа елны каршы алуга әзерлек барышында Сәвия буш бүлмәгә чакырып керде. Миңа нишләргә кала: үбәм, кочам – кыз изрәп төшә. Ләкин башны югалтмыйча гына гашыйк булып кыланырга кирәк. “Шәүкәт абый кызы Асиягә тешең үтмәгәч, безнең ише беркатлы кызларның колакларына салма эләргә генә кала инде сиңа”,- дип ачуны чыгара, ичмаса монысы да. “Асия имеш, ул сиңа торырлыкмы соң?!”-дигән булам. “Әгәр Рәисәң бу сүзләрне ишетсә, башкачарак сайрыйсың инде”,- дип тагын ачуны кабарта, әмма тешне кысып түзәм. “Башны катырдыгыз инде барыгыз да Рәйсә дия-дия. Аның белән безнең аралар Элмәдә чакта ук өзелде, беләсең килсә”,-дип сөйләшүне туктатырга исәплим, әмма кыз һаман кулымны ычкындырмыйча: “Рәйсәнең үзе каршында әйтә аласыңмы шул сүзләрне?”-дип төпчеләвен белә. Миңа: “Кирәксә әйтермен дә!”-дияргә генә калды.
Әйдә, Рәйсәсе дә белеп торсын, күрсә тагын да әйбәтрәк булачак әле... Шаяртып сөйләнми икән бу кыз бала, дөрестән дә бер малайга Рәйсәне чакырып килергә кушты. Мин Рәйсәнең килеп кергәнен бер күз кырые белән күзәтә торып, Сәвияне үбәргә керештем һәм теләгемә дә ирештем: Рәйсә “хыянәт өстендә” тотты үземне. Миңа нәрсә, эчем катып көлдем, ә Сәвия Рәйсә каршында акланып маташкан була, юләрләр...
Бик шәп булды әле бу, икесеннән дә язгы каникулларга кадәр котылып тордым. Күңелне бастырырга теләгәндә Хафизә ерак түгел, ялгыз гына очрашкаларга мөмкинлек бар, Мөслимә әбигә Хафизә аркылы бер кәнди он бирдерәм дә, беркемгә бер сүзе чыкмый, ызбасы берәр сәгатькә безнең карамакта кала. Чыра да кабызып тормыйбыз. Шунысы шәп, ул корсакка узмау җаен белеп эш итә, акыллы кыз. Иркәләү, назлаулары гына да ни тора бит, башка кызлар кебек капризлыгы да юк, бер теләккә дә каршы килми үзе. Берсе дә аңар җитми инде, узган елны Сәлимәнең әнисе өендә юк чакларда гына шундый ук рәхәт була торган иде!!!
1944 елның 7нче гыйнваре. Яңа 1944 нче елдан башлап, мин тагын да тырышыбырак укырга керешергә исәпләп торам. Башка егетләр шикелле тәмәке тартмагач, колхоз малына күземне кыздырмагач, минем турыдагы гайбәтләрнең ачыктан-ачык таралуына нигез булмады. Шуңа күрә күп кенә хатын-кыз укытучылар кырын карасалар да, фәннәр буенча билгемне кыса алмадылар.
1944 елның 25 нче сентябре. Мәктәпне бик яхшы билгеләренә тәмамлап, үземнең дә, әтинең дә теләге буенча, Казандагы хәрби артиллерия училищесына укырга кердем. Монда казармада яшибез, һәрнәрсәдә армия тәртибе – рөхсәтсез шәһәргә дә чыгарга ярамый. Шунысы әйбәт: Совет гаскәрләре фашистларны көннән-көн кысырыклый баргач, безне фронтка алмаска тиешләр дип торалар укытучыларыбыз. Сугышта бик күп офицерлар һәлак булганлыктан, Совет Армиясенә безнең кебек укыган белгечләргә кытлык зур диләр алар тырышып укуыбызны таләп итеп. Ә минем монда да мәктәптәге шикелле укуым әйбәт, анысы.
1944 елның 27 нче октябре, Казан малае Володька Коростылев белән дуслашып киттек. Ул өченче курстан булса да нишләптер мине якын итте, мөгаен минем әти Фин сугышы инвалиды булгангадыр. Бер көнне уволнениега чыккач, өйләренә дә алып кайтты әле. Ул да минем шикелле әнисе Валентина Николаевнага бердән-бер малай икән, тик менә Володяның офицер әтисе Фин сугышында ук үлеп калган.
