Берәр ай тирәсе сынадылар да хөҗүмгә күчтеләр укучыларым. Аеруча 9 нчы “В” сыйныфының чит авыллардан йөреп укучы малайлары нервыга нык тия башладылар. Берәр нәрсә язарга дип тактага борылуың була, кайсысыдыр кәгазь төерләп ыргыта да бөтенесе бергә пырхылдап көлеп җибәрәләр. Сыйныфка борылып басасың – барысы да тәртиптә, тыныч. Бик игътибар белән тактага текәлеп, сине тыңлыйлар шикелле. Әмма яңадан борылуың була, тагын пырхылдыйлар. Йөземә елмаю җәеп: “Нәрсә, бик күңеллеме әллә?”-дигән булам, җавап юк. Шулай сыный торгач, кемнең бозыклык кылуына төшендем – сыйныфның атаманы Рифат икән бу. Кыска буйлы, әмма төптән нык малай. Җен ачуларым чыкса да сиздермичә генә бу башы бозыкны ничек бер акылга утырту җаен уйлыйм. Колхозда икенче бригада бригадиры булып эшләүче әтисенә әйткәндә, колагын борачак инде дә бит, тик үземнең көчсезлегемне күрсәтәсе килми. Мәктәптәге хәлләрне хатыныма сиздермим, барысы да тәртиптә дигән булам. Ә мәктәпкә барганда уемда хаман да шул Рифат, аның бүген тагын ниндиерәк этлек эшләячәге җанымны изә. Ничек кенә шуны бер авызлыкларга?!
Көннәрдән-бер көнне аның чираттагы юньсезлегеннән соң берничә минут узгач, мин нәрсәнедер исемә төшергән кебек: “Каюмов, сиңа бер йомыш бар иде бит әле”, -дигән булып, моны сыйныф бүлмәсеннән алып чыктым да аның иңбашына дустанә кулымны салып, “Г” хәрефенә охшаш бинаның кеше-кара күренми торган почмагына таба алып киттем. Аңа киң җәелеп елмаеп, баштан як-якка каранып алдым, аннары кинәт кенә изүеннән эләктереп күтәрдем:
-Тәрәзә аша тышка атыйммы?-дим моңа пышылдап кына.
-Ат! –ди бу исе дә китмәгәндәй.
-Син хайван аркасында кыш көне мәктәпне суытып, тәрәзәне ватасы килми, - дип моны физкультура дәресләре өчен кулланыла торган юрган- матылар өстенә атып бәрдем,- тынчлан да 5 минуттан ишекне шакылдатып кына керерсең. Ишетсен колагың, качып китәсең булма, барыбер эләктерәчәкмен! Аннары миннән игелек көтмә, дуңгыз!
Шуннан соң аны калдырып, бер нәрсә дә булмагандай, сыйныф бүлмәсенә кереп, дәресне дәвам иттем. Ә үзем борчылып көтәм: теге малай мин әйткәнчә ишекне шакылдатып керерме юкмы? Менә ишек каккан тавыш, мин ул якка борылып та карамыйча гына: “Кереп утыр!”-дидем. Каюмов кереп утырды, як-яктан моңардан кызыксынып сораштырмакчы булуларына карамастан, бу аларга игътибар итеп тормыйча, усал ырылдап, терсәкләрен генә тырпайта, тегеләр шунда ук шым була. Ә миңа шул гына кирәк тә инде. Шул мизгелдән, шул сәгатьтән башлап, антипедагогик ысул кулланып булса да, укучыларымның дәресләремдә генә түгел, хәтта коридорда да мине күрүгә үк, тынып калуларына ирештем.
