Бер араны күзләремә вагон читендә бөрешеберәк торган арык кына кыз бала чалынып алды. Ул башкалар шикелле кычкырмый-каударланмый да, су тулы катилукны тизрәк эләктереп алырга да омтылмый. Фәкать ябык йөзендәге эчкә батып торган зур күзләре генә тилмереп, ялварып багалар. Әгәр дә аңар сулы катилукны аталап кулларына китереп тотырмасаң, үзе мәңге сорап алачак түгел.
Шуңа күрә мин махсус аңа бирергә дип, су алып килергә ашыктым. Аның хәлсез кулларыннан башкалар тартып алмасын дип баштан ук кисәтеп куйдым һәм берсе дә ул туйганчы эчми торып, катилукка үрелмәде.
-Алланың рәхмәте яусын Тарзан, Ходай бу игелегеңне меңе белән кайтарсын иде-дип аның пышылдап кына әйтүе әле хәзер дә колак төбемдә зыңлап тора кебек. Мескенне колхоз икмәген урлаган өчен дигән матдә буенча 8 елга хөкем иткәннәр. Белмим исән-сау әйләнеп кайта алдымы икән, ул бик зәгыйф иде шул. Әмма минем күңелдә шул кыз баланың ихлас рәхмәте өчен эшем, тормышым уңышлы бара кебек.
Әнә шундый маҗаралар күреп, атнага якын паравызда барып, ФЗУ дигән, эшкә өйрәтә-укыта торган җирләренә дә килеп эләктем. Ә анда һәр әйткән сүземнән минем шикелле малайларның гына түгел, аларга кушылып укытучыларга кадәр: “Я твой чучмецкий язык не понимаю, говори нормальным, русским языком!” дип көлгәннәре өчен урыс телен тәмам күрәлмас хәлгә килдем. Татарлардан аларның кайсы җирләре артык, әле ким булмаса,- Рәшит үзалдына көлемсерәп торды да тагын сөйләп китте,- татарлардан бер үзем, тагын өч казах малае гына, калганнары барысы да урыс. Шуңа күрә казах малайлары белән тупланып, бергәрәк йөрергә тырыша идек.
|
|
Математика укытучысы, сугыш елларында Идел буеннан сөрелгән Крыс фамилияле немецның гына минем кебек урыс телен белмәгән малайларга карата мөнәсәбәте кешеләрчә булды, рәхмәт аңарга. Ул миннән көлгән урыс малайларының авызларын тиз томалый торган булды. Мин аеруча математик төшенчәләр, терминнарның урысча атамасын белмичә йөдәдем. Аларны кулларымны бутый-бутый ничек кенә аңлатырга тырышсам да урыс малайларының хор белән көлүенә юлыга идем.
Берчакны тамыр асты турындагы дәрестә шул төшенчәне аңлата алмый гына йөдәп торам бит. Ә урыс малайлары йотыга-йотыга көләләр: “Как еще говорит этот чеплашка, тамрааста что-ли?” Укытучы Владимир Эрнестович көлми дә, урыс булмаган малайлар миңа дәшми генә теләктәшлек белдереп, көлүчеләргә рәнҗеп карап алалар. Шул арада урыс малайлары миңа бармаклары белән төртеп күрсәтә-күрсәтә тамрааста - тамрааста дип үрти башлап, Тамрааста кушаматын да тагып куйдылар. Мин бүтән бер сүз дәшмичә, башлап көлүче җирән чәчле, киң борынлы Грачев Володя атлы малайдан үч алачагымны планлаштырып, аңа акаеп карап торуымны гына белдем.
|
|
-Көлеп туйдыгызмы? –дип көтмәгәндә өстәлгә сугып алды Владимир Эрнестович,- Сафин теманы сездән яхшырак аңлый, әнә мәсьәләләрне ничек җиңел чишә. Ул фәкать әлегә төшенчәләрнең урысча атамаларын әйтергә генә авырсына.
III
Укытучы ул дәрестә миңа үзенең иң югары билгесен – дүртлене куйды. Гомумән, Крыс бөтен укытучылардан, хезмәткә өйрәтүчеләрдән дә гаделрәк һәм белемлерәк иде. Ул үзенең дәресләрендә математикага кагылмаган фәннәр буенча да безнең дөньяга карашларыбызны киңәйтергә күп булышты. Әлбәттә инде үз фәненә зыян китермичә. Киресенчә, шул юл белән үзенең фәнен дә яраттыра белде. Миңа аеруча ошаганы, ул татар халкы турында яхшы фикердә кебек иде. Мин моны әнә шул тамыр аслары темасын өйрәнгән дәрес вакытында да сизендем.