Без килеп кергәндә аларда 35 яшьләрдәге Клавдия Петровна атлы күрер күзгә ярыйсы гына, кечерәк буйлы бер хатын утыра иде. Аның да офицер ире сугышның бенренче елында ук хәбәрсез югалган икән, димәк үлгән. Мине ашардай булып күзләрен майландырып карагач, тәннәрем кызышып китте. Чөнки күптән, инде 3 айга якын бер-нинди хатын-кыз белән дә якыннан аралашкан юк, сагындырган булган аларның кочаклары җылысы. Шуңа күрә Клавдия Петровнаның күзләренә теләгемне ачыктан-ачык сиздереп, туры карадым.
Акыллы хатын икән, миңа нәрсә кирәген шунда ук аңлады һәм башкаларга сиздерми генә авызын бөрештереп, үпкәндәй итте дә, күзен кысып куйды. Бу хәлдән соң йөрәккәем күкрәк читлегеннән бәреп чыгардай булып тибә башлады, шуңа да каш сикертеп, ишек ягына ымладым. Ул ризалыгын сиздереп, башын какты.
Валентина Николаевна безнең хөрмәткә диптер инде, хәзинәсеннән сугыш елларына хас булмаган нигъмәтләр чыгарып, өстәл көйләде. Хәтта графин белән хәмерен дә куеп, рюмкаларга койды. Анысы, без дә бер кайчан затлы ризыктан өзелеп тормадык. Әни әйтүгә үк, әти ашамлыкларны һәрвакыт капчыклап, әрҗәләп кайтара. Кәнфит-печениеләрнең безнең өйдә бер кайчан да бетеп торганы булмады. Күз алдына ихтыярсыз әнә шул – өйдәге муллык картинасы килеп басты, ул чакларны сагынып куйдым. Чөнки безне училищеда тукландырулары өйдәге белән чагыштырырлык та түгел иде, шуның өстенә тамак туярлык ашатмыйлар да әле. Хәер, тора-бара алдан да калачак, дип торалар әнә, өлкән курстагылар.
Башкалар эчеп куйсалар да, мин аракыга иреннәремне генә тидергән булдым. Хатыннар:“Әйдә-әйдә курсант, оялып торма, күтәр!”-дип бик нык кыста салар да, мин үземнекен иттем – эчмәдем. Гомумән, аракы-шәраб эчүне өнәмим, башкаларның да, бигрәк тә хатын-кызларның эчкәнен яратмыйм.
Бераздан соң Валентина Николаевнаның: “Бездә генә кунып кал”,-дип кыставына карамастан, Клавдия Петровна торып, китәргә җыена башлады.
Һич көтмәгәндә ул:“Курсант, мине фатирыма тикле озатып куй инде,”-дип мөрәҗәгать итмәсенме. “Рәхим итегез!”.- дидем мин дә эшне сизеп, югалып калмыйча. Вакыт иркен, кичке алтынчылар гына, безгә исә училищега төнге унга шае кайтып җитәргә кирәк. Шуңа күрә: “Мин хәзер әйләнеп киләм”,-дип Клавдия Петровнаны озата барырга алындым.
Урамга чыгуга ук ул култыклап алып, бөтен тәне белән миңа сыенды. Миннән битәр ул якынлыкны тансыклаган ахыры – калтырануы хәтта миңа да сизелә, өстәвенә: “Хәзер кайтып җитәбез, хәзер”,- дип мине түгел, үзен күберәк тынычландыра бугай. Шуңа күрә дә ахыры, ул яшәгән өченче катка күтәрелеп, фатирына үтүгә үк миннән алда ашыга – кабалана чишенеп бәреп, караватына чумды да:”Кил яныма, курсант!”-дип үзе янына чакырды.
Хатынның күңеле булгач, киң тимер караватта кулларны баш астыма салып, иркенләп фатир эчен күзәтәм. Ярыйсы гына җиһазлы күренә болай. Зур өстәл тирәли затлы 6, аркалы урындык тезеп куелган, пыяла ишекле савыт-саба шкафы, аның янәшәсендә диварга зур көзге эленгән. Каршы якта ике гирьлы, вакыт белдереп суга торган сәгать, аның тирә-юнендә кысалы фоторәсемнәр. Тәрәзә төбендә телефон аппараты да бар. Почмакта икона белән шәмне күреп, имәнеп киттем. Шул чакны Клавдия Петровна да телгә килде:
-Үз гөмеремдә беренче тапкыр танышкан көнне үк ир-атка бирелүем, -Клавдия Петровна хисләр ташкынынан арынып, сулышы тигезләнгәч, мине назлап-иркәләп муенымнан, күкрәгемнән үбә-үбә, акланып алгандай сөйләнеп куйды,- танышканнан соң атна-ун көн озаттырып йөреп, тәмам ышаныч казангач кына, фатирыма үтәргә рөхсәт итә идем. Ә син әллә нишләтеп куйдың шунда...