Әле ярый Ходай миңа эре бәдән биреп, мускулларымны нык иткән. Ә тазалык буенча кайтышырак укытучыларга нишләргә кала? Хатын-кыз укытучылар ничек түзә икән? Хәер, алар арасында да төрлесе бар. Мисал өчен, алгебра-геометрияләрне алып баручы Сәлимә апа күренүгә укучылар: “Әнә, утлы кисәү килә”, - дип, кайсы кая кереп китеп, аның күзеннән югалырга тырышалар. Татар теле һәм әдибияты укытучысы Рәхимә апаны бик тә тыныч, йомшак булуына карамастан, беренче сыйныфтан унынчыга шае барысы да хөрмәт итә. Аңа карата тупаслануны күз алдына да китереп булмый. Минем Суфиям һәм тагын яңа килгән математика укытучысы Сәвия мөгаен чиксез чибәр булулары белән алдыралардыр. Чөнки минем үземә дә Суфиям күренү белән, бөтен тирә-юнь яктырып киткәндәй тоела.
Турысын әйтим, мин аны ир-ат укытучылардан гына түгел, югары сыйныф укучыларыннан да көнләшәм. Мәктәпкә эшкә урнашуым да тик аның янында даими булып, күз уңында тоту өчен. Ләкин ул миңа көнләшерлек бер нинди җирлек тә калдырмый, анысы. Сизеп, күреп торам – аның өчен миннән башка ир-ат гомумән, дөньяда юк. Ул үзе дә миннән шундый ук бирелгәнлек таләп итә, мәктәптәге яшь укытучы хатын-кызларга гына түгел, югары сыйныфларда укучы кызларга тикле, кырын күз белән дә карамау шартын куя. Чөнки болай эшләргә аның сәбәбе дә бар дияргә була.
Унынчы сыйныф укучылары белән биология дәресеннән мәктәп бакчасында эшләргә чыккан идек. Ничектер сыйныфның иң чибәр кызы Исмегөлнең аты тел очында торып, исемә һич кенә дә төшми бит. Читтәрәк җир казып торганга аңа бирегәрәк күчәргә дип әйтергә теләгәч, ахыр килеп: “Кара әлә, Вафа абый кызы, читтә үзеңә генә күңелсездер”,- дигән идем: “Абый, минем исемем дә бар иде бит, Исмегөл”,- дип куйды. Аңа каршы минем телемнән исә:
-Гафу ит Исмегөл, әнә әниләрегез берәрегезгә эндәшергә теләгәндә бөтен балаларының исемен атап уза, мин бит гел синең исемең турында гына уйлап тора алмыйм инде,- дигән мәгънәсез сүз боткасы тезелеп чыкты.
- Ә мин гел уйлап торам шул менә!
Болай әйтеп ул кыз бала нәрсәне күз уңында тоткандыр, тик минем ярыма ул бөтенләй кирәкмәгәнчә барып ирешкән. Ул шактый озак Исмегөл белән колак итемне ашады. Юләр димә инде, янымда балкып торган хатыным булган килеш мин башкаларга карыйммы соң, Алла сакласын, моның өчен райком секретаре Баһаветдинов шикелле бөтенләй азгын булырга кирәк.
Баһаветдинов дигәннән, безнең районнан КПССның өлкә комитетына эшкә күчеп китәр алдыннан үткәрелгән райком пленумында ул оятсызлыкның чигеннән үтеп, үзенең саубуллашу чыгышында циникларча: “Иптәшләр бу районнан киткәндә бер үкенечем кала, ике җитәкченең хатыны белән булырга өлгерә алмадым”,- дип көлгән. Аның каравы, “Правда” колхозы рәисе Ибәтев Баһаветдиновның үзен дә бик әйбәт башваткыч белән миңгерәтеп калдырган шул:
“Район үсеше хакында кайгырту урынына синең уеңда гел мир үгезенеке кебек азгынлык кына булуы беребезгә дә сер түгел иде, Равил. Хәер, үгез синең өчен зуррак исем инде, хәзер белсеннәр институтта үзеңне кәҗә тәкәсе дип атап йөрткәннәрен. Син бит Кәҗә тәре миңа тәмәке эзләп, чәй әзерләп йөри торган бер мәхлук идең. Минем йомышчым булып йөрүең өчен генә үзеңне башкалардан кыерсыттырмадым. Оныттыңмы әллә, ә-ә? Минем хатынның обкомда эшләүче абыйсы бу районга беренче иттереп сине түгел мине килергә кыстаган иде, сасы кәҗә тәкәсе. Тик мин синең кебек куштан була белмәдем шул. Бездә махсус кунып калып, мин иртән нәрәткә киткәннән соң хатынга кул сузарга маташкач, аңардан күз төбеңә эләккән, хәтереңдәме? Ачуны китереп торсаң, хәзер мин өстәрмен. Күгәргән күз төпләреңне күрмәсеннәр өчен атна буена өеңдә бикләнеп эчеп яттың, анысы хак. Бәхетең, күз төбеңә алып, китеп баргансың, миңа эләккән булсаң, тукмак борыныңны кыйшайта идем.