-Менә син Володя күз алдыңа китереп кара, руслардан бер үзең рус телен аңламый торган француз укучылары арасында дәрестә утырасың ди. Синең һәр әйткән сүзеңнән сез менә хәзер Сафиннан көлгән кебек француз укучылары көлеп утырсалар сиңа күңелле булыр идеме? –дип мине яклады Крыс.
-Владимир Эрнестович, ничек инде француз телен ниндидер каля-баля татарин-чеплашкалар теле белән чагыштырып булсын?- дип чәрелдәде җирән.
Ә мин үземне көчкә генә очып барып, аның борынын җимерүдән тыеп торам.
|
|
Шул чакны укытучы Володя белән икебезне дә торгызып бастырды.
-Володя, Сафинга кара әле, син кайсы җирең белән аңардан артык, кулларың дүртме, башың икеме? Икегездә дә бер үк төрле куллар, шундый ук башлар.
-Ул русча белми.
-Ә син татарча белмисең.
-Ха-ха-ха, миңа нәрсәгә татар теле? Ә ул рус теленнән башка бер кая бара алмый!
-Грачев, белеп тор, һәрбер тел үзенчә матур һәм шул телдә сөйләшүче милләт өчен якын да, бик кадерле дә. Гомумән алганда да татарлардан көләрлегегез юк. Моннан 6-7 йөз еллар элек хәзерге СССР, Кытай, Һиндстан, Иран һәм башка бик күп илләр татар ханнары кул астында булганнар.
-Әмма барыбер соңыннан руслар татарларны җиңгәннәр бит,-дип үзсүзләнде Володя.
-Грачев, тарихта бернәрсә дә мәңгелек түгел. Анда бик күп җиңүләр, җиңелүләр булган. Әнә Рим империясе беркайчан җиңелмәс кебек тоелган. Аңа кадәр греклар да, Мисыр фиргәвеннәре дә таркалмабыз дип дөнья тоткан. Наполеон, Һитлер да “җиңелмәс армияләр” җыеп караганнар. Тик шуны белегез, мәңгелек империя дә, беркайчан җиңелмәс армия дә була алмый. Математика теле белән әйткәндә бу – аксиома. Димәк, исбатлап торасы да кирәк булмаган канун дигән сүз.
- Совет армиясе барыбер бер кайчан җиңелмәгән һәм җиңелмәячәк.
-Чагыштырып карыйсың да инде Грачев, әлбәттә Совет армиясе җиңелмәс армия. Ә ни өчен, шуны әйтеп бирә аласызмы?
-Чөнки рус гаскәрләре һәрвакыт гадел сугыш алып баралар, шуңа күрә бер кайчан җиңелмәячәкләр, дөрес әйтәм бит Владимир Эрнестович?
-Бик дөрес Грачев, афәрин, тик рус армиясе дияргә кирәкми, дөресрәге Совет армиясе. Тагын-тагын ни өчен җиңелмәс армия? Әйтә алмыйсызмы? Мин бит басым ясап рус армиясе түгел, совет армиясе дидем, я? Әйтә алмыйсыз димәк. Менә дәрестән чыккач бер чыбыкны һәм унлаган-егермеләгән чыбыкны берьюлы сындырып карарсыз. Бер генә чыбык сынар, күп чыбыктан торган бәйләм әллә нигә дә сынмас. Шуның кебек совет армиясе күпмилләтле армия булганга аны сындыру мөмкин түгел, хикмәт тә шунда. Үзара дус булган милләт егетләреннән торган армия җиңелмәс була. Ә сез монда Сафиннан татар дип көләсез. Бөек Ватан сугышында татар егетләре кылган батырлыклар хакында генераллар бик мактап һәм сокланып сөйлиләр.
-Җиңелмәүнең иң беренче сәбәбе барыбер, рус армиясенең һәрчак гадел сугыш алып баруында,- дип үзенекен итәргә тырышты Грачев,- тарих укытучысы Федор Михайлович безгә шулай аңлатты.