Клавдия Петровна минем озакламый тагын килүемне үтенеп калды.++
1944 елның 25 нче ноябре. Өченче көн уволнениягә үзем генә чыгып, тагын Клавдия Петровналарга юл тоттым. Бернинди церемониясез генә чишендереп, урынга яткырдым, каршы килеп маташуның эзе дә күренми, шуңа күрә әллә ничек кенә кызыгы да юк шикелле. Кечкенә буйлы хатыннарга хас хәрәкәтчәнлек күрсәтеп, Клавдия Петровна чәй куеп кертте дә, мине сыйлаган арада телефоннан ниндидер хатын-кыз белән сөйләшеп алды.
-Хәзер дус хатын да килеп җитә, бергәләп күңеллерәк булыр,-диде ул миңа серле карап.
Дус хатын дигәне Володяның әнисе Валентина Николаевна булып чыкты. Чорына хас булмаганча бик купшы киенгән, үзеннән затлы хушбуй исләре аңкый. Алар үзара үбешеп алган итенделәр дә Валентина Николаевна сумкасыннан алып өстәлгә бер тартма кәнфит, шәраб шешәсе чыгарып куйды һәм шуннан соң гына пальтосын, эшләпәсен салып миңа сузды:
-Дамага итәгатьлек күрсәт Аухатик, -дип балкыды ул минем ләззәтле хисләремне уятырлык итеп. Шәп хатын икән бит бу Валентина Николаевна дигәне, Володяның әнисе булмаса, үзе белән сөйләшерлек тә – буе-сыны яшь кызларныкына алыштыргысыз.
Менә сиңа мә, Валентина Николаевна әллә инде аның тулы, шома ботларына битараф булмыйча, кызыгып каравымны күреп, әллә үзенең дәртенә чыдаша алмыйча, көтмәгәндә мине кочаклап алып, суырып-суырып үбәргә керешмә сенме?! Куллары да бер дә тик тормый: бөтен оят җирләремне капшый башлады. Мин уңайсызланудан йөземә аптыраулы мимика чыгарып, Клавдия Петровнага карыйм, ә ул исе дә китмәгән кыяфәттә елмаеп, хуплавын белдергән рәвештә башын кагып, кулларын гына изәгән итте. Шул арада Валентина Николаевнаның үземне кай арада караватка төртеп аударып, чишендерә башлавын да абайлый алмый калдым.Димәк Клавдия Петровна үз теләге белән мине бүлешкән. Ә миңа тагын нәрсә кирәк?! Валентина Николаевна бик канәгать калды кебек, хәтта рәхмәт тә әйтте әле. +!
V
1944 елның 28 нче декабре, яхшы укыганнарга Яңа елга 3 көнгә әти-әниләр янына кайтырга рөхсәт бирәчәкләр. Әлбәттә инде алар арасында минем кандидатура да бар. Шуңа күрә уволнениеләргә чыгарга да бик ашкынып тормыйм, буш вакытларда кызыклы китап укыйм. Әнисе белән булган вакыйгадан соң Володя белән аралашуы кыенрак, белмим инде берәр нәрсә сизмәдеме икән? Сизмәгәндер мөгаен, югыйсә ике атна элек, ачыктан-ачык акчага тәннәрен сатучы җиңел карашлы хатыннар янына алып бармагандыр. Билгеле, анда шактый гына акча да туздырырга туры килде.
1945 елның 8 нче гыйнваре, Яңа ел бәйрәмен өйдә каршы алдык. Әти-әни үземнән бик канәгатьләр, чөнки училище башлыгы исеменнән аларга яхшы ул тәрбияләгәннәре өчен Рәхмәт хаты юллаганнар иде. Шуңарга шатлыклары эчләренә сыймады инде. Минем план Асияне күреп, дуслык урнаштыру иде дә, тик очрашып кына булмады. Ул университетка ук укырга кергән икән, бәйрәмгә кайтканмы-юкмы, белә алмадым.
Ичмаса авылда кулга алырлык бер якын дустым да юк, бергә укыган малайларның барысы да фронтта, аларның шактые үлеп тә калганнар икән инде, ә исән калып кайтканнарының я куллары, я аяклары юк. Бу турыда сыйныфташым, бер кулын калдырып кайткан Шәраф сөйләп торды.
