-Атагыз эшкә генә китсен, мин сезне нишләтергә белермен, җен табагачлары,- дип әниләре очып кунарга торганда Айраты да, Мараты да: “Әти коткар!” –дип йөгереп килеп, минем кочагыма кереп ышыкланалар.
-Ю-у-ук, беркемнән тидермимен мин сезгә. Тик шуны белегез, сезнең өчен әни изге кеше, аны ачуландырырга да үпкәләтергә дә һич тә ярамый. Аңлашылдымы?!
-Аңлашылды,- диешәләр алар башларын түбән иеп.
-Ә хәзер барыгыз да: “Әнием, кичерә күр, башка тәртипсезләнмәбез”, - дип гафу үтенегез.
-Ул безгә тимәсме соң?
-Тими, билгеле. Әнисе, Айрат белән Маратка тимисең бит?
-Әтиләре тияргә кушмагач, мин берни эшли алмыйм шул инде. Әле ярый әтиегез бар, сез юнсезләрне якларга.
Әмма ул мин өйдә булмаганда малайлар бераз шукланса: “Атагыз гына кайтсын, җен табагачлары!” - дип минем белән дә куркытуына бер вакыт тап булгач: “Мин өрәк түгел, балаларны минем белән куркытуыңны ташла!” дип кисәтергә дә туры килде хәтта. Чөнки Аллага шөкер, малайларыбыз тиешле чиктән беркайчан чыкмадылар...
Марат туып, тагын өч елдан соң, бөтен нәселебезгә шатлык өстенә шатлык китереп, гаиләбез өченче малаебыз – Ринат белән тулылана төште. Суфия кыз бала алып кайтырга бик хыялланган иде дә, сау-таза малай табуына да нык сөендек. Миңа калса, үсеп җитеп, киләчәктә үзләренә карьера ясар өчен өч туган ир балага берсенә-берсе үзара булышып тартырга бик кулай булачак, Ходай кушса. Мин шуңа эчтән генә бик куанып торам да инде...
Мәктәпкә урнашканнан бирле, мин мөкин булган кадәр колхоз эшеннән читтәрәк йөрергә тырышсам да, педагогия коллективының партоешмасы секретаре вазыйфаларын үтәгәнлектән, авылның җәмәгать тормышыннан да, район күләмендә даими үткәрелеп килүче төрледән-төрле җыелышлардан да берничек азат ителә алмадым. Нәтиҗәдә район җитәкчелеге күзләренә чалынгалауның зыянын да күрергә туры килде, шулай итеп.
Декабрьнең тымызык салкын көннәреннән-бер көнендә үземне партия райкомының оештыру бүлеге мөдире Замир Хуҗиәхмәтев чакыртып алып, үзәктән 35 чакырым ераклыкта урнашкан бер чуваш авылына партоешма сәркәтибе урынын тәкъдим итте:
-Бу хакта Мансур Нурхакович белән килешенгән, перспективада шул ук колхозда рәис булып калу планы белән, сине “Заря”га җибәрергә исәплибез. Каршы килү турында уйларга да ярамый, иртәгә үк барып карап, андагы хәлләр белән танышып кайт та, аннары монда килерсең.
“Заря” исемен ишеткәч: “Иртәгә 5 дәресем бар, мине кем алыштыра кинәт кенә? Бер атна алдан әйтелсә, сәгатьләрне күчереп-алыштырып булыр иде,- дип караган идем, бүлек мөдире күтәрелеп бәрелде:
-Хәзер, синең дәрес сәгатьләреңә яраклашып, райком планын үзгәртергә булыр! Мин мәктәптә эшләмәгән кешеме әллә, монда акыл сатып утырасың. Бар, кушканны үтә, син партия солдаты!