- Килешәм, үз җирләреңне яклау өчен алып барылган сугыш гадел була һәм анда бөтен халык: картлар, хатын-кызлар һәм балалар да катнаша. Әнә, мәсәлән, Совет халкы СССРга басып кергән Һитлер фашистларына каршы көрәшеп, аларны ил чигеннән куып чыгарганчы, гадел сугыш алып барды.
Мин шул дәрестә үземнең надан башым белән дә укытучының тел төбеннән Совет армиясенең дә СССР биләмәләрен азат иткәннән соң, шул ук фашистлар Германиясе шикелле үк, яулап алу сугышына күчкәнен аңладым. Шуңа күрә хәзер мин Македонскийны да, Чыңгыз ханны да, Иван Грозныйны да, Беренче Петрны да, Наполеонны да, Һитлерны да, Сталинны да, Жуковны да бер үк төрле басып алучылар, бер үк төрле вәхшиләр дип саныйм.
Кыскасы, Владимир Эрнестович шул вакытта гадел һәм яулап алу сугышлары турында минем күзләрне ачкан иде. Югыйсә урыс тарихчыларының фалнамаларына караганда, Россиянең яулап алу сугышлары ахыр чиге гадел булмасалар да прогрессив дип аталалар. Я алар европага тәрәзә ачу өчен сугышканнар, я диңгезгә чыгу максатыннан, я инде себер халыкларын “караңгы” татарлардан “коткарырга” дип, Ермак шикелле башы бозык бандит җитәкчелегендә гаскәр җибәреп, иксез- чиксез Себер киңлекләрен яулаганнар.
Гомумән, техникумда укыганда да, институтта да мин башка аңа тиң педагогны очратмадым. Татарстаннан ничәмә мең чакырым читтә бер ялгызым калгач, үземнең татар булуым белән горурлануым аның күземне ачуы аркасында, шул үсмерчаклардан ук башланды да инде минем...
-Рәшит белән килешми булмый, нәкъ менә җиде-ят җирдә үз халкыңнан аерылып торганда, туган җирең бик нык сагындыра, үз милләтеңнән булган һәр бер очраган кеше туганыңа әйләнеп, аңа таянырга тырышасың,- дип җөпләде Хафизулла да, - без армия хезмәтен Пенза ягыннан чакырылган өч татар малае белән туганнар шикелле, кирәк чагында бер-беребезне яклашып, үткәрдек.
- Ә миңа татарлардан бер ялгызым булгач, фәкать үземә генә ышанырга туры килде шул. Шуның өчен Володя Грачев шикеллеләрне аерым-аеырым сагалап торып: абый дип әйттергәнче тукмап, акылга утырттым да, башка миннән бер кайчан да көләргә кыймадылар шул инде. Урысчаны үзләштерә төшкәч, уку да, эшкә өйрәнү дә җиңел бирелде. Без укуны, өйрәнүне тәмамлаганда ФЗУлар да бетерелеп, алар урынына илленче еллар башларында ПТУлар (профессиональ техник училище) ачылды.
Безне нигездә, шахтада кысылган һава белән эшли торган ваттыручы чүкеч кулланып, күмер казучы булырга өйрәттеләр. Тик шахтага төшкәч, шунда ук пневмочүкечне кулга тоттырырга ашыкмадылар. Күбесенчә йомышчы малай иттереп йөгерттеләр. Шулай иттереп, армиягә киткәнче ике ел шахтада да эшләп алырга өлгердем әле мин...
Рәшит шул урында хикәяләвеннән аерылып, “Шахта” көен җырлап җибәрде:
Шахтер егет күмер чаба...
Мин моңа кадәр аның шундый матур, моңлы иттереп җырлаганын белми тора идем әле. Нәкъ инде Габдулла Рәхимкулов тавышлары үзендә. Хафизулла да минем кебек Рәшитнең җырына әсәрләнеп, кулына биш рәтле өр-яңа баянын алып, җыр артыннан иярде. Өендә Сарасы янында иркенләп баянда уйный алмаганга күрә, ул бөтен рухын биреп тартты. Менә дигән номер килеп чыкты – икесен бергә сәхнәгә чыгар да бастыр, валлахи. Аларга мин дә эчемнән генә кушылып, шыңшыган булдым:
Китәм җаныем, китәм җаныем,
Китәм җаныем Донбаска...