1945 елның 17 нче феврале, укулар шәп бара. Безнең гаскәрләрнең фронттагы уңышлары да сөендерә. Хәзер бернинди шикләнүсез курсантларны сугышка алмауларына исәп тотарга мөмкин. Кайбер, патриот булып кыланып, сугышка китәргә “ашкынган” курсантларны мин күңелемнән бер кайчан хупламадым. Әйдә, миннән башка гына сугышып йөрсеннәр, шунда. Барлык кешегә дә сугышта катнашырга димәгән лә.
1945 елның 10нчы мае. Бөтендөнья җиңүне бәйрәм итә. Һәммәбезнең күңелләре күтәренке, бернинди кайгы юк. Иң әһәмиятлесе, сугышта катнашмый исән-сау калдык, югыйсә минем елгыларның күпме егете анда башын салды. Чегән кызлары үз халыкларыннан башка ир-ат белән якынлык кылмыйлар дигән сүз сафсата икәнен исбатларга туры килде. Ничек кенә үз итәләр икән безнең кебек ир-атны.
1945елның 26 нчы июне. Беренче курс бернинди маҗараларсыз диярлек узды.
Мин әти-әниләр янына каникулга кайттым. Кайбер сыйныфташ егетләрнең сугышта яраланулары аркасында армия хезмәтенә ярамаганнары күренгәлиләр. Алар белән дөнья хәлләре турында сөйләшәбез, тик миңа кызык түгел. Чынлап торып, җитди рәвештә йөрерлек кыз кирәк тә бит,кызганычка каршы, Асияне һаман да күреп булмый әле. Ә Сәвия яңадан тагылды әнә, ләкин аның белән, әтисе шундый зур урында эшләп торганда, тирәнгә керергә ярыймы соң? Ирексезләп өйләндерерләр тагын.
1945 елның 13 нче июле, авылда бер нинди кызык та юк, фронтовиклар кайта торалар шулай. Һаман да шул Сәвия дигәне бәйләнеп: “Әйдә үзеңә бик матур табигать кочагын күрсәтәм”,- дия-дия, тәки әллә кая Кизләү Тавы дигән җиргә алып китте бит. Юл буена “Син мине яратасыңмы, мин сине яраткан шикелле яратасыңмы?”-дип аптыратып бетерде. “Яратам инде, яратам, яратмасам кулга-кул тотынышып, сиңа ияреп бармас идем”,-дигән итенәм. Әйдә, күңеле булсын шунда. Нишләргә кала үзе каныккач, авыз суларын корытып сөйләгән, бик тә яраткан Кизләве Тавында өйләнәм дигән булып, күңелен бастырдым инде. +
Эш узып, елап та җибәргәч, ахыры яхшыга бетмәячәген шунда ук күңелем сизде сизүен, тик һаман да шул терсәк якын бит безнең. Җитмәсә шул мизгелдән башлап, җанга да чи булып китте әле ул кыз (хатын инде). Ике яктан да әти-әниләр кыскач, нишләп тә булмый, язылышудан башка чара калмады. Әмма бер күңел кайткач, мин аның янына да ятмадым бүтән, атна-ун көнләп торды да әниләренә китеп барды, ә миңа шул гына кирәк тә инде –котылдым ниһаять, ябышкак сагыздан.
1945 елның 28 нче июле. Сәвиянең агуланырга теләп кара эчүе турында ишеттем дә ялым да тәгәлләнмәгән килеш тизрәк Казанга китү ягын карадым. Монда ичмаса киносына, спектакленә йөрергә була. Ир назына тилмергән хатын-кызлар да буа буарлык, бармак белән генә чакырасы, инәлдереп тә тормыйлар. Җитмәсә Клавдия Петровнасы да, Валентина Николаевнасы да ерак түгел.
1945 елның 12 нче августы. Валентина Николаевна махмырданмы, кабымлыкка гөмбә ашаудан агуланыпмы вафат булды. Поминкага Володя мине дә чакырды. Алардан Клавдия Петровна ирексезләп диярлек мине үзе белән өйләренә алып кайтты. Исерек хатыннардан да коскынычы юк икән, ник ияреп килгәнемә үкендем. Җанга чи нәрсә шунда.
1945 елның 17нче сентябре. Күңелдә азмы-күпме Көнчыгыш фронтка озатулары мөмкин дигән шик сакланган булса да, хәзер икенче бөтендөнья сугышы җиңүле төгәлләнгәч, бөтенесе артта калды дигән сүз. Армия хезмәтеннән дә кыен курсант тормышы җайлы-ипле генә бара шунда. Миңа зарланырга урын юк, башка курсантлар белән мөнәсәбәтләр, кайбер мизгелләрне исәпкә алмаганда, начар түгел, нәчәлникләр канәгать үземнән, тагын нәрсә кирәк?..