Нишләргә кала, икенче көнне мәктәпнең атын җигеп, кушылган авылга китеп бармассыңмы. Тирә-ягын карурман чолгап алган сәләмә генә бер авыл шунда. Урман эчендә яшәүләренә карамастан, кайбер йортларының түбәләре юкә кайрысы белән генә ябылган, салам башлылар да аз түгел. Кыскасы, беренче күрелгән манзара күңелдә матур хисләр уята алмады. Пенсия яшьләрендәге рәис Федор Иванович Чернов белән дә танышып алдык. Беренче аралашып сөйлә шүдән үк бик шома, хәйләкәр һәм кырык алдарга охшаганлыгы үзен нык сиздерә. Сиңа туры карарга базмагандай, карашларын як-якка тиз-тиз сирпеп алып, кулларын бутап-бутап сүз боткасы сиптерүеннән үк шул аңлашыла. Андыйларны безнең авылда “Шомагур” дип йөртәләр.
Федор Иванович минем гаиләм күчеп килергә тиешле ызба сәләмәсен дә күрсәткән булды. Аның “Йолдыз” колхозында яшәгән ызбадан да кирерәк булып, Суфиягә күрсәтергә оят кына түгел, гомумән бу хакта авыз ачып карарга да мөмкин түгеллеген күз алдыма китереп, котым очты.
-Тагын өч-дүрт айдан язлар җитеп көннәр җылытыр, аңа кадәр түзеп торырга була, -дип үзенең бушка охшаган вәгъдәләрен тезәргә тотынды рәис бер алдыма, бер артыма чыгып әйләнеп,- сугыш елларында моңардан ун тапкыр кирерәк шартларга да түздек әле. Чәчүләр бетеп җәйгә кергәч, йорт корырлык бүрәнә ташытып, бура буратырбыз, барысы да җйланыр.
Мин әлеге буш сүзләрнең тормышка ашмаслыгына гаҗизлектән бер сүз әйтмичә, башымны чайкап торудан гайре бер нишли алмадым, ә Чернов сөйләде дә, сөйләде, мактанды да, мактанды. Имеш, ул рәис булып торган чорда елга буып, электр станциясе ясаганнар, шунлыктан башка авылларда керосин лампасы яндырсалар, мондагы йортларда Ильич лампалары яна; ике ГАЗ-51 машинасы, 1ДТ-54 тракторы сатып алганнар, бөртеклеләрнең гектарыннан уңыш 32 поттан 45 потка җиткән һәм тагын әллә нәрсәләр.
Чернов әкиятен тыңлыйсы урынга, минем башымда фәкать, ничек иттереп райком кешеләреннән үземне бирегә җибәрмәүләренә күндерергә дигән борчулы уйлар гына кайный иде. Сугыш ветераны һәм инвалиды әти риза түгел дию генә аларны ышандырмаячак билгеле, чөнки ул аерым тора, җитмәсә ике үги, үз малайлары үсеп килә, хатыны да артык карт түгел. “Үземнең балаларым кечкенәләр, хатынга анда эш юк”,- дип карасам гына, белмим инде, белмим.
Дөрестән дә икенче көнне райкомның оештыру бүлеге мөдиренә мин әнә шул дәлилләремне чыгарып салган булдым. “Ул салкын, үтәли җил уйнаган сәләмә йортка хатын әллә нигә дә яшь балаларны алып барырга риза булмаячак, сугыш инвалиды әти-карт та каршы килә дигән идем”,- ә ул аны-моны әйтеп тормыйча гына үземне җилтерәтеп, беренче бүлмәсенә алып кереп китте.
-Безнең “Заря”га партком урынына кандидатыбыз бойкот белдермәкче була бит әле Мансур Нурхакович, колхозга бармас өчен мең төрле сылтау таба. Имеш, ызба салкын; әтисе җибәрергә риза түгел; башлангыч сыйныфлы гына мәктәпләрендә хатынына эш юк; балалары кечкенә; фәлән-фәсмәтән,- оештыру бүлеге мөдире Замир Әмиревичнең теле-телгә йокмый, кызып-кызып сөйләгәндә аның иреннәренә чирканыч күбек җыела, ул моны үзе сизәме-юкмы, фәкать аның гына сүзе-сүз булсын,- демагог, әйтерсең партиянең район комитеты аның белән церемонияләп торырга тиеш.