Минем Сәриямә тешең үтмәде, тагын кайсыбызныкына үтмәгәндер, анысын коллегалар үзләре чишеп башларын ватсыннар. Ә син соң үзең Розочкаңның гел яңадан-яңа киемнәр алып, киенеп-бизәнеп йөрүен юктан гына дип белдеңме әллә? Менә хәзер үзең башыңны ват инде, маңгаеңа хатының куйган пошиныкы кебек мөгезләреңнең кемнәрдән икәнен? Ах-ха-ха!..” - дип Баһаветдиновны әдәм мәсхәренә калдырган. Тегесе: “Син, син нәрсә сөйләгәнеңне беләсеңме?” – дип мыгырданудан башка сүз дә әйтә алмаган. “Мин беләм, ә син менә белмисең кебек күренә, ах-ха-ха. Кәҗә тәре, трибунадан төш тә тизрәк ычкын инде моннан. Югыйсә коллегалар үзеңә темный оештырырга мөмкиннәр...”- дип Ибәтев моңар авыз ачарга да калдырмаган.
III
Бу турыда Хафизулладан ишетеп, шаклар каткан идем. Райкомның беренче кадәр беренче секретаренә шулай әйтергә курыкмаган Ибәтевне күреп белмәсәм дә, ул мине бик нык сокландырды. Кызганычка каршы, сирәк шул андыйлар. Күбесе үз шәүләләреннән дә куркып йөри – сталинизм чорыннан калган куркаклык һәм ялагайлану чире тагын күпмегә тикле барыр ннде? Райкомның пропаганда бүлеге планы буенча үткәрелүче лекцияләрдә без – укытучылар Сталин шәхесе культының тетмәсен тетсәк тә, Хрущевны әүлия урынына күреп, күкләргә чөеп мактый бирәбез. КПСС карарларын Көръән сүрәләреннән дә өстен күрәбез. Бер генә педсовет та КПСС карарларын ничек иттереп тормышка ашырырга кирәклеге турында төкерек чәчеп, чыгыш ясаулардан башка үтми.
Мин мәктәпкә урнашкач, укытучылар коллективында коммунистлар саны өчкә җиткәнлектән, партия оешмасы ясап, үземне аның секретаре иттереп сайлап куйдылар. Минем өчен ай саен бер җыелыш ясау һәм райкомга шул хакта хисап тоту белән бергә, кәгазь боткасы тутырудан торган мәшәкать тагын да арта төште, билгеле. Аның каравы, партоешма сәркәтибе булу бер яктан иммунитет ролен башкарып, башкаларның миңа тел-теш тидерүләреннән сакларга да нык ярдәм итсә, икенчедән, партия-хуҗалык активы җыелыш ларына йөрү, райком пленумнарында, район советы сессияләрендә катнашу районның җитәкчеләре арасында еш булып, җирлектәге вазгыятне эчтән белеп-тоеп торуда да булышты, билгеле...