“Шахта” дан соң Хафизулла “Зәңгәр күлмәк”кә күчте. Кинәт кенә миңа бик тә, бик тә ямансу булып китте. Аеруча:
Зәңгәр күлмәгеңне киясең дә,
дип башланган куплетыннан соң йөрәккәем сулкылдап-сулкылдап тибеп, бөтен җанымны-бәгыремне юкысыну биләп алды. Сөеклемне сагынудан тамакка төер тыгылып, күзләрдән ихтыярсыз яшьләр тәгәрәде. Шул чагында мин ислам дөньясында берничә хатынга өйләнү мөмкинлеге булуга бик кызыгып куйдым. Күрше Сәет әзинең апалы-сеңелле Зәйнәп һәм Зәйтүнә апалар белән бергә яшәвеннән чынлап торып көнләштем. Халык арасында аларның мунчаны да өчәүләп керүләре турында сүзләр йөри иде хәтта. Сәвия мөгаен, Суфия белән безнең арага сыяр да иде, ә менә Суфиянең мондый юлга баруын күз алдына китерүе дә мөмкин түгел, билгеле...
Мин шундый хыял диңгезендә йөзгән арада Хафизулла бию көйләрен уйнарга күчте. Аның уйнавына аяклар үз алдына тыпырдый башлый диярлек. Бик тә бастырып уйный инде ул, чөнки алтынчы сыйныфта укыганда ук, гармунчы егетләр сугышта булганлыктан, Хафизулла аулак өйләргә үзеннән олы кызлар янына гармун күтәреп йөреде. Сугыштан яраланып кайткан егетләр анда безнең ишеләрне кертмәсәләр дә, Хафизулла гармун күтәрешеп кайтырга дигән булып, мине үзе белән алып керә торган иде.
Яз җитеп, болыннарда җирләр карлардан ачыла башлауга, кичләрен яшьләр анда уйнарга чыга. Монда да Хафизулланың урыны түрдән, билгеле. Без малайлар ялан аяк болында учак ягып, йөгереп-сикереп җылынабыз. Аннары карлы, пычрак җирдә ялан аяк уйнап йөреп өч-дүрт көн үтүгә, аяклар яргаланып, бәпкә чыга. Дәү әни аларга әрнетеп катык сөртеп, дәвалаган була.
-Язларын болынга кызларны биетергә чыга идек, хәтерлисеңме Хафизулла, ничек күңелле була торган иде?- дип уйларымны телдән дә әйтеп куйдым.
-Сүз дә юк, яз бик күңелле чак та, әмма ләкин колхозда кыр эшләре башлангач, син аны күрмисең,- дип Хафизулла миңа җавап бирүдән битәр үз алдына сөйләнгәндәй әйтеп куйды,- шул инде берәр җаен табып, киек кошлар атарга чыга алсаң гына.
У К ЫГ А Н - Ю Г А Л М ЫЙ
I
Хафизулланың сүзләренә каршы көтмәгәндә Рәшит:
Тын һаваны шомлап, ник аталар?
Төзәмәгез мылтык кошларга!
Бәпкә чыгарырга кайткан алар,
Киткән җирләреннән кышларга,- дигән шигырь юллары белән безне шаккатырып куймасынмы.
-Син нәрсә малай, шигырьләр чыгарасыңмы әллә?- дип исе китүен яшермәде хәтта Хафизулла да, башын чайкап.
-Юк инде, нинди шигырь булсын Хафизулла әзи, әйттең син дә сүз. Балалар такмагы диген. Дәү әнинең:
Әй, Алланың фәрманы –
Тавык түккән ярманы.
Боткага дип тора идем,
Өйрәгә дә калмады, -дип такмаклаганы кебек, бу да шуның ише генә: бара – кара рифмасына китереп чыгарган нәрсә инде шунда. Балачакта аеруча безнең ишеләрдән 5-6 яшьләргә олырак Мөрәвәт әзи һәрвакыт сүзләргә рифма китереп сөйләргә ярата торган иде: “Имеш – авызында җимеш”; “Махруйның сүзе – күңелемнең күзе; “Бибисара –кая суга бара?”; “Бала – иренеңне яла”... Аннары ул, мөрәҗәгать иткән кешесенә җаваплап, каян алыптыр: “Хак булсын” сүзтезмәсен кертә башлады: “Кайтасыңмы Исхак абзый?” “ “Кайтам әле”,- дип куя Исхак абзый. Мөрәвәт әзи моңа җаваплап: “Кайтуың хак булсын”,- дигән була. Аңа карап без дә һәр җөмләбезгә “Хак булсын” ны кабатларга гадәтләнеп киттек һәм шуңардан кызык таба торган идек.