Беренче секретарь канәгатьсез генә кыяфәттә бүлек мөдиренә кырын карап алды да Черновны чакыртырга кушты.
-Мансур Нурхакович, кирәге чыгар дип мин аны монда чакыртып китергән идем инде,- Хуҗиәхмәтев кыланчык кызлардай җилкәлерен уйнатып боргаланды, -ул пропаганда бүлеге мөдире Борис Иванович янында утыра, Сезнең янга керсенме?
-Да, да, давай чакыр үзен монда!
Чернов беренче бүлмәсенә кош тоткандай балкып килеп керде дә:
-Иптәш беренче секретарь, Сезнең фәрман буенча килеп җиттем. Отставкадагы гвардия кече лейтенанты Чернов доклад бирә,- дип маймылланды.
-Ярар, шаяртуларыңны калдырып тор! Син шуны әйт, партком өчен йорт әзерме?
-Нәкъ шулай, йорт әзер, караган-җыештырган. Миченә шыгырдап торган каен утыннары тыгып куелган, коры чыра теленеп, утыннар астына урнаштырылган, фәкать шырпы сызып, кабызып җибәрәсе генә бар. Әйтәсез икән, анысын да эшлибез.
-Кирәкми, учакны үзләре дә кабызып яга белерләр. Хатынына күрше авыл мәктәбендә эш белештеңме соң?
-Эш бар,-дип алдашты Чернов, күзен дә йоммыйча. Чөнки РОНОдагы бер танышымнан мин барырга тиешле авылдан 7 чакырым читтә урнашкан урта мәктәптә эш урыны булмавы турында белешеп куйган идем инде. Әмма Шакировның миңа карап: “Ишеттеңме?”,- диюенә башымны гына кагып, бу мәсьәләдә хәбәрдарлыгымны тышка чыгармадым, чөнки минем бөтен уем-теләгем, бернигә дә карамастан, райком тәкъдимен кире кагуга юнәлтелгән иде. Кыскасы, беренче секретарь миңа күченү эшләренә бер атна вакыт биреп, аның сүзен үтәмәгән тәкъдирдә, мәктәптә эшләтмәячәген кисәтеп җибәрде.
II
Күңелдә туфан уйнаса да, өйдәгеләр алдында кәефсез булуымны йөземә чыгармаска тырышып йөрдем. Шул ук вакытта хатыныма да колхоз партия оешмасы секретаре ясап куярга теләүләрен әйтми булдыра алмадым билгеле, әмма аңа партком булып барырга тиешле авылның күңелгә чит, ә яшәргә тәкъдим ителгән ызбаның ни дәрәҗәдә сәләмә булуы турында белдерергә һич мөмкин түгел иде. Чөнки үзебез җитештереп кергән, барлык яктан уңайлы йорт-җиребездән кубарылып китүне мин күз алдыма да китерә алмадым һәм теләмәдем дә. Шуның өчен:
-Алай-болай мәктәпкә килеп, күчәргә үгетли башласалар, зинһар өчен риза була күрмә тагын, -дип Суфиямне кисәтеп куйган булдым, - өч бала белән бер кая күчеп йөри алмыйм диген.
- Сүз дә юк, алтынлаган урын тәкъдим итсәләр дә, син риза булмаган килеш мин кая барыйм инде?
- Юк Суфия, син аңлап бетермәдең. Райком яки РОНО кешеләре: “Ирең син барсаң бара”,- дияргә мөмкиннәр, чөнки мин хатын күченүгә каршы дидем.
- Аңлашылды, ике аягымның берсен атламаячакмын, гаиләдән аерып, иремне ят авылга эшкә күчерүегезгә дә каршы,- диярмен.
- Әйе, нәкъ шулай. Тик барыбер монда тынычлап эшләргә бирмәячәкләр инде, анысы хак.