Көннәр атналарга, атналар айларга авыша биреп, гөмер үтә торды. Ничек шулай туры килгәндер, 1958 нче елның 22 нче апрелендә икенче улыбыз туды. Мәктәп коллективы Ленин туган көнгә бәйләп, кечкенәгә дә Ленар исеме кушарга тәкъдим иткән иде дә, тик әби: “Кеше көлдермәгез, үзебезчә чын татар исеме дә бетмәгән”,- дип каршы төште. Без Суфия белән аның сүзен тыңлап, Маратка тукталдык. Безнең исемнәргә рифмасы да килеп тора: Айрат – Марат. Ике як әти-әни дә оныклары артуга бик нык сөенделәр инде. Миннән яшереп дигәндәй, әбиләрдә шартына китереп, исем куштырдылар.
Май бәйрәмнәре үткәннән соң Суфия Маратны әнисенә карап торырга бирде дә, укучыларымны имтиханнарга әзерлисе бар дип, укытырга да чыкты. Шуңа күрә Суфия урыс теленнән сочинение яздырып, аларны тикшергәнче буша маганлыктан, әби бездә бала карап торды. Билгеле, май урталарындагы ял көннәрендә гаилә белән бергәләп, бәрәңге чәчкәндә булышыр өчен, туган авылыбызга да кайтып килдек. Ул өмәләр чын-чынлап бәйрәм төсен алган иде, чөнки минем әти малайларын – энекәшләрне дә чакыргач, анда бер көтү кеше җыелды.
Үзебезнең бакчабызны исә, фәкать үзебез генә эшкәрттек, тәрбияләдек. Анда бәрәңге чәчә торган өлешен үзебезгә икенче уңышка кадәр җитәрлек, җиде-сигез сутый гына калдырып, калган җиргә яшелчә, җиләк-җимеш утыртуны кулай күрдек. Көзеннән утыртып калдырылган алмагачларыбыз, чияләр, карлыганнар барысы да тамырга китте. Бакча кырыйларына урманнан алып кайтып утырткан балан-миләшләрем дә яфракланды. Суфия исә, төрледә - төрле чәчәкләр утыртып, күп вакытын шуларга бирде. Кыскасы, Суфиянең дә, минем дә күңелләребезгә хуш килеп торырлык бик матур гөл- бакча килеп чыкты.
Яз башыннан әти өч оя умарта да биргән иде, мин буш вакытым булуга шулар белән мәш киләм. Аларга күч аерырга ирек бирмичә, һәрберсен икегә бүлеп, алтыга җиткердем әле менә. Җилсез, кояшлы көннәрдә кортларның тыз-быз нектар һәм аякларына урап серкә ташуларын карап торуы үзенә бер ләззәт инде. Айрат та гел минем янда буталып, бөтенесе белән кызыксына – эшкә өйрәнә.
Әтидән умарталардан тыш теше бозау белән буаз сарык та артты әле. Алар өчен йорт торгызудан калган бүрәнәләрдән, бабай белән җыйнак кына лапас та күтәреп куйдык. Аның алдына тактадан янкорма ясагач, кош-кортка да урын ишәйде. Шушы гамәлләрдән күңелем булып, эчемнән генә колхоз эшеннән китүемә сөенеп бетә алмыйм. Югыйсә күп чакларда андагы бушка вакыт уздырудан шуның кадәр күңел кайткан иде ки, иртән нәрәткә торып китүләре ул чакларда минем өчен чын мәгънәсендәге газапка әйләнә башлады. Тик шулай да кайберәүләр әнә шул нәрәттәге ләтчит сатулардан тәм табып, изге бурычларын үтәгән хис белән, аңа ниндидер мөһим эш башкарырга баргандай йөри бирделәр.