-Ә менә кызлар арасында безнең вакытта серле сөйләм дигән нәрсә бервакыт модага кереп алды, шулай бит Айрат,- бу хәбәрне әйтеп Хафизулланың күзләре ялтырады, - мәгънәсез нәрсә инде шунда, әмма барыбер кызыгын таба идек. Анда һәр иҗеккә “В” авазы кушыла торган булды: “Каваява баваравасывың?” Бу “Кая барасың?” була инде, имеш.
-Дөрестән дә, юктан да кызык таба торган идек инде. Уйнарга хәзерге кебек уенчыклар турында хыялланырга да юк. Шуңа күрә төрле башваткычлар, тагын әллә нәрсәләр уйлап чыгарып юана идек инде. Хафиз, хәтереңдәме берчакны алтыдамы, җидедәме укыганда бөтенсе “Б” авазыннан гына башлана торган сүзләрдән бер-беребез белән ярыша-ярыша хикәя төзергә керешеп киттек: “Без, бабай белән Биләр базарына барганда,- дип тезә башлаган идем, Хафизулла мине бүлдереп сөйләргә тотынды:
-Без, биш бала: Барый, Булат, Бибисара, Бакир, Бәрия, Бикмөхәммәт бабай белән Болгар биләмәләренең берсе булган Биләр базарына барганда, букча -биштәрләребездәге барлык бәрәңгеләребезне багана башларындагы бытбылдык балаларына бәрә-бәрә барып, бәрәңгеләребезнең бөтенесен бәреп бетердек. Бәрәңгеләр беткәч, балчык белән бәрә башладык. Бикмөхәммәт бабай безнең бытбылдык балаларына бәрәңге белән бәрүбезне белгәч, без – балаларны бик битәрләде: “Бибаш балалар, бинамазлар, бу – башбаштаклык, бытбылдык балалары бик бәләкәйләр бит, башка беркайчан бәләкәчләр белән болай булашмагыз!” Без, билгеле, Бикмөхәммәт бабай белән бәхәсләшмәдек, барыбер, бәрәңгеләребез бетте бит.
Борынгы Биләр базары бик бай булган. Без барганда болынлыктагы базар балыктай болгана. Базарда бездәй балалар байтак, бөтенесе бай Биләр базарын бага. Базарда бөтенесе бар: балыктыр, балдыр, борчактыр, бәрәңгедер. Бәрәңгесе бик бәһале, без – башсыз бәрәннәр, бөтен бәрәңгеләребезне багана башларындагы бытбылдык балаларына бәреп бетердек. Бозау Барые бытылдаган була:
- Бәрәңге барында баясы булганбыз бит...
Хафизулла тукталып торган арада мин дә:
- Бөек Болгарны Батый баскыннары биләгәч, Биләр бөтенләй бетерелгән. Билгеле, болгар бабаларыбыз Батый баскыннарына байтак баш бирмәгәннәр – бөек бәрелешләр булган. Батый баскыннары бабайларның, балаларның барысын бергә ботарлаганнар – баткаклыкларга батырганнар, базларга бәреп бимазалаганнар. Бәрелешләрдә болгар батырлары баскыннарга бирелмәстән,- дип тезә башлаган идем Хафизулла кулын селтәп туктатты:
-Юк инде малай, синең белән минем “Б”га багышлап сүз уйнатуларның берсе дә Рәшит хәзер генә әйткән куплетка җитми. Син Рәшит малай, мине сокландырып куйдың әле.
- Төзәмәгез мылтык, кошларга дигән куплетның үз тарихы бар аның Хафизулла әзи. Мине Минзәлә ветеринария техникумын тәмамлаганнан соң, Башкортстан чигендәге район авылларының берсенә эшкә юлладылар, -дип хикәяләвен дәвам итте Рәшит,- колхоз рәисе бик чандыр булгангамы Җиңел кушаматлы Гарифҗан Җәләлетдинович Баһавиев әллә инде үзе кебек үткен булганыма күрәме мине башка белгечләргә караганда үз итә төште. Аның каравы партоешма секретаре Илгиз Гамилович Хамматов белән безнең эшләр бер дә пешмәде. Әллә Җиңелнең мине үз итүеннән көнләште шунда.