Шундый күңелсез уйлар белән беренче тарафыннан билгеләнгән атна да үтеп, райкомга барыр вакытым җитте. Мин чакырганнарын да көтеп тормастан, иртәдән үк райкомга барып, Хуҗиәхмәтов катына кердем.
-Нәрсә, кайчанга күченәсең? –дип каршылады ул мине күрү белән үк.
-Сугыш инвалиды әти дә, өч кечкенә бала анасы булган тормыш иптәшем дә күченүгә катгый каршы киләләр, -дип мин үз туксанымны туксан иттем.
-Ю-ук, парин, болай булмый. Хәзер Мансур Нурхакович янына керәбез, каршы килеп маташсаң, ул партия билетыңны өстәлгә куйдырачак, белеп тор.
-Ярар куйдырса, карарбыз! – дип әтәчләнгән булдым мин эчемнән калтырана башлавымны тоеп.
Дөрестән дә Шакиров минем белән күп сөйләшеп тә, аклануларымны тыңлап та тормыйча РОНО мөдирен чакырып кертте дә:
-Бу, партия карарына каршы килергә маташкан тискәрегә, бүгеннән мәктәптә урын булырга тиеш түгел, аңлашылдымы?! – дип өстәлгә йодрыгы белән кыйнап, РОНО мөдире белән икебезне дә бүлмәсеннән куып чыгарды.
Мөдир Сәлим абый Салахов мине үз бүлмәсенә ияртеп кертте дә шыпырт кына акыллы киңәшен бирде:
-Син бик үк борчылма алай Айрат. Мин хәзер: “Райкомның беренче секретаре кушканны үтәмәгәне өчен эштән азат ителә”,- дигән фәрман язармын. Ә мондый фәрман канунга сыешмый, аны судка биреп, кире кактырып булачак. Ләкин үзең аңлыйсың, район судьясы беренчегә әллә нигә дә каршы бармаячак. Шуңа күрә вакытны сузмыйча, өченче гыйнварга - эш сәгате башланган җиргә Казанга, профсоюзлрның Хезмәт Сараена барып, мин язган фәрманны юкка чыгартып кайтырсың, бер дә кайгырма. Яңа елга кадәр дәресләреңне алып барырсың, мин 3 нче гыйнвардан эштән азат ителә дип куярмын. Әгәр бәйләнә башласалар, чирек чыкканчы укытырга кушуымны әйтермен. Тик мондагы сүзләрне чит-ятларга гына түгел, борчылырга калдырып, хатыныңа да белдерә күрмә, - дип хезмәт кенәгәмә үзе әйткән рәвештә фәрманын язды да, уңышлар теләп, озатып калды.
Мин нәкъ Сәлим абый кушканча, икенче гыйнвардан ук Казанга барып кундым да, иртәнге сигезгә чаклы өлкә профсоюзының мәгариф хезмәткәрләре профсоюз комитетына килеп җиттем. Тик аннан мине: “Районыгыз бетерелде, шуңа күрә кайт та, тынычланып үз урыныңда эшли бир”,-дип хезмәт кенәгәмә фәрманның канунсыз булуын тамгалап, бер үк вакытта районның юкка чыгуына көендереп тә, ә эш урыным саклануына сөендереп тә, кайтарып җибәрделәр. Районнарны эреләндерү нигезендә, мин партком булып барырга тиешле “Заря” колхозы, күрше район биләмәләренә кертеп калдырылды.
Мин исә, башка беркайчан да Хуҗиәхмәтев шикелле каныгучан партия функционеры, Шакиров кебек дуамал район җитәкчесе каршында бернинди гаепсез килеш, гаепле сыман башымны иеп басып тормаячагыма шатланып туя алмадым. Хәтта “Йолдыз” колхозының мөстәкыйль булмаган партоешма сәркәтибе вазыйфаларын алып барырга да ризалаштым. Чөнки хәзер инде хуҗалык белән идарә итәргә теге дуамал Сабир Шәрифуллин урынына миннән яшерәк белгечне куйганнар иде. Ниһаять, баш түбәмдә моңа кадәр нинди куркыныч эленеп торганын, Суфиямә дә тыныч күңел белән ачып салдым. “Шундый авыр минутларыңда нишләп хәсрәтеңне уртаклашмадың?”- дип ул үпкәләгән дә булды әле.