Ә еллар үз җае белән үтә тордылар. Заманы өчен без бик иркен – мул тормышта көн күрдек. Авылда беренче булып “Урал” мотоциклы да сатып алгач, эшләр бөтенләй җайланып китте. Хәзер инде яздан җирләр кибеп, көзге пычракларга шае, ял көннәрендә берничә сәгатькә генә булса да, машинага тиң матайда, әтиләргә кайтып йөри башладык. Бу вакытка Хафизулла совхоз директоры булып алган иде инде. Хәер, моңа ис китәсе юк, минем энекәшем Рәшит тә, Кыңгыр Иреге авыл хуҗалыгы идарәс башлыгы булып эшләгән, бездән әллә-ни ерак булмаган бер районда, совхоз директоры дәрәҗәсенә ирешеп куйган.
Әмма ул туган нигезгә бик сирәк кайта шул. Мөгаен яшьтән үк читкә - ФЗОга чыгып киткәнлектән, авылны сагынмаска күнегеп җиткәндер. Мин исә, туган йорттан якында гына тормыш корып ятсам да, авылымны даими сагынып, юксынып яшим. Хәзер шунысы җайлы, Хафизулла колхоздан совхозга әйләндерелгән хуҗалыкның директоры булып алгач, аның белән күрешер өчен өйләренә үк үтеп, җанга чи Сарасы күзенә чалынасы юк, алдан шалтыратып куеп, конторасына гына керәм. Аның белән сәгатьләр буе, кайчакларда кем әйтмешли, салам калынлы гына ликер кабып, гәп корып утырабыз.
Ә аракыны мин гадәттә теләр-теләмәс кенә, әңгәмәне җанландыру өчен дигәндәй тоткалап куйсам да, үз гөмеремә күралмадым, яшьтием моны белгәнлектән, минем өчен сейфында махсус ликер тота да инде. Эчәргә керешкәнче ул аны чәйнеккә салып куя һәм беркем дә болар хәмер эчеп утыралар икән дип башларына да китереп карамыйлар. Шуңа күрә ул ишекне дә бикләп тормый, шулай күпкә ышанычлырак, имеш. Хәтта көтмәгәндә-уйламаганда беренче секретарь килеп керә калса да чәйнекләр саны берничә булганлыктан, беренче тели калса аңа безнең ликерыбыз урынына чын чәй агызырга була.
Ликерны исә мин әчкелтем-татлы булганга хуп күрәм. Моның икенче сәбәбе дә бар: әти Мәклифә апаны алып кайтканчы, кайбер фронтовик иптәшләре белән кызыл шәраб эчкәндә, аларның эчемлекне мактап куюларына мин – үсмер, почмакны каплаучы пәрдә ярыгыннан бик тә кызыгып карап тора идем. Алар чыгып киткәч, стакан төбендә калган тамчыларны кабып карап, ул әчкелтем-татлы тоелганга, күңелдә әнә шул балачактан калган тойгыларны кабатлау теләге тугалый иде.
Хафизулла белән шулай тәмләп кенә гәп куертканда ул гадәттәгечә, мине үзе янына партком секретаре иттереп килүемне кодаларга керешә:
-Совхоз белән икәү җитәкчелек итәчәкбез, властең минеке шикелле булыр, әйдә кил. Берәр елдан үзең дә хуҗалык җитәкчесе булып җибәрер идең.
-Юк инде дустым, хәзерге шикелле җайлы эшемнән ирексезләп җибәрмәсмәләр, әллә нигә дә китеш юк. Мәктәптә эшләгәндә йорт-җирдә шөгыльләнергә вакыт иркенрәк кала. Ә хуҗалык эшендә газиз балаларыңны да кулыңа алып сөяргә вакыт калмый. Син иртән таң белән эшкә чыгып киткәндә алар йоклап калган булсалар, караңгы төндә кайтып кергәндә, тагын урында булалар.
-Чамалыйм, чамалыйм, вакытыгыз күп булгач, Суфияңне өченче балагызны алып кайтырга әзерлисең инде – корсагы борынына җитеп бара, афәрин.