Билгеле, баштагы мәлне мине дә ул аты-юлы белән сүгәргә маташып карады, әмма бер тапкыр кеше-кара югында “Анаңны”,-дип бик тупас сүккәч, изүеннән күтәреп алып: “Беренчедән, минем әни җир астында ята, икенчедән, әни исән булган булса аны карар өчен әти бар, башың белән җиргә бәримме?” – дигән идем. “Зинһар калдыра күр энем!”,- дип инәлгәч кенә җибәрдем. Шуннан соң син күр дә, мин күр, башкаларны черетеп сүккәндә дә миңа җил-яңгыр тимәде.
Алай гынамы, берәр җиргә барса, аеруча үзенең коллегалары – хуҗалык җитәкчеләре белән очрашканда гел мине ияртә торган булып китте. Ә анда хуҗалык җитәкчеләре берсен-берсе үртәп, төрле такмаклар да әйтергә яраталар иде. Такмакларны исә үз биләмәләре авылларындагы “шагыйрьләр”дән алдан заказ биреп чыгартып куялар. Минем аның ише такмакларны бик тиз уйлап чыгарганымны белгәч, Җиңел үзенә берәрсе үртәп такмак әйткәндә күз генә кыса да:
-Егетләр, минем исемнән җавапны урынбасырым Рәшит әйтәчәк, - дип миңа башын кага.
Минем исә, хуҗага карата ясалган андый төрткеле сүзләргә һәрчак җавап әзер, чөнки Җиңел, очрашуларга килер алдыннан һәр хуҗалык җитәкчесенә агымдагы вакыйгаларга бәйләп, бигрәк тә райкомда каралган эшләр буенча характеристика биреп куйган була.
Бервакыт Баһавиевка карата авторын күрсәтмичә генә “Җиңел бәете” дигән, машинкада бастырылган, 10 куплетлы нәмәстәкәй язылган дәфтәр битен төреп, кемдер сиздермичә, машинасының тәрәзә чистарткычына кыстырып куйган.
- Беләм мин моны кем язганын, Шелдермә кушаматлы Сәлим Сәлихович эше бу, безнең уңышлардан көнләшә, - дип язуны миңа укырга бирде колхоз рәисе. Анда минем өскә дә күләгә төшерелгән, үзенең Санчо-Пансосын ияртеп йөри дип көлгәннәр. Бу мәгънәсез, пычрак нәрсәне укыгач, мин бәетнең фаҗигале үлем очрагында гына язылуын искәрттем.
- Ә син аның турында шушының ишене уйлап чыгара алмыйсыңмы соң?- ди бу миңа үтенеп карап,- чуваш авылында эшләвен, Шелдермә кушаматын да тыгып, башка миңа каршы сүз әйтмәслек итәсе иде үзен. Аннары шуны да онытма, ул ничек эләгептер, нефтьчеләр белән Африка илендә дә булган. Анда прокатка машина алып тәртип бозган өчен, полициядә артын таяк белән ярганнар. Бервакыт Болгарга баргач, башы миңгерәпме урманга кереп егылган, әле ярый бәхетенә урманчылар хуҗасы күреп алган – барсын да кыстыр. Кыскасы, саранлыгына басым яса. Ул бит колхоздан бушлай ашамлыгын гына түгел, чүпрәк чапрагын да КБО дан колхоз доверенностына ала.
-Уйлап карарга була,- дип мин Сәлим Сәлиховичка багышланган такмакны күңелдән әвәли дә башладым, чөнки “бәет”тә миңа да кагылып, ачуны чыгардылар бит, шуңа күрә язганда үт суын кызганмаска була,- Гарифҗан Җәләлетдинович, Сәлим Сәлихович турында барлык белгәннәрегезне сөйләп, бер көнгә эштән азат итсәгез “Кыйсса –и- Сәлим” әзер булыр, мәйтәм. Хуҗа риза булгач, мин ял алып, аның өстендә тәүлек буе диярлек утырдым. Бер көн үтеп, нәрәттән соң икәү генә калгач, Җиңелгә әзер кыйссаны яттан сөйләп тә чыктым:
II