-Юк инде үземнең кайгыртулар гына җитмәгән, сине дә борчып ятарга мине кемгә саныйсың? Әле син үз чиратыңда, берәрсенә чишелеп тә куйсаң?
Суфия бәгыремә үтәрлек, шундый иттереп карап куйды ки, мин нигә генә дип ачылып китүемә үкенеп тә куйдым.
-Айрат, христиан динендәгеләр никахлашканда: “Шатлыгын да, кайгысын да гөмергә, бергә!” -дип рухани алдында ант итешәләр, - Суфия миңа шелтәле сынап карап, үгетләвендә булды,- безнең халыкта кияү белән килен мулла каршында андый антлар кабул итмәсәләр дә, аларның никах мәҗлесендә чаршау артында утырып: “Риза булып алдым, риза булып бардым” дигән сүзләренә боларның бөтенесе дә салынган. Шул мизгелдән алар икесе бер бөтенне тәшкил итеп, алга таба һәр эш-гамәлләрен икәүләп чишеп, бер-берсе белән киңәшеп аңлашып, яши башлыйлар. Ә син авыр хәсрәтле ничә көнеңне берүзең газап чигеп кичереп яткансың.
Суфиянең үземнән биш яшькә кечерәк булган килеш акыл өйрәтүе эчемне пошыра башласа да каты бәрелмәдем:
- Мин коммунист буларак, никах мәҗлесендә катнашмадым, аның кадәр нечкәлекләрен белеп бетермим шул,- дип көлеп, шаяртуга күчкән булдым, тик кая анда, үземне укучы балаларыдай әрләп ташламасынмы:
-Җитди нәрсәләр турында сөйләшкәндә, син башыңны юләргә салып утырма инде. Бала түгелсең, минем чын йөрәктән әйткән сүзләремне көлкегә алырга!
-Аңладым, гаеп миндә, ханым-солтаным. Башка кабатланмас.
-Ай-яй Айрат, артык кыланасың, көлүеңне туктат инде, мин бер дә шаяртмыйм бит.
Мин сүз катмыйча гына бирелгәнемне аңлатып, ике кулымны күтәрдем дә күзләремне йомып, салмак кына башымны кагып тордым. Күз алдыма ихтыярсыз Сәвия килеп басты. Ул кирәгеннән артык йомшак булды шул, бер кайчан каршы фикерен белдереп, сүз көрәштереп тормады. Йомшак күңелле ана, көйсез баласының барлык капризларына күнгәндәй, ни теләгәнемә, нәрсә әйтүемә һәрчак ризалашты. Шуның аркасында гына мин аңа карата гафу ителмәслек дәрәҗәдә тупас булдым һәм ахыр чиге үземнән читкә качырдым. Хәзер ничекләр генә иттереп тормыш күреп ята икән минем тәүге, Кизләү чишмәсе суыдай саф, бернинди тап кунмаган эчкерсез мәхәббәтем?..
Күңелем түреннән, иген кыры буйлап ялан аякларымны арыш камылла рыннан тырната-тырната Ком Сызасы юнәлешендә әтиләр эшләгән урынга йөгерүем, затлы атка җигелгән ыспай тарантаста утырган алсу күлмәкле кыз бала, ачык манзара булып, үз гөмеремдә инде ничәнче кабат, кино тасмасыдай тагын чагылып узды. Бәгыремне телгәләп, сагышлы моңсулык, сызлану биләп алды. Иләмсез иркен йортыбыз атмосферасы гүя дә күкрәкне кыса башлавын тоюдан, мин торып җиңелчә, әмма эчтән җылы киенеп, йортка чыктым. Исәп - чаңгыда урман тирәсен әйләнеп килү иде. Чаңгыларымны аякка элүемне күреп, артымнан Суфия атылып чыкты:
-Бераз гына көтеп тор, мин дә синең белән шуарга чыгам, -дип чоланнан чаңгыларын алып, ишек төбенә куйды.