-Аллага шөкер, дөрестән дә хуҗалыкта эшли калганда өсте-өстенә бала алып кайту турында уйларга вакыт та калмас иде, мөгаен. Әнә сез совхоз дия-дия бер Альбинагыз белән чикләнеп калдыгыз бит әле, ичмаса малаең да юк.
-Анысы шулай, синең белән килешәм. Әмма колхоз эше дип исләре дә китмәгән җитәкчеләр дә аз түгел. Әнә “Заря” рәисе Черновны гына ал. Мескенне бюро саен сүгәләр, партия сызыгы буенча алмаган җәзасы калмады, ә ул: “Строгач не грыжа, ходить не мешает»,- дип тик йөри шунда, авызын ерып.
-Теге сихерчеләр, сихер кайтаручылар авылы рәисе турында әйтәсеңме?
-Әйе, шул кырык алдар Чернов турында инде.
-Бездән бер сыйныфка югары укып йөргән Исламов Дамир анда зоотехник булып 2 ел эшләп алды. Әй зарланып та карады инде анда эшләгән вакытларын исенә төшереп. Корчаңгы ияртеп кайтуларын да, бер чуваш кызына аздан гына өйләндерми калуларын да – берсен дә калдырмады.
-Мин дә ишеткән идем шул, ниндидер Оля атлы кыз белән буталулары хакында. Оляга өйләнмәгән өчен бик көчле сихерләнгән дә әле мескен. Хатыны Рәзилә аздан гына аерылып китмәгән үзеннән. Ярый әле Рәзиләнең анасы үз вакытында чарасын күргән.
-Нәрсә булган шуның кадәр?
-Тукта әле, баштан бишәр грамм тотып куйыйк, аннары тыңлап бетерерсең, -Хафизулла чынаякларга чәйнектән ликер тамызып,чәкештереп алды,-күтәрдек әйдә.
- Дәвам ит хикәятеңне.
-Кыскасы, Дамирга кияүгә чыккач, Рәзиләнең күңелсез йөрүен күреп алган Нәфисә апа, кызыннан эшнең нәрсәдә булуы турында кызыксына башлый. Рәзилә әйтергә оялгач, апасы аша белештертә. Рафидә апасы бик төпченгәч, Рәзилә оялып булса да: “Аның ул әйбере эшләми, мине генә азаплап бетерә”,- дип Дамирының ирлек вазыйфаларын башкара алмавы турында әйтергә мәҗбүр була.
-Кит инде, янында ялангач яткан хатынының да күңелен күрә алмаска.
-Олясы сихерләткән булгач нишләсен?
-Анысын каян белгәннәр тагын?
-Нәфисә апа, кодагыена – Дамирның әнисе Хәлисә апага: “Малаең кызымнан хатын да ясый алмый, аерып алып кайтырга туры килер, ахыры”, - дип эшне җиткерә. Хәлисә апа, үз чиратында, ире Сахап әзигә хәлне аңлата. Ә Сахап әзи Дамирдан турыдан-туры сорарга кыенсынып, бу мәсьәләне олы улы Габбас аша хәл итә. Дамир, абыйсына: ”Теге чуваш кызына теләсә кайчан күңел күтәрелә, ә Рәзиләнең бөтен җире килгән булса да күтәрелми”,-дип зарлана.
-Аннары нәрсә булып бетә соң?
-Нәрсә булсын, Сахап әзи Дамир эшләгән авылга бер сарык алып барып, икенче бер сихерче әбидән малаена ясалган сихерне чыгартып кайта. Шуннан Дамир белән Рәзиләнең эшләре хутка китә. Дөрес анысы, беренче балалары ай да яши алмады, әмма хәзер бер кыз белән бер малайлары матур гына үсеп киләләр.
-Сихерләүче, сихер чыгаручылар авылында торып, Чернов үзе дә сихер белән эш итәргә өйрәнеп китмәгәнме икән соң?