-Ярар чыгарсың, чаңгы юлын сала торыйм.
-Биш минут көт, хәзер өстемә генә киенәм.
-Ю-ук-к, юл сала торам дип әйттем бит! -дип Суфия белән яши башлаганнан бирле беренче тапкыр аңа катгый каршы килдем. Хәер, моңа кадәр дә Суфиянең бар сүзен баш өсте, дигәндәй кабул итсәм дә, ахыр килеп, барыбер үземчә эшли идем. Бу юлы минем шактый ук кычкырып әйтелгән сүзләрем хатынымны тораташтай катырып калдырды. Ә мин аңа игътибар итеп тормастан, капкадан чыгып урман юнәлешендә шуып киттем. Суфия минем артымнан чыкса да, ул куып тота алмаслык иттереп, эре-эре алдырып шуып, тиз арада урман эченә килеп кердем һәм күздән югалдым. Авыл кырыендагы өебез тарафыннан минем арттан килүче шәүлә күренмәвенә тулысынча инангач, балачак хәтирәләремә иң нык бәйле булган Кизләү Тавына юл тоттым.
Күз алдыма яңадан Сәвия – Сөеклем гадәттәге тыйнак елмаюы белән килеп басты. Чаңгыда шуа барып, мин аны Суфия белән чагыштырырга керештем. Шик тә юк, Суфия янып-балкып торган чибәр, төсле рәсеменнән хет открытка ясап, почтага сатуга куй инде, артискаларың бер читтә торсын. Сәвия дә ким-хур түгел, билгеле. Тик аның чибәрлеге ничектер эчкәрәк яшерелеп, аннан ниндидер илаһи нур бөркелә кебек. Аның әнә шул җан-елымлылыгыннан минем тәнемдәге бөтен күзәнәкләргә рәхәт дулкын таралып, бәгырькәем сулкылдап куя торган иде...
III
Көрпәк кар өстеннән яңа эз салып барганда, чаңгылар батканлыктан, бик үк тиз шуып булмый. Әмма шулай да иркен, ялан кырда уй-хисләрең белән бер үзең генә калудан күңел канәгать – тыныч. Өйдә Сәвия белән Суфияне чагыштырып ятарга шундый җай чыгар идеме әллә? Шулай да төптән уйлап караганда мин ике хатынымнан да уңдым шикелле бит. Сөеклем белән торган вкытта, соңгы аңлашылмаучылыкны санамаганда, без бер сулыш белән яшәдек. Кем әйткәндәй, бары – бергә, югы – уртак булып, барысы да җитүдә иде.
Моның өстенә Сәвия бик тә кунакчыл хатын булды. Тирә-күршеләр бала-чагаларын ияртеп кич утырырга кергәч, ир-атлар карта сугып, хатын-кызлар көнбагыш чиртә-чиртә кул эшләре белән унлы лампа астында уннарга-унберләргә тикле шау-гөр килеп вакыт үткәргәндә дә, бер сүз әйтми генә түгел, аларны чәйләр белән дә сыйлый торган иде әле.
Ә Суфия белән мондый хәлнең булуын күз алдына китерү кыен. Кая анда карта уйнатып, көнбагыш чирттереп утырту?! Тирә-күрше генә түгел туган-тумачаларга да алай ук җәелеп утырырга рөхсәт итмәс. Сүз әйтеп түгел, күз карашы белән дә үзенең кырыс холкын сиздерер. Ничектер шулай Хәбирләр килгәч, күңеллерәк булсын өчен якынлап аралашкан бер-ике укытучыны да гаиләләре белән кич утырырга чакырган идек. Билгеле инде, татарлар табынына да хәмер шикелле зәхмәт иң тәҗел сый рәвешендә кунаклый башлаганлыктан, Суфиянең каршылыгын сындырып булса да бер яртыны өстәл түренә утырттырдым. Ул төгәлләнеп икенчесен шкафтан үрелеп алуым булды, шунда хатын шешәне кулымнан тартып диярлек үк алып, үземне хур итмәсенме. Күп сөйләшеп тормыйча гына мин ул шешәне дә барыбер куйдырттым-куйдыртуын, әмма күңелдә ачы төер калды инде. Бу вакыйгадан соң без берничә көн сөйләшмичә, үпкәләшеп тә йөргән идек әле, ахырысы.
Хәер, Суфиянең гаиләдә үзен әйдәп баручылардай тотуыннан мин нәрсә югалтам соң әле? Тормышыбыздагы барлык эш-гамәлләрдә соңгы сүзне барыбер мин әйтәм ич. Аның шулай чыбыркылап торуы гаиләбез өчен фәкать файдага гына. Әгәр дә ул дәртләндереп тормаган булса, шундый ыспай – мәһабәт йортны кайчан гына җитештереп кергән булыр идек әле? Кайчан машинага тиң “Урал” матаен сатып алып булыр иде? Я булмаса балаларны гына алып карыйк. Әнә ничек берсеннән-берсе күреп – өйрәнеп, өч малай матур гына үсеп килә. Айратыбыз 4 нче сыйныфта гел бишле билгеләренә генә укый. Энесе Марат та беренче сыйныфка бик теләп йөри. Шуның өстенә ул балаларыбызны татар теле белән бер үк вакытта немец һәм урыс телләрендә дә камил рәвештә сөйләшергә өйрәтә.
Билгеле, өч бала гына безнең кебек чагыштырмача яшь гаиләгә чик түгел, бигрәк тә Суфия дүртенче сабыебызга йөкле булып, кыз бала алып кайтырга хыялланып торганда. Өч өстенә өч түгел, унөч бала туса да өй иркен. Ул гына җитмәсә яңасын төзеп, малайлар үсеп җитлегә барган саен өйләндереп, берәм-берәм башка чыгарып була. Сүз дә юк, баштан барысын да югары уку йортларын тәмамлатырга кирәк булыр...
Шундый матур хыяллар белән шуып бара торгач, Кизләү Тавының иң текә җиренә дә килеп җиттем. Үсмер чакта бу текә таудан шуып төшкәндә, үзем ясаган чаңгы сәләмәсе карга кадалып, башыма бәргәне бер дә онытылмый. Чөнки ул егылуның истәлеге булып, башымның арткы өлешендә әле һаман төер саклана. Мин махсус рәвештә ерактан куып килеп, текә таудан аска очтым. Фабрикада ясалган әйбәт чаңгыларның башлары кадалырлык түгел шул, теләсә нинди таудан курыкмыйча шуып төшәргә була. Мин шулай тәмам күңел булганчы, берничә тапкыр текә таудан шуып төшеп карадым да, Кизләү Тавы аралыгыннан, чишмә бәреп чыккан җиргә юнәлдем.
Чишмәгә җитәрәк, Сәвия белән Әүхәтнең моннан 17 еллар элек бергә булган урыннарын күз читләре белән генә карап уздым. Әгәр дә ул чакта алар арасында шундый хәл килеп чыкмаган очракта, кем белгән, бәлки без Сәвия белән аерылышмаган да булыр идек. Күңелемне тагын үкенечле сагыш тойгысы биләп алды. Шундый әрнүле халәттә беравык Кизләү Чишмәсе агышын күзәтеп тордым. Шарылдап аккан су тау астыннан бәреп чыккан җиреннән берничә метр агып узуга, кар астына кереп яшеренә. Ничәмә йөз, ә бәлки мең еллар буена шулай агадыр ул? Күпме генә яшь йөрәкнең мәхәббәте уты кабынуы урыны булып, никадәр гашыйкларның бер-берсен мәңгегә сөячәкләре турындагы антларын ишетмәгәндер бу изге чишмә?..