-Ник алай дисең?
-Соң бит инде райондагы хуҗалыклар арасында “Заря” елның-елында артта сөйрәлеп бара. Шуңа карамастан Черновны һаман да алып бәрмиләр. Бер дә оялмыймы икән? Белмим тагын, мин әллә нигә дә алай булдыра алмас идем.
-Шулай, әлбәттә. Синең шундый булуыңны белгәнгә күрә партком вазыйфасын башкарырга чакырам да бит инде.
-Рәхмәт яшьти, рәхмәт зурлавың өчен. Тик кара аны, тагын райкомда бу хакта әйтә күрмә.
-Ул яктан борчылма, мин сине ирексезли алмыйм, аны белеп торасың.
Хафизулланың гәп башында үзенең директор хәнәфиендә утыруына: “Без дустым, Галимҗан Ибраһимовның “Кызыл чәчәкләр”ендәге кебек түбәннән, тормышның төбеннән күтәрелдек!”- дип масаюы сиземләнсә дә, ахырга таба ул күберәк зар елый башлый:
-Җитәкче дөрестән дә, бәйләп куелган эт кебек инде. Күрше районга барырга йомышың төшкәндә дә райкомнан рөхсәт сорарга кирәк...
О Ч Р А К Л ЫК К О Т К А Р А
I
Аннары безнең әңгәмә район тормышын гына түгел, Татарстан, СССР җитәкчелеген төрләндерә башлауга ук күчә. Бездән әллә ни олы булмаган Табиевның өлкә кадәр өлкә комитеты беренче секретаре дәрәҗәсенә ирешүнә көнләшеп сокланабыз да, Хрущевның илне җитәкләүдә җибәргән хаталарын җентекләп тикшерергә керешәбез. Бу арада икенче ликер шешәсенең дә төбенә төшелә, билгеле. Хафизулла янына әнә шулай хәл белергә генә керүдән башланган утыру караңгы төшкәннән соң, Сарасының телефон аша иренә тиз арада кайтып җитәргә кушып, әрләргә тотынуына тикле дәвам итә һәм без шуннан соң саубуллашырга мәҗбүр булабыз.
Әлбәттә, әбиләргә Суфия янына кайтып кергәч, миңа да хатыннан кечкенә генә шелтә эләкми калмый:
-Кая югалдың шулай, дөньяңны онытып, әллә эчкән дә инде үзе? – дип куя Суфия кырыс карап, - хәмер исе аңкый үзеңнән, укучыларың, я булмаса аларның ата-аналары күрә калса яхшы түгел, исереп йөрергә!
Мин исә, гаепледәй нәүмиз елмаеп, Суфиямне иңеннән кочып алам да, Хафизулла белән ничек гәп куертып утыруыбыз хакында тыныч кына хисап тотам. Һәр вакыттагыча, беркайчан да башны югалтырлык эчмәячәгемә ант итәргә дә онытмыйм, билгеле:
-Минем өчен һич борчыла күрмә җан кисәгем, биш грамм ликердан авыз иткәнемне шайтан да сизмәс. Читләргә дә, үз балаларыма да беркайчан начар үрнәк күрсәтмәм.
Нәкъ менә балаларга бик тә әйбәт мөнәсәбәтем өчен Суфиянең мине хөрмәт ләвен белгәнгә күрә, әнә шундый бераз гына хәмер-шәрабтан авыз итү кебек гөнаһларым вакытында, балаларны яратуым аргументын күпертеп, җәзадан котылып та калам инде. Ә ул үзе баларыбызга карата миңа караганда күпкә корырак, кырысрак кылана. Хәтта матчага кыстырып куйган пеши тал чыбыгы да кайчагында эшкә җигелә. Шунлыктан миңа аларны еш кына әниләренең әче әрепләвеннән, кайчакларда хәтта “чәбәкләвеннән” аралап калырга да туры